Msg 1 of 1: Đã gửi: 07 May 2007 lúc 11:06pm | Đã lưu IP

ĐẠO MẪU QUA TRANH THỜ HÀNG TRỐNG

                                                                                                                                                      Tranh thờ là loại tranh dùng trong tín ng­uỡng và tôn giáo. Hầu hết các tôn giáo đều dùng tới tranh thờ, nhu Phật giáo, Ki tô giáo, Hồi giáo, Đạo giáo. Ở Việt Nam, tranh thờ chủ yếu là các hình thức thờ cúng tổ tiên, thờ thần, thờ các vật linh... đặc biệt ở trong các đền và phủ của Đạo Mẫu, ngoài các t­uợng thờ còn có các tranh thờ mang chất liệu và phong cách dân gian rõ rệt. Trong các làng tranh vẽ loại tranh thờ về đạo Mẫu thì tranh Hàng Trống là nổi tiếng nhất. 

Hàng Trống Hà Nội x­a thuộc thôn Tự Tháp, tổng Tiêu Túc(Thuận Mỹ), huyện Thọ X­uơng, nay thuộc quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Tranh thờ Hàng Trống thu­ờng đ­uợc dùng trong các sinh hoạt tín ngu­ỡng ở đền và phủ của đạo Mẫu nhu­: tranh Tứ Phủ, chúa Th­ợng Ngàn, Mẫu Thoải, Ngũ Hổ, Ông hoàng c­ỡi cá, c­ỡi ngựa, c­ỡi rắn( lốt ), bà chúa Ba, Đức Thánh Trần... Qua tranh thờ Mẫu Hàng Trống giúp ta có một cái nhìn tổng thể về hệ thống điện thờ đạo Mẫu nhu­ sau: Một là: Ngọc Hoàng, vị Thánh cao nhất trong đạo Mẫu, có ban thờ riêng trong các đền và phủ, tuy nhiên vai trò của Ngọc Hoàng trong nghi lễ và thờ cúng, cũng nhu­ trong tâm thức dân gian của ng­ời Việt rất mờ nhạt. Hai là: Tam toà thánh Mẫu gồm Mẫu Th­uợng Thiên, Mẫu Th­uợng Ngàn, Mẫu Thoải, Địa Tiên Thánh Mẫu họ là biểu tru­ng cho quyền năng sáng tạo vũ trụ duy nhất, nhu­ng lại hoá thân thành Tam vị, Tứ vị Thánh Mẫu cai quản các miền khác nhau của vũ trụ: Trời, đất, n­uớc và th­uợng ngàn. Ba là: Ngũ vị V­ơng Quan, các vị đều mặc võ quan, mang kiếm hay kích, màu sắc võ phục thì tuỳ thuộc các vị thần ở các phủ nh­u: Thoải phủ mặc màu trắng, Thiên phủ mặc màu đỏ, Nhạc phủ mặc màu xanh, Địa phủ mặc màu vàng. Quan lớn Đệ Tam và Quan Đệ Ngũ đều thuộc Thoải phủ, dòng Long V­uơng Bát Hải. Bốn là: Tứ vị Thánh bà hay Tứ vị Chầu bà đ­uợc hoá thân, phục vụ trực tiếp Tứ vị Thánh Mẫu. Chầu Đệ Nhất hoá thân của Mẫu Thu­ợng Thiên, Chầu Đệ Nhị hoá thân của Mẫu Th­uợng Ngàn, vị Thánh thống soái trong các hàng Chầu, cai quản vùng núi non, sơn cu­ớc. Khi giáng trần bà mặc sắc phục Mán, màu xanh, đặc tr­ng cho Nhạc phủ. Trong Nhạc phủ cùng với Chầu Đệ Nhị còn có Chầu Lục và Chầu Bé. Chầu Lục gốc ngu­ời Nùng ở Hữu Lũng(Lạng Sơn), Chầu Bé ở Bắc Lệ(Lạng Sơn). Còn Chầu Mu­ời gốc    ngu­ời thổ, t­ơng truyền đã có công giúp Lê Lợi đánh tan quân Liễu Thăng, trấn ải Chi Lăng, đ­ợc thờ ở Đồng Mỏ(Lạng Sơn). Chầu Đệ Tam là hoá thân của Mẫu Thoải. Đó là vị Thánh có dáng vẻ u buồn, y phục và khăn trùm màu trắng. Chầu Đệ Tứ là vị Thánh giữ vai trò khâm sai Tứ Phủ. Tuy đứng đầu Địa Phủ, có khi bà hoá thân d­uới dạng Chầu Thoải phủ, khi giáng trần bà mặc áo trắng, múa đôi mái chèo; khi lại hoá thành Thánh Mẫu Thiên phủ, mặc áo đỏ, múa quạt(Chầu Đệ Tứ khâm sai Thu­ợng Thiên). Năm là: Ngũ vị Hoàng tử đ­ợc gọi tên từ Ông Hoàng Đệ Nhất đến Ông Hoàng Mu­ời. T­ơng truyền, cũng nh­ các Quan, các ông hoàng đều có gốc tích là con trai Long Thần Bát Hải Đại Vu­ơng ở hồ Động Đình, tuy nhiên, theo địa ph­ơng hoá thì các ông Hoàng đều gắn với một nhân vật nào đó ở cõi nhân gian là những danh t­ớng có công dẹp giặc cứu n­uớc, những ng­ời khai sáng, mở mang đất n­ớc. Trong số m­ời ông Hoàng thì   th­uờng có sáu ông giáng đồng, có ba ông giáng rất thu­ờng xuyên, đó là Ông Hoàng Bơ, Ông Hoàng Bẩy, và Ông Hoàng Mu­ời. Khi các ông giáng đồng, các Ông Hoàng có phong cách gần giống các Quan lớn, tuy nhiên có phần phong nhã, vui t­ơi hơn. Sáu là: Thập nhị V­uơng cô, từ cô Cả(Cô Đệ Nhất)đến cô thứ 12(Cô Bé), đều là các thị nữ của Thánh Mẫu và các Chầu. Tuy nhiên, khi giáng đồng các Cô có thể hoá thân vào vai trò khác nhau của Tứ Phủ. Cô Đệ Nhất là thị nữ của Mẫu Thu­ợng Thiên, mặc rất đẹp, Cô Đôi là thị nữ của Mẫu Thu­ợng Ngàn, khi giáng trần với hai bông hoa cài trên mái tóc. Cô Bơ(Ba)thuộc thuỷ phủ rất nổi tiếng với y phục màu trắng, thắt lu­ng hồng , múa điệu chèo đò. Cô chữa bệnh cứu ngu­ời bằng cách ban n­uớc uống, nhu­ng cũng có thể gieo bệnh nếu kẻ nào đó làm trái ý Cô. Cô thứ Tu­ là thị nữ của Chầu Đệ Tứ, Cô Năm thuộc Chầu Đệ Ngũ, nhu­ng cũng có khi đ­uợc hoá thân là thị nữ của Mẫu Th­uợng Ngàn hay Thu­ợng Thiên, cô thu­ờng xuất hiện trong các bữa tiệc. Cô Sáu phủ Thu­ợng Ngàn, ăn mặc áo chàm, đeo túi hoa, tóc cài hoa rừng, l­ung thắt con dao nhỏ, đi hái thuốc chữa bệnh cứu nguời. Cô Chín là thị nữ của Mẫu Thu­ợng Ngàn, giáng trần cô nói tiếng Mán, tiếng Mu­ờng, cô múa đuốc soi đ­uờng, thêu hoa trên vải. Cô cai quản Đền Sòng Sơn
(Lạng Sơn), là một nữ thần rừng rất linh thiêng. Cô thứ Mu­ời Hai còn gọi là Cô Bé Bắc Lệ, Cô Bé Thu­ợng Ngàn, đền thờ cô ở Bắc Lệ. Bẩy là: Thập nhị V­uơng cậu, là những ngu­ời chết trẻ, từ 1 – 9 tuổi, hiển linh thành các bé Thánh. Ng­uời ta không biết rõ đầy đủ về 10 hay 12 vị thuộc hàng Cậu, họ là các phụ tá của các Ông Hoàng. Thu­ờng thì, lần lên đồng nào cũng có giá Cậu Bơ và Cậu Bé. Đó là các giá đồng với tính cách phóng túng, nghịch ngợm, quần áo kỳ cục, lời nói ngọng nghịu của trẻ con, kèm theo các điệu múa lân hay múa hèo khá sôi nổi. Tám là: Quan ngũ Hổ và Ông Lốt( Rắn ), nơi thờ thần Ngũ Hổ ở hạ ban, phía du­ới điện thờ Mẫu. Phía trên điện thờ chính, có hình tu­ợng đôi Bạch Xà vắt ngang. Trong quan niệm dân gian, Hổ là vị chúa cai quản vùng rừng núi, còn Rắn là thần ở nơi sông n­uớc. Hổ th­uờng đ­uợc vẽ năm con hổ màu sắc khác nhau, trong đó Hoàng Hổ(Hổ vàng) trấn phu­ơng Trung tâm(địa khu), Hắc Hổ(Hổ đen) trấn phu­ơng Bắc(Thuỷ khu), Bạch Hổ(Hổ trắng) trấn ph­uơng Tây(Kim khu), Xích Hổ( Hổ đỏ ) trấn phu­ơng Nam(Hoả khu), Thanh Hổ(Hổ xanh) trấn ph­uơng Đông(Mộc khu). Trong thờ Mẫu Tứ Phủ hay trong tín ngu­ỡng dân gian, hình t­uợng Hổ là biểu tu­ợng cho sức mạnh thiêng liêng, có thể trừ diệt ma tà, trấn giữ các ph­uơng, là thần linh canh cửa ở các ngôi đền.

Tranh thờ đạo Mẫu Hàng Trống là một di sản văn hoá cổ truyền chứa đựng giá trị nhiều mặt, do vậy, chúng ta cần lu­u giữ và bảo tồn chúng khỏi sự phá hoại của thời gian và của chính thành kiến con ngu­ời.