| Tác giả |
|
zer0
Hội viên
Đă tham gia: 28 September 2005
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 2560
|
| Msg 1 of 4: Đă gửi: 09 February 2006 lúc 1:05pm | Đă lưu IP
|
|
|
THẢ MỘT BÈ LAU
Truyện Kiều dưới cái nh́n thiền quán
Nhất Hạnh
Lá Bối Xuất Bản 2000
HÀNH TRANG
CHỮ TÀI. CHỮ MỆNH, CHỮ TÂM.
Trăm năm trong cơi người ta
Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau.
Trải qua một cuộc bể dâu
Những điều trông thấy mà đau đớn ḷng.
Lạ ǵ bỉ sắc tư phong
Trời xanh quen thói má hồng đánh ghen.
Bắt đầu truyện Kiều, tác giả nêu lên tư tưởng tài mệnh tương đố, tài năng và số mệnh đố kỵ nhau. Cố nhiên, qua truyện Kiều, ta có thể thấy tác giả là một thi sĩ đại tài. Nguyễn Du nói tới kinh nghiệm trực tiếp của ḿnh chứ không phải nói tới một sự thực ở ngoài.
Những người có tài và có sắc được thi sĩ cho đứng về phía màu hồng. Màu hồng kỵ với màu xanh, đại diện cho ông trời, tạo hóa. Ông trời sẽ đi theo ‘đánh ghen’, đày đọa những người có tài, có sắc bằng cách phó cho họ một số phận trớ trêu. ‘Má hồng’ không phải chỉ là đàn bà. Đàn ông có tài sắc th́ cũng là một thứ ‘má hồng’, bị số phận làm cho điêu đứng. Đó là quan niệm của Nguyễn Du.
Kết thúc truyện Kiều, câu 3247, cụ Nguyễn Du trở lại ư niệm về tài và mệnh. Cụ tŕnh bày quan niệm luân lư của ḿnh như sau:
Có tài mà cậy chi tài
Chữ tài liền với chữ tai một vần.
Đă mang lấy nghiệp vào thân
Cũng đừng trách lẫn trời gần trời xa
Thiện căn ở tại ḷng ta
Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài.
Cụ khuyên chúng ta không nên cậy vào tài ḿnh. Bởi v́ khi có tài mà không có đức, không tu, không biết giấu tài của ḿnh đi mà cứ khoe khoang, hợm hỉnh, cho ḿnh là giỏi, th́ tai nạn sẽ đến với ḿnh và ḿnh sẽ đau khổ rất nhiều. ‘chữ tài liền với chữ tai một vần’ là một câu chơi chữ rất khéo. Và mầm mống của những tai nạn, khổ đau kia đến từ đầu? Cụ Nguyễn Du nói đừng đổ lỗi cho ai hết. ‘Đă mang lấy nghiệp vào thân’: khi ḿnh đă có những tham, giận, kiêu căng trong người rồi, th́: ‘Cũng đừng trách lẫn trời gần trời xa’: đừng đổ lỗi cho ai hế, đừng trách trời. Tại sao ḿnh đau khổ? Ḿnh nói: tại trời, tại xă hội, tại người này, người kia... Kỳ thực ḿnh chịu trách nhiệm lớn về những đau khổ của ḿnh. V́ vậy ḿnh phải quay về tu sửa tâm ḿnh, vun bồi gốc rẽ của cái thiện trong tâm ḿnh. Đó là vấn đề tu tâm (citta bhavana). Thiện căn (kusalamula) là một danh từ Phật học, có nghĩa là gốc rễ của cái thiện. Cụ Nguyễn Du thấy tu tâm là điều quá tŕnh phải làm. Thiện căn ở tại ḷng ta, Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài: một người có tâm lành, biết tu học th́ sẽ có hạnh phúc và mang lại hạnh phúc cho người khác nhiều hơn (bằng ba) những người có tài mà không có tâm lành.
Gửi gắm rất nhiều kinh nghiệm hạnh phúc và khổ đau của ḿnh cho chúng ta rồi, thi sĩ kết thúc truyện Kiều bằng hai câu khiêm nhượng như cụ từng khuyên chúng ta:
Lời quê chắp nhặt dông dài
Mua vui cũng được một vài trống canh.
Và cũng thật đẹp khi một tác phẩm lớn như truyện Kiều lại được kết thúc bằng hai cau giản dị và khiêm nhượng như vậy.
Sau khi viết xong truyện Kiều, cụ Nguyễn Du có cơ hội được học Phật thêm rất nhiều. Kiến thức về đạo Phật của Nguyễn Du sau truyện Kiều sâu sắc hơn. Có vài danh từ Phật học trong truyện Kiều chưa được hoàn toàn chính xác (Ví dụ như chữ nghiệp và tâm trong đoạn vừa trích dẫn). Chúng ta sẽ thấy ở phần sau.
HOA GHEN THUA THẮM
Họ Vương là một gia đ́nh giàu có loại thường (trung lưu).
Có nhà viên ngoại họ Vương
Gia tư nghĩ cũng thường thường bậc trung.
Một trai con thứ rốt ḷng
Vương Quan là chữ nối ḍng Nho gia.
Đầu ḷng hai ả tố nga1
Thúy kiều là chị em là Thúy Vân.
Khi giới thiệu gia đ́nh họ Vương. Nguyễn Du giơi thiệu con trai trước rồi mới đến hai cô con chị. Trong truyền thống xưa vị trí người con trai rất quan trọng v́ chính con trai tiếp nối được gia phong. Con gái, tuy cũng là con nhưng không phải thực sự là con v́ nó sẽ đi lấy chồng, không c̣n ở nhà để giữ ǵn gia nghiệp ông cha. Đó là quan niệm ngày xưa của chế độ phụ hệ.
Đầu ḷng hai ả tố nga
Thúy kiều là chị em là Thúy Vân.
Mai cốt cách tuyết tinh thần
Mỗi người một vẻ mười phân vẹn mười
Hai chị em đẹp thanh nhă, tinh thần băng tuyết, trong sáng; hai người đều đẹp, nhưng đẹp khác nhau.
Vân xem trang trọng khác vời,
Khuôn trăng đầy đặn nét ngài nở nang.
Hoa cười ngọc thốt đoan trang
Mây thua nước tóc tuyêt nhường màu da.
Thúy Vân trang trọng đài các, cười nói đoan trang. Mây thua nước tóc, tuyết nhường màu da. Đẹp như vậy là đẹp lắm rồi chứ c̣n ǵ nữa! Chúng ta tưởng thi sĩ đă dùng hết tất cả chữ nghĩa để tả một cô gái rồi, ai dè ông c̣n trong túi rất nhiều chữ khác, hay hơn nữa, để tả cô chị.
Kiều càng sắc sảo, mặn mà
So bề tài sắc lại là phần hơn.
Làn thu thủy, nét xuân sơn[2]
Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh
V́ muốn bảo Thúy Kiều đẹp hơn nên Nguyễn Du đă không bắt đầu bằng cách giới thiệu cô chị mà lại giới thiệu cô em trước. Nh́n qua h́nh tướng hai chị em, ta có thể thấy được cuộc đời hai cô. Thúy Vân đẹp, mà đẹp rất hiền (Hoa cười ngọc thốt đoan trang, Mây thua nước tóc tuyết nhường màu da.). Thúy Kiều đẹp, mà đẹp làm cho người ta phải ganh tức (Làn thu thủy, nét xuân sơn, Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh.). Và cái khổ đă nằm sẳn ở sắc đẹp của Kiều rồi. Sinh con gái đẹp v́ vậy nguy hiểm lắm!
Một hai nghiêng nước nghiêng thành[3]
Sắc đành đôi một, tài đành họa hai.[4]
Thông minh vốn sẵn tính trời
Pha nghề thi họa đủ mùi ca ngâm.
Cung thương làu bậc ngũ âm
Nghề riêng ăn đứt hồ cầm một chương
Thúy Kiều rất thông minh. Giỏi thi, họa, ca ngâm và chơi đàn tỳ bà (hồ cầm) rất giỏi. Kiều sáng tác một bản nhạc tên là Bạc mệnh. Bản nhạc rất hay, nhưng đàn lên th́ nghe buồn thấm thía ruột gan.
Khúc nhà tay lựa nên xoang
Một thiên bạc mệnh lại càng năo nhân.
Bạc mệnh là số kiếp rất mỏng. Không biết tại sao hồi bé thơ cô nàng đă sáng tác những khúc nhạc như vậy rồi! Nguyễn Du nói rất rơ rằng những khổ đau và truân chuyên của Kiều đă biểu lộ rơ rệt ngay từ khi cô c̣n là một thiếu nữ. Về phương diện nhan sắc cũng như tài năng của cô, đă óc đầy đủ những lư do khiến cô phải ba ch́m bảy nổi và đau khổ suốt đời.
Những người nào có tài th́ phải cẩn thận.
Những người nào có sắc cũng phải như thế.
DÂY ĐÀN BÉN NHẠY
Chúng ta đă nghe cụ Nguyễn Du tả ba chị em của Thúy Kiều. Khi cụ tả cô chị, chúng ta thấy rơ ràng trong con người này đă có những hạt giống của tiêu cực. Chính những hạt giống này đă mang lại cho Thúy Kiều nhiều đau khổ. Trong khi đó, Thúy Vân không đau khổ nhiều bằng Thúy Kiều. Thúy Vân chỉ đau khổ v́ những cộng nghiệp với Thúy Kiều mà thôi. Biệt nghiệp của Thúy Kiều rất nặng. Cái đẹp của Thúy Kiều có thể làm nảy sinh sự ghen tuông xung quanh ḿnh. sự ghen tuông không chỉ của con người mà của vạn vật. ‘Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh’. Chính v́ chỗ đó mà Kiều phải chết. Một dấu hiệu khác của tai họa là tài năng của Thúy Kiều. Cô là nhạc sĩ, sáng tác nhạc rất hay, đánh lên th́ mọi người đều buồn thấm thía. Trong tâm hồn của Thúy Kiều có hạt giống của sự đau buồn. Kiều là một người đa cảm, cảm nhận được những cái mà người khác không cảm nhận được. Có những cái khi mà hai em thấy th́ dửng dưng, cho là thường, trong khi Thúy Kiều lại cho là quan trọng.
Đoạn tới nói về cuộc đi chơi mùa xuân cả ba chị em. Trong cuộc đi chơi này, ba chị em gặp hai nhân vật: một hồn ma và một người con trai. Hai nhân vật của chiều mùa xuân năm đó sẽ ám ảnh, đi theo Kiều suốt cuộc đời.
Ngày xuân con én đưa thoi,
Thiều quang chín chục đă ngoài sáu mươi.[5]
Cỏ non xanh tận chân trời,
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa.
Thanh minh trong tiết tháng ba,[6]
Lễ là tảo mộ hội là đạp thanh.[7]
Gần xa nô nức yến anh,[8]
Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân.
Dập d́u tài tử giai nhân,
Ngựa xe như nước áo quần như nêm.
Ngổn ngang g̣ nấm kéo lên,
Thoi vàng vó rắc, tro tiền giấy bay.
Trong văn hóa Á Đông, đi tảo mộ cũng là đi chơi, là một dịp để người sống bày tỏ sự cảm thông, thân thiết với người chết. Người ta mang theo vàng và nhang... đi thăm mộ, ngồi bên mộ người thân, thắp nhang và đốt tiền vàng bạc xuống cho người cơi âm dùng. Vàng vó là những lượng và những chỉ vàng làm bằng giấy, hoặc những áo quần giấy. Bây giờ ở Mỹ, người Hoa làm ra những tờ một trăm, một ngàn đô la, đốt xuống cho người âm xài thả cửa, gọi là Hell Bank Notes.
Tà tà bóng ngả về tây,
Chị em thơ thẩn dang tay ra về.
Bước lần theo ngọn tiểu khê,[9]
Nh́n xem phong cảnh có bề thanh thanh.
Nao nao ḍng nước uốn quanh,
Nhịp cầu nho nhỏ suối ghềnh bắc ngang.
Sè sè nắm đất bên đường,
Dàu dàu ngộn của nửa vàng nửa xanh.
Ba chị em đi chơi về, thấy một ngôi mộ bên đường, tiêu điều, không ai thăm viếng và thắp hương, cỏ trên mộ cũng vàng úa, không xanh như những ngôi mộ khác. Thúy Kiều hỏi:
Rằng: ‘Sao trong tiết thanh minh,
‘Mà đây hương khói vắng tanh thế mà?’
Vương quan cắt nghĩa:
Vương Quan mới dẫn gần xa:
‘Đạm Tiên nàng ấy xưa là ca nhi.
‘Nổi danh tài sắc một th́,
‘Xôn xao ngoài cửa thiếu ǵ yến anh.
‘Kiếp hồng nhan có mong manh,
‘Nửa chừng xuân thoát găy cành thiên hương.
Đây là mộ Đam Tiên, một ca sĩ nổi tiếng ngày xưa, chết khi đang c̣n trẻ đẹp. Ca nhi không phải là một cô gái ăn sương. Ca nhi chỉ có nghĩa là ca sĩ. Người ta có thể tổ chức mời cô đến hát riêng cho nhà ḿnh. Hát xong, cô lấy tiền rồi về. Người ta cũng có thể cùng các bạn đến nghe hát ở nhà cô, cố nhiên là phải trả tiền đàng hoàng. Có những ca nhi từ chối không hát cho những người thô tục. Họ có quyền như vậy. Thường, thi sĩ làm được thơ hay th́ muốn những người có giọng tốt ngâm lên nghe cho đă. Như Trịnh Công Sơn làm được những bài như Diễm Xưa, thấy ḿnh hát cũng chẳng hay ǵ mấy nên đă đi t́m một người như Khánh Ly để hát giùm, nghe sảng khoái hơn. Ca nhi là những người làm việc đó giúp thi sĩ hay nhạc sĩ. Ở Việt Nam ngày xưa, hễ khi nào các ông làm được một bài ca trù, là họ thường rủ nhau tới nhà tṛ, yêu cầu cô đào hát cho ḿnh nghe. C̣n chuyện cô đào bán ḿnh để có thêm tiền là chuyện không chính thức. Theo nguyên tắc chuyện này không xảy ra nhưng trên thực tế nó đă xảy ra rất nhiều. Nếu hát không được hay lắm th́ phải đem cái khác ra để bù trừ, chuyện này xảy ra trong bất cứ xă hội nào. Ở Nhật có những cô geysa, phố Khâm Thiên (Hà Nội) cũng đă từng có nhiều cô ca nhi như vậy, gọi là cô đầu. Thi sĩ Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu xuất thân là con quan (Ấm Hiếu), một hôm đi chơi với các bạn th́ gặp em gái ḿnh ở trong giới ca nhi. Ông đau khổ vô cùng. Chúng ta nên hiểu chữ ca nhi theo nghĩa chính của nó là ca sĩ.
Chúng ta nghe Vương Quan kể tiếp:
Có người khách ở viễn phương,
Xa nghe cũng nức tiếng nàng t́m chơi.
Th́ đà trâm găy b́nh rơi bao giờ!
Buồng không lạnh ngắt như tờ,
Dấu xe ngựa đă rêu lờ mờ xanh.
Khóc than khôn xiết sự t́nh,
Khéo vô duyên ấy là ḿnh với ta!
Đă không duyên trước chăng mà,
Th́ đây chút ước gọi là duyên sau.
Sắm sanh nếp tử xe châu,[10]
Vùi nông một nấm mặc dầu cỏ hoa.
Trải bao thỏ lặn ác tà,
Ấy mồ vô chủ ai mà viếng thăm!
Nghe như vậy th́ Kiều ̣a lên khóc:
Ḷng đâu sẵn mối thương tâm,
Thoạt nghe Kiều đă đầm đầm châu sa:
Trong khi đó, Thúy Vân vẫn tỉnh bơ tiếp tục nhai kẹo chewing gum (nếu có chewing gum lúc đó). Anh chàng Vương kể chuyện vẫn tỉnh bơ. Thúy Kiều, trái lại, nghe đến đó th́ ̣a lên khóc, v́ cô là một sợi dây đàn rất bén nhạy.
Đau đớn thay phận đàn bà,
Lời rằng bạc mênh cũng là lời chung.
Phũ phàng chi bấy hóa công!
Ngày xanh ṃn mỏi má hồng phôi pha.
Sống làm vợ khắp người ta.
Hại thay thác xuống làm ma không chồng!
Rất rơ cô ca nhi này không chỉ đơn thuần là một ca sĩ.
Nào người phượng chạ loan chung,[11]
Nào người tích lục tham hồng là ai[12]
Đă không kể đoái người hoài,
Sẵn đây ta kiếm một vài nén hương.
Gọi là gặp gỡ giữa đường,
Họa là người dưới suối vàng biết cho.
Mấy chị em ngồi lại thắp hương trên mộ Đạm Tiên. Kiều cảm cảnh làm một bài thơ tứ tuyệt, viết lên vỏ cây.
Lầm rầm khấn khứa nhỏ to
Sụp ngồi đặt cỏ trước mồ bước ra.
Một vùng cỏ ấy bóng tà,
Gió hiu hiu thổi một vài bông lau.
Rút trâm sẵn giắt mái đầu
Vạch da cây vịnh bốn câu ba vần.[13]
Có một sức mạnh ǵ kéo Kiều ở lại:
Lại càng mê mẩn tâm thần,
Lại càng đứng lặng tần ngần chẳng ra.
Lại càng ủ dột nét hoa,
Sầu tuôn dứt nối châu sa vắn dài.
Số phận Đạm Tiên như được nối với số phận Kiều. Kiều thấy đây là người tri kỷ của ḿnh. Và đây là lời phê b́nh của Thúy Vân:
Vân rằng: Chị cũng nực cười,
Khéo dư nước mắt khóc người đời xưa!
Đúng là Thúy Vân! Kiều đáp:
Rằng: Hồng nhan tự thuở xưa,
Cái điều bạc mệnh có chừa ai đâu.
Nỗi niềm tưởng đến mà đau,
Thấy người nằm đó biết sau thế nào?
Trông người lại ngẫm đến ta. Nh́n vào số phận Đạm Tiên, ḿnh không biết thân thế ḿnh sẽ như thế nào mai sau. Vương Quan lúc đó mới chen vào, phản đối:
Quan rằng: Chị nói hay sao,
‘Một lời là một vận vào khó nghe!
Ở đây âm khí nặng nề,
Bóng chiều đă ngă dặm về c̣n xa.’
- Chị này thật là kỳ cục! Nói câu nào cũng đem số mạng người ta buộc vào số mạng ḿnh! Trời chiều rồi, ḿnh về đi thôi!
Kiều rằng: ‘Những đấng tài hoa,
Thác là thể phách c̣n là tinh anh.
Dễ hay t́nh lại gặp t́nh,
Chờ xem ắt thấy hiển linh bây giờ!’
Kiều có những tri giác mà người thường không thể có được. Cô có thể cảm, thấy, nghe, sờ mó được những cái mà người khác không cảm, thấy, nghe, sờ mó được. Theo Kiều th́ Đạm Tiên c̣n ở đó, không phải bằng thân xác tầm thường mà bằng tinh anh của nàng. Cô nghĩ rằng Đạm Tiên sẽ đáp lại cái mà t́nh của ḿnh và khuyên các em ở lại chứng kiến.
Một lời nói chửa kịp thưa,
Phút đâu trận gió cuốn cờ đến ngay.
Ào ào đổ lộc rung cây,
Ở trong dường có hương bay ít nhiều.
Đè chừng ngọn gió lần theo,
Dấu giày từng bước in rêu rành rành.
Nói vừa xong th́ một trận gió mạnh thổi tới làm rụng những lộc non của tháng ba. Trong luồng gió phảng phất nùi hương của người ta (không biết đây là nước hoa Poison Scorpion hay Samsara?), trên rêu xuất hiện những dấu giày mới. Ma Đạm Tiên đă về!
Mặt nh́n ai nấy đều kinh,
Nàng rằng: ‘Này thật tinh thành chẳng xa.
Hữu t́nh ta gặp lại ta,
Chớ nề u hiển mới là chị em.’
Cái cô ghê thật! làm quen liền: ‘Chị về đó hả? Như vậy là giữa chúng ta có những mối giây t́nh cảm thân thiết. Đừng phân biệt người chết với kẻ sống th́ mới là t́nh chị em. Người ta nói Thúy Kiều thuộc về một thứ ṇi gọi là ṇi t́nh. Nguyễn Du cũng thuộc về ṇi t́nh. Đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu. Hữu t́nh ta mới gặp ta th́ Chớ nề u hiển mới là chị em.
Đă ḷng hiển hiện cho xem,
Ta ḷng nàng lại nối thêm vài lời.
Ḷng thơ lai láng bồi hồi.
Gốc cây lại vạch một bài cổ thi.
Đa sầu, đa cảm, đa t́nh. Làm một bài thơ tứ tuyệt, rồi lại làm thêm một bài thơ cổ phong nữa. Vẫn chưa chịu về.
LƯNG TÚI GIÓ TRĂNG.
Và bây giờ, nhân vật thứ hai, người con trai của đời Kiều xuất hiện:
Dùng dằng nửa ở nửa về,
Nhạc vàng đâu đă tiếng nghe gần gần.
Trông chừng thấy một văn nhân,
Lỏng buông tay khấu bước lần dặm băng.
Đề huề lưng túi gió trăng,[14]
Sau chân theo một vài thằng cỏn con.
Tuyết in sắc ngựa câu gịn,[15]
Cỏ pha màu áo nhuộm non da trời.
Không phải chỉ khi tả hai người con gái cụ Nguyễn Du mới tả kỹ lưỡng. Người c̣n trai này cũng được cụ Nguyễn Du tả rất đẹp rất kỹ. Anh chàng cưỡi một con ngựa bạch, mặc áo màu da trời, đi trong màu lục của cây cỏ. Trong túi của anh chàng có gió và có trăng. Đây là một người hào hoa phong nhă, thanh nhàn, biết thưởng thức cái đẹp của đất trời. Một người biết sống. An trú trong hiện tại th́ người nào cũng có một cái túi đựng gió trăng cả. Không biết cái túi của ḿnh có chút gió trăng nào ở trong không hay chỉ đựng những cát bụi đau buồn? Túi của ḿnh cần phải có nhiều gió trăng, tức là phải có thơ, có nhạc, có sự thanh nhàn và hạnh phúc.
Nẻo xa vừa tỏ mặt người,
Khách đà xuống ngựa tới nơi tự t́nh.
Hài văn lần bước dặm xanh,
Một vùng như thể cây quỳnh cành dao.
Sự có mặt của người con trai, hài ḥa với phong cảnh thiên nhiên, đẹp như cây ngọc dao trong rừng ngọc quỳnh. Thi sĩ tả con gái đẹp mà tả con trai cũng rất đẹp.
NỘI KẾT ÊM ÁI
Chàng Vương quen mặt ra chào,
Hai kiều[16] e lệ nép vào dưới hoa.
Không một chữ nào có thể khoanh tṛn để lấy ra được cả. Một câu lục bát mà nói được cả hành động lẫn thái độ của hai bên. Người con trai th́ ra chào: “A! Anh Kim đó hả! Lâu quá không gặp!” c̣n hai cô nàng th́ khép nép, núp dưới hoa. Không cần dùng nhiều chữ.
Nguyên người quanh quất đâu xa,
Họ Kim tên Trọng vốn nhà trâm anh[17]
Nền phú hậu bậc tài danh,
Văn chương nết đất thông minh tính trời.
Phong tư tài mạo tuyệt vời,
Vào trong phong nhă ra ngoài hào hoa.
Chung quanh vẫn đất nước nhà,
Với Vương Quan trước vẫn là đồng thân[18]
Cụ Nguyễn Du khen anh chàng đủ điều. Anh chàng cũng đă từng nghe tiếng hai chị em nhà họ Vương:
Trộm nghe thơm nức hương lân,
Một nền Đồng-Tước khóa xuân hai Kiều[19]
Nước non cách mấy buồng thêu,
Những là trộm nhớ thầm yêu chốc ṃng.
Và đây là cơ hội đầu để Kim Trọng gặp hai cô nàng:
May thay giải cấu tương phùng[20]
Gặp tuần đố lá thỏa ḷng t́m hoa[21].
Bóng hồng nhác thấy nẻo xa,
Xuân lan thu cúc mặn mà cả hai.
Người quốc sắc kẻ thiên tài
T́nh trong như đă mặt ngoài c̣n e.
Kim Trọng đă chú ư tới Kiều và Kiều cũng chú ư tới Kim Trọng. Tiếng sét đă nổ. Chỉ có tám chữ thôi: T́nh trong như đă mặt ngoài c̣n e. Bên ngoài th́ có ai nói ǵ với ai đâu. Bên trong th́ đă có nội kết êm ái rồi.
Chập chờn cơn tỉnh cơn mê,
Rốn ngồi chẳng tiện dứt về chỉnh khôn.
Ở thêm để nói chuyện th́ kỳ quá mà về th́ không dứt nổi. Nhưng cuối cùng cũng phải về:
Bóng tà như giục cơn buồn,
Khách đà lên ngựa người c̣n ghé theo.
Dưới cầu nước chẩy trong veo,
Bên cầu tơ liễu bóng chiều thướt tha.
Chấm dứt buổi hội ngộ. Văn chương ǵ mà hay vậy!
TƯỚI TẨM HẠT GIỐNG
Tất cả những ǵ xảy ra trong chuyến đi chơi đều được biểu hiện trở lại ngay trong giấc mộng tối hôm đó của Thúy Kiều. Hạt giống gieo và đều hiện hành ra ngay. Thật dễ sợ. Đây là chỗ tài t́nh của Nguyễn Du.
Kiều từ trở gót trướng hoa,
Mặt trời gác núi chiêng đà thu không.[22]
Gương nga chênh chếch ḍm song,
Vàng gieo ngấn nước cây lồng bóng sân.
Hải đường lả ngọn đông lân,
Giọt sương gieo nặng cảnh xuân la đà.
Một ḿnh lặng ngắm bóng nga,
Rộn đường gần với nỗi xa bồi hồi:
Kiều ngồi ở cửa sổ, một ḿnh ngắm trăng. Cô suy nghĩ lại chuyện xảy ra trong ngày:
Người mà đến thế th́ thôi,
Đời phồn hoa cũng là đời bỏ đi!
Người đâu gặp gỡ làm chi,
Trăm năm có biết duyên ǵ hay không?
‘Người’ trong câu đầu là Đạm Tiên. ‘Người’ trong câu kế tiếp là Kim Trọng. Thúy Kiều có nội kết với Kim Trọng rất rơ ràng.
Ngổn ngang trăm mối bên ḷng,
Nêu câu tuyệt diệu ngụ trong tính t́nh.
Hết nghĩ tới con ma lại nghĩ tới anh chàng. Nghĩ tới anh chàng rồi lại nghĩ tới con ma... Rồi làm thơ về những điều ḿnh nghĩ. Đây là hành động tự ḿnh tưới tẩm những hạt giống trong tâm ḿnh.
Chênh chênh bóng nguyệt xế mành,
Tựa ngồi bên triện một ḿnh thiu thiu.
Không chịu đi ngủ đàng hoàng. Ngồi ngủ gục, và Kiều mơ thấy Đạm Tiên:
Thoát đâu thấy một tiểu kiều,
Có chiều phong vận có chiều thanh tân.
Sương in mặt tuyết pha thân,
Sen vàng lăng đăng như gần như xa.
Một cô rất đẹp, đến từ trong đêm. Bước chân rất nhẹ, thấp thoáng khi th́ ở gần khi th́ ở xa. Đúng là một bóng ma! V́ vậy người ta nói cụ Nguyễn Du là thi thánh chứ không phải là một thi sĩ thường.
Rước mừng đón hỏi ḍ la:
‘Đào nguyên lạc lối đâu mà đến đây?’
Thưa rằng: ‘Thanh khí xưa nay,
‘Mới cùng nhau lúc ban ngày đă quên?
‘Hàn gia ở mái tây thiên,
‘Dưới ḷng nước chảy bên trên có cầu.
- ‘Chị em ḿnh là người đồng thanh đồng khí. Ḿnh vừa mới gặp nhau chiều nay, chị quên rồi sao? Nhà em ở hướng tây, dưới ḍng nước chảy, bên trên có cầu.’ Hàn gia có thể có nghĩa là khiêm nhượng là nhà nghèo, không sang trọng. Nhưng ‘hàn’ cũng có nghĩa là lạnh. Nhà lạnh tức là nhà mồ.
‘Mấy ḷng hạ cố đến nhau
‘Mấy lời hạ tứ ném châu gieo vàng[23]
‘Vâng tŕnh hội chủ xem tường,
‘Mà xem trong sổ đoạn trường có tên.
‘Âu đành quả kiếp nhân duyên,
‘Cũng người một hội một thuyền đâu xa!
‘Này mười bài mới mới ra,
‘Câu thần lại mượn bút hoa vẽ vời.’
Đạm Tiên đă đem thơ của Kiều tŕnh cho bà hội chủ hội Đoạn Trường. Bà này mở sổ của những người đàn bà có số phận mỏng ra tra và thấy tên Kiều. Đạm Tiên đưa thêm mười bài mới, yêu cầu Thúy Kiều vịnh để bỏ vào tuyển tập (collection) của hội Đoạn Trường. Họ là những người suốt đời đau khổ. Trong nguyên tác, mười đề bài đó là: Tích đa tài, Liên bạc mệnh, Bi kỳ nộ, Ức cố nhân, Niệm nô kiều, Ai thanh xuân, Ta kiến ngộ, Khổ linh lạc, Mộng cố viên và Khốc tương tư. Toàn là những đề tài đứt ruột. Thúy Kiều chỉ cần mấy phút đồng hồ là làm xong cả mười bài thơ.
Kiều vâng lĩnh ư đề bài,
Tay tiên một vẫy đủ mười khúc ngâm.
Xem thơ nức nở khen thầm:
‘Giá đành tú khẩu cẩm tâm khác thường!
‘Ví đem vào tập đoạn trường,
‘Theo treo giải nhất chi nhường cho ai!’
- ‘Thơ của chị hay quá! Bỏ vào tập Đoạn Trường là hay nhất, không ai bằng.’ Nói xong Đạm Tiên cầm mấy bài thơ và từ biệt. Kiều c̣n muốn giữ lại:
Thềm hoa khách đă trở hài,
Nàng c̣n cầm lại một hai tự t́nh.
Gió đâu sịch bức mành mành.
Tỉnh ra mới biết là ḿnh chiêm bao.
Trông theo nào thấy đâu nào,
Hương thừa phảng phất ra vào đâu đây.
Kiều tỉnh dậy c̣n nghe của mùi nước hoa của con ma mới ghé thăm đó.
Một ḿnh lưỡng lự canh chầy,
Đường xa nghĩ nỗi sau này mà kinh!
Thấy khúc đời c̣n lại của ḿnh mà ngán quá. Không dám sống.
Hoa trôi bèo dạt đă đành,
Biết duyên ḿnh biết phận ḿnh thế thôi!
Nỗi riêng lớp lớp sóng dồi,
Nghĩ đời c̣n lại sụt sùi đôi cơn.
Tâm Kiều như có những đợt sóng lên xuống. Càng suy nghĩ chừng nào th́ Kiều càng khóc lớn chừng đó. Bà Vương đang ngủ gần đó bị quấy rầy:
Giọng Kiều rền rĩ trướng loan,
Nhà huyên[24] chợt tỉnh hỏi con cớ ǵ:
‘Cớ sao trằn trọc canh khuya,
Màu hoa lê hăy dầm dề giọt mưa?’
Thưa rằng: ‘Chút phận ngây thơ.
‘Dưỡng sinh đôi nọ tóc tơ chưa đền.
‘Buổi ngày chơi mả Đạm Tiên,
‘Nhắp đi thoát thấy ứng liền chiêm bao.
‘Đoạn trường là số thế nào,
Bài ra thế ấy vịnh vào thế kia.
‘Cứ trong mộng triệu mà suy,
‘Phận con thôi có ra ǵ mai sau!’
Bà mẹ nói: ‘Ôi những cái chuyện nằm mơ! Do tâm ḿnh tưởng ra như vậy, tin vào đó th́ chết. Tại sao tự mua chuốc chuyện sầu năo làm ǵ hả con? Con đừng tin vào những giấc mộng. (Bà nói như vậy thôi nhưng trong ḷng bà cũng lo sợ lắm!)
Dạy rằng: ‘Mộng huyễn cứ đâu,
‘Bỗng không mua năo chuốc sầu nghĩ nao!
Vâng lời khuyên giải thấp cao,
Chưa xong điều nghĩ đă dào mạch Tương.[25]
Vừa được mẹ khuyên can về chuyện con ma xong, thấy ḷng có nhẹ bớt một chút th́ Kiều lại nghĩ đến chuyện Kim Trọng.
Ngoài song thỏ thẻ oanh vàng,
Nách tường bông liễu bay sang láng giềng.
Hiên tà bóng gác nghiêng nghiêng,
Nỗi riêng riêng chạnh tấc riêng một ḿnh.
Hai đứa em dại quá, không thể hiểu được tâm sự của chị Thúy Vân th́ đang ngủ kh́. Vương Quan là con trai, ḿnh đâu có tâm sự được với nó. Nói với mẹ lại càng không được: Con gái ǵ mới gặp con trai đă thương, đă đặt vấn đề có liên hệ ǵ với anh chàng sau này không! Thúy Kiều rất cô đơn trong tâm trạng này. Chúng ta sẽ đọc tâm trạng của anh chàng.
Có một điều cần nói ở đây. Bản nhạc Kiều sáng tác là một bản nhạc rất buồn. Mỗi lẫn đàn lên, Kiều lại có cơ hội tưới tẩm những hạt giống của sự đau buồn đó. Rất nguy hiểm. V́ vậy tôi nghĩ rằng khi tiêu thụ các sản phẩm văn nghệ chúng ta phải chọn những bài lành mạnh, có sự cởi mở, nhẹ nhàng, giải thoát. Phải cẩn thận như khi chúng ta ăn. Nếu chúng ta biết chọn những thức ăn không có độc tố th́ chúng ta cũng phải biết chọn những sản phẩm văn hóa lành mạnh tiêu thụ. Tôi không muốn chúng ta hát ngâm những bài rền rĩ đau thương quá. Ngâm, hát những câu thơ và những bài hát đó chúng ta đang thực tập tưới tẩm những hạt giống đau thương trong ḿnh. Có một thầy trẻ ngâm thơ hay. Mỗi khi ngâm những bài thơ buồn th́ thầy khóc nức nở, không c̣n tác phong của người tu hành nữa. Thầy không biết chính trong lúc đó thầy đang tưới tẩm những hạt giống đau thương. Trong thiền có rất nhiều thi ca và âm nhạc nhưng thi ca và âm nhạc Thiền phải nhắm tới mục đích giải phóng và chuyển hóa. Ngồi đó mà đọc và nghe những bài thơ và bài nhạc đau thương, hưởng cái thú gọi là ‘thú đau thương’ là thực tập ngược lại thiền. Găi, cào, cấu những nỗi đau của ḿnh như vậy cũng có sự thú vị, nhưng càng thú chừng nào th́ hạt giống buồn đau càng lớn chừng đó. Rất nguy hiểm. H́nh ảnh những chàng trai, những cô gái c̣n trẻ ôm một cái băng của Thanh thúy nằm nghe rồi rên xiết là một h́nh ảnh rất tiều tụy.
Ngày xưa, khi chị Cầm của tôi đọc truyện Kiều cho mẹ tôi nghe, ngang câu ‘Phấn sao phấn bạc như vôi, Đă đành nước chảy hoa trôi lở làng’ mẹ tôi nói: ‘Đâu có! Trong sách để ‘phận’ rơ ràng mà, tại sao lại dọc ‘phấn?’ mẹ tôi nói: ‘Đúng rồi. Viết là ‘phận’ nhưng nếu ḿnh đọc: ‘Phận sao phận bạc như vôi’ th́ ḿnh cũng đang làm khổ Kiều vậy. Ḿnh sẽ vận nó vào trong người. Rất nguy hiểm. Thành ra phải đọc là ‘phấn’ (để chứng tỏ là ḿnh khác). Lúc đó mấy chị em mới hiểu là trong văn hóa của ḿnh có truyền thống tự bảo hộ như vậy. Không phải chỉ trong đạo Phật người ta mới cẩn thận trong việc tưới tẩm hạt giống, chính trong văn hóa Việt Nam cũng có truyền thống kiêng cữ. Người c̣n gái nào chơi đàn Độc huyền cầm (đàn bầu) nhiều th́ người ta tin rằng cô sẽ suốt đời đau khổ. Tiếng Độc huyền rất ‘trệ’, làm người nghe lụy xuống. Ngồi đó mà chơi “Đêm tàn bến Ngự”... tưới tẩm hoài những hạt giống đau thương th́ thế nào cũng có một ngày ḿnh sẽ lănh đủ. Đây là chuyện thực tập. Người tu mà không biết chuyện này là có thiếu sót.
Có một thi sĩ làm thơ hô hào những nhà sáng tác, những ca sĩ từ bỏ lối sáng tác và ca hát đau thương đứt ruột. Ông ta viết những câu này, tôi c̣n nhớ:
Đừng kể nữa những mảnh t́nh tan tác,
Hăy đứng lên, nhạc sĩ, với tôi đi!
Tôi ghét anh ưa giọng hát sầu bi,
Và tung măi tâm hồn thường trụy lạc.
Hăy đứng dậy! Vứt chiếc cầm áo năo!
Tôi cần nghe những khúc nhạc rất hùng.
Thét ngựa ḷng phi măi chẳng chồn chân,
Sáng như gươm tuốt, mạnh như luồng băo.
Ôi nhạc sĩ! Thật anh người thậm tệ!
Quan hoài chi những khúc hát mê ly,
Những câu ca không đẹp lại không thi
Của kỹ nữ vọc cuộc đời ê trệ?
Hay cung kính nhượng những người tuổi tác,
Những bản đàn nhịp hát thiếu tinh thần.
Hăy ra xem sóng vỗ với mây vần,
Và sáng chế cho tôi vài điệu khác.
Nếu chúng ta cứ hát những bài khóc gió than mây và cứ nghe những bài độc huyền th́ có thể ‘vận cái rủi’ vào số mạng của ḿnh, tưới tẩm những hạt giống đau buồn, điều đó không tốt.
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
zer0
Hội viên
Đă tham gia: 28 September 2005
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 2560
|
| Msg 2 of 4: Đă gửi: 10 February 2006 lúc 12:37pm | Đă lưu IP
|
|
|
GIỐNG HỮU T̀NH
Đây là t́nh cảm của Kim Trọng sau cuộc gặp gỡ đầu tiên với Kiều:
Cho hay là giống hữu t́nh,
Đố ai gỡ mối tơ mành cho xong!
Cụ Nguyễn Du nói tới chàng sinh viên này như nói về chính cụ. Cụ là một người có rất nhiều t́nh. Có nhiều t́nh th́ có thể có nhiều đau khổ. Người ta nói đến một ‘giống’ người (race) gọi là ‘ṇi t́nh’. Thúy Kiều, Kim Trọng và cụ Nguyễn Du đều thuộc ‘chủng tộc’ này. Cho nên cụ rất thông cảm. ‘Cho hay là giống hữu t́nh’ có nghĩa là: ‘Tôi biết mà! Anh thuộc về cái giống hữu t́nh th́ thế nào anh cũng bị kẹt’. Hồi trẻ chắc chàng Nguyễn Du cũng đa t́nh lắm! Chắc chàng cũng đă nhiều lần bị kẹt.
‘Đố ai gỡ mối tơ mành cho xong’: đă vướng vào ṿng t́nh ái rồi th́ gỡ ra rất khó. Đây là cụ nói ra từ kinh nghiệm của ḿnh, Chữ t́nh ở đây là thứ t́nh yêu có đam mê. Nhưng chữ t́nh có thể chỉ nhiều loại t́nh cảm khác. Ví dụ Từ, Bi, Hỷ, Xả cũng là tinh, nhưng t́nh này không có tính đam mê. Tôi nhớ ở chùa Trúc Lâm, Huế các thầy dùng chữ rất táo bạo. Trong thiền thất, các thầy để lại hai câu đối như thế này:
Bất tục tức Tiên cốt
Đa t́nh thị Phật tâm.
Cốt cách của người tiên th́ thanh, trong trần tục. Trái tim của Bụt là một trái tim có nhiều t́nh thương. Bụt thương, không phải chỉ một người mà rất nhiều người. Từ loài người cho đến ‘con sóc, con nai, con muỗi, con giun, con chim, con cá...’[26] Như vậy là ‘đa t́nh’ chứ ǵ nữa! Tôi dịch là; Cốt tiên là không tục, Tâm Bụt vốn nhiều t́nh. T́nh như t́nh của Bụt th́ càng nhiều càng tốt, không sao hết. T́nh đam mê, bi lụy, chiếm hữu, dính mắc... th́ mới ngán. Về thăm chùa Trúc Lâm quư vị sẽ thấy hai câu đối đó.
Vướng vào cái ṿng t́nh ái gỡ ra rất khó. Chàng thư sinh nọ gặp người đẹp rồi, về đọc Tứ thư, Ngũ kinh, Đại học, Trung dung, Luận ngữ... không vô nữa. Văn sách, Kinh nghĩa không làm ǵ được cả. Sách vỡ, chữ nghĩa chạy đi đâu hết, chỉ có h́nh ảnh nàng Kiều trấn ngự trong ḷng thôi.
Chàng Kim từ lại thư song,
Nỗi nàng canh cánh bên ḷng biếng khuây.
Sầu đong càng lắc càng đầy,
Ba thu dọn lại một ngày dài ghê!
Một ngày thương nhớ dài như ba năm. Thi sĩ dùng h́nh ảnh một hũ sầu để nói về sự nhung nhớ. Người ta thường lắc hủ để dồn những vật bên trong lắng xuống đáy, làm hũ vơi đi. Cái hũ sầu ở đây càng lắc càng thêm đầy. Đúng là thơ!
NHỚ ÍT TƯỞNG NHIỀU
Mây Tần khóa kín song the,
Bụi hồng liệu nẻo đi về chiêm bao.[27]
Tuần trăng khuyết, đĩa dầu hao,
Mặt tơ tưởng mặt ḷng khao khát ḷng.
Đọc những câu thơ này chúng ta đừng cười Kim Trọng. Có cười nên cười thi sĩ Nguyễn Du, một nhà Nho đang làm quan ở triều đ́nh mà viết những câu thơ về t́nh tương tư như vậy.
Pḥng văn hơi giá như đồng,
Trúc se ngọn thỏ tơ chùng phím loan.
Mành Tương phân phất gió đàn,[28]
Hương gây mùi nhớ trà khan giọng t́nh.
Ví chăng duyên nợ ba sinh,
Làm chi đem thói khuynh thành trêu ngươi.
Tội nghiệp! Lâm vào t́nh cảnh này thật là nguy hiểm lắm. Không làm ăn ǵ được cả. Không sinh hoạt ǵ được trong pḥng học cả (pḥng văn lạnh ngắt như đồng): bút (lông thỏ) lâu ngày không viết ngọn khô quặn lại, đàn không gảy dây chùng lại, trà không pha, hương không đốt. Hoàn toàn tê liệt v́ sự nhớ tưởng đến bóng h́nh kia. Nhớ quá, chịu không nổi, không biết làm ǵ hơn là t́m trở lại nơi chốn đă gặp nàng thăm để cho đỡ nhớ:
Bâng khuâng nhớ cảnh nhớ người,
Nhớ nơi kỳ ngộ vội dời chân đi.
Một vùng cỏ mọc xanh ŕ,
Nước ngâm trong vắt thấy ǵ nữa đâu.
Bên ḍng suối ngày xưa làm ǵ c̣n bóng dáng người kia nữa! Nước đâu lưu lại bất cứ h́nh bóng nào. Cỏ bây giờ đă gần thành cỏ tháng tư, xanh hơn màu cỏ tháng ba nhiều lắm. Thà rằng không tới, tới càng buồn thêm:
Gió chiều như giục cơn sầu,
Vi lô hiu hắt như màu khói trêu.
Những cây lau lắc lư trước gió như trêu chọc kẻ si t́nh: “A cái anh chàng! C̣n ǵ nữa đâu mà t́m kiếm ở đây!” Nhớ nhung quá, anh chàng t́m luôn tới nhà cô nàng:
Nghề riêng nhớ ít tưởng nhiều,
Xăm xăm đè nẻo Lam Kiều lần sang.
‘Nghề riêng’ là tập khí nhà văn của anh chàng. Kim Trọng viết văn hay, dùng trí tưởng tượng nhiều hơn kư ức về những chuyện có thật. Nghề riêng nhớ ít tưởng nhiều nghĩa là những cái nhớ được th́ rất ít nhưng những cái tưởng tượng ra th́ rất nhiều. Thường thường là như vậy. Khi yêu, giận hay buồn người ta tưởng tượng ra nhiều cái rất ngộ, không có trong sự thật. Vẽ vời bao nhiêu là cái... Đâu cần phải là nhà văn! Kẻ nào đang bị lôi cuốn theo t́nh cảm yêu, giận, buồn, ganh... của ḿnh đều tạo tác ra rất nhiều “tưởng” để bị bao vây trong thế giới của tưởng. Anh chàng tưởng tượng tới nhà Kiều sẽ gặp được người đẹp, rồi ǵ ǵ nữa. Nhưng tới nơi th́ chàng thấy ǵ?:
Thâm nghiêm kín cổng cao tường,
Cạn ḍng lá thắm dứt đường chim xanh.[29]
Xung quanh bốn bức tường cao, nh́n vào cũng không thấy được ǵ. Không có phương tiện để liên lạc, nhắn tin. Đi quanh một ṿng rồi về chứ làm ǵ nữa!
Lơ thơ tơ liễu buông mành,
Con oanh học nói trên cành mỉa mai.
Những cây liễu buông rũ xuống như bức mành. Trên cây có con chim oanh tập hót, chọc ghẹo anh chàng: ‘Anh chàng si t́nh ơi! Đứng đó làm ǵ? Đi về cho rồi!’ Tâm trạng anh chàng như vậy nên thấy cái ǵ cũng như đang trêu chọc ḿnh hết. Cụ Nguyễn Du không nói: “anh chàng nhớ cô nàng quá, thất vọng quá”... mà dùng toàn h́nh ảnh để diễn đạt ư đó. Dùng h́nh ảnh để nói, đó là thơ.
Mấy lần cửa đóng then cài,
Đầy thềm hoa rụng biết người ở đâu?
Tần ngần đứng suốt giờ lâu,
Dạo quanh chợt thấy mé sau có nhà.
Là nhà Ngô Việt thương gia,
Pḥng không để đó người xa chưa về,
Lấy điều du học hỏi thuê,
Túi đàn cặp sách đề huề dọn sang.
Dọn đến làm hàng xóm. Ở một, hai bữa không gặp nhưng ba, bốn bữa chắc thế nào cũng có dịp gặp. Người ta cũng phải mở cửa đi ra chứ không lẽ ở hoài trong nhà sao! Đó là hy vọng của chàng Kim.
Có cây có đá sẵn sàng.
Có hiên Lăm Thúy nét vàng chưa phai.
Nhà có cảnh đẹp và lại có một cái hiên ngắm hoa đề ba chức “Lăm Thúy Hiên”. Lăm là ngắm, Thúy là màu xanh đẹp của cây cảnh, trùng với chữ trong tên của Thúy Kiều. V́ vậy Kim Trọng mừng:
Mừng thầm chốn ấy chữ bài,
Ba sinh âu hẳn duyên trời chi đây.
Đúng là khi đam mê người ta hay tưởng tượng và suy diễn theo cái muốn của ḿnh. Ba sinh là nói đến chuyện hôn nhân. Ngày xưa khi gặp người c̣n trai hay người con gái mà thương th́ người ta nghĩ ngay đến chuyện cưới nhau làm vợ chồng. Không có chuyện chỉ liên hệ trong chốc lát hay chỉ đi chơi như đời bây giờ. Bây giờ người ta gặp cô nầy xong th́ gặp cô khác, đang chơi với cô nầy, thấy cô khác xinh xinh cũng chạy theo luôn. Có hai ba người một lần. Chính ngay trong số thiền sinh tới đây cũng có người đồng thời chơi với hai ba cô. Nhất là ở Đức. Có người tới thưa: ‘Bạch Thầy, con thương ba người một lần. Bây giờ làm sao?’ Quư vị ra hành đạo bây giờ khó lắm! Ngày xưa dạy cho anh chàng Kim Trọng này th́ c̣n dễ.
Sông hồ nửa khép cánh mây,
Tường đông ghé mắt ngày ngày hằng trông.
Tấc gang động khóa nguồn phong,[30]
Tuyệt mù nào thấy bóng hồng vào ra.
Ŕnh hoài. Cửa sổ không bao giờ đóng hết. Cách nhau trong gang tấc mà hoàn toàn không sao gặp mặt được. Ngóng đợi như vậy, hai tháng trôi qua.
Cách tường phải buổi êm trời,
Dưới đào dường có bóng người thướt tha.
Buông cầm xốc áo vội ra,
Hương thơm c̣n nức người đà vắng tanh.
Một hôm thấy nhàbên kia có thấp thoáng bóng người, anh chàng buông đàn, xốc áo và chạy ra liền. Ŕnh hoài mà. Ra tới th́ cô nàng đă đi mất rồi, chỉ c̣n mùi nước hoa thoang thoảng.
Lần theo tường gấm dạo quanh,
Trên đào nhác thấy một cành kim thoa.
Không biết Kiều đă làm rớt cành thoa thật hay nàng đă cố t́nh để nó lại trên cành đào? Đây là một nghi án phải điều tra. Cô nàng có thể cũng biết có anh chàng ở bên cạnh nhưng không dám ra. Cái cách ngày xưa là như vậy. Vô t́nh hay hữu ư xin để tùy người đọc phán đoán.
Giơ tay với lấy về nhà:
‘Này trong khuê các đâu mà đến đây?
‘Gẫm âu người ấy báu này,
‘Chẳng duyên chưa dễ vào tay ai cầm!’
Ngộ nghĩnh không! Chiếc trâm ở bên nhà người ta mà ḿnh lại nhón qua lấy. Cố t́nh ‘với lấy’ rồi đoán vào là duyên ḿnh.
Liền tay ngắm nghía biếng nằm,
Hăy c̣n thoang thoảng hương trầm chưa phai.
Ngắm nghía không ngủ suốt đêm. Có cảm tưởng hương trầm của người đẹp c̣n thoang thoảng nơi cây trâm.
ĐÀI GƯƠNG SOI ĐẾN DẤU BÈO CHO CHĂNG?
Tan sương đă thấy bóng người,
Quanh tường ra ư t́m ṭi ngẩn ngơ,
Sinh đà có ư đợi chờ,
Cách tường lên tiếng xa đưa ướm ḷng:
‘Thoa này bắt được hư không,
Biết đâu Hợp Phố mà mong châu về[31]
Cây thoa của Kiều vướng trên cành đào. Nhánh đào phải nằm bên “không phận” nhà bên kia chứ đâu qua nhà bên này được. Vói lấy của người ta rồi nói: ‘bắt được hư không!’
Tiếng Kiều nghe lọt bên kia:
‘Ơn ḷng quân tử sá ǵ của rơi.
‘Chiếc thoa là của mấy mươi,
‘Mà ḷng trọng nghĩa khinh tài xiết bao!’
Nghĩa khí là ḷng ngay thẳng, thành thật, trong trắng của con người. Cô ta khen anh chàng: ‘Chiếc thoa là của mấy mươi, Mà ḷng trọng nghĩa khinh tài xiết bao!’ Cô cũng lịch sự và khéo léo lắm!
Sinh rằng: Lân lư ra vào,[32]
‘Gần đây nào phải người nào xa xôi.
‘Được rày nhờ chút thơm rơi,
‘Kể đà thiểu năo ḷng người bấy nay!
‘Bấy lâu mới được một ngày,
‘Dừng chân gạn chút niềm tây gọi là.’
Vội về thêm lấy của nhà,
Xuyến vàng đôi chiếc khăn là một vuông.
Thang mây rón bước ngọn tường,
Phải người hôm nọ rơ ràng chẳng nhe?
Anh chàng mừng quá, tấn công liền. Chạy về lấy quả, vác thang bắc vào tường leo lên, chàng nh́n qua nhà hàng xóm.
Sượng sùng giữ ư rụt rè,
Kẻ nh́n rơ mặt người e cúi đầu.
Chúng ta thấy được thái độ của hai người. Anh con trai th́ cảm thấy may mắn quá, cố nh́n cho rơ mặt cô nàng. Hôm trước dại quá, phải làm bộ nói chuyện với Vương Quan thành ra chỉ liếc sơ sơ. Bây giờ nhất định phải nh́n cho rơ. Người con gái th́ sượng sùng, giữ ư, rụt rè và e lệ cúi đầu, không dám nh́n thẳng lên. Con gái nhà nề nếp mà! Nhưng chỉ nề nếp tới một mức nào đó thôi. Anh chàng nói:
Rằng: ‘Từ ngẫu nhĩ gặp nhau,
‘Thầm trông trộm nhớ bấy lâu đă chồn.
‘Xương mai tính đă rũ ṃn,
‘Lần lừa ai biết hăy c̣n hôm nay!
‘Tháng tṛn như gửi cung mây,
‘Trần trần một phận ấp cây đă liều!’[33]
Anh chàng chờ lâu quá. Tháng này qua tháng khác, chờ đợi đến nỗi ốm đi, chỉ c̣n da bọc xương. Bây giờ là cơ hội cho nên anh chàng tấn công thẳng:
‘Tiện đây xin một hai điều:
Đài gương soi đến dấu bèo cho chăng?’
Đặt yêu cầu rất rơ: ‘Cô có đáp ứng được niềm thương yêu của tôi không?’ chàng nói rất khéo: ‘Đài gương soi đến dấu bèo cho chăng?’ Rất tội nghiệp. Ví cô nàng như gương sen, ở trên soi xuống; thân phận chàng con trai th́ chỉ như thân bèo nhỏ bé ở sát mặt nước nh́n lên gương sen. Lúc chưa có được người đẹp th́ phải nói như vậy mới có hy vọng chiếm được. Cưới được rồi th́ có thể nói ngược lại. Có thể nói những điều rất kỳ: Em không được tích sự ǵ hết! Nấu nối cơm cũng không chín. Nghe nói ở Paris có một anh chàng Tây muốn cưới một cô Việt Nam. Đến nhà cô nàng, anh chàng khen: Trời ơi, nhà em đốt nhang sao mà thơm quá! Đến khi cưới rồi, th́: Đốt nhang làm ǵ mà đốt măi thế? Ngộp quá! Làm dơ trần nhà hết trơn! Anh chàng của chúng ta đang ở giai đoạn chưa chiếm hữu được thành ra rất dễ thương: ‘Tiện đây xin một hai điều, Đài gương soi đến dấu bèo cho chăng?’
Ngần ngừ nàng mới thưa rằng:
‘Thói nhà băng tuyết chất hằng phỉ phong.[34]
‘Dù khi lá thắm chỉ hồng,[35]
‘Nên chăng th́ cũng tại ḷng mẹ cha.
‘Nặng ḷng xót liễu v́ hoa,
‘Trẻ thơ đă biết đâu mà dám thưa!’
Đó là cách trả lời của con gái ngày xưa. Dầu bằng ḷng rồi đi nữa cũng phải nói: ‘Em không biết. Cái đó anh hỏi ba má em.’ ‘Thói nhà băng tuyết, chất hằng phỉ phong’ là gia đ́nh sống một nếp sống truyền thống, giản dị, khỏe mạnh và đạo đức.
Sinh rằng: Rày gió mai mưa,
‘Ngày xuân đă dễ t́nh cờ mấy khi!
Vô thường lắm cô ơi! Có mấy cơ hội may mắn như ngày hôm nay:
‘Dù chăng xét tấm t́nh si
‘Thiệt đây mà có ích ǵ đến ai?
Chút chi gắn bó một hai,
Cho đành rồi sẽ liệu bài mối manh.
Nếu em không xét lại mà một mực dù từ chối th́ chắc anh sẽ chết mất! Thiệt tḥi cho anh mà chẳng có ích lợi ǵ cho em đâu! Em bằng ḷng đi cho anh an tâm rồi anh sẽ đi t́m người tới làm mối mai hỏi em. Anh chàng này chắc đi học trường luật để ra làm trạng sư được!
‘Khuôn thiêng dù phụ tấc thành.
‘Cũng liều bỏ quá xuân xanh một đời.
Nếu trời không cho anh cưới được em th́ anh sẽ chết. Anh thề sẽ không cưới ai nữa hết. Tuổi trẻ của anh coi như là bỏ đi. Sinh mạng anh tùy thuộc vào em. Em nói “Yes” th́ anh sống, mà nói “No’ th́ anh chết. Ghê không? Những chàng sinh viên thời này chưa chắc nói được như vậy!
Lượng xuân dù quyết hẹp ḥi.
Công đeo đuổi chẳng thiệt tḥi lắm ru!
‘Em không tội nghiệp anh sao? Mấy tháng nay anh không ăn, không ngủ, không học, không đàn, không pha trà, không viết lách. Ốm tong teo. Mở cửa sổ suốt ngày đêm để nh́n qua như vậy thôi...’ Đó là tất cả những điều mà người con trai có thể nói. Nói như vậy th́ làm sao Kiều có thể từ chối được? Nhất là Kiều đă có nội kết sẵn rồi.
Lặng nghe lời nói như ru,
Chiều xuân dễ khiến nét thu ngại ngùng.[36]
Rằng; ‘Trong buổi mới lạ lùng,
‘Nể ḷng có lẽ cầm ḷng cho đang!
Có một giây phút gọi là giây phút thua trận. Kháng chiến đă thất bại. Mặt trận đă vỡ. Thành tŕ đă bị quân địch phá đổ rồi!
‘Đă ḷng quân tử đa mang,
‘Một lời vàng tạc đá vàng thủy chung.’
Như vậy là trận đánh đă kết thúc. Ngày xưa ông Vương có nói với bà Vương như vậy không? Chắc cũng na ná như vậy chứ ǵ!
Được lời như cởi tấm ḷng,
Giở kim hoàn với khăn hồng trao tay.
Rằng: ‘Trăm năm cũng là đây,
‘Của tin gọi một chút này làm ghi.’
Sẵn tay khăn gấm quạt quỳ,
Với cành thoa ấy tức th́ đổi trao.
Trao đổi tặng phẩm để cụ thể hóa mối t́nh, làm tin sự đính ước.
Một lời vừa gắn tất giao,
Mái sau dường có xôn xao tiếng người.
Có tiếng người đi tới.
Vội vàng lá rụng hoa rơi,
Chẳng về viện sách nàng dời lầu trang.
Không có cách ǵ để có thể viết hay hơn nữa. Hai người đang gặp nhau, nghe tiếng động vội vàng xa nhau. Một bên là hoa, một bên là lá. H́nh ảnh ‘lá rụng hoa rơi’ hay ở chỗ rất nhẹ nhàng không ai biết.
TỪ PHEN ĐÁ BIẾT TUỔI VÀNG
Từ phen đá biết tuổi vàng,
T́nh càng thắm thía dạ càng ngẩn ngơ.
Hay câu rất hay. Rất đúng chân lư. Trước kia thầm yêu, trộm nhớ, khổ và thiếu nhau thiệt. Tưởng gặp được nhau, nói được những lời thương yêu, hứa hẹn với nhau th́ đỡ khổ. Ai dè sau đó th́ càng nhớ, càng khổ, càng thiếu nhau thêm. Ở xa, ḿnh tính bỏ ra ba trăm quan nói chuyện điện thoại với người kia, nghĩ rằng nói xong th́ thương nhớ nhẹ bớt. Ai dè, nói xong lại càng thấy xôn xao và nóng nảy, bồn chồn hơn. Cái mà ḿnh tưởng sẽ làm cho ḿnh thỏa măn, hết khổ lại làm cho ḿnh khát khao, khổ sở nhiều lần. Đây là một sự thực, được nói ra không phải từ Kinh điển mà từ kinh nghiệm của người đời. Nói kinh nghiệm chứ không phải là thuyết pháp. Giá trị của sự thực này không thua ǵ giá trị của một câu Kinh.
Sông Tương một dải nông sờ,
Bên trông đầu nọ bên chờ cuối kia.
Đây là hai câu lấy ư đoạn thơ trong T́nh Sử:
Quân tại Tương giang đầu,
Thiếp tại Tương giang vĩ
Tương tư bất tương kiến
Đồng ẩm Tương giang thủy.
(Chàng ở đầu sông Tương, Thiếp ở cuối sông Tương, nhớ nhau mà không thấy mặt nhau, {dù} cùng uống nước sông Tương). Làm sao mà gặp được nhau hoài hoài, mỗi ngày, mỗi giờ, mỗi phút? Một lần là đă quá may mắn rồi!
NGẪM CƠ HỘI ĐĂ ĐÀNH HÔM NAY
Lần lần ngày gió đêm trăng,
Thưa hồng rậm lục đă chừng xuân qua.
Màu hồng ít đi, màu lục nhiều hơn. Mùa Xuân đă nhường chỗ cho mùa Hè.
Ngày vừa sinh nhật ngoại gia,
Trên hai đường dưới nữa là chị em.
Tưng bừng sắm sửa áo xiêm,
Biện dâng một lễ xa đem tấc thành.
Gia đ́nh Thúy Kiều về bên ngoại ăn sinh nhật. Kiều ở nhà, cố nhiên là cô lấy cớ: ‘Con nhức đầu. Con xin ở nhà.’ Đây là cơ hội để đi gặp anh chàng.
Nhà lan thanh vắng một ḿnh,
Ngẫm cơ hội đă đành hôm nay.
Thời trân thức thức sẵn bày,
Gót sen thoan thoát dạo ngay mái tường.
Kiều nấu vài món thật ngon, chạy ra chỗ hai người đă gặp và thề thốt. Thời trân là những món ăn trong mùa. Mùa nào có thức ăn mùa đó. Ví dụ mùa Xuân có rau tía tô, kinh giới (th́ làm xuân quyện), màu hè có rau xà lách, bông bí...; Những món ăn trong mùa th́ tươi và ngon (thời trân). Không nhằm mùa mà mua ăn (hay ăn đồ hộp) th́ không ngon nữa. Một thi sĩ Việt Nam trong nhóm Xuân Thu Nhă Tập có câu; Đáy đĩa mùa đi nhịp hải hà. Bốn mùa đi ngang qua đáy đĩa theo nhịp của sông và biển. Mùa nào ăn món ngon của mùa đó, chỉ có ư ấy mà nói một cách rất ‘điệu’,
Cách hoa sẽ dặng tiếng vàng,
Dưới hoa đă thấy có chàng đứng trông.
Cô nàng vừa đằng hắng một cái th́ đă thấy anh chàng đứng sẵn ở bên kia rồi. Làm sao anh ta biết nhà bên kia hôm nay đi ăn sinh nhật bên ngoại mà đứng chờ? Thiệt là tài t́nh! Thật ra cả ngày anh có làm ăn được ǵ đâu, suốt ngày chỉ nh́n qua bên này, chờ đợi thôi mà. Và bây giờ anh chàng trách:
Trách ḷng hờ hững với ḷng,
‘Lửa hương chốc để lạnh lùng bây lâu.
‘Những là đắp nhớ đổi sầu,
‘Tuyết sương nhuốm nửa mái đầu hoa râm.’
Anh chàng cường điệu hóa! Mới có hai mươi mấy tuổi đầu làm sao mà tóc bạc được.
Nàng rằng: ‘Gió bắt mưa cầm,
‘Đă cam tệ với tri âm bấy chầy.
‘Vắng nhà được buổi hôm nay,
‘Lấy ḷng gọi chút ra đây tạ ḷng!
Hai chữ ḷng được sử dụng rất khéo. Đáp lại tấm ḷng bằng một tấm ḷng. Khi viết truyện Am Mây Ngủ tôi cũng bắt chước cách nói của cụ Nguyễn Du: ‘Tác giả đă lấy ḷng của một thiền sư để hiểu ḷng của một thiền sư (Trúc Lâm Đại Sĩ).’
Bây giờ Kiều đi ṿng theo ḥn non bộ, thấy cuối tường có một cái lỗ có thể đi chui vừa được rào lại.
Lần theo núi giả đi ṿng,
Cuối tường dường có nẻo thông mới rào.
Xắn tay mở khóa động đào,
Rẽ mây trông tỏ lối vào Thiên Thai.
Xé rào, chui lỗ tường qua gặp nhau mà nói rất văn hoa.
Mặt nh́n mặt càng thêm tươi,
Bên lời vạn phúc bên lời hàn huyên.[37]
Sánh vai về chốn thư hiên,
Góp lời phong nguyệt nặng nguyền non sông.[38]
KHÔNG GIAN TRONG BỨC HỌA
Trên yên bút giá th́ đồng,
Đạm thanh một bức tranh tùng treo trên.[39]
Thi đồng là cái hộp đựng những bài thơ mới làm. Bút giá là giá gác bút. Ngày xưa tôi nghèo quá, không có cái thi đồng. Nhiều khi làm thơ để rơi rụng, bay đi đâu mất cả. Nhất là khi có ư thơ muốn viết ra lại lấy mấy cái b́ thư cũ, viết vào năm bảy câu, sau tưởng là rác đem liệng mất. Rất uổng. Phải mà có cái hộp, làm bài nào cũng bỏ vào đấy, đóng nắp lại th́ đỡ quá.
Thấy bức tranh tùng Kim Trọng vẽ, Thúy Kiều khen:
Phong sương được vẻ thiên nhiên.
Mặn khen nét bút càng nh́n càng tươi.
Cây tùng mang vẻ hùng vĩ của một bậc trượng phu, chịu đựng được sương tuyết và gió mây. Thúy Kiều khen, không phải khen sơ sơ mà khen hết ḷng (mặn khen).
Sinh rằng: ‘Phác họa vừa rồi,
‘Phẩm đề xin một vài lời thêm hoa.’
Kim Trọng xin Kiều đề vài câu thơ để bức họa có thêm giá trị. Ư nói: “Nét vẽ của anh đâu có đẹp ǵ, nhưng nếu em cho vào vài câu thơ th́ bức họa có thể bán tới hai ba ngàn đô la. ‘Một bên khen vẽ đẹp, một bên khen thơ hay.’
Tay tiên gió táp mưa sa,
Khoảng trên dừng bút thảo và bốn câu.
Khoảng trên là lạc khoản. Theo lối họa cổ điển, người ta không bao giờ vẽ choán hết khung vải hay khung tranh mà luôn luôn để không gian trong bức họa. V́ vậy bức họa có thiền vị. Đôi khi người ta vẽ một ḍng sông, vài ba cây lau sậy, một con thuyền cắm sào, c̣n lại phía trên bao nhiêu là trời, bao nhiêu là không gian. Nh́n vào ḿnh thấy trong người rất khỏe. Thầy tu khi vẽ cũng nên vẽ như vậy. Phải có rất nhiều không gian. Khi viết thư cũng nên như vậy. Càng ngắn càng tốt, càng thiền. Liệng bớt được chữ nào tốt chữ đó. Viết một cái thư mà đặc nghịt từ trên xuống dưới, người ta nh́n vào sẽ thấy mệt, chưa muốn đọc liền. Viết theo kiểu đánh điện tín; thêm một chữ là phải trả thêm tiền. Khoảng trống trong bức họa (lạc khoản) là chỗ khi gặp người tri kỷ hay giỏi thơ người ta sẽ nhờ đề vào vài chữ. Nếu không có ai th́ tác giả tự đề.
NHẢ NGỌC PHUN CHÂU.
Kiều rất giỏi. Ngoáy vài cái đă xong ba bốn câu thơ trên lạc khoản. Anh chàng khen liền:
Khen: ‘Tài nhả ngọc phun châu,
‘Nàng Ban ả Tạ cũng đâu thế này![40]
‘Kiếp tu xưa ví chưa dày,
‘Phúc nào nhắc được giá này cho ngang!’
- ‘Em làm thơ như nhả ngọc phun châu! Chắc kiếp trước anh có tu nên kiếp này mới có phước mà được em.’ Không biết kiếp trước chàng Kim đă và tu pháp môn nào?
PHẬN DÀY PHẬN MỎNG
Thúy Kiều đáp lại lời khen của Kim Trọng:
Nàng rằng: ‘Trộm liếc dung quang,
‘Chẳng sân ngọc bội cũng phường kim môn.[41]
‘Nghĩ ḿnh phận mỏng cánh chuồn,
‘Khuôn xanh biết có vuông tṛn mà hay?
Kiều lo: ‘Anh có phước đức nhiều trong quá khứ, em th́ không. Không biết ông trời có giúp cho cuộc hôn nhân của chúng ta không?’ V́:
Nhớ từ năm hăy thơ ngây,
Có người tướng sĩ đoán ngay một lời:
Anh hoa phát tiết ra ngoài,
Ngh́n thu bạc mệnh một đời tài hoa.
Ông thầy tướng nói: ‘Tất cả những cái tinh anh của con người Thúy Kiều đều lộ ra ngoài hết. Sợ rằng suốt đời cô sẽ khổ.’ Khi có những cái quư, cái hay, người ta phảibiết giấu bớt vào bên trong. Anh hoa là cái tinh ba, cái đẹp nhất của con người. Nếu phát tiết ra ngoài hết th́ bên trong sẽ không c̣n ǵ nữa. Và như vậy sẽ chiêu cảm vào những tai nạn. Những người có hạnh phúc là những người chất chứa được nội dung và nội lực bên trong. Họ không để hết tất cả phát hiện ra ngoài. Những nhà có củi chất nhiều trong kho th́ sẽ được ấm suốt mùa đông. Nếu có bao nhiêu củi đều đem ra, đốt hết th́ sẽ có lúc lạnh.
‘Trong người lại ngẫm đến ta,
Một dày một mỏng biết là có nên?’
Thấy một bên (Kim Trọng) phúc dày, một bên (Kiều) phúc mỏng. Kiều phân vân không biết mối nhân duyên của hai người có thể thành tựu được không.
Sinh rằng: ‘Giải cấu là duyên,[42]
‘Xưa nay nhân định thắng thiên cũng nhiều.’
Con người đă nhiều lần thắng được số mạng nhờ có ư chí. Đó là lời an ủi của Kim Trọng - Sự tu học và cách sống của ḿnh có thể đổi được số mạng và hoàn cảnh. ‘Tướng bất cập số, số bất cập đức’: nếu có đức th́ ḿnh có thể thắng được số phận. Đây là một lời khuyên rất hay. Nếu ḿnh có cảm giác là ḿnh không có nhiều phước nhiều, số phận ḿnh sẽ đau khổ th́ nên nghe lời khuyên này. Số phận không phải là chuyện quan trọng nhất, bởi v́ ḿnh có khả năng chuyển hóa. ‘Xưa nay nhân định thắng thiên cũng nhiều’. Trong văn hóa Pháp, có khi người ta nói con người sắp đặt nhưng chính Trời quyết định (L’homme propose, Dieu dispose). Ở đây chúng ta thấy một quan điểm khác hơn: Nếu con người có ư chí, muốn chuyển hóa muốn thay đổi th́ nhiều khi chuyển được số mạng, chuyển được nghiệp, chuyển được mạng trời.
‘Ví dù giải kết đến điều,
th́ đem vàng đá mà liều với thân!’
‘Nếu gặp phải những chuyện khó khăn th́ chúng ta hăy đem sức mạnh t́nh yêu của chúng ta mà tranh đấu. Cần chết th́ chết. Sợ ǵ!’
Đủ điều trung khúc ân cần,[43]
Ḷng xuân phơi phới chén xuân tàng tàng.
Cô Kiều lo lắm nhưng nếu có người an ủi th́ cô trấn tĩnh lại được liền. Mới mấy tháng trước đây, nhờ có mẹ khuyên nhủ, cô yên. Bây giờ, nhờ anh chàng an ủi, cô cũng êm lại. Cô có khả năng vui chơi ngay sau đó. Hai người uống rượu. Họ đâu đă thọ Tam Quy và Ngũ Giới! Không biết Kiều đă uống rượu hay uống trà? Con gái thường không uống rượu. Anh chàng th́ chắc chắn là uống rượu. Rượu cúc hay rượu đế, chứ chắc không phải là rượu thuốc đâu!
NGÀY VUI NGẮN CHẲNG ĐẦY GANG.
Giây phút bên nhau của hai người rất ngắn ngủ. Ngày sắp hết, họ sắp phải chia tay. Cụ Nguyễn Du nói một câu đáng cho chúng ta chú ư:
Ngày vui ngắn chẳng đầy gang,
Trông ra ác đă ngậm gương non Đoài.
Ngày vui là ngày Kim - Kiều được sống cạnh nhau, từ chín giờ sáng đến năm, sáu giờ chiều. Ngày vui nhất trong đời của hai người được diễn tả là ‘ngắn chẳng đầy gang’. Lấy không gian mà đo thời gian th́ chưa đầy một gang tay. Đây là một câu rất hay trong truyện Kiều, có thể viết lên treo ngay trong thiền viện được. khi vui mà vui không có chánh niệm th́ cái vui đi qua rất mau và cũng không thật là vui. Hai người ngồi, nói chuyện và thề bồi từ sáng đến chiều. Cái vui có bao nhiêu đâu! Chưa bằng một gang tay. Nhất là khi họ chưa biết thực tập chánh niệm và an trú trong hiện tại.
Vắng nhà chẳng tiện ngồi dai,
Giă chàng nàng mới kíp dời song sa.[44]
Thấy ḿnh qua bên này đă lâu quá trong khi nhà không có ai cũng kỳ, và sợ gia đ́nh về không thấy ḿnh. Kiều đứng dậy từ giă.
BÂY GIỜ RƠ MẶT ĐÔI TA
Đến nhà vừa thấy tin nhà,
Hai thân c̣n dở tiệc hoa chưa về.
Cửa ngoài vội rủ rèm the,
Xăm xăm băng lối vừa khuya một ḿnh.
Về nhà, thấy gia đ́nh chưa về, Kiều tiếc, lại chui tường sang nhà Kim Trọng.
Nhật thưa gương giọi đầu cành,
Ngọn đèn trông lọt trướng huỳnh hắt hiu.[45]
Sinh vừa tựa án thiu thiu,
Dở chiều như tỉnh dở chiều như mê.
Anh chàng đang ngồi ngủ gục. Không đi nằm đàng hoàng, chàng chỉ ngồi trước bàn học mà ngủ.
Tiếng sen sẽ động giấc ḥe,
Bóng trăng đă xế hoa lê lại gần.
Câu thơ rất đẹp. Bước chân của Kiều làm xao động giấc ngủ của Kim Trọng. Trong trạng thái nửa tỉnh nửa mê, chàng Kim thấy một nàng tiên bước tới. Anh chàng nghĩ là ḿnh đang nằm mộng:
Bâng khuâng đỉnh Giáp non Thần,
C̣n ngờ giấc mộng đêm xuân mơ màng.
Nàng rằng: ‘Khoảng vắng đêm trựng,
‘V́ hoa nên phải đánh đường t́m hoa.
‘Bây giờ rơ mặt đôi ta,
‘Biết đâu rồi nữa chẳng là chiêm bao?’
‘Bây giờ hai đưa gặp nhau, nh́n rơ mặt nhau. Nhưng có thể cảnh này chỉ là cảnh chiêm bao, không có thật’. Dễ sợ! Đây là một trong những câu ghê gớm nhất của truyện Kiều. Nếu đem con mắt của thiền sư mà nh́n th́ ta sẽ thấy câu này ‘lợi hại’ lắm. Có một lần tôi đưa anh Thiều đi vào rừng. Những đọt lá trong rừng có những đường gân xanh tuyệt vời. Tôi rất thích. Nh́n những tờ lá đó tôi rất hạnh phúc, thấy ḿnh đang sống trong cảnh giới mầu nhiệm của pháp thân. Những người đi theo tôi có thể đă không tiếp xúc được. Họ đang lo chuyện ở nhà, công ăn việc làm, tương lai, quá khứ... cho nên khó tiếp xúc được với những mầu nhiệm ấy. Tôi dừng lại và hỏi: ‘Đây là sự thực hay giấc mộng? Cảnh giới này có thực hay mộng?’ ‘Người bây giờ nh́n những khóm lá này như nh́n trong một giấc mơ’. Hai người cùng đứng chỗ đó, cùng nh́n những tờ lá đó. Người sống trong mộng, người sống trong sự thật. Sự khác nhau nằm ở chỗ có an trú trong hiện tại, có chánh niệm khi tiếp xúc với cái đẹp của tờ lá hay không. Kiều là một thi sĩ, một người rất nhạy cảm. Cô thấy được cái đựp, sự quư giá của giờ phút hai người được gặp nhau. Cô cũng thấy đó là chuyện rất mong manh. Cũng v́ thấy cái mong manh đó cho nên cô đă liều mạng:
Nàng rằng: ‘Khoảng vắng đêm trường,
‘V́ hoa nên phải đánh đường t́m hoa’
Cô này ghê lắm chứ không phải chơi đâu! Tuy nói là con nhà gia giáo, có nề nếp nhưng chui tường hai lần trong một đêm th́ cũng quá thật. đây là nhân vật của cụ Nguyễn Du, một nhà Nho mô phạm của ‘cửa Khổng sân Tŕnh.’
Chúng ta có thể viết lên hai câu: ‘Bây giờ rơ mặt đôi ta, biết đâu rồi nửa chẳng là chiêm bao?’ làm thiền ngữ treo trên tường được. Làng Mai là một thực tại hay một giấc chiêm bao? Có thể bây giờ nó đă là một giấc chiêm bao rồi, nếu ḿnh không biết an trú trong hiện tại, không sống sâu sắc, tận hưởng những giờ phút bên nhau.
Vội mừng làm lễ rước vào,
Đài sen nối sáp song đào thêm hương.[46]
Kim Trọng thắp thêm nến mới và đốt thêm hương trầm. Ngày xưa, trươc khi ngâm thơ người ta thường tắm rửa sạch sẽ và đốt trầm lên. Nếu có tiếng đàn tỳ bà nữa th́ mới đúng là khung cảnh ngâm thơ. Một anh chàng sinh viên điệu như Kim Trọng th́ thế nào cũng có một cây đàn, một lư trầm và một đài sen để đốt nến. Ngày xưa, tôi cũng bị ảnh hưởng cái ‘điệu’ đó. Tết nào tôi cũng mua bạch lạp; thức đợi Giao thừa thắp lên ba bốn cây nến để đọc thơ. Toàn là cổ thi, in trên giấy thật trắng. Đó là cái kiểu thanh tao, sang trọng về phương diện tâm linh của người trước.
Tiên thề cùng thảo một chương,
Tóc mây một món dao vàng chia đôi.
Hai người viết lời thề xuống tờ giấy hoa tiên, cắt tóc trọn với nhau rồi chia đôi, mỗi người một nửa. Người trẻ đời bây giờ có người cũng c̣n làm như vậy.
Hai người viết lời thề xuống tờ giấy hoa tiên, cắt tóc trộn với nhau rồi chia đôi, mỗi người một nửa. Người trẻ đời bây giờ có người cũng c̣n làm như vậy.
Vầng trăng vằng vặc giữa trời,
Đinh ninh hai miệng một lời song song.
Tóc tơ căn vặn tấc ḷng,
Trăm năm tạc một chữ đồng đến xương.
Chén hà sánh giọng quỳnh tương,
Dải là hương lộn b́nh gương bóng lồng.
Hai người uống rượu, thề nguyền. Bóng trăng chiếu qua bức b́nh phong có những tấm gương, gió lay bức màn lụa phảng phát mùi hương trầm.
CƠN BĂO ÂM THANH
Sinh rằng: ‘Gió mát trăng trong,
‘Bấy lâu nay một chút ḷng chưa cam.
‘Chày sương chưa nện cầu Lam,
‘Sợ lần khân quá ra sàm sở chăng?
‘Lâu nay anh ước ao một chuyện mà chưa được. Chúng ḿnh chưa chính thức làm lễ cưới hỏi, nếu anh yêu cầu chuyện đó th́ e hơi bất lịch sự.’ Nghĩa chỉ là như vậy thôi mà thơ diễn tả một cách rất điệu.
Nàng rằng: ‘Hồng diệp xích thằng,
‘Một lời cũng đă tiếng rằng tương tri.
‘Đừng điều nguyệt nọ hoa kia,
‘Ngoài ra ai lại tiếc ǵ với ai.’
‘Hai người đă đồng ư với nhau, hiểu nhau, liên hệ đă sâu sắc. Đừng đi vào chuyện hoa nguyệt thôi. Ngoài chuyện đó ra em không từ chối chuyện ǵ với anh cả.’ Rất rơ ràng. Anh chàng bèn yêu cầu:
Rằng: ‘Nghe nổi tiếng cầm đài,
‘Nước non luống những lắng tai Chung Kỳ’[47]
Cầm trăng là đàn nguyệt (nguyệt cầm, gọi là đàn trăng cũng được). Hai trăm năm trước cụ Nguyễn Du đă cố gắng dùng chữ Nôm để thay thế những chữ Hán. Bây giờ ḿnh dùng văn phạm Việt để niệm Bụt (Nam mô Bụt Thích Ca Mâu Ni) cũng không có ǵ là cách mạng lắm. Kim Trọng có cử chỉ rất đẹp, hai tay nâng đàn lên ngang mày để đưa cho Kiều. Trang trọng như dâng trà cho Bụt trong thiền trà.
Nàng rằng: ‘Nghề mọn riêng tây,
‘Làm chi cho bận ḷng này lắm thân!’
So dần dây vũ dây văn,
Bốn dây to nhỏ theo vần cung thương.
Vũ là dây đàn to, văn là dây đàn nhỏ. Có chỗ chú thích ngày xưa đàn có năm dây, sau đó thêm vào hai dây gọi là dây vũ và dây văn. Khi vua Văn Vương bị bắt, con của Văn Vương thêm vào một dây gọi là dây văn. Khi Vũ Vương lên làm vua lại thêm một dây gọi là dây vũ. Trong Kiều th́ nói đàn có bốn dây. Cung thương là hai trong năm âm chánh của âm nhạc thời xưa: Cung, thương, giốc, chủy, vũ.
Tiếp theo là những câu tả cái đẹp của khúc đàn Kiều tŕnh diễn. Nguyễn Du tả Kiều đàn nhiều lần. Lần đầu đàn cho Kim Trọng, lần thứ hai cho Hoạn Thư và Thúc Sinh, lần thứ ba cho Hồ Tôn Hiến, và lần cuối là đàn cho Kim Trọng nghe sau mười lăm năm gặp lại. Mỗi lần như vậy, Nguyễn Du diễn tả một cách khác. Tùy theo tâm trạng của Kiều mà bản đàn biến thể. (C̣n có bốn lần đàn khác, Nguyễn Du chỉ nói qua.) Đây là lần đầu tiên, đàn cho Kim Trọng nghe. Cũng là khúc đàn này, Kim Trọng sau mười lăm năm nghe lại không khổ đau, v́ trong thân tâm nội kết đă chuyển hóa. Đây là bản đàn, đàn lần đầu tiên:
Khúc đâu Hán Sở chiến trường,
Nghe ra tiếng sắt tiếng vàng chen nhau.
Khúc đâu Tư Mă Phượng Cầu,[48]
Nghe ra như oán như sầu phải chăng!
Kê Khang này khúc Quảng Lăng,[49]
Một rằng lưu thủy hai rằng hành vân.[50]
Quá quan này khúc Chiêu Quân,[51]
Nửa phần luyến chúa nửa phần tư gia.
Đó là tính chất của bản đàn. Chứa đựng những h́nh ảnh, tâm sự buồn ai oán. Và đây là tài nghệ của Thúy Kiều, cuốn hút người nghe vào biển âm thanh:
Trong như tiếng hạc bay qua,
Đục như nước suối mới sa nửa vời.
Tiếng khoan như gió thoảng ngoài,
Tiếng mau sầm sập như trời đổ mưa.
Âm thanh được diễn tả bằng những h́nh ảnh rất tài t́nh. Và đây là hậu quả tai hại của bản đàn:
Ngọn đèn khi tỏ khi mờ,
Khiến người ngồi đó cũng ngơ ngẩn sầu.
Khi tựa gồi khi cúi đầu,
Khi ṿ chín khúc khi chau đôi mày.
Tâm tư của Kiều có rất nhiều sầu thảm, đau khổ. Đó là những hạt giống thừa hưởng từ ông bà đời trước. Tâm tư đó, bây giờ được diễn tả qua tiếng đàn. Và người nghe là Kim Trọng cũng bị cuốn hút vào thế giới của sầu khổ. Anh chàng ngồi không yên được để nghe. Tư thế ngồi của anh chứng tỏ anh hoàn toàn bị cơn lốc của tâm trạng Thúy Kiều kéo theo. Văn nghệ lành mạnh và văn nghệ không lành mạnh rất khác nhau. Đàn hay hát lên một bài hát, ḿnh có thể tạo ra những hậu quả rất lớn trong ḷng ḿnh và trong ḷng người nghe. Chúng ta cần phải rất cẩn thận. ‘Khi tựa gối khi cúi đầu, Khi vào chín khúc khi chau đôi mày.’ Rất rơ ràng thái độ bất an của Kim Trọng dưới ảnh hưởng của một khúc nhạc có tính cách sầu thương. Văn nghệ rất nguy hiểm. Tôi thường nói với các sư chú, sư cô: hát th́ hát, ngâm thơ th́ ngâm thơ nhưng phải cẩn thận. Hát và ngâm thơ là một cách tưới tẩm những hạt giống trong ḷng ḿnh. Có những hạt giống cần tưới tẩm và có những hạt giống không nên tưới tẩm. Chúng ta có đầy đủ tất cả những hạt giống (nhất thiết chủng thức) cho nên phải cẩn thận. Nhất là khi ḿnh c̣n yếu. Đừng nên tưới tẩm bằng thi văn những hạt giống sầu đau của ḿnh. Mỗi khi các sư chú, sư cô, các anh, các chị làm được một bài nhạc thanh thoát th́ tôi mừng. Nếu trong nhạc có những nét đau buồn th́ tôi không mừng lắm. Khi làm ra những nét nhạc đó, chính ḿnh sẽ hát, bạn ḿnh sẽ hát và sẽ tưới lại những hạt giống đau buồn. Và đó là đi ngược lại được lối tu học của chúng ta.
Rằng: ‘Hay th́ thật là hay,
‘Nghe ra ngậm đắng nuốt cay thế nào.
‘Lựa chi những khúc tiêu hao,
‘Dột ḷng ḿnh cũng nao nao ḷng người?’
Sau khi đi qua một trận băo của âm thanh rồi, anh chàng nói: ‘Em dàn th́ hay thật đó, nhưng sao cay đắng, đau khổ quá chừng! Sao em lại chọn những bản nhạc buồn như vậy? Khi đàn em buồn mà người nghe cũng đứt ruột theo.’ Anh chàng cũng thẳng thắng lắm, chứ đâu phải chỉ biết khen mà thôi đâu. Ư anh chàng là: ‘Em nên sáng tác lành mạnh hơn. Nghe thêm một lần nữa chắc anh sẽ chết quá!’ Chúng ta thấy rơ, anh chàng có hạt giống của sự lành mạnh trong tâm. Khi trong ḷng có sự lành mạnh ḿnh sẽ không đau khổ nhiều như người có chủng tử khổ đau lớn. V́ có nhiều chủng tử của khổ đau, người kia sẽ đi qua mười lăm năm rất đau thương. Nếu ḿnh đau khổ th́ cũng là đau nỗi đau của người kia v́ đời ḿnh dính vào đời người kia. Truyện Kiều không pải là Kinh nhưng nh́n với con mắt quán chiếu th́ bất cứ chuyện nào cũng thành Kinh hết.
Đây là lời đáp của Kiều:
Rằng: ‘Quen mất nết đi rồi,
‘Tẻ vui thôi cũng tính trời biết sao!’
Đây là nói về tập khí mà Kiều không biết. Quen mất nết đi rồi có nghĩa là lâu nay nàng chỉ chơi nhạc đó, sáng tác theo đường lối đó. Nói theo danh từ Duy Thức là tập khí (habit energy). Tập khi có thể được h́nh thành từ hồi thơ ấu hoặc được trao truyền từ những thế hệ trước. Ở đây chủng tử được truyền cho Kiều chứ không phải cho Vân hay Quan. Và Kiều tưởng lầm: ‘Trời sanh em ra như vậy th́ em như vậy.’ Trời sanh là một cách cắt nghĩa khi chúng ta không hiểu nguyên lư chủng tử trong Duy Thức. ‘Tẻ vui âu cũng tính trời biết sao!’ Nói như vậy là không đúng. Nếu học Duy Thức th́ ta biết rằng tất cả những tập khí tẻ hay vui đều là vấn đề chủng tử cả. Chủng tử bản hữu và chủng tân huân. Hai câu: ‘Rằng: ‘Quen mất nết đi rồi, Tẻ vui âu cũng trời biết sao!’ có thể được đem ra giảng theo Duy Thức Học thành một cuốn sách.
‘Lời vàng vâng lĩnh ư cao,
‘Họa dần dần bớt chút nào được không.
Cô không tin tưởng lắm là ḿnh có thể thay đổi được tính khí của ḿnh: ‘ Anh nói như vậy th́ em xin nghe lời anh. Em sẽ cố gắng, hy vọng sẽ bớt buồn chút xíu.’ Hứa như vậy thôi. Người có tu biết rất rơ cái ǵ cũng do chủng tử mà ra cả. Nếu biết cách tưới và không tưới các hạt giống th́ có thể thay đổi được tập khí. Ở đây Kiều không biết điều đó v́ chưa học sách Duy Thức Tam Thập Tụng.
Hoa hương càng tỏ thức hồng,
Đầu mày cuối mắt càng nồng tấm yêu.
Sau khi hai người đă đi qua một trận băo tố của âm thanh rồi th́ họ yếu hơn trước. Đây là một sự thật. Người chơi nhạc và người nghe nhạc bây giờ đều yếu hơn. Dáng điệu và cái nh́n của họ càng biểu lộ sự quấn quít say mê. Cơn băo tố vừa mới đi qua là cơn băo tố của âm thanh. Những ngọn gió đă khơi dậy những đợt sóng trong ḷng người (sóng t́nh). Đương sự không c̣n đủ sức đứng vững, như một con thuyền đang đi trong đại dương bỗng nổi lên một ‘trận cuồng phong’ hay một ‘loài thủy quái’[52]
Sóng t́nh dường đă xiêu xiêu,
Xem trong âu yếm có chiều lả lơi.
Âu yếm là thương yêu gần gũi, vẫn c̣n có thể ở trong ṿng lễ giáo. Lả lơi th́ có sự không chính đính, tức là đă có yếu tố phi lễ ở bên trong. Cách ngồi, cử chỉ, con mắt đă biểu lộ một cái ǵ không hoàn toàn đi đúng theo lễ giáo nữa, kết quả của sóng t́nh đă lên quá cao. Đó là những giây phút khó. Những giây phút đó, nếu là người tu th́ ḿnh biết phải làm ǵ: nắm lấy hơi thở. Thầy A Nan trong giây phút đó đă biết ngồi trở lại, tập thở. Anh chàng Kim Trọng đâu đă được học Kinh An Ban Thủ Ư!
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
zer0
Hội viên
Đă tham gia: 28 September 2005
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 2560
|
| Msg 3 of 4: Đă gửi: 11 February 2006 lúc 12:37pm | Đă lưu IP
|
|
|
THƯA RẰNG: "ĐỪNG LẤY LÀM CHƠI"
Thúy Kiều là một cô gái rất thông minh. Cô cũng bị sóng t́nh làm cho xính vính, nhưng Kiều c̣n biết giữ ḿnh. Lư trí của Kiều chưa bị ch́m đắm. Kiều nói:
Thưa rằng: "Đừng lấy làm chơi,
Dễ cho thưa hết một lời đă nao!"
- "T́nh thương của hai chúng ta không phải là một tṛ chơi. Chúng ta sẽ đi đến sự kết hợp vợ chồng. Một trăm năm sống với nhau không phải là chuyện nhất thời. Vậy anh hăy để em nói một lời này đă."
Vẻ chi một đóa yêu đào,
Vườn hồng chi dám ngăn rào chim xanh.
Vườn hồng không có ư định ngăn không cho chim xanh bay vào. Nhưng:
Đă cho vào bậc bố kinh,[53]
Đạo ṭng phu lấy chữ trinh làm đầu.
Ra tuồng trên bộc trong dâu,[54]
Th́ con người ấy ai cầu làm chi!
Đây là luân lư cổ truyền của chúng ta. Làm con gái đi lấy chồng là một cái Đạo. Người con gái phải giữ trinh tiết. Nếu không bản thân cô sẽ đánh mất sự tự trọng. Người bạn phối ngẫu của cô sẽ không tôn trọng cô nữa và hạnh phúc lứa đôi sẽ bị sứt mẻ. Phải cẩn thận giữ ǵn. Cô Kiều đă được học điều này nên gượng lại được và đă nói với anh chàng như vậy. Giữ ǵn là giữ ǵn cho cả hai người. ‘Giữ ǵn cho tôi và giữ ǵn cho anh’ như lời bài hát Hộ Tŕ Sáu Căn, chứ không phải là tôi chỉ giữ ǵn cho tôi thôi. Truyện Kiều không phải là Kinh nhưng nh́n tới đâu chúng ta cũng có thể thấy Kinh cả.
Phải điều ăn xổi ở th́,
Tiết trăm năm nỡ bỏ đi một ngày!
Ăn xổi ở th́ là không đợi cho đến chín đă tiêu thụ trước. Chuối chưa chín mà chặt xuống đem dú, lúa chưa chín mà đă gặt vào. Chỉ biết hưởng thụ ngay trong hiện tại thôi, và trong khi hưởng thụ như vậy th́ phá tan hạnh phúc của tương lai. Hạnh phúc trăm năm dài lâu, bền vững mà nỡ làm cho tan nát đi v́ không cẩn thận trong một giây lát.
Ngẫm duyên kỳ ngộ xưa nay,
Lứa đôi ai lại đẹp tày Thôi Trương
Mây mưa đánh đổ đá vàng,
Quá chiều nên đă chán chường yến anh.
Kiều đưa ra ví dụ của Thôi - Trương để Kim Trọng thấy cô đang bảo vệ hạnh phúc của hai người chứ không phải muốn từ chối Kim Trọng. Ngày xưa nàng Thôi Oanh Oanh và chàng Trương Cung là hai người đẹp và có tài, xứng đôi vừa lứa. Nhưng v́ họ không giữ ǵn nên t́nh yêu của họ tan vỡ. Mây mưa đánh đổ đá vàng: những điều thiếu lễ giáo phá tan hạnh phúc và t́nh nghĩa vợ chồng. Đá vàng bị đánh đổ, cuộc t́nh duyên bất thành là v́ trong giây phút sóng t́nh xiêu xiêu đă không ai biết dừng lại cả.
Trong khi chắp cánh liền cành[55]
Mà ḷng rẻ rúng đă dành một bên.
Mái Tây để lạnh hương nguyền,[56]
Cho duyên đằm thắm ra duyên bẽ bàng.
Người đàn bà giữ là giữ cho hai người. Đó là cách hành xử của người đàn bà Á Đông. Nếu người con gái không giữ ǵn trong những giây phút khó giữ th́ sau này trong ḷng người con trai sẽ có cảm tưởng rẻ rúng, không kính phục. Không nói ra nhưng trong ḷng anh ta không phục hoàn toàn. T́nh yêu ban đầu rất đằm thắm mà sau trở nên nhạt nhẻo, bẽ bàng. Tất cả là v́ người con gái không biết giữ ǵn trong giờ phút khó.
Gieo thoi trước chẳng giữ giàng,
Để sau nên thẹn cùng chàng bởi ai?
Vội chi liễu ép hoa nài,
C̣n thân ắt lại đền bồi có khi!
Kiều lấy thêm tích gieo thoi để khuyên Kim Trọng: Ngày xưa Tạ Côn mê một người con gái dệt vải. Anh ta đi quá đà, chinh phục cô gái một cách không đoan trang lắm và bị cô gái cầm thoi dệt liệng trúng miệng, gây mất hai cái răng cửa. Nhưng mà lạ, anh chàng vẫn trở lại cầu hôn. Anh đă học một bài học đích đáng và rất phục cô nàng. Sau này hai người cưới nhau. Hai cái răng là kỷ niệm rất đẹp. Cô nàng đă chứng tỏ có sự tự trọng và bảo vệ được giá trị của người con gái. Tuy mạnh nhưng là giải pháp hay. Anh chàng biết đây là cô gái rất mẫu mực và do đó không có nội kết. Ngày xưa nếu có nha sĩ th́ chữa hai cái răng đó cũng dễ. Cưới anh chồng mất hai cái răng cửa th́ cũng hơi rầu.
Thấy lời đoan chính dễ nghe,
Chàng càng thêm nể thêm v́ mười phân.
Nghe Kiều nói, Kim Trọng rất nể.
Bóng tàu vừa lạt vẻ ngân,
Tin đâu đă thấy cửa ngăn rọi vào.
Nàng th́ vội trở buồng thêu,
Sinh th́ dạo gót sân đào bước ra.
Có người gọi cửa. Thúy Kiều đi chui về nhà; Kim Trọng ra ngoài xem ai tới. Như vậy là kết thúc cuộc gặp gỡ của hai người ở nhà Kim Trọng.
Cách hành xử của Kim, Kiều trong đoạn vừa đọc là cách hành xử của ngày xưa. Các thiếu niên bây giờ nghe sẽ phản ứng ra sao? Tuổi trẻ Tây phương sẽ cười. Tuổi trẻ Việt Nam bị ảnh hưởng Tây phương cũng sẽ cười. Các thiếu nữ thời đại này có người không nghĩ và không làm như vậy. Đứng về phương diện tư tưởng, họ không nghĩ như Kiều đă đành; mà đứng về phương diện bản lănh hành động, họ cũng không có bản lănh để có thể làm được như vậy. Dầu có cho chuyện này là đúng họ cũng làm không được. Một trong những lư do họ nêu ra: ‘Hai bên đă cam kết với nhau rồi, cần ǵ phải giữ ǵn nữa? Quan niệm trinh tiết này xưa quá!” Họ sẽ nói như vậy. Và một lư luận khác của họ. ‘Đứng về phương diện tâm lư th́ ḿnh đă thương yêu nhau thật rồi. Nhưng đứng về phương diện sinh lư th́ không biết hai đứa có phù hợp chăng? Hạnh phúc đă đành là sự đi đôi nhịp nhàng giữa tâm lư. Nhưng cũng phải có sự đi đôi nhịp nhàng giữa sinh lư nữa!’ V́ vậy, về tâm hồn họ biết là họ hợp với nhau, và họ thử luôn về thân xác xem có hợp hay không rồi mới kư giao kèo. Đó là kiểu bây giờ. Ở đây, chúng ta không tổ chức pháp đàm về chuyện này. Chúng ta chỉ nêu ra để biết rơ. Sau này, hướng dẫn tuổi trẻ, quư vị sẽ phải đương đầu với những câu hỏi như vậy.
Cố nhiên trong nền đạo đức cổ truyền có những châu ngọc. Làm thế nào để sử dụng được những châu ngọc đó th́ mới hay. C̣n nhân danh đạo đức cổ truyền để ngăn cấm th́ chắc sẽ không thành công. Chúng ta cần tŕnh bày như thế nào để tuổi trẻ thấy được trong nền đạo đức cổ truyền có những nguyên tắc hành xử bảo đảm được hạnh phúc trong tương lai. Chúng ta phải thấy được những ǵ đang xảy ra trong hiện tại. Chỉ cho các cháu thấy những đau khổ và thất bại xung quanh, ngay trong thời đại các cháu th́ họa may tuổi trẻ mới thấy được giá trị của những châu báu trong nền văn hóa cổ truyền. Người trẻ có tiếp nhận được di sản văn hóa của họ hay không, đó là tùy thuộc h́nh thức và cách giải thích của chúng ta. Nếu cách của chúng ta xưa quá, không chuyên chở được sự hiểu biết về tâm lư và những vấn đề của thời đại th́ dầu đạo lư cổ truyền có hay cách mấy cũng vô ích. Tuổi trẻ không theo th́ chịu thôi!
THIÊN ĐƯỜNG HẠNH PHÚC
Thời gian hạnh phúc bên nhau của Kim-Kiều rất ngắn ngủi. Chỉ độ khoảng một ngày. Lần đầu tiên gặp nhau thật trớ trêu: Anh chàng đứng trên nấc thang cao nh́n xuống, cô nàng ở dưới thấp. Nói đi nói lại vài câu, chắc đó mười, mười lăm phút là nhiều. Mười lăm phút hạnh phúc, nhưng cả hai cũng run thấy trớ! Gặp gỡ bất hợp pháp cho nên mái sau vừa có tiếng người là ‘vội vàng lá rụng hoa rơi’ ngay. Mười lăm phút rất mong manh. Lần gặp thứ hai là ngày gia đ́nh Thúy Kiều về ăn sinh nhật bên ngoại. Trước khi sang với Kim Trọng. Kiều đă nấu vài món ăn đem qua cho anh chàng. Không biết họ có ăn hay không hay là họ đă để cho nguội? Tôi nghĩ rằng chưa bao giờ Kim Trọng được ăn những món đó. V́ theo những diễn tiến của truyện th́ anh chàng không có hội để ăn. Thúy Kiều đem thức ăn sang. Hai bên gặp gỡ, nói chuyện. Thúy Kiều làm thơ đề lên bức tranh tùng của Kim Trọng. Nói chuyện phận dày, phận mỏng. Thấy chiều, Thúy Kiều về; đến nhà thấy gia đ́nh chưa về, Kiều tiếc, chui qua trở lại. Có tin báo chú của Kim Trọng mất và Kim phải về hộ tang. Sự chia cách xảy ra ngày trong tối hôm đó. Và hai người xa nhau mười lăm năm. Hạnh phúc rất mong manh, ngắn ngủi. Lần đầu gặp nhau mười lăm phút, lần thứ hai được gần một ngày. Gần một trăm câu thơ nói về chuyện t́nh của hai người, nhưng tất cả chỉ xảy ra mười hai giờ đồng hồ là nhiều. Và cả hai bên sẽ mang theo những nội kết được gieo và tưới trong mười hai giờ đồng hồ đó suốt mười lăm năm. Từ đây về sau là những nỗi lênh đênh sóng gió, đau khổ của nàng Kiều.
Người ta có thể đă không đem thời gian ra đo như chúng ta, nhưng chúng ta cũng cần đo để biết. Từ khi gặp ba chị em đi chơi mùa xuân, Kim Trọng nhớ về Thúy Kiều. Đi kiếm, buồn nhớ, ốm o, học hành không được... kéo dài hai tháng rưỡi, ba tháng. Thời gian đó đâu có hạnh phúc ǵ! Leo lên cái thang, gặp được Thúy Kiều và được Kiều nói ‘OK’ rồi, sau đó cũng đâu có vui sướng ǵ! lại phải chờ lâu lắm mới có dịp gia đ́nh Kiều đi ăn sinh nhật bên ngoại, và cái dịp ‘may’ này xảy ra khoảng từ chín giờ sáng đến mười giờ tối. Mười hai tiếng đồng hồ là tối đa. Trong mười hai tiếng đồng hồ đó, hai người đă sống những giây phút rất mănh liệt (intense), đầy cảm xúc. Và sau này là mười lăm năm lưu lạc, tràn đầy những đau khổ xót xa. Kim Trọng tuy không đến nỗi khổ như Kiều nhưng trong tâm luôn tưởng đến người con gái đó và đau khổ. Chúng ta thấy không có hạnh phúc thật trong mối t́nh đó. Tâm con người không an. Thiếu cái ǵ th́ đi t́m cái đó. Chưa kiếm được th́ chưa an tâm. Lúc có hạnh phúc th́ không biết rằng ḿnh đang có hạnh phúc. Hạnh phúc mất rồi mới biết là ḿnh đă có nó. Thời gian hạnh phúc nhất của Thúy Kiều là từ nhỏ đến năm mười sáu tuổi, trước khi gặp chàng Kim. Thời gian đó là thiên đường, nhưng cô đâu biết đó là hạnh phúc. Bị mũi tên t́nh ái cắm vào tim rồi th́ mất hạnh phúc. Từ đó về sau chỉ toàn là những vết thương đau khổ mà thôi. Thiên đường hạnh phúc có đó mà ḿnh không tiếp xúc được. Ḿnh đi t́m một cái khác. Cái khác đó, là thế giới đau khổ. Ḿnh tưởng rằng chạm được vào cái đó là chạm được hạnh phúc. Nhưng sự thật không phải như vậy. Truyện Kiều là một câu truyện thôi, nhưng nó đại diện cho biết bao sự thật đă xảy ra trong cuộc đời.
CHƯA VUI SUM HỌP ĐĂ SẦU CHIA PHÔI
Cửa sài vừa ngỏ then hoa,
Gia đồng vào gửi thư nhà mới sang
Đem tin thúc phụ từ đường,
Bơ vơ lữ thấu tha hương đề huề.
Liêu Dương cách trở sơn khê,
Xuân đường kịp gọi sinh về hộ tang.
Chú của Kim Trọng mất, đang được quàn tại Liêu Dương, rất xa nhà. Cha của Kim Trọng gọi chàng về gấp để lo việc tống táng.
Mảng tin xiết nỗi kinh hoàng,
Băng ḿnh lẻn trước đài trang tự t́nh.
Gót đầu mọi nỗi đinh ninh,
Nỗi nhà tang tóc nỗi ḿnh xa xôi:
Kim Trọng đi báo tin cho Kiều biết. Và đây là những lời dặn ḍ của chàng Kim:
Sự đâu chưa kịp đôi hồi,
Duyên đâu chưa kịp một lời trao tơ.
Hai người chưa được nói chuyện, chưa được bộc lộ cho hết tâm t́nh và chưa được mai mối đính hôn chính thức. Đôi hồi là nói cho đă. Thật ra, nếu có nói thêm hai, ba tuần nữa chắc cũng không bao giờ đă. Phải vậy không?
Trăng thề c̣n đó trơ trơ,
Dám xa xôi mặt mà thưa thớt ḷng.
Ngoài ngh́n dặm chốc ba đông,
Mối sầu khi gỡ cho xong c̣n chầy!
Anh sẽ không quên lời thề. Nỗi buồn xa cách này, gỡ cho ra khỏi trái tim anh chắc cũng c̣n lâu lắm’. Mối sầu khi gỡ cho xong c̣n chầy. Đây là sự thật!
Ǵn vàng giữ ngọc cho hay,
Cho đành ḷng kẻ chân mây cuối trời.’
Muốn cho người đi xa được an tâm th́ em phải săn sóc, giữ ǵn thân em cho đàng hoàng.’ Văn tuy cổ nhưng ư th́ cũng giống hệt như ư người thời bây giờ.
Tai nghe ruột rối bời bời
Ngập ngừng nàng mới giải lời trước sau:
Tội nghiệp! Thúy Kiều chẳng qua là một cô bé mới lớn lên, đâu đă có nhiều kinh nghiệm về cuộc đời. Vừa mới học thương, mới thề bồi xong đó th́ bây giờ đă bị rơi vào hố thẳm của sự xa cách.
Ông tơ ghét bỏ chi nhau,
Chưa vui sum họp đă sầu chia phôi.
Cùng nhau trót nặng đă nặng lời,
Dẫu thay mái tóc dám dời ḷng tơ!
Quản bao tháng đợi năm chờ,
Nghĩ người ăn gió nằm mưa xót thầm.
Đă nguyền hai chữ đồng tâm,
Trăm năm thề chẳng ôm cầm thuyền ai.
C̣n non c̣n nước c̣n dài,
C̣n về c̣n nhớ đến người hôm nay!’
Người nào cũng lo cho người kia và thề nguyện phần ḿnh. Hai bên nói được có mấy câu là phải chia tay. Phải đi liền lập tức.
Dùng dằng chưa nỡ rời tay,
Vầng đông trông đă đứng ngay nóc nhà.
Ngại ngùng một bước một xa,
Một lời trân trọng châu sa mấy hàng.
Buộc yên quảy gánh vội vàng,
Mối sầu xẻ nửa bước đường chia hai.
Lời trân trọng là lời chào khi chia tay. Trong thiền môn cũng có dùng: ‘Xin sư huynh giữ ǵn lấy thân tâm.’
Buồn trong phong cảnh quê người,
Đầu cành quyên nhặt cuối trời nhạn thưa.
Năo người cữ gió tuần mưa,
Một ngày nặng gánh tương tư một ngày.
Đây là tâm trạng của người đi. Đường th́ ngàn dặm. Tới đầu kia th́ đâu có ǵ hấp dẫn: chỉ có một xác chết thôi. Lại phải xa người ḿnh thương rất lâu. Đi như vậy trong ḷng nát như tương. ‘Đầu cành quyên nhặt cuối trời nhạn thưa’ cho biết Kim Trọng ra đi vào độ cuối hè, sang thu.
Chúng ta sẽ đọc và sẽ thấy được nỗi khổ của cô nàng. Ghê gớm gấp trăm ngàn lần anh chàng. Những tai nạn lớn xảy ra cho gia đ́nh Thúy Kiều. Cuộc đời lưu lạc của Thúy Kiều bắt đầu từ đó.
Sửa lại bởi zer0 : 11 February 2006 lúc 12:40pm
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
zer0
Hội viên
Đă tham gia: 28 September 2005
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 2560
|
| Msg 4 of 4: Đă gửi: 13 February 2006 lúc 1:03pm | Đă lưu IP
|
|
|
CHỈ THIẾU MỘT CHÚT XÍU
Tai nạn lớn xảy ra cho gia đ́nh Thúy Kiều ngay đêm hôm dó. Mười lăm năm luân lạc của Thúy Kiều có thể đă không xảy ra nếu Kim Trọng ở lại thêm vài giờ. Kim là sinh viên con nhà giàu; chàng có thể xoay sở giúp chuộc cha của Kiều ra khỏi hoàn cảnh oan ức. Nhưng chàng Kim đă từ giă ra đi. Và chỉ nội trong nửa giờ đồng hồ sau, tai họa ập tới trên đầu Kiều. Tất cả đều được quyết định bởi những nhân duyên dồn dập xảy tới. Chỉ thiếu một chút xíu nhân duyên thuận lợi thôi mà đă xảy ra bao nhiêu là đau khổ cho nàng Kiều. Chính Kim Trọng, gần cuối truyện, đă nhắc đến điều này:
Rằng: Tôi trót quá chân xa,
Để cho đến nổi trôi hoa dạt bèo.
Chỉ v́ chàng Kim vắng mặt trong giây phút quan trọng đó mà đă xảy ra mười năm luân lạc của nàng Kiều.
------------------------------------------------------------ --------------------
1 Tố nga: người con gái đẹp
[2] Làn thu thủy: mắt trong như nước hồ thu. Nét xuân sơn: lông mày như dáng núi mùa xuân.
[3] Nghiêng nước nghiêng thành: đẹp đến nỗi làm người ta say mê, bỏ cả nhiệm vụ, để mất cả đất nước. Lư Diên Niên có bài ca: Bắc phương hữu giai nhân, tuyệt thế nhi độc lâp. Nhất cố khuynh nhân thành, tái cố khuynh nhân quốc. Ninh bất tri khuynh thành dữ khuynh quốc, gian nhân nan tái đắc = Phương bắc có người con gái đẹp, đẹp vô song mà c̣n đứng một ḿnh. (Người đó) ngoảnh lại nh́n một cái xiêu thành người, ngoảnh lại nh́n cái nửa nghiêng nước người. Thà không biết việc nghiêng thành và nghiêng nước, (v́) người đẹp khó được gặp lại.
[4] Ư cả câu: Về sắc th́ chỉ có một ḿnh Kiều là nhất, về tài th́ may ra c̣n có người thứ hai sánh kịp.
[5] Thiều quang: ánh sáng đẹp, tức là ánh sáng ngày xuân. Ư ca câu: mùa xuân có chín mươi ngày th́ đă hết sáu mươi ngày rồi, tức là tháng giêng và tháng hai đă đi qua, đang bước sang tháng ba.
[6] Thanh minh: tiết vào đầu tháng ba, mùa xuân khí trời mát mẻ, trong trẻo, người ta đi tảo mộ, tức là đi viếng và quét tước, sửa sang lại phần mộ của người thân.
[7] Đạp thanh: giẫm lên cỏ xanh. Tiết thanh minh, đi chơi xuân ở đồng nội, giẫm lên cỏ xanh nên gọi là đạp thanh.
[8] Yến anh: chim én, chim oanh về mùa xuân thường ríu rít bay từng đàn: đây ví cảnh từng đoàn người nhộn nhịp đi chơi xuân.
[9] Tiểu khê: ḍng suối nhỏ
[10] Nếp tử: áo quan gỗ (từ gỗ thị); xe châu: xe tang có kết rèm như hạt châu. Đây là nói khách người viễn phương làm lễ tang cho Đạm Tiên.
[11] Phượng: chim phượng trống, Loan: chim phượng mái. Loan phượng trong văn cổ dùng tượng trưng cho đôi lứa vợ chồng. Cả câu ư nói những người khách làng chơi đi lại với Đạm Tiên ngày trước.
[12] Tích lục tham hồng: tiếc màu xanh, tham màu hồng, ư nói luyến tiếc tham mê nhan sắc người đẹp.
[13] Bốn câu ba vần: thơ tứ tuyệt. Theo luật thơ cổ, thơ tứ tuyệt có bốn câu, có lối hai vần (câu 2-4), có lối ba vần (câu 1,2,4)
[14] Lưng túi: cái túi lưng lưng, không đầy.
[15] Ngựa câu: ngựa non. Gịn: chắc, đẹp.
[16] Hai kiều: hai người con gái đẹp, chỉ hai chị em Thúy Kiều.
[17] Trâm: cái trâm cài vào mũ hay búi tóc, Anh; cái dải mũ; nhà trâm anh là nhà quyền quư.
[18] Đồng thân: là cùng học một thầy, có khi gọi là đồng song: cùng ngồi bên cửa sổ để học.
[19] Đồng tước: tên ṭa lâu đài lớn do Tào Tháo dựng trên bờ sông Chương Hà tỉnh Hà Nam. Xây dựng xong, Tào Tháo định sẽ chiếm đất Giang Nam của Đông Ngô và bắt hai chị em Đại Kiều (vợ Tôn Sắch, vua Đông Ngô) và Tiểu Kiều (vợ Chu Du, đô đốc của Đông Ngô) về đó ở. Thơ Đỗ Mục (Đường): Đông phong bất dữ Chu lang tiện. Đồng-Tước xuân thâm tỏa nhị Kiều = Ngọn gió Đông nếu không giúp Chu Du (phóng hỏa phá trận Xích Bích) th́ đài Đồng-Tước đă khóa chặt tuổi xuân của hai chị em họ Kiều. Ư cả câu: nhà họ Vương có hai cô con gái đẹp cấm cung.
[20] Giải cấu tương phùng: t́nh cờ không hẹn mà gặp nhau.
[21] Đố lá: tṛ chơi thi kiếm những lá lạ, phổ biến ở Việt Nam và Trung Quốc thời xưa. Đây là dịp để nam nữ có thể gặp nhau.
[22] Thu không: hiệu đống cửa thành lúc gần tối.
[23] Hạ tứ: Viết tứ thơ xuống. Ném châu gieo vàng: lời hay ư đẹp, quư như vàng, như ngọc.
[24] Nhà huyên: do chữ huyên đường, chỉ người mẹ. Huyên là tên một thứ rau nấu canh rất ngọt (cây kim châm), tượng trưng cho người mẹ. Trong khi đó cây thông tượng trưng cho người cha (thung đường.)
[25] Mạch tương: do chữ tương lệ, nước mắt nhớ người yêu. Tích vua Thuấn đi tuần thú, chết ở đất Thương Ngô, ven bờ sống Tương; vợ là bà Nga Hoàng và Nữ Anh ra sông khóc, nước ấy vẩy vào các bụi trúc chung quanh làm cho trúc có sắc lốm đốm nên gọi là Tương phi trúc.
[26] Lời bài hát Bông hoa vàng trong cỏ của Nhất Hạnh.
[27] Thơ Từ An Trinh: Ngân thược trùng quan thích vi tịch, bất như miên khứ mộng trung khan = Khóa bạc mấy lần nghe chưa thấy mờ, chi bằng ngủ đi, may được thấy mặt trong giấc mơ.
[28] Mành Tương: Mành làm bằng giống trúc Tương Phi (Tích Nga Hoàng và Nữ Anh khóc vua Thuấn ở bờ sông Tương, nước mắt làm trúc bên bờ sông trở nên lốm đốm)
[29] Lá thắm: do chữ hồng diệp đề thi (đề thơ trên lá đỏ). Theo Thái b́nh quảng kư, đời Đường, Vu Hựu một hôm t́nh cờ bắt được chiếc lá đỏ thắm trôi trên một ng̣i nước từ cung vua chảy ra, trên lá có bài thơ: Lư thủy hà thái cấp! Thâm cung tận nhật nhàn; Ần cần tạ hồng diệp, hảo khứ đáo nhân gian = Nước chảy sao xiết vậy! Trong thâm cung suốt ngày nhàn hạ; Ân cần tạ lá đỏ, khéo trôi tới chốn nhân gian. Hựu bèn lấy sắc lá đỏ khác, đề hai câu thơ: Tằng văn diệp thượng đề hồng oán, điệp thượng đề thi kư dữ thùy? = Từng nghe nỗi hờn oán của khách má hồng đề trên lá, không biết trên lá đề thơ gửi cho ai? Rồi đem thả nơi đầu ng̣i nước cho trôi vào cung vua. Cung nữ Hàn thị, người thả chiếc lá đó buổi trước, bắt được. Về sau nhân dịp vua thải ba ngh́n cung nữ, Hàn thị được ra, t́nh cờ kết duyên với Vu Hựu. Hàn thị nhân làm bài thơ: Nhất liên giai cú tùy lưu thủy, thập tái ưu tư măn tố hoài; kim nhật khước thành loan phượng hữu, phương tri hồng diệp thị lương môi. = Một đôi câu thơ đẹp trôi ḍng nước chảy, mười năm ôm bụng nghĩ ngợi âm thầm; ngày nay thành được bạn loan phượng, mới biết lá đỏ là bà mối giỏi. Chim xanh; con chim sứ giả, chỉ người đưa tin. Theo Hán Vũ cố sự, ngày mồng bảy tháng bảy có con chim xanh bay đến trước cửa điện, vua hỏi, Đông Phương Sóc tâu; Chắc Tây Vương Mẫu sắp đến. Một lát sau quả Tây Vương Mẫu đến, có ba con chim xanh bay đậu bên cạnh.
[30] Động khóa nguồn phong: Khi Lưu Thần, Nguyễn Triệu trở lại hỏi th́ cửa động tiên đă khóa chặt, nguồn Đào phong kín, lấp mất lối cũ, không có cách ǵ gặp lại người tiên.
[31] Châu về Hợp phố: vật đă mất nay trở về chủ cũ. Theo Hậu Hán Thư, quận Hợp phố có nhiều ngọc trai, quận thú tham ông bắt dân ṃ ngọc cho họ rất nhiều. Ngọc quư bỏ đi gần hết. Dân không có ǵ đổi cái ăn, chết đói đầy đường. Khi Mạnh Thường đến làm thái thú băi bỏ những tệ cũ, mưu lợi cho dân, chưa đầy một năm ngọc bỏ đi t́m về Hợp phố, dân trở về nghề cũ. Ư cả câu: không biết của ai mà tra.
[32] Lân lư: xóm làng, ư nói người lối xóm.
[33] Ấp cây: ôm chặt cây cột cầu. Vỹ Sinh người nước Lỗ thời Xuân Thu cùng hẹn với một người con gái gặp nhau dưới chân cầu. Người con gái không đến. Vỹ Sinh thủ tin ngồi đợi măi, nước lên to cũng không chịu đi, cứ ôm trụ cầu mà chịu chết đuối. Tiếng Hán dùng để điển này để chỉ việc liều thân mà thủ tín. Ở đây, Kim Trọng chịu liều thân để được gặp Thúy Kiều.
[34] Phỉ phong: tên hai thứ rau nhà nghèo ăn, ư nói sống bằng phương tiện đạm bạc, đơn giản.
[35] Chỉ hồng: do điển xích thằng hệ túc, chỉ việc xe duyên vợ chồng. Theo Tục u quái tục, Vi Cố đi dạo một đêm trăng gặp một ông lăo ngồi tựa lưng vào một cái túi lớn đựng dầy những sợi chỉ đỏ hướng về phía mặt trăng mà kiểm sách. Vi Cố hỏi, ông lăo nói đó là văn thư kết hôn của thiên hạ, c̣n những sợi chỉ đỏ th́ dùng để buộc chân những đôi trai gái sẽ thành hôn thành vợ chồng. Nguyệt lăo, ông tơ, chỉ hồng đều chỉ việc xe duyên vợ chồng, nhân duyên trời định.
[36] Chiều xuân: ḷng mơ tưởng đến t́nh yêu, do các chữ hoài xuân hay xuân từ trong tiếng Hán. Nét thu: con mắt sáng trong như nước mùa thu gợn sóng (thu ba).
[37] Vạn phúc: lời chúc phúc lành, thường người đàn bà hay nói với người đàn ông khi gặp nhau. Hàn huyên: thăm hỏi, chuyện tṛ khi chủ khách mới gặp nhau.
[38] Lời phong nguyệt: những câu chuyện yêu thương, lăng mạng. Nguyền non sông: lời thề nguyền gắn bó.
[39] Đạm thanh: màu xanh nhạt.
[40] Nàng Ban, ả Tạ: Ban Chiêu đời Đông Hán và Tạ Đào Uẩn đời Tấn là hai người đàn bà nổi tiếng thông minh, học rộng, có tài biện luận và giỏi thơ văn.
[41] Ngọc bội: đồ đeo bằng ngọc, chỉ người quân tử, người đă hiển đạt và có quan chức. Kim môn: Kim Mă Môn, tên một cửa cung Vương đời Hán, nơi các quan học sĩ đợi chiếu, chuẩn bị để vua hỏi chính sự. Đây là chỉ những người có văn tài, được nhà vua trọng dụng.
[42] Giải cấu: t́nh cờ không hẹn mà gặp.
[43] Trung khúc: khúc ḷng, những tâm sự thầm kín.
[44] Song sa: cửa sổ có treo màn sa (thứ hàng tơ dệt thưa mỏng)
[45] Trướng huỳnh: màn đom đóm, chỉ pḥng học của học tṛ. Theo Tấn Thu, ông Xa Dận hồi nhỏ nhà nghèo, không có đèn thắp mà học nên bắt đom đóm bỏ vào một cái túi để thấy chữ mà học. Người ta dùng chữ trướng huỳnh để chỉ buồng học của người siêng học.
[46] Đài sen: để cắm nến h́nh hoa sen. Song đào: lư đốt trầm, h́nh quả đào.
[47] Nước non: Bởi chữ cao sơn lưu thủy, chỉ tiếng đàn hay của người tri kỷ, tiếng đàn có bạn tri âm thưởng thức. Tích Bá Nha và Tử Kỳ. Bá Nha thời Xuân Thu, là người giỏi đàn, gặp và chơi thân với Chung Tử Kỳ là người sành nghe đàn. Một hôm Bá Nha đánh đàn, Chung Tử Kỳ ngồi nghe. Khi Bá Nha nghĩ đến chỗ non cao, Chung Tử Kỳ nói: Thiện tai hồ cố cầm, nguy nguy hồ nhược Thái Sơn = Đánh đàn giỏi làm sao, ṿi vọi cao thay như núi Thái! Một lát Bá Nha nghĩ đến chỗ nước chảy, Chung Tử Kỳ lại nói: ‘Thiện tai hồ cố cầm, đăng đăng hồ nhược lưu Thủy’ Đánh đàn sành biết mấy, mênh mông thay như nước chảy. Chung Tử Kỳ chết, Bá Nha đập đàn không gảy nữa v́ cho người đời không c̣n ai hiểu tiếng đàn của ḿnh. Chung Kỳ là Chung Tử Kỳ, người tri âm
[48] Tư mă Phượng cầu: khúc dàn Phượng cầu hoàng của Tư Mă Tương Như đời Hán, đàn tỏ t́nh với Trác Văn Quân. Phượng cầu hoàng là chim Phượng (chim trống) đi t́m chim Hoàng (chim mái). Kim Trọng không cầm đàn nhưng cũng đàn một bản đàn miệng (‘không lấy được em chắc là anh chết’), cũng ‘nghe ra như oán như sầu’ làm cho Thúy Kiều nghe xính vính, phải chấp nhận.
[49] Kê Khang - khúc Quảng Lăng: theo Thông Chi, Kê Khang một hôm đến chơi đất Lạc Tây, trọ ở Hoa Dương Đ́nh, đêm ngồi gảy đàn, chợt có người khách đến tự nói ḿnh là người thời cổ, rồi cùng Khang bàn luận âm luật, nghĩa lư rành rọt thấu đáo. Nhân đó, ông khách lấy đàn gảy, soạn nên khúc Quảng Lăng Tán, lời điệu cực hay, trao cho Khang và dặn không được truyền lại cho người khác. Về sau Kê Khang bị Tư Mă Chiêu sát hại. Khúc Quảng Lăng bị thất truyền.
[50] Lưu thủy, hành vân: nước chảy mây trôi, nói tính cách thanh thoát, tự nhiên của khúc đàn.
[51] Quá quan: qua cửa ải. Chiêu Quân: tên tự của Vương Tường cung nữ của Hán Nguyên Đế, bị cống cho vua Hung Nô làm hoàng hậu để ngăn chiến tranh giữa hai nước. Khi qua cửa ải, Chiêu Quân gảy một khúc đàn t́ bà tỏ ḷng nhớ nước, nhớ nhà vô hạn.
[52] Lời bài hát ‘Hộ tŕ sáu căn’ lấy từ Kinh.
[53] Bố kinh: do chữ bố quần kinh thoa (quần vải, thoa gai) chỉ người vợ hiền. Ngày xưa nàng Mạnh Quang vợ Lương Hồng chỉ dùng quần vải thoa gai.
[54] Trên Bộc trong dâu: chỉ thói tà dâm của trai gái. Hán thư: nước Vệ có băi dâu trên sông Bộc, trai gái hẹn ḥ đàn hát, làm chuyện không đúng lễ giáo.
[55] Cháp cánh liền cành: sự sống lứa đôi, hai người luôn có mặt bên nhau. Thơ Bạch Cư Dị: Tại thiên nguyện tác tị dực điểu, tại địa nguyện vi liên lư chi = trên trời nguyện làm chim liền cánh, dưới đất nguyện làm cây liền cành.
[56] Mái Tây: do chữ Tây Sương, tức mái tây chùa Phổ Cứu, nơi Thôi - Trương gặp gỡ nhau.
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
|
|
Diễn đàn bị khoá)
Chủ đề: THẢ MỘT BÈ LAU
