Msg 1 of 1: Đã gửi: 22 May 2007 lúc 1:47am | Đã lưu IP

Tín ng­uỡng tứ pháp hình thức thờ mẫu đ­uợc Phật hoá

một nét văn hoá bản sắc Việt Nam

Tứ Pháp là biểu t­uợng, là hiện tu­ợng tín ngu­ỡng của      ng­uời nông dân Việt cổ cầu xin m­ua hoà gió thuận:

                                Lạy trời mu­a xuống

                                                  Lấy n­uớc tôi uống

      Lấy ruộng tôi cày

     Lấy đầy bát cơm.

                                    Lấy rơm đun bếp…

Ở Kinh Bắc Tứ Pháp đã trở thành trung tâm cầu m­ua từ thời Man  N­uơng đến thế kỷ XII và sau này sử sách Việt Nam từ  Lý - Trần - Lê đều chép rằng: mỗi khi đại hạn nhà Vua    thu­ờng đi cầu mu­a ở chùa Pháp Vân hay r­uớc t­uợng Pháp Vân( bà Dâu )từ xứ Kinh Bắc về kinh thành Thăng Long. Và, đặt  tu­ợng ở chùa Một Cột, khi nào m­ua mới ru­ớc tu­ợng trở về xứ    Kinh Bắc. Chuyện kể rằng: Sĩ Nhiếp( Tây Hán )làm thái thú Giao Châu(187 – 226 ), nhà su­ Ấn Độ AĐàLa( Khâu Đà La )tới trị sở của Sĩ Nhiếp ở Luy Lâu, đ­uợc một ngu­ời mộ đạo mời về nhà mình ở. Cô con gái( Man N­uơng )mang thai, sinh con gái, bế đi tìm để trả AĐàLa. S­u niệm chú cho một cây lớn tách đôi ra, đặt đứa bé vào giữa hai mảnh cây khép lại. Bão giật đổ cây, n­uớc lũ cuốn đến thành Luy Lâu. Sĩ Nhiếp cho kéo cây lên bờ nhu­ng không đu­ợc. Man N­uơng đến đẩy nhẹ, cây tự lăn lên bờ. Sĩ Nhiếp sai lấy gỗ tạc 4 pho   tu­ợng tứ pháp. Gặp năm hạn hán, ông cho bày 4 pho tu­ợng ra làm lễ cầu đảo. Lễ xong, m­ua to gió lớn, sấm chớp. Các tu­ợng đ­e vào chùa Dâu, chùa Đậu, chùa Phi Tu­ớng, chùa Trí Qủa( xem từ điển Văn hoá cổ truyền Việt Nam ).

Thời Bắc thuộc tru­ớc sự o ép ngoại bang, thần linh bản địa cũng chịu chung số phận với dân Việt - Đạo phật đã nh­ một cứu cánh, là chỗ dựa của cả Thần và ng­uời để chuyên chở, thúc đẩy sự phát triển cho một ý thức và tâm hồn dân tộc còn trong manh nha. Môi cảnh ấy đã cho phép thần linh nông nghiệp Việt đu­ợc Phật hoá. Ng­uời Việt đã có ý thức tiếp thu yếu tố tích cực của văn hoá Trung Hoa và văn hoá Phật giáo, đó là khả năng phân tích tổng hợp, để một mà hoá thành nhiều. Nhiều là biểu hiện của một. Một là chân nh­u là bản thể là Phật Mẫu, nhiều là biểu hiện cụ thể từng mặt, là hoá thân thích ứng trong từng hoàn cảnh…, là Tứ Pháp. Thực ra không đơn giản chỉ nh­u vậy, cùng với việc thờ Tứ Pháp còn nhiều yếu tố của tín ng­uỡng dân gian cổ truyền, khiến chúng ta phải đặt ra nhiều vấn đề:

Một là: Về không gian thờ Tứ Pháp. Dựa trên những hiện vật và kiến trúc còn lại, nếu xét dấu vết từ thế kỷ XVI về tru­ớc, thì hiện thấy chùa thờ  &nb sp; Tứ Pháp chỉ tìm thấy ở vùng Bắc Ninh cũ, nhu­ chùa Dâu ở Thuận Thành, chùa Ninh Hiệp ở Gia Lâm, chùa Thái Lạc ở Hải H­ung…vào các thế kỷ sau việc thờ Tứ Pháp theo chiều h­uớng phát triển của tín ng­ỡng mà mở rộng hơn, nhu­ ở Hải Phòng, ở Vụ Bản - Nam Định và phần nào Tứ Pháp đồng nhất với  Tứ Phủ. Rộng ra, có thể tin đu­ợc chính Bà Đen ở Tây Ninh cũng là một dạng gần xa của Tứ Pháp. Vậy cho ta nghĩ rằng: tín ngu­ỡng Tứ Pháp là một hình thức thờ mẫu    đu­ợc Phật giáo hoá ở giai đoạn đầu thời kỳ khai phá châu thổ thấp của Bắc Bộ, là một mốc trên b­uớc đu­ờng phát triển của lịch sử văn hoá dân tộc. Tín ng­uỡng này đ­uợc định hình khi dân trí ch­a đủ sức tiếp thu những ý nghiã thuộc lĩnh vực hình nhi     thu­ợng học của Phật giáo và tinh thần của các hệ triết học lớn khác.

Hai là: Trong kho tàng huyền thoại về ngu­ời Mẹ, sự tích về Man Nu­ơng đu­ợc tạm coi nhu­  sớm nhất. Lu­ợc bỏ cái vỏ đời   th­ờng thì Man N­uơng mang t­u cách nhu­ một mẫu khởi nguyên, từ Bà, mà các mẫu thuộc Tứ Pháp( mây, m­ua, sấm, chớp ) hạ thế để mang ân huệ cho đời. Rồi khi đạo phật phát triển ở      nu­ớc ta, Tứ Pháp cũng trở thành những hoá thân của Đức Phật, để nhiều ngôi đền thờ các vị trở thành chùa. Đó là một biểu hiện văn hoá phật giáo mang đậm bản sắc Việt Nam( chùa Dâu, chùa Đậu…), nó v­uợt ra ngoài giáo luật để biểu hiện các ­uớc vọng truyền đời của nông dân. Không những thế, Mẫu còn nhập thân vào Phật đài, để nhiều hình tu­ợng Ch­u Phật, Bồ Tát mang dạng nữ nhân, trong đó nổi lên hơn cả là Quan Âm ( ở Ấn Độ mang hình tu­ợng nam) với nhiều dạng khác nhau, nh­u bà Chúa Ba chùa H­uơng. Rồi Quan Âm Thị Kính, Quan Âm Tống Tử…và gọi chung bằng tên dân dã là Phật Bà. Bên cạnh đó vẫn luôn tồn tại một điện Mẫu riêng, thu­ờng đ­uợc thờ trong khuôn viên của chùa, tại một trong các nhà phụ ở phía sau hoặc một toà ngang. Nhiều khi cảnh sinh hoạt ở điện thờ Mẫu quá sầm uất khiến một số nhà s­u  nhất là su­ nữ cũng xao nhãng cả việc Phật mà tận tâm với Mẫu. Hay đúng ra, cảnh thờ Mẫu có cả một hệ thống thờ đầy đủ từ Tứ Phủ công đồng đến Tứ Phủ Thánh Cô, Cậu.   

Ba là: Tứ Pháp là ai? Nhiều ngu­ời nói là Đức Phật. Điều đó không sai. Song, tr­uớc hết phải nhận rằng, đó là các thần linh nông nghiệp, các ngài đu­ợc hình thành khi con ng­uời Việt cổ lấy nghề nông làm cơ bản vì Họ đã rời khỏi rừng núi xa dời nghề săn bắt và hái l­ợn. Trong Tứ Pháp thì Man N­uơng là Phật Mẫu, mà gốc gác có nhiều biểu hiện là thần n­uớc, thần hạnh phúc…, là bà Mẹ của các thần liên quan, có bóng dáng của Mẹ xứ sở.

+ Pháp Vân – Thần tạo ra mây.

+ Pháp Vũ – Thần tạo ra m­ua.

+ Pháp Lôi – Thần tạo ra sấm chớp.

+ Pháp Phong – Thần tạo ra gió.

Đây là các thần vì con ng­uời mà đ­uợc sinh ra. Điều đáng l­u ý những ngôi chùa mà các vị thần trên ngự lại mang những tên dân gian là chùa Bà Dâu, chùa Bà Đậu, chùa Bà Dàn, chùa Bà Tu­ơng (t­uớng) và trong Phật điện của các chùa này ngoài       tu­ợng phật và các t­uợng Bồ tát…. còn thấy chính giữa có một Phật t­uợng rất to (to nhất) là hình tu­ợng của cá bà Dâu, bà Đậu, bà Dàn, bà Tu­ớng. Những tu­ợng này không ngồi trên toà sen, mà đu­ợc đặt trong ngai và  đều đu­ợc sơn màu cánh gián hay nâu xẫm, là màu của đất đai châu thổ Bắc Bộ hay cũng là màu áo của những vị tăng ni miền Bắc. Theo chúng tôi, đây phải chăng là sự đan xen hay hỗn dung văn hoá giữa Phật giáo và tín       ng­uỡng nông nghiệp cổ truyền, do vậy, lễ hội các chùa này đ­uợc tổ chức vào đầu tháng tu­ lịch trăng, theo t­uơng truyền là ngày Phật Đản 8- 4 (Phật sinh, Phật đẻ):

                                   Dù ai buôn bán trăm nghề

                         Nhớ ngày mồng tám thì về hội Dâu.

Suy cho cùng, vì ý nghĩa Tứ Pháp trong nhận thức của ng­uời dân rất sâu sắc và ổ định nên các chùa liên quan đã đậm nét về bản sắc văn hoá dân tộc, chúng luôn đu­ợc quan tâm tu bổ. Chùa Tứ Pháp là một trọng điểm về nghệ thuật tạo hình Phật giáo Việt Nam.

Bốn là: Về chùa tổ của Tứ Pháp. Trong phật điện chùa Pháp Vân còn thờ một t­uợng đá trong khám gỗ nhỏ, tu­ơng truyền đó là tu­ợng đức Thạc Quang gắn với huyền tích về Man N­uơng. Sự tích này đ­uợc chép đầu tiên trong sách Việt Điện Ulinh( 1339 ) và đ­uợc kể chi tiết trong sách Cổ Châu Phật bản hanh. Theo các sách này thì Man       Nu­ơng( ng­uời Man tức là ngu­ời bản xứ ) là con gái của ông bà Tu Định – tức là các vị c­u sĩ tu tại gia tại làng Mân Xá( cách chùa Dâu khoảng 1 – 2 km ). Từ lâu ngu­ời ta đã dựng lên ở làng này một ngôi chùa thờ  Phật mẫu Man   Nu­ơng( bà mẹ Việt) và gọi là chùa Tổ ( Mãn Xá ). Lễ hội hàng năm cả 5 chùa  cùng mở vào ngày 8 tháng 4. Đám   ru­ớc 4 chị em về chùa Tổ bái vọng Mẹ. Dâng hu­ơng, cầu kinh xong, đám    r­uớc trở về. Lần l­uợt: Bà Tu­ơng về chùa Phi Tu­ơng, Bà Dàn về chùa Ph­uơng Quan. Bà Dâu về chùa Diên Ứng. Cuối cùng, Bà Đậu về chùa Thành Đạo. Cho đến nay chúng ta khó có thể hình dung một cách chính xác về các ngôi chùa Tứ Pháp Việt cổ. Theo nhà nghiên cứu phật học Nguyễn Lang cho rằng các ngôi chùa cổ x­a của Việt Nam chỉ là các ngôi chùa nhà, nhỏ nhoi khiêm nhu­ờng đ­uợc làm bằng gỗ nhu­  sau này ta gọi là Am. Chùa Tổ và hệ thống chùa Tứ Pháp cũng không nằm trong     tr­uờng hợp ngọai lệ.

Hệ thống chùa Tứ Pháp và trốn Tổ còn tồn tại đến ngày nay là một sản phẩm văn hoá lớn của cha ông ta để lại. Tín ngu­ỡng Tứ Pháp đu­ợc Phật hoá mang   t­u cách mở đầu cho một nét độc đáo mới trong một bu­ớc đi mới của xã hội và lịch sử Phật giáo Việt Nam. Tứ Pháp đã trở thành một hiện tuợng văn hoá dân gian tổng thể, một sinh hoạt tín ng­uỡng văn hoá cộng đồng. Phản ánh rõ nét về một khía cạch cụ thể của bản sắc văn hoá dân tộc. Chỉ tiếc rằng chúng ta ch­a ứng xử xứng đáng với quà tặng của tổ tiên.