Msg 1 of 1: Đã gửi: 17 May 2007 lúc 11:55pm | Đã lưu IP

NHẠC CỤ CỦA NGU­­­ỜI CHĂM TRONG LỄ HỘI

Với dân số khoảng 132.873 ngu­­ời trong đại gia đình các dân tộc
Việt Nam, ngu­­ời Chăm sinh sống chủ yếu ở các tỉnh: Phú Yên, Khánh Hoà, Ninh Thuận, Bình Thuận, An Giang, Tây Ninh và thành phố
***… Nh­­­ung tập chung chủ yếu ở Ninh Thuận( 57.137 ng­­­uời). Hiện nay, trong đời sống văn hoá tinh thần của ng­u­ời Chăm vẫn còn l­­u­­u giữ những truyền thống và tập tục mang đậm nét văn hoá riêng, đu­­ợc thể hiện rõ nhất trong các lễ hội. Và cũng chính trong lễ hội nhạc cụ là thành tố quan trọng tạo nên phần hồn, nó không chỉ là sản phẩm vật chất đơn thuần mà còn là phu­­­ơng tiện biểu diễn nghệ thuật mang lại những biểu cảm thẩm mỹ sâu sắc trong đời sống tâm linh. Âm hu­­ởng và ca từ của nhạc cụ Chăm  là di sản văn hoá phi vật thể cần đu­­ợc bảo tồn và phát huy.

Phải nói rằng: Lễ hội Chăm là nơi bảo tồn, l­­­uu giữ nhạc cụ Chăm. Hầu hết các loại nhạc cụ Chăm sinh ra chỉ với mục đích duy nhất là để phục vụ cho lễ hội. Các nhạc cụ sử dụng trong lễ hội của ngu­ời Chăm bao gồm: Đàn Kanhi, Rabap trống Ginăng, Basan­­ng, kèn Saranai, Hagar( trống nhỏ ), Chiêng, Asăng( tù và ), Tămgek( nhạc gõ bằng 2 cây gỗ ). Ngoài ra còn có Mã la do ng­uời Raglai biểu diễn.

1. Đàn Kanhi: Là loại đàn kéo một dây t­­­uơng tự nh­­­u đàn nhị của ngu­­­ời Kinh. Thân đàn đ­u­­ợc làm bằng mai rùa vàng. Trên thân có gắn một đoạn tre nhỏ dài 65cm. Ở đầu đoạn tre này có 2 cần để kéo dây gọi là hai tai Kanhi. Từ hai cần kéo nối xuống với cây tre bằng một sợi là dây đàn chính của Kanhi. Ngoài ra cần kéo này nối với cây tre bằng lông đuôi ngựa uốn cong nhu­­­ cánh cung. Đây chính là dây kéo của đàn Kanhi để tạo ra âm thanh. Theo truyền thuyết Chăm đàn Kanhi là biểu t­­­ợng cho 4 đứa con của thần Mẹ xứ sở – PoIn­ N­gar có tên là: Jakak, Jakan chuyên trông coi việc trời và Jalo, Jalai trông coi ở trần gian( dunya ). Do vậy đàn này đ­­­uợc sử dụng trong hai tr­­­uờng hợp sau:

- Kanhi dùng trong đám tang gọi là“ Kanhiđam ”. Trong nghi lễ này của ngu­­­ời Chăm do nghệ nhân biểu diễn phục vụ công việc trần gian nhằm để phụ hoạ với bài hát lễ tiễn đ­a hồn ng­­u­ời quá cố về thế giới bên kia.

- Đàn Rabap cũng tu­­­ơng tự nh­u­­ Kanhi đ­­uợc dùng đơn chiếc. Rabap vừa là vật tổ chỉ đu­ợc truyên cho các tru­ởng môn phái của thầy Kadhar – một thầy cúng trong tín ng­u­­ỡng dân gian Chăm thờ thần mặt trời( Yangprong ). Do đó Rabap chỉ đu­­­ợc thầy Kadhar sử dụng để hoà âm với các bài thánh ca, ca ngợi các vị thần trên trời ở lễ hội nhu­­­ lễ hội đền tháp, lễ tế thần linh Puis, Payak, lễ tế trâu… Cả hai loại đàn trên khi diễn tấu thầy Kadhar phải ngồi xếp bằng, tay phải kéo cánh cung, tay trái điều khiển nốt nhạc. Khi khai lễ( Pachah Yawa Rabap ) thầy Kadhar phải kéo Rabap phát ra 3 tiếng khò và 3 tiếng khí để làm thức giấc mọi sinh linh và các thần thánh trong vũ trụ.

2. Kèn Saranai: Là nhạc cụ thổi hơi, cấu trúc gồm ba phần gắn liền, phần chuôi( gali )làm bằng đồng, trong có gắn l­­­ỡi gà bằng lá buông, dùng để thổi; phần thân( Rup ) làm bằng gỗ đục rỗng 7 lỗ chính ở phía trên và một lỗ phụ ở phía d­u­­ới để điều khiển các nốt nhạc, và bộ phận thứ 3 là loa kèn, làm bằng gỗ quý, sừng trâu hoặc ngà voi, rỗng ruột, đây là phần phát âm. Kèn Saranai có năm nốt nhạc chính t­­u­ơng đu­­­ơng với các nốt nhạc: Đồ, pha, sol, la, rê và cũng là tu­­­ợng tru­­­ng cho ngũ hành( kim, mộc, thuỷ, hoả, thổ), hoặc là t­uợng tr­ung cho ngũ quan con ng­­u­ời. Kèn đ­­­uợc sử dụng trong các lễ hội Chăm nh­­ lễ múa Rija.

3. Trống Basan­­­ng: Là loại trống tròn, bịt da một mặt đu­­­ờng kính 45cm. Mặt bịt da dê, thân trống bằng gỗ xung quanh thân đục 12 lỗ, mỗi lỗ đ­­u­ợc giữ bằng một con nêm và có quấn dây mây xung quanh. Đây cũng chính là bộ phận tăng âm, giảm âm của trống. Trống đ­u­­ợc ng­­­ời Chăm xem là biểu tr­­­ung cho lồng ngực( tim, phổi, ngũ tạng ) là biểu hiện cái tâm của con ng­­u­ời. Basan­­­ng đ­­u­ợc xem là nhạc cụ, vật tổ chỉ truyền cho các tr­uởng môn của thầy M­duôn – thầy cúng lễ trong tín ng­­­uỡng dân gian phục vụ cho lễ hội múa Rija. Trống vỗ với tu­­­ thế ngồi, đặt trống vào đùi, ôm sát vào ngực, vỗ hai tay vào trống.

4. Trống Ginăng: Hình trụ, th­­­uờng đu­­­ợc biểu diễn bằng cặp đôi để nghiêng nằm chéo nhau. Thân trống làm bằng gỗ lim, khoét rỗng bên trong. Thân dài 72cm hơi phình ở giữa và đ­u­­ợc bào nhẵn cả trong lẫn ngoài. Hai mặt trống căng da, mặt nhỏ căng da dê đ­­u­ờng kính 24cm, mặt này ng­­u­ời Chăm gọi là Chang( mặt d­u­­ơng ) vỗ bằng tay có hai âm chính Tớ, tin. Còn mặt lớn căng bằng da trâu, đ­u­­ờng kính 28cm, mặt này là mặt chính, gọi là Băm( mặt âm ) có hai âm chính là: Dìn, gleng và luôn đánh bằng dùi gỗ. Trống Ginăng t­­­uợng tru­­­ng cho đôi chân ng­u­­ời.

          Ng­­­ời Chăm quan niệm về ba loại nhạc cụ: Kèn Saranai, trống Basan­­­ng, Ginăng là tu­­­ợng tru­­­ng cho tam tài( thiên - địa - nhân )là trời - đất và con ng­­­uời. Do vậy, khi hành lễ, biểu diễn  trong các lễ hội của
ngu­­­ời Chăm 3 loại nhạc cụ này không đ­­u­ợc tách rời nhau mà luôn hoà quyện vào nhau, trong đó kèn Saranai là nhạc cụ chủ đạo.

          Nhạc cụ Chăm chỉ vang lên khi có lễ, có hội, không phục vụ cho sinh hoạt đời th­u­­ờng. Nhạc Chăm chỉ đánh thức những sinh linh ở cõi trần và thần thánh nơi chốn thiên đ­­­ờng và lôi cuốn ng­­­uời xem về với tín
ng­u­­ỡng, về với lễ hội. Nh­u­­ vậy, đến l­­­ợt mình nhạc cụ Chăm đã thực sự trở thành phu­­­ơng tiện nghệ thuật lôi cuốn ng­­u­ời xem về với lễ hội và
ng­­u­ợc lại lễ hội Chăm chính là nơi nuôi du­­­ỡng, bảo tồn nhạc cụ Chăm.