| Tác giả |
|
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 1 of 20: Đă gửi: 31 March 2005 lúc 12:02am | Đă lưu IP
|
|
|
HOÀNG ĐẾ NỘI KINH LINH KHU
THIÊN 1: CỬU CHÂM THẬP NHỊ NGUYÊN
Hoàng đế hỏi Kỳ Bá: “Ta xem vạn dân như con, ta nuôi dưỡng trăm họ, thu tô thuế của họ. Ta chỉ buồn là nuôi họ không đủ để rồi họ bị bệnh tật [1]. Ta không muốn để cho họ bị uống phải độc dược, cũng không muốn dùng đá để biếm[2]. Ta muốn dùng loại kim vi châm để thông kinh mạch cho họ, điều ḥa khí huyết cho họ, làm thế nào để cho khí huyết vận hành theo nghịch hay thuận đều có chỗ hội nhau [3] . (Những ước muốn trên) phải có cách nào có thể truyền lại cho hậu thế [4]. Muốn truyền được ắt phải có những phương pháp rơ ràng, ắt phải đạt được kết quả cuối cùng mà không bị hủy diệt, tuy dùng lâu đời mà vẫn không bị tuyệt, dễ làm, khó quên, đáng làm khuôn mẫu có cương kỷ, tách riêng bằng những phạm vi, chương tŕnh, phân biệt biểu và lư, có thỉ có chung [5]. Biết được một cách cụ thể bệnh nào châm kim nào [6]. Vậy trước hết phải viết ra quyển sách CHÂM KINH. Ta mong được nghe thầy tŕnh bày rơ ràng hơn” [7].
Kỳ Bá đáp: “Thần xin được theo thứ tự mà tŕnh bày rộng ra, làm sao cho vấn đề có cương, có kỷ, bắt đầu ở Nhất và chấm dứt ở Cửu [8]. Trước hết, Thần xin nói về (Châm) Đạo [9]. Việc quan trọng trong khi sử dụng tiểu châm là dễ tŕnh bày nhưng rất khó thực hành [10]. Phương pháp vụng về là chỉ lo giữ về mặt h́nh thái (của bệnh), phương pháp khéo léo là phải lo lưu ư đến thần khí [11]. Thần ư ! Thần và khách đều gặp nhau ở cửa của các kinh. chưa thấy được bệnh ở đâu, làm sao biết được nguyên gốc của bệnh? [12]. Sự vi diệu của phép châm là ở chỗ nhanh hay chậm [13]. Phương pháp vụng về là chỉ lo giữ lấy tứ chi, phương pháp khéo léo là lo giữ cơ [14]. Khi nói đến cái động của cơ là ư nói người châm không được rời sự chú ư của ḿnh đối với huyệt khí [15].
Cơ của huyệt khí vận hành một cách thanh tĩnh, cho nên chúng ta phải chú ư một cách tinh vi [16]. Không nên đón gặp khi nó đến, không nên rượt theo khi nó ra đi [17]. Người biết được con đường vận hành của cơ th́ không để sai sót dù là việc nhỏ bằng một sợi tóc [18]. Người không biết con đường vận hành của cơ th́ dù có đánh vào nó, nó cũng không phát ra vậy [19]. Biết được con đường văng lai của khí th́ sẽ biết được lúc nào có thể thủ huyệt để châm [20]. Thực là tối tăm thay không những kẻ không biết được (sự vi diệu của cơ)! [21]. Thực là khéo léo thay người nào hiểu rơ châm ư đó [22]. Khí văng gọi là nghịch, khí lai gọi là thuận [23]. Biết được sự thuận hay nghịch th́ sẽ thực hành việc châm bằng con đường chính đạo, không c̣n thắc mắc ǵ nữa! [24].
Khí nghịch mà chúng ta dùng phép đoạt, làm sao tránh khỏi sẽ gây cho khí bị hư thêm? [25]. (Khi khí đă ra đi) mà ta rượt theo để thêm cho nó, làm sao tránh khỏi gây cho khí bị thực thêm? [26]. Phép châm theo đúng “nghênh, tùy”, lấy ư để điều ḥa nó [27]. Được vậy th́ đạo của phép châm mới tṛn vẹn vậy” [28]. Phàm khi dụng châm: hư th́ áp dụng phép châm thực, măn th́ áp dụng phép châm tiết [29]. Khi tà khí bị tích tàng lâu ngày th́ phải trừ đi, khi tà khí thắng th́ phải áp dụng phép châm hư [30]. Thiên “Đại Yếu” nói rằng: Châm theo phép “chậm rồi nhanh” gọi là châm thực [31]. Châm theo phép “nhanh rồi chậm” gọi là châm hư [32].
Khi nói đến “thực và hư” là muốn nói đến một cái ǵ như “có”, như “không có” [33]. Khi nói đến “xét sau và trước” là muốn nói đến một cái ǵ như “c̣n” như “mất” [34]. Khi nói đến “hư và thực” là muốn nói đến một cái ǵ như “được”, như “mất” [35]. Việc trị hư và thực rất quan trọng, dùng phép ‘Cửu châm’ là hay nhất, nhưng phải đợi đúng thời thích hợp cho việc bổ hoặc tả để mà châm [36].
Khi dùng phép tả, tức là dùng phép “nghênh chi”, “nghênh chi” có nghĩa là bắt buộc kim phải được nắm cho chắc, và bên trong phải thật bén nhọn [37]. Đợi lúc khí đến th́ phải rút kim thật nhanh và án phải thật chậm, nhờ đó có thể mở được con đường dương đạo giúp cho tà khí tiết ra ngoài [38]. Khi rút kim ra (trong phép tả) mà án huyệt, như vậy sẽ làm cho tà khí bị đẩy trở vào và chất chứa bên trong, huyết sẽ không tán được, khí sẽ không xuất được [39].
Khi dùng phép bổ, tức là dùng phép “tùy chi” [40]. “Tùy chi” có nghĩa là phải làm sao cho người bệnh ít bị kích thích, giống như không có chuyện ǵ xẩy ra, giống như đang châm, đang dừng (tiến hành thật chậm), giống như con muỗi đang đậu lên, giống như đang giữ lại, đang lấy về [41]. Khi rút kim ra phải thật nhanh như dây đàn bị đứt, vừa làm công việc bên tả, lại lo việc bên hữu, như vậy khí sẽ bị dừng lại, cửa ngoài bị đă bị bế th́ khí bên trong mới thực [42]. Điều quan trọng là không làm cho huyết bị lưu giữ (bên trong) [43]. Nếu huyết bị lưu giữ, phải châm xuất cho thật nhanh [44].
Đạo giữ kim phải giữ cho vững mới thật quư, ngay thẳng như ngón tay châm thẳng xuống, không nên nghiêng tả hoặc nghiêng hữu [45]. (Phép giữ) thần khí (phải tinh vi) chính xác như sợi lông mùa thu, phải theo dơi kỹ lưỡng t́nh trạng bệnh của bệnh nhân [46]. Xét kỹ, xem kỹ huyết mạch, khi châm vào sẽ không c̣n lo lắng [47]. Trong lúc vừa châm xong, việc theo dơi thần khí là quan trọng nhất, sau đó là để ư đến vệ khí (tại biểu) và tỳ khí (tại tạng phủ) [48]. Nếu thần khí c̣n, chưa mất th́ mới có thể đoán được bệnh sống hay chết [49]. Huyết mạch liên lạc chiều ngang với các kinh du, phải nh́n rơ một cách sáng suốt, phải trừ bỏ nó một cách vững vàng [50].
Tên gọi của 9 loại kim châm, mỗi loại đều có h́nh dáng khác nhau [51]. Một gọi là Sàm châm, dài 1 thốn 6 phân; Hai gọi là Viên châm, dài 1 thốn 6 phân; Ba gọi là Đề châm, dài 3 thốn rưỡi; Bốn gọi là Phong châm, dài 1 thốn 6 phân; Năm gọi là Phi châm, dài 4 thốn, rộng 2 phân rưỡi; Sáu gọi là Viên lợi châm, dài 1 thốn 6 phân; Bảy gọi là Hào châm, dài 3 thốn 6 phân; Tám gọi là Trường châm, dài 7 thốn; Chín gọi là Đại châm, dài 4 thốn [52].
Sàm châm đầu to mũi nhọn, dùng làm tiết tả dương khí [53]. Viên châm mũi h́nh như quả trứng, dùng như để xoa chùi trong khoảng phận nhục, không để cho thương tổn phần cơ nhục, dùng để châm cho khí ở giữa khoảng phận nhục tiết ra [54]. Đề châm nhọn như mũi nhọn của hạt lúa thử, chủ về việc án lên mạch không cho bị hăm vào, nhằm làm cho kim tiếp xúc được với khí [55]. Phong châm là loại kim 3 mặt có cạnh sắc, dùng để phát tiết tà khí, trừ cố tật [56]. Phi châm là loại kim thân và mũi nhọn như lưỡi kiếm, dùng để châm lấy mủ [57]. Viên lợi châm to như sợi lông dài, vừa tṛn vừa nhọn, giữa thân hơi to ra, dùng để châm lấy bạo khí [58]. Hào châm mũi nhọn như mũi con muỗi, khi châm th́ khí sẽ đến một cách yên tĩnh, chậm chạp và nhẹ nhàng cho nên có thể lưu kim thật lâu nhằm dưỡng chính khí và trừ được tà khí đă gây nên chứng thống tư [59]. Trường châm mũi nhọn mà thân mỏng, có thể dùng để lấy khí tư ở xa [60]. Đại châm h́nh như cây côn mũi nhọn, phần mũi nhỏ, tṛn, dùng để tả thủy ở các nơi quan tiết [61]. Cửu châm đến đây là hết” [62].
Ôi ! khí ở tại mạch: tà khí trúng th́ ở trên, trọc khí trúng th́ ở giữa, thanh khí trúng th́ ở dưới [63]. Cho nên châm vào hăm mạch th́ tà khí bị xuất rất, châm vào trung mạch th́ trọc khí xuất ra, châm vào quá sâu th́ tà khí ngược lại, trầm xuống, bệnh càng nặng hơn [64]. Cho nên nói rằng: B́, phu, cân, mạch, mỗi bộ phận đều có chỗ “xứ: ở” của nó, c̣n các bệnh đều có chỗ “tạm trú” của nó [65]. Tất cả đều biểu hiện không giống nhau và đều có vai tṛ riêng của nó, không thể quy định đâu là thực đâu là hư [66]. Nếu ta bớt đi cái “bất túc” để thêm vào cho cái:hữu dư” th́ đó gọi là làm cho bệnh nặng hơn [67]. Bệnh càng nặng, nếu châm vào các du huyệt của ngũ tạng th́ sẽ chết, nếu châm vào mạch của tam dương th́ sẽ làm cho t́nh trạng suy kiệt hơn [68]. Châm “đoạt âm” th́ phải chết, châm “đoạt dương” th́ sẽ cuồng [69]. Sự hại của việc châm trị như vậy là rất đầy đủ rồi vậy [70].
Khi châm mà khí chưa đến th́ không thể kể đến bao lâu [71]. Khi châm mà khí đă đến th́ thôi, không nên châm tiếp trở lại [72]. Phép châm có những nguyên tắc thích hợp, có những cách châm không giống nhau, có những phép châm tùy theo bệnh, đó là những điểm quan trọng của phép châm [73]. Khi nào khí đến đó là châm có kết quả tốt [74]. Dấu hiệu của kết quả tốt ví như gió thổi tan đám mây che, sẽ sáng tỏ như thấy được trời xanh [75]. Đạo của việc châm như vậy là đầy đủ rồi vậy [76].
Hoàng Đế nói: “Ta mong nghe được tŕnh bày về nơi xuất ra của ngũ tạng, lục phủ” [77]. Kỳ Bá đáp : “Ngũ tạng có ngũ du, ngũ ngũ là nhị thập ngũ du [78]. Lục phủ có lục du, lục lục là tam thập lục du [79]. Kinh mạch có thập nhị, lạc mạch có thập ngũ, tất cả là nhị thập thất khí, nhằm để (làm đường) đi lên và đi xuống [80].
Chỗ xuất ra gọi là huyệt Tỉnh [81]. Chỗ lưu gọi là Vinh [82]. Chỗ chú gọi là Du [83]. Chỗ hành gọi là Kinh [84]. Chỗ nhập gọi là Hợp [85]. Con đường vận hành của nhị thập thất khí đều ở ngũ du huyệt vậy [86].
Chỗ giao nhau của tiết có tam bách lục thập ngũ (365) hội [87]. Nếu biết được chỗ quan yếu của nó th́ có thể dùng một lời nói mà hiểu được tất cả [88]. Nếu không biết chỗ quan yếu của nó th́ sẽ hiểu một cách lưu tán vô cùng [89]. Cái gọi là tiết, chính là nơi du hành, xuất nhập của thần khí, nó không phải là cái thuộc b́, nhục, cân, cốt vậy” [90].
Quan cái sắc, sát đôi mắt, sẽ biết được bệnh đă hết hay c̣n trở lại [91]. (Người thầy thuốc) phải chuyên chú vào tâm của ḿnh, vào bệnh h́nh của bệnh nhân, phải theo dơi sát t́nh huống động hay tĩnh của bệnh, phải luận đúng về tà phong hay chính phong [92]. Tay mặt đẩy kim vào, tay trái nắm vững kim để giữ ǵn cẩn thận, khi nào khí đến th́ rút kim ra [93].
Phàm trong phép dụng châm, trước hết nên chẩn mạch, phải xét thần khí xem t́nh trạng nguy kịch hay đang b́nh thường rồi mới trị [94].
Khi khí của ngũ tạng bị tuyệt bên ngoài, nếu ta dùng phép châm ngược lại, sẽ làm cho bên trong thêm thực, đó gọi là nghịch quyết [95]. Bị nghịch quyết th́ phải chết, khi chết th́ ở t́nh trạng sao động, đó là v́ người dùng phép châm trị đă châm theo lối tứ mạt [96].
Cái hại của việc châm, đó là châm trúng khí mà chưa chịu rút kim ra, như vậy sẽ làm cho tinh khí bị tiết ra ngoài, hoặc châm chưa trúng khí mà đă rút kim ra, sẽ làm cho khí huyết bị tích trệ [97]. Tinh khí bị tiết th́ bệnh sẽ nặng và suy tàn [98]. Khí huyết bị tích trệ sẽ gây thành bệnh ung và nhọt [99].
Ngũ tạng có lục phủ, lục phủ có thập nhị Nguyên [100]. Thập nhị Nguyên đều xuất ra ở tứ quan [101]. Tứ quan chủ trị ngũ tạng [102]. Ngũ tạng có bệnh nên thủ huyệt của thập nhị Nguyên [103]. Thập nhị Nguyên là nơi mà ngũ tạng bẩm thụ “khí vị” của 365 tiết [104]. Ngũ tạng có bệnh phải xuất ra ở thập nhị Nguyên [105]. Thập nhị Nguyên đều có chỗ xuất của nó [106]. Nếu chúng ta biết rơ các Nguyên huyệt, và chúng ta thấy được những biến ứng của nó th́ chúng ta sẽ biết được t́nh trạng bị hại (bệnh) của ngũ tạng vậy [107].
Phế thuộc Thiếu âm trong Dương, huyệt Nguyên của nó xuất ra ở huyệt Thái uyên, có 2 huyệt [108]. Tâm thuộc Thái dương trong dương , Nguyên của nó xuất ra ở huyệt Đại Lăng, Đại Lăng có 2 huyệt [109]. Can thuộc Thiếu dương trong Âm, huyệt Nguyên của nó xuất ra ở huyệt Thái Xung, Thái Xung có 2 huyệt [110]. Tỳ thuộc Chí âm trong Âm, huyệt Nguyên của nó xuất ra ở huyệt Thái Bạch, Thái Bạch có 2 huyệt [111]. Thận thuộc Thái âm trong Âm, huyệt Nguyên của nó xuất ra ở huyệt Thái Khê, Thái Khê có 2 huyệt [112]. Huyệt Nguyên của Cao xuất ra ở huyệt Cưu Vĩ, Cưu Vĩ có 1 huyệt [113]. Huyệt Nguyên của Hoang xuất ra ở huyệt Bột Ương, Bột Ương có 1 huyệt [114]. Phàm tất cả thập nhị Nguyên chủ trị về bệnh của ngũ tạng và lục phủ vậy [115].
Bệnh trướng th́ thủ huyệt của các kinh tam Dương, bệnh tiêu chảy th́ thủ các huyệt của các kinh tam Âm [116].
Nay ngũ tạng có bệnh, thí dụ như đang có 1 cái ǵ cầm dính vào, như đang có 1 cái ǵ dơ bẩn, như đang có 1 cái ǵ kết tụ lại, như đang có 1 cái ǵ bế tắc [117].
Cái ǵ “cầm dính vào” ấy, tuy dính lâu, vẫn có thể nhổ lên được, cái ǵ “dơ bẩn” ấy, tuy dơ lâu, vẫn có thể rửa sạch được, cái ǵ “kết tụ” ấy, tuy kết lâu, vẫn có thể cởi mở được, cái ǵ “bế tắc” ấy, tuy bế lâu, vẫn có thể khai ng̣i cho thoát được [118].
Nay nếu có người cho rằng bệnh lâu, không thể thủ huyệt để chữa trị, lời nói ấy sai [119]. Ôi! Người khéo dụng châm, khi thủ huyệt để trị bệnh, phải giống như một người đang làm công tác “nhổ một vật đang cầm dính vào”, đang “rửa sạch một vật đang dơ bẩn”, đang “cởi mở một vật đang kết tụ”, đang “khai ng̣i một vật đang bế tắc” [120]. Bệnh tuy đă lâu, nhưng vẫn có thể trị được [121]. Người nào bảo rằng không trị được, đó là v́ họ chưa nắm được (châm) thuật mà thôi [122].
Khi châm về nhiệt, phải như người đang thọc tay vào nước canh nóng [123]. Khi châm về hàn, phải như có người đang bịn rịn không muốn ra đi [124]. Nếu ở âm phận mà có bệnh thuộc về dương, phải thủ huyệt hạ lăng tam lư [125]. Phải chăm chú một cách đứng đắn, không được lười biếng, cho đến khi tà khí thoát hết mới thôi [126]. Nếu chưa thoát hết phải châm trở lại [127]. Bệnh ở phần trên xâm nhập vào th́ phải thủhuyệt Âm lăng tuyền [128]. Bệnh ở phần trên, xuất ra ngoài th́ nên thủ huyệt Dương lăng tuyền [129].
...
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 2 of 20: Đă gửi: 31 March 2005 lúc 7:22pm | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 2: BẢN DU
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá: “Phàm Đạo của việc châm (thích), ắt phải thông chỗ chung thỉ của “thập nhị kinh lạc”, chỗ ở riêng biệt của lạc mạch, vị trí của ngũ du huyệt, chỗ “hợp” của lục phủ, chỗ “xuất nhập” của tứ thời, chỗ “trôi chảy” của ngũ tạng, mức độ rộng hẹp, t́nh trạng sâu cạn, con đường mà mạch khí đi từ trên cao xuống thấp. Ta mong được nghe lời giảng giải về vấn đề đó” [1].
Phế (khí) xuất ra ở huyệt Thiếu Thương, Huyệt Thiếu Thương nằm ở mép ngoài đầu ngón tay cái, thuộc Tỉnh Mộc [2]. Nó “lưu” vào huyệt Ngư Tế, Huyệt Ngư Tế nằm ở chỗ giống h́nh con cá trên ḷng bàn tay, thuộc huyệt Huỳnh [3] . Nó “chú” vào huyệt Đại (Thái) Uyên; Huyệt Đại Uyên nằm ở sau huyệt Ngư Tế 1 thốn, ở giữa chỗ lơm vào, thuộc huyệt Du [4]. Nó “hành” vào huyệt Kinh Cừ , Huyệt Kinh Cừ nằm ở giữa Thốn khẩu, động mà không ngừng lại, thuộc huyệt Kinh [5]. Nó “nhập” vào huyệt Xích Trạch, Huyệt Xích Trạch nằm ở động mạch giữakhủy tay, thuộc huyệt Hợp [6]. (Tất cả) đều chạy trên Thủ Thái âm kinh [7].
Tâm (khí) xuất ra ở huyệt Trung Xung, huyệt Trung Xung nằm ở đầu ngón tay giữa, thuộc Tỉnh mộc [8]. Nó “lưu” vào huyệt Lao Cung, huyệt Lao Cung nằm ở khoảng giữa ngay gốc khớp (bản tiết) của ngón giữa ở giữa ḷng bàn tay, thuộc huyệt Huỳnh [9]. Nó “chú” vào huyệt Đại Lăng nằm ở chỗ thấp xuống giữa hai đầu xương sau bàn tay, thuộc huyệt Du [10] .Nó “hành” ở huyệt Gian Sứ, đường đi của Gian Sứ nằm ở ngay nơi cách (cổ tay) 3 thốn, giữa hai đường gân - Khi nào có bệnh th́ mạch nó đến, khi nào không bệnh th́ ngưng, thuộc huyệt Kinh [11] .Nó “nhập” vào huyệt Khúc Trạch, huyệt Khúc Trạch nằm ở chỗ lơm vào của mép trong cánh chỏ, co tay lại để thủ huyệt, thuộc huyết Hợp [12]. (Tất cả) đều chạy trên đường Thủ Thiếu âm [13].
Can (khí) xuất ra ở huyệt Đại Đôn, huyệt Đại Đôn nằm ở ngay đầu ngón chân và nơi chùm 3 sợi lông (tam mao), thuộc huyệt Tỉnh Mộc [14] .Nó “lưu” vào huyệt Hành Gian, huyệt Hành Gian nằm ở khe ngón chân cái, thuộc huyệt Huỳnh [15]. Nó “chú” vào huyệt Đại (Thái) Xung, huyệt Đại Xung nằm ở chỗ lơm vào cách huyệt Hành Gian 2 thốn, thuộc huyệt Du [16]. Nó “hành” vào huyệt Trung Phong, huyệt Trung Phong nằm ở chỗ lơm vào trước mắt cá trong 1 thốn rưỡi - Nếu châm nghịch th́ bị uất, nếu châm ḥa th́ được thông. Nên co duỗi bàn chân để thủ được huyệt, huyệt này thuộc huyệt Kinh [17]. Nó “nhập” vào huyệt Khúc Tuyền nằm ở trên gân lớn, dưới lồi cầu trong xương đùi - Nên co gối để thủ huyệt, thuộc huyệt Hợp [18]. (Tất cả) chạy trên đường Túc Quyết âm kinh [19].
Tỳ (khí) xuất ra ở huyệt Ẩn Bạch, huyệt Ẩn Bạch nằm ở mép trong đầu ngón chân cái, thuộc huyệt Tỉnh Mộc [20]. Nó “lưu” vào huyệt Đại Đô, huyệt Đại Đô nằm ở chỗ lơm vào và chỗ sau bản tiết, thuộc huyệt Huỳnh [21]. Nó “chú” vào huyệt Thái Bạch, huyệt Thái Bạch nằm ở dưới xương mé trong bàn chân, thuộc huyệt Du [22]. Nó “hành” vào huyệt Thương Khâu, huyệt Thương Khâu nằm ở chỗ lơm vào, nhích về phía dưới mắt cá trong, thuộc Kinh [23]. Nó “nhập” vào huyệt Lăng Tuyền thuộc Âm, huyệt Lăng Tuyền thuộc Âm nằm ở chỗ lơm vào của phía dưới xương ống chân (phụ cốt) - duỗi chân ra để thủ huyệt, thuộc huyệt Hợp [24]. (Tất cả) đều chạy trên đường Túc Thái âm kinh [25].
Thận (khí) xuất ra ở huyệt Dũng Tuyền, huyệt Dũng Tuyền nằm ở giữa ḷng bàn chân, thuộc huyệt Tỉnh Mộc [26]. Nó “lưu” vào huyệt Nhiên Cốc, huyệt Nhiên Cốc nằm dưới xương nhiên cốt, thuộc huyệt Huỳnh [27]. Nó “chú” vào huyệt Thái Khê, huyệt Thái Khê nằm ở chỗ lơm vào của trên xương gót và sau mắt cá trong, thuộc huyệt Du [28]. Nó “hành” vào huyệt Phục Lưu, huyệt Phục Lưu nằm ở trên mắt cá trong 2 thốn - động mà không ngừng nghỉ, thuộc huyệt Kinh [29]. Nó “nhập” vào huyệt Âm Cốc, huyệt Âm Cốc nằm sau xương phụ cốt, dưới gân lớn, trên gân nhỏ, ấn tay vào thấy mạch ứng với tay - Co gối lại để thủ huyệt - thuộc huyệt Hợp [30]. (tất cả) nằm trên đường Túc Thiếu âm kinh [31].
Bàng quang (khí) xuất ra ở huyệt Chí Âm, huyệt Chí Âm nằm ở đầu ngón chân út, thuộc huyệt Tỉnh kim [32]. Nó “lưu” vào huyệt Thông Cốc, huyệt Thông Cốc nằm ở mép ngoài của xương bản tiết, thuộc huyệt Huỳnh [33]. Nó “chú” vào huyệt Thúc Cốt, huyệt Thúc Cốt nằm ở chỗ lơm ngoài sau xương bản tiết, thuộc huyệt Du [34]. Nó “quá” nơi huyệt Kinh Cốt, huyệt Kinh Cốt nằm ở dưới xương to phía ngoài của chân, thuộc huyệt Nguyên [35]. Nó “hành” vào huyệt Côn Lôn, huyệt Côn Lôn nằm ở sau mắt cá ngoài, trên xương gót, thuộc huyệt Kinh [36]. Nó “nhập” vào huyệt Ủy Trung, huyệt Ủy Trung nằm ở giữa khoeo chân (quắc trung ương), thuộc huyệt Hợp - co chân lại để thủ huyệt [37]. (Tất cả) nằm trên Túc Thái dương kinh [38].
Đởm (khí) xuất ra ở huyệt Khiếu Âm, huyệt Khiếu Âm nằm ở đầu ngón áp út phía ngón út, thuộc huyệt Tỉnh kim [39]. Nó “lưu” vào huyệt Hiệp Khê, huyệt Hiệp Khê nằm ở khe chân của ngón út và áp út, thuộc huyệt Huỳnh [40]. Nó “chú” vào huyệt Lâm Khấp, huyệt Lâm Khấp nằm ở chỗ lơm, cách trên (huyệt Hiệp khê) 1 thốn rưỡi, thuộc huyệt Du [41]. Nó “quá” nơi huyệt Khâu Khư, huyệt Khâu Khư nằm ở chỗ lơm, trước dưới mắt cá ngoài, thuộc huyệt Nguyên [42]. Nó “hành” vào huyệt Dương Phụ, huyệt Dương Phụ nằm trên mắt cá ngoài, nằm trước xương phụ cốt và ở đầu xương tuyệt cốt, thuộc huyệt Kinh [43]. Nó ‘nhập’ vào huyệt Lăng tuyền thuộc Dương, huyệt Lăng tuyền thuộc Dương nằm ở chỗ lơm, phía ngoài đầu gối, thuộc huyệt Hợp - duỗi chân ra để thủ huyệt [44]. (Tất cả) đều nằm trên đường Túc Thiếu dương kinh [45].
Vị (khí) xuất ra ở huyệt Lệ Đoài, huyệt Lệ Đoài nằm ở đầu ngón chân trỏ gần ngón chân cái, thuộc huyệt Tỉnh kim [46]. Nó “lưu” vào huyệt Nội Đ́nh, huyệt Nội Đ́nh nằm ở khe của phía ngoài ngón chân trỏ, thuộc huyệt Huỳnh [47]. Nó “chú” vào huyệt Hăm Cốc, huyệt Hăm Cốc nằm ở khe trên ngón giữa, chỗ lơm phía trên (huyệt Nội đ́nh) 2 thốn, thuộc huyệt Du [48]. Nó “quá” nơi huyệt Xung Dương, huyệt Xung Dương nằm ở chỗ lơm, từ nơi bàn chân (ngón chân) lên trên 5 thốn, thuộc huyệt Nguyên - Dao động (bàn) chân để thủ huyệt [49]. Nó “hành” vào huyệt Giải Khê, huyệt Giải Khê nằm trên huyệt Xung Dương 1 thốn rưỡi, thuộc huyệt Kinh [50]. Nó “nhập” vào huyệt Hạ Lăng, huyệt Hạ Lăng nằm dưới đầu gối 3 thốn, phía ngoài xương ống chân, đó là huyệt Tam Lư, thuộc huyệt Hợp [51]. Lại đi xuống dưới huyệt Tam Lư 3 thốn là huyệt Cự Hư Thượng Liêm[52]. Lại đi xuống dưới huyệt Cự Hư Thượng Liêm 3 thốn nữa là huyệt Cự Hư Hạ Liêm [53]. Đại trường thuộc thượng, Tiểu trường thuộc phía dưới (ha)ï, đều là mạch khí của túc Dương minh Vị [54]. Đại trường và Tiểu trường đều thuộc vào Vị nên đều (có ảnh hưởng với) Túc Dương minh vậy [55].
Tam tiêu (khí) lên trên hợp với Thủ Thiếu dương, và xuất ra ở huyệt Quan Xung, huyệt Quan Xung nằm ở đầu ngón tay áp út, về phía ngón út, thuộc huyệt Tỉnh Kim [56]. Nó “lưu” vào huyệt Dịch Môn, huyệt Dịch Môn nằm ở trong khe giữa ngón áp út, thuộc huyệt Huỳnh [57]. Nó “chú” vào huyệt Trung Chử, huyệt Trung Chử nằm ở chỗ lơm ngoài sau xương bản tiết, thuộc huyệt Du [58]. Nó “quá” nơi huyệt Dương Tŕ, huyệt Dương Tŕ nằm ở chỗ lơm của cổ tay, thuộc huyệt Nguyên [59]. Nó “hành” vào huyệt Chi Câu, huyệt Chi Câu nằm ở chỗ lơm vào giữa hai xương, cách cổ tay ba thốn, thuộc huyệt Kinh [60]. Nó “nhập” vào huyệt Thiên Tỉnh, huyệt Thiên Tỉnh nằm ở chỗ lơm ngay trên đầu xương mép ngoài khủy tay, thuộc huyệt Hợp - co cánh chỏ lại để thủ huyệt [61].
Huyệt hạ du của Tam tiêu nằm ở trước ngón chân cái và sau kinh Thiếu dương, xuất ra ở kheo chân ở mép ngoài, gọi là huyệt Ủy dương, đó là huyệt lạc của kinh Thái dương [62]. (Tất cả) các huyệt trên đều nằm trên Thủ Thiếu dương kinh [63].
Kinh Tam tiêu đặt dưới sự lănh đạo của Túc Thiếu dương và Thái âm, là biệt mạch của kinh Thái dương, nó lên khỏi mắt cá năm thốn rồi biệt nhập xuyên qua “bắp chuối” chân, ra ở huyệt Ủy Dương, tức là cùng với chi biệt (chính) của kinh Bàng quang nhập vào chỗ nếp nhăn để lạc với kinh Bàng quang [64].
Hạ tiêu bị thực th́ bị chứng lung bế (bí tiểu), hư th́ bệnh đái dầm [65]. Bị bệnh đái dầm th́ nên châm bổ, bị bệnh lung bế th́ nên châm tả [66].
Kinh Thủ Thái dương Tiểu trường (khí) lên trên hợp với với kinh Thiếu dương, xuất ra ở huyệt Thiếu Trạch, huyệt Thiếu Trạch nằm ở đầu ngón tay út, thuộc huyệt Tỉnh Kim [67]. Nó “lưu” vào huyệt Tiền Cốc, huyệt Tiền Cốc nằm ở mép ngoài bàn tay, ngay xương bản tiết, thuộc huyệt Huỳnh [68]. Nó “chú” vào huyệt Hậu Khê, huyệt Hậu Khê nằm ở sau bản tiết, mép ngoài bàn tay, thuộc huyệt Du [69]. Nó “quá” nơi huyệt Uyển Cốt, huyệt Uyển Cốt ở trước xương cổ tay, mép ngoài bàn tay, thuộc huyệt Nguyên [70]. Nó “hành” vào huyệt Dương Cốc, huyệt Dương Cốc ở chỗ lơm phía dưới của xương nhô lên (nhuệ cốt) thuộc huyệt Kinh [71]. Nó “nhập’ vào huyệt Tiểu Hải, huyệt Tiểu Hải ở chỗ lơm ngoài xương to, phía trongkhủy tay, cách đầu khủy tay nửa thốn [72]. (Tất cả) đều nằm trên Thủ Thái dương kinh [73].
Đại trường (khí) lên trên hợp với Thủ Dương minh, xuất ra ở huyệt Thương Dương, huyệt Thương Dương nằm ở đầu ngón tay trỏ, phía ngón tay cái, thuộc huyệt Tỉnh Kim [74]. Nó “lưu” vào trước xương bản tiết, đó là huyệt Nhị Gian, thuộc huyệt Huỳnh[75]. Nó “chú” vào sau xương bản tiết, đó là huyệt Tam Gian, thuộc huyệt Du [76]. Nó “quá” nơi huyệt Hợp Cốc, huyệt Hợp Cốc nằm ở trong khoảng giữa của xương kỳ cốt, thuộc huyệt Nguyên [77]. Nó “hành” vào huyệt Dương Khê, huyệt Dương Khê nằm ở chỗ lơm vào của xương phụ cốt, phía ngoài khủy tay - co tay lại để thủ huyệt, thuộc huyệt Hợp [78]. (Tất cả) đều nằm trên Thủ Dương minh kinh [79].
Trên đây gọi là các huyệt du của ngũ tạng, lục phủ [80]. Ngũ ngũ là nhị thập ngũ huyệt du, lục lục là tam thập lục huyệt du vậy [81].
Lục phủ đều xuất ra ở tam Dương của Túc và lên trên hợp với Thủ [82]. Huyệt nằm giữa Khuyết bồn thuộc Nhậm mạch, gọi tên là huyệt Thiên Đột, đó là hàng mạch thứ nhất [83]. Động mạch nằm ở bên cạnh Nhậm mạch thuộc kinh Túc Dương minh, gọi tên là huyệt Nhân Nghênh, đó là hàng mạch thứ hai[84]. Huyệt thuộc kinh Thủ Dương minh, gọi tên là huyệt Phù Đột, đó là hàng mạch thứ ba [85]. Huyệt thuộc kinh Thủ Thái dương, gọi tên là huyệt Thiên Song, đó là hàng mạch thứ tư [86]. Huyệt thuộc kinh Túc Thiếu dương, gọi tên là huyệt Thiên Dung, đó là hàng mạch thứ năm [87]. Huyệt thuộc kinh Thủ Thiếu dương, gọi tên là huyệt Thiên Dũ, đó là hàng mạch thứ sáu [88]. Huyệt thuộc kinh Túc Thái dương, gọi tên là huyệt Thiên Trụ, đó là hàng mạch thứ bảy [89]. Mạch nằm ở ngay chính giữa cổ thuộc Đốc mạch, huyệt này gọi là huyệt Phong Phủ [90]. Huyệt nằm ở động mạch phía trong nách thuộc kinh thủ Thái âm, gọi tên là huyệt Thiên Phủ [91]. Huyệt nằm ở dưới nách 3 thốn, thuộc kinh Thủ Tâm chủ, gọi tên là huyệt Thiên Tŕ [92].
Khi châm huyệt Thượng Quan, nên há miệng không nên chúm miệng [93]. Khi châm huyệt Hạ Quan, nên chúm miệng không nên há miệng [94]. Khi châm huyệt Độc Tỵ nên co chân không nên duỗi chân [95]. Khi châm 2 huyệt Nội Quan và Ngoại Quan nên duỗi tay không nên co tay [96].
Huyệt Du thuộc động mạch của kinh Túc Dương minh áp tựa vào cổ họng đi xuống dọc 2 bên ngực (ưng) [97]. Kinh thủ Dương minh nằm ngoài các du huyệt của (kinh Túc Dương Minh) không đến (cách khoảng) dưới quai hàm 1 thốn [98]. Kinh Thủ Thái dương (tức huyệt Thiên song) nằm ngang quai hàm [99]. Huyệt của kinh Túc Thiếu dương ở sau quai hàm và dưới tai (Thiên Dung) [100]. Huyệt của kinh Thủ Thiếu dương xuất ra ở sau tai, lên trên ở trên xương hoàn cốt. (Huyệt Thiên Dũ) [101]. Huyệt của kinh Túc Thái dương nằm ở mí tóc giữa đường gân lớn áp tựa vào cổ gáy [102]. Huyệt Ngũ Lư nằm ở động mạch trên huyệt Xích Trạch có quan hệ với Âm khí, đây là huyệt cấm trong ngũ du [103].
Phế Hợp với Đại trường [104]. Đại trường là phủ “truyền đạo” [105]. Tâm hợp với Tiểu trường [106]. Tiểu trường là phủ “chứa đựng” [107]. Can hợp với Đởm[108]. Đởm là phủ “nhận cái tinh khiết” [109]. Tỳ hợp với Vị [110]. Vị là phủ của “ngũ cốc” [111]. Thận hợp với Bàng quang [112]. Bàng quang là phủ của “tân dịch” [113]. Kinh Thiếu dương thuộc Thận, Thận đi lên trên liên hệ với Phế, cho nên (1 ḿnh nó) lănh đạo (tướng) cả 2 tạng [114]. Tam tiêu là phủ “trung độc”, thủy đạo xuất ra từ đấy, thuộc vào Bàng quang, đó là 1 phủ “có: 1 ḿnh” [115]. Trên đây là những nơi mà lục phủ thuộc vào [116].
Mùa xuân nên thủ huyệt ở lạc mạch, các huyệt Huỳnh, các huyệt trong khoảng phận nhục và đại kinh [117]. Nếu bệnh nặng châm sâu, nếu bệnh trong khoảng phận nhục nên châm cạn [118].
Mùa hạ nên thủ huyệt ở các huyệt Du, tôn lạc hoặc trên b́ phu, cơ nhục [119].
Mùa thu nên thủ huyệt ở các huyệt Hợp và c̣n lại là theo như phép châm của mùa xuân [120].
Mùa đông nên thủ các huyệt Tỉnh, các huyệt Du, đó là v́ muốn lưu kim lâu hơn để thủ khí ở sâu hơn [121].
Đây là ư nghĩa của thứ tự 4 mùa, của “chỗ ở” của khí, của “chỗ ở tạm” của bệnh, của sự thích nghi của mỗi tạng [122].
Bệnh về chuyển gân nên cho bệnh nhân đứng để thủ huyệt châm có thể làm cho dễ chịu và lành bệnh [123].
Bệnh về nuy quyết nên để người bệnh (nằm ngửa) giang tay chân ra để châm, làm cho bệnh nhân thấy dễ chịu ngay [124].
THIÊN 3: TIỂU CHÂM GIẢI
Khi nói rằng: Dễ tŕnh bày (dị trần ) có nghĩa là dễ nói [1]. Khó vào (nan nhập) có nghĩa là khó làm cho người khác sáng tỏ vấn đề [2]. Sự vụng về (thô thủ h́nh) là lo giữ về mặt h́nh thái của bệnh, có nghĩa là (người châm) chỉ lo giữ lấy phép châm [3]. Sự khéo léo (thượng thủ thần) là phải lưu ư đến thần khí, có nghĩa là (người châm) phải chú ư đến huyết khí của người bệnh đang hữu dư hay bất túc để mà bổ tả [4]. ‘ Thần’ tức là chỉ vào chính khí [5]. ‘Khách ‘ tức là chỉ vào tà khí [6]. Tại cửa, ư nói tà khí tuần hành theo chính khí để ra vào (thân thể) [7]. Chưa thấy được bệnh ở đâu ? có nghĩa là đặt vấn đề biết trước tà khí hay chính khí đang ở kinh nào đang bệnh [8]. Làm sao biết được nguyên gốc của bệnh? có nghĩa là (người châm) biết được trước kinh bị bệnh, và nên thủ huyệt chỗ nào [9]. Sự vi diệu của phép châm là ở chỗ nhanh hay chậm, đó là nói về vấn đề chậm hay nhanh [10]. Phương pháp vụng về (thô thủ quan) là chỉ lo giữ lấy phép châm, ư nói người châm chỉ biết lo giữ lấy tứ chi mà không biết tới sự văng lai của huyết khí, của chính khí hay tà khí [11]. Phương pháp khéo léo (thượng thủ cơ ) là lo giữ cơ (ư nói người châm biết giữ lấy khí) [12]. Động của cơ là người châm không được rời sự chú ư của ḿnh đối với huyệt khí, ư nói người châm biết được sự hư thực của khí để dụng châm nhanh hay chậm [13]. Cơ của huyệt khí vận hành một cách thanh tịnh, cho nên phải chú ư 1 cách tinh vi, ư nói khi châm phải đợi cho đắc khí, ngầm ư nói rằng phải giữ lấy khí đừng để cho mất [14]. Không nên đón gặp khi nó đến, ư nói rằng khi khí thịnh th́ không nên châm bổ [15]. Không nên rượt theo khi nó ra đi, ư nói rằng khi khí hư thực th́ không nên châm tả [16]. Không để sai sót dù là việc nhỏ bằng 1 sợi tóc, là có ư nói rằng khí dễ bị mất [17]. Đánh vào nó, nó cũng không phát, ư nói (người châm) không biết vấn đề bổ hay tả, như vậy dù cho có làm cho huyết khí bị kiệt tận đi nữa th́ bệnh khí cũng không ứng [18]. Biết được con đường tới lui của khí, có nghĩa là biết được sự nghịch thuận hay thịnh suy của khí [19]. Biết được lúc nào thủ huyệt để châm, có nghĩa là biết cái “thời” thủ huyệt để đắc khí [20]. Sự tối tăm khi chỉ biết có cái thô, ư nói (người châm) bị mờ tối không biết sự vi diệu và kín đáo của khí [21]. Khéo léo thay cho người nào biết rơ châm ư, có nghĩa là sự hiểu biết tường tận về châm ư [22].
Khí tới (văng) gọi là nghịch, ư nói khi khí bị hư th́ mạch bị tiểu, chữ “tiểu” có nghĩa là nghịch[23]. Khí lui (lai) gọi là thuận, ư nói sự “b́nh” của h́nh và khí, chữ “b́nh” có nghĩa là thuận [24]. Biết được sự nghịch hay thuận th́ sẽ thực hành việc châm bằng con đường chính đạo, không c̣n thắc mắc ǵ nữa, ư nói (người châm) biết được nơi nào phải thủ huyệt nào [25]. Khí nghịch mà châm đoạt, ư nói là châm tả [26]. Rượt theo để cứu thêm, ư nói là châm bổ [27].
Khi nói rằng: Hư th́ châm theo thực, ư nói mạch khí khẩu hư nên châm bổ [28]. Măn th́ châm theo tiết (tả), ư nói mạch khí khẩu thịnh nên châm tả [29]. Tà khí bị tích lâu ngày th́ phải trừ đi, ư nói phải châm xuất huyết ở mạch [30]. Tà khí thắng th́ dùng phép châm hư, ư nói rằng nếu ở các kinh có thịnh khí, nên châm tả khí đi [31]. Châm rồi nhanh gọi là châm thực, ư nói lúc châm vào phải thật chậm, khi rút kim ra phải nhanh [32]. Nhanh rồi châm gọi là châm hư, ư nói lúc châm vào phải nhanh, rút kim ra thật chậm [33]. Khi nói ‘thực và hư’ là muốn nói đến một cái ǵ như có, như không có, là có ư nói rằng thực tức là hữu khí, c̣n hư tức là vô khí [34]. Xét sau và trước như c̣n như mất, ư nói về sự hư thực của khí và vấn đề bồ tả trước và sau, xét khi nào khí đă trỡ lại như b́nh thường [35].
Khi nói đến hư và thực là muốn nói đến một cái ǵ như có như không có, ư nói rằng khi châm bổ, ta sẽ phải cảm thấy như (nơi dưới mũi kim) đang có một cái ǵ tràn ngập, khi châm tả, ta sẽ thấy như đang bị đánh mất một cái ǵ một cách không rơ ràng [36]. Ôi ! Khí ở tại mạch : tà khí trúng th́ ở trên, ư nói rằng khi tà khí trúng vào người th́ ở trên, cho nên mới nói ‘tà khí tại thượng’ vậy [37]. Trọc khí (trúng) th́ ở giữa, ư nói thủy cốc đều nhập vào Vị, tinh khí của nó lên trên ‘rót’ vào Phế, trọc khí của nó lưu chảy (giữ lại) nơi Trường Vị, nếu sống không thích ứng được với sự ấm lạnh, và nếu ăn uống không điều độ th́ bệnh sẽ xảy ra nơi Trường Vị, đó là ư nghĩa của câu ‘Trọc khí tại trung’ vậy [38]. Thanh khí trúng th́ ở dưới, ư nói địa khí thanh và thấp, khi trúng vào người, ắt sẽ bắt đầu từ chân, đó là ư nghĩa của câu ‘Thanh khí tại hạ’ vậy [39]. Châm vào hăm mạch th́ tà khí bị xuất ra, có nghĩa là đuổi dương tà đang ở trên [40]. Châm trung mạch th́ tà (trọc) khí xuất ra, đây nói là phải thủ huyệt Hợp của kinh Túc Dương minh [41]. Châm vào quá sâu th́, ngược lại, tà khí trầm xuống, ư nói rằng những bệnh cạn và nổi (bên ngoài) không nên châm quá sâu, bởi v́ nếu châm sâu th́ tà khí sẽ nhân theo để nhập vào cơ thể, đó là ư nghĩa của chữ ‘phản trầm’[42]. B́ nhục cân mạch, mỗi bộ phận đều có chỗ ở của nó, ư nói kinh hay lạc đều có chỗ làm chủ của nó [43]. Nếu châm vào các du huyệt của ngũ tạng th́ sẽ chết, là có ư nói rằng bệnh đang ở giữa, khí đang bất túc, nhưng chỉ dụng châm để đại tả đến tận các mạch khí của các kinh Âm [44]. Châm vào mạch của tam Dương, ư nói có một điều là tả đến tận khí của tam Dương, làm cho bệnh nhân bị suy tàn mà không thể phục hồi được [45]. Châm đoạt Âm th́ chết, ư nói thủ huyệt ‘Xích chi ngũ lư’, đó là theo lối “ngũ văng” vậy [46]. Châm đoạt Dương th́ sẽ cuồng, ư nói cũng như ở trên (châm tam Dương)[47] . Quan cái sắc, sát đôi mắt, sẽ biết được bệnh đă hết hay c̣n trở lại, chuyên chú vào bệnh h́nh của bệnh nhân, theo dơi sự động tĩnh của của bệnh, ư nói (người) thầy thuốc giỏi phải biết rơ sự biểu hiện của ngũ sắc nơi mắt (người bệnh), lại phải biết sự điều ḥa của các dạng mạch Xích, Thốn, Tiểu, Đại, Hoăn, Cấp, Hoạt, Sắc để kết luận về nguồn gốc của bệnh [48]. Biết được điều tà và chính, có nghĩa là biết luận được thế nào là hư tà phong và chính tà phong [49]. Tay mặt đẩy kim vào, tay trái nắm vững kim, ư nói về sự nắm vững kim để châm vào hay rút ra [50]. Khi nào khí đến th́ rút kim ra, ư nói áp dụng phép bổ tả khi nào khí được điều ḥa th́ rút kim ra, sự điều ḥa khí nằm ở chỗ biết được sự chung thỉ của (sự vận hành) của nó [51]. ‘Nhất’ ở đây có nghĩa là sự chuyên tâm của người thầy thuốc [52]. Chỗ giao nhau của tiết có 365 hội, là có ư nói đến vai tṛ của lạc mạch trong việc tưới thắm các “tiết” vậy [53]. Điều gọi là khí của ngũ tạng đă tuyệt bên trong, là ư muốn nói rằng nhờ ở mạch khẩu mà biết được khí đă bị tuyệt bên trong, không đến nữa, trong lúc đó th́ chỉ lo đến cái biểu hiện bề ngoài của bệnh và thủ các huyệt Hợp của kinh Dương, lưu kim để chờ cho được Dương khí, khi Dương khí đến th́ bên trong sẽ bị ‘trùng kiệt’ [54]. Bị ‘trùng kiệt’ th́ phải chết [55]. Khi chết v́ vô khí để động cho nên cái chết trong t́nh trạng ‘tĩnh’ [56]. Điều gọi là khí của ngũ tạng đă bị tuyệt bên ngoài, là muốn nói rằng nhờ ở mạch khẩu mà biết được khí đă bị tuyệt bên ngoài, không đến nữa, trong lúc đó th́ ngược lại, chỉ lo thủ các huyệt du ở tứ chi, lưu kim để chờ Âm khí đến, khi Âm khí đến th́ Dương khí bị phản nhập [57]. Dương khí nhập th́ sẽ bị nghịch, nghịch th́ phải chết [58]. Khi chết trong t́nh trạng Âm khí hữu dư, cho nên bị xao động [59]. Sở dĩ đặt vấn đề ‘sát đôi mắt’ là v́ khí của ngũ tạng sẽ có thể làm cho ngũ sắc của đôi mắt bị sáng chói, mắt bị sáng chói th́ kéo theo âm thanh bị gắt to lên [60]. Khi âm thanh bị gắt to lên, lúc bấy giờ lời nói và âm thanh sẽ khác với lúc b́nh thường vậy [61].
THIÊN 4: TÀ KHÍ TẠNG PHỦ BỆNH H̀NH
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá: “Tà khí trúng vào người th́ thế nào ?” [1].
Kỳ Bá đáp : “Tà khí trúng vào người th́ trúng vào chỗ cao” [2].
Hoàng Đế hỏi: “Cao hay thấp, có phân độ ǵ không ?” [3].
Kỳ Bá đáp : “Từ nửa thân ḿnh trở lên do tà khí trúng vào, từ nửa thân h́nh trở xuống do thấp khí trúng vào [4]. Cho nên mới nói rằng tà khí khi trúng vào người th́ không ở vào 1 nơi nhất định, trúng vào Âm th́ lưu chảy vào phủ, trúng vào Dương th́ lưu chảy vào kinh [4].
Hoàng đế hỏi: “Âm và Dương, tuy có tên gọi khác nhau, nhưng cùng đồng loại với nhau, trên dưới cùng tương hội, kinh và lạc quán thông nhau như chiếc ṿng ngọc không đầu mối [5]. Nay tà khí trúng vào người, có khi trúng vào Âm, có khi trúng vào Dương, trên dưới, trái phải, không ở hẳn vào 1 nơi ‘hằng thường’ nào cả [6]. Lư do nào đă khiến như thế?”[7]
Kỳ Bá đáp : “Chỗ hội của các kinh Dương đều ở nơi mặt [8]. Tà khí trúng vào người vào lúc mà (nguyên khí) bị hư, (tà khí) ‘thừa’ lúc đó (để vào), hoặc lúc mới dùng quá sức, hoặc ăn uống mồ hôi ra, tấu lư mở, do vậy mà tà khí mới trúng vào [9]. Khi tà khí trúng vào mặt th́ nó theo xuống dưới bằng đường kinh Dương minh [10]. Khi tà khí trúng vào cổ gáy, th́ nó theo xuống dưới bằng đường kinh Thái dương [11]. Khi tà khí trúng vào má th́ nó theo xuống dưới bằng đương kinh Thiếu dương [12]. Khi tà khí trúng vào ngực và lưng, hai bên sườn th́ cũng giống như là trúng vào các kinh (Dương) vậy” [13].
Hoàng Đế hỏi: “Tà khí trúng vào kinh Âm th́ thế nào ?” [14].
Kỳ Bá đáp : “Tà khí trúng vào kinh Âm thường theo vùng cánh tay và cẳng chân mà bắt đầu [15]. Ôi ! Cánh tay và cẳng chân có phần da mép trong (Âm b́) mỏng, thịt nhuận mà mềm, cho nên cùng thọ phong tà mà chỉ độc thương ở Âm mà thôi” [15].
Hoàng Đế hỏi: “Nguyên nhân trúng tà này có làm thương đến tạng không ?” [16].
Kư Bá đáp : “Thân thể con người khi trúng phong, không nhất định là phải làm thương đến tạng [17]. Bởi v́ khi tà khí nhập vào theo con đường kinh Âm, bấy giờ tạng khí c̣n thực, tà khí vào, nhưng không thể ‘ở khách’, v́ thế nó phải quay trở lại phủ [18]. Cho nên mới nói rằng: “Tà khí trúng vào Dương th́ lưu chảy vào kinh, trúng vào Âm th́ lưu chảy vào phủ” [19].
Hoàng Đế hỏi: “Tà khí khi trúng vào tạng của con người th́ thế nào ?” [20].
Kư Bá đáp : “Buồn sầu, ưu tư, sợ hăi làm tổn thương đến Tâm, thân h́nh đang bị lạnh, lại uống thức uống lạnh vào th́ sẽ làm tổn thương đến Phế, nếu để cho 2 cái hàn (trong và ngoài) cùng cảm th́ trong và ngoài đều bị thương, cho nên khí bị nghịch mà thượng hành. có khi bị té xuống, ác huyết giữ vào bên trong, hoặc có khi có việc phải giận dữ, khí lên mà không xuống được, để rồi tích ở dưới sườn, sẽ làm thương đến Can [21]. Có khi bị đánh, té, hoặc uống rượu say rồi làm chuyện trai gái, hoặc mồ hôi mà đứng trước gió, tất cả sẽ làm thương đến Ty [22]ø. Có khi dùng quá sức, gánh vác vật nặng, hoặc làm chuyện trai gái quá độ, mồ hôi ra tắm th́ sẽ làm thương đến Thận” [23].
Hoàng Đế hỏi: “Ngũ tạng bị trúng phong như thế nào ?” [24].
Kỳ Bá đáp : “Chỉ khi nào Âm lẫn Dương đều bị cảm th́ tà khí mới có cơ hội ‘tấn công’ vào” [25].
Hoàng Đế nói: “Đúng vậy thay !” [26].
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá rằng: “Đầu mặt và thân h́nh, thuộc vào nhau do cốt (xương), liền vào nhau bởi cân (gân), đồng huyết, hợp khí [27]. Mỗi khi trời lạnh, có thể làm nứt đất, đóng băng, khi cơn lạnh đến vội sẽ làm cho tay chân bị bủn rủn, trong lúc đó th́ gương mặt của người không cần che lại tại sao thế ?” [28].
Kỳ Bá đáp : 12 kinh mạch, 365 lạc, huyết khí (của chúng) đều lên mặt và thoát ra bằng những không khiếu [29]. Khí ‘tinh Dương’ th́ chạy lên trên vào mắt thành ra tinh khí, khí ‘biệt’ chạy lên trên thoát ra mũi thành ra xú khí, khí ‘trọc’ xuất ra ở Vị chạy lên trên môi và lưỡi thành vị khí [30]. Tân dịch của các khí đều lên trên hơ ấm gương mặt, hơn nữa ø da mặt lại dày, bắp thịt cứng hơn [31]. Cho nên, dù thiên khí có lạnh đến đâu cũng không ‘thắng’ được (sức chịu lạnh của mặt) vậy” [32].
Hoàng Đế hỏi: “Khi tà khí trúng vào người th́ bệnh h́nh như thế nào?” [33].
Kỳ Bá đáp : “Hư tà khi trúng vào thân th́ thân h́nh sẽ như có lúc dao động và rợn người. Chính tà khi trúng vào thân th́ sẽ nhẹ hơn. Trước hết nó hiện ra ở sắc mặt, không cảm thấy ǵ ở thân, như có không, như hết như c̣n, khó mà nắm được đầy đủ sự bộc lộ ra ngoài” [34].
Hoàng Đế nói: “Đúng vậy thay !” [35].
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá rằng: “Ta nghe nói: Thấy được sắc diện mà biết được bệnh, gọi là ‘minh’, án mạch mà biết được bệnh, gọi là ‘thần’, hỏi bệnh mà biết được nơi bệnh, gọi là ‘công’[36]. Ta mong được nghe rằng làm thế nào để có thể thấy được sắc diện mà biết bệnh, án mạch mà biết bệnh, hỏi bệnh mà biết được đến nơi ?” [37].
Kỳ Bá đáp : “Ôi ! Sắc mặt tương ứng với nơi b́ phu của bộ xích, giống như sự tương ứng với tiếng dùi trống đánh trống, không thể để cho “thất điệu” với nhau [38]. Đây cũng là những chứng hậu xuất ra có gốc, có ngọn, có rễ, có lá [39]. Cho nên nếu cái gốc chết th́ cái lá sẽ khô vậy [40]. Sắc mặt và h́nh nhục không thể cùng thất điệu với nhau [41]. Cho nên, biết một gọi là ‘công’, biết hai gọi là ‘thần’, biết ba gọi là ‘thần và minh’ vậy” [42].
Hoàng đế nói: “Ta mong được nghe cho hết” [43].
Kỳ Bá đáp : “Sắc mặt xanh th́ mạch phải Huyền, sắc mặt đỏ th́ mạch phải Câu, sắc mặt vàng th́ mạch phải Đại, sắc mặt trắng th́ mạch phải Mao, sắc mặt đen th́ mạch phải Thạch. Thấy được sắc diện mà không đắc được mạch tương ứng, ngược lại chỉ đắc được mạch tương thắng, như vậy là chế [44]. Khi nào đắc mạch tương sinh th́ bệnh xem như là đă giảm rồi” [45].
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá rằng: Bệnh h́nh của sự biến hóa sinh ra từ ngũ tạng như thế nào? [46]
Kỳ Bá đáp : Trước hết phải định sự tương ứng giữa ngũ sắc và ngũ mạch sau đó mới định được bệnh chứng [47].
Hoàng Đế hỏi: Sắc mặt đă định xong rồi phải phân biệt như thế nào nữa ? [48]
Kỳ Bá đáp : Phải “sát” được sự hoăn, cấp, tiểu, đại, hoạt, sắc của mạch, được vậy th́ mới định được sự biến của bệnh [49].
Hoàng Đế hỏi: “Sát” như thế nào ? [50]
Kỳ Bá đáp : Mạch cấp th́ nơi b́ phu của bộ xích cũng cấp, mạch hoăn th́ nơi b́ phu của bộ xích cũng hoăn, mạch tiểu th́ nơi b́ phu của bộ xích cũng gầy yếu và thiếu khí, mạch đại th́ nơi b́ phu của bộ xích cũng phồng lên, mạch hoạt th́ nơi b́ phu của bộ xích cũng hoạt, mạch sắc th́ nơi b́ phu của bộ xích cũng sắc [51]. Phàm tất cả sự biến này, có vi, có thậm [52]. Cho nên, người nào khéo “sát” được bộ xích th́ không cần đến bộ thốn, người nào khéo “sát” được mạch th́ không cần đợi ở sắc diện, người nào có thể “tham hợp” tất cả để ứng hành th́ đáng gọi là “thượng công”, thượng công th́ mười trường hợp có thể thành công đến chín, người nào có thể ứng hành được hai th́ được gọi là “trung công”, trung công th́ mười trường hợp có thể thành công đến bảy, người nào chỉ ứng hành được một th́ gọi là “hạ công”, hạ công th́ mười trường hợp chỉ thành công có sáu [53].
Hoàng đế nói: “Ta xin được hỏi về bệnh h́nh của các mạch hoăn, cấp, tiểu, đại, hoạt, sắc, như thế nào ?” [54].
Kỳ Bá đáp : “Thần xin nói về bệnh biến thuộc ngũ tạng” [55].
Tâm mạch, khi cấp thậm gây thành chứng khiết tùng, khi vi cấp gây thành chứng Tâm thống, dẫn ra đến sau lưng, ăn không xuống [56].
Tâm mạch, khi hoăn thậm gây thành chứng cười như điên, khi vi hoăn gây thành chứng Phục lương, ở dưới Tâm, chạy lên chạy xuống, thường hay bị thổ huyết [57].
Tâm mạch, khi đại thậm gây thành chứng như có vật ǵ cứng chận ngang trong cổ họng, khi vi đại gây thành chứng Tâm tư, dẫn ra đến sau lưng, dễ chảy nước mắt [58].
Tâm mạch, khi tiểu thậm gây thành chứng dễ ói, khi vi tiểu gây thành chứng tiêu đơn [59].
Tâm mạch, khi hoạt thậm gây thành chứng Tâm sán, dẫn xuống đến rún, vùng tiểu phúc kêu [60].
Tâm mạch, khi sắc thậm gây thành chứng cảm, khi vi sắc gây thành chứng huyết tràn, chứng duy quyết, tai kêu và điên tật [61].
Phế mạch, khi cấp gây thành chứng điên tật, khi vi cấp gây thành chứng Phế hàn nhiệt, lười biếng, uể oải, ho, ói ra máu, dẫn đến vùng thắt lưng, lưng và ngực, trong mũi có mọc cục thịt làm cho mũi không thông [62].
Phế mạch, khi hoăn thậm gây thành chứng ra nhiều mồ hôi, khi vi hoăn gây thành chứng nuy lũ, thiên phong, từ đầu trở xuống mồ hôi ra không dứt [63].
Phế mạch, khi đại thậm gây thành chứng sưng thủng từ gót chân đến gối, khi vi đại gây thành chứng Phế tư dẫn đến vùng ngực và lưng, khi thức dậy sợ mặt trời [64].
Phế mạch, khi tiểu thậm gây thành chứng tiêu chảy, khi vi tiểu gây thành chứng tiêu đơn [65].
Phế mạch, khi hoạt thậm gây thành chứng tức bôn, thướng khí, khi vi hoạt gây thành chứng ra máu mũi miệng ở trên và ra máu ở tiểu và đại tiện [66].
Phế mạch, khi sắc thậm gây thành chứng ói ra máu, khi vi sắc gây thành chứng thử lũ ở khoảng cổ và dưới nách, đó là v́ hạ khí không thắng được thượng khí, đưa đến kết quả là chân và gối bị mềm yếu vậy [67].
Can mạch, khi cấp thậm gây thành chứng nói xàm bậy bạ, khi vi cấp gây thành chứng ph́ khí, ở dưới sườn như cái ly úp xuống [68].
Can mạch, khi hoăn thậm gây thành chứng dễ ói, khi vi hoăn gây thành chứng thủy hà và tư [69],
Can mạch, khi đại thậm gây thành chứng nội ung, dễ ói, chảy máu mũi, tai; khi vi đại gây thành chứng Can tư, chứng teo bộ sinh dục, khi ho sẽ đau dẫn đến tiểu phúc [70].
Can mạch, khi tiểu thậm gây thành chứng uống nhiều, khi vi tiểu gây thành chứng tiêu đơn [71].
Can mạch, khi hoạt thậm gây thành chứng đồi sán, khi vi hoạt gây thành chứng đái dầm [72].
Can mạch, khi sắc thậm gây thành chứng uống nhiều, khi vi sắc gây thành chứng khiết luyến, cân tư [73].
Tỳ mạch, khi cấp thậm gây thành chứng khiết túng, khi vi cấp gây thành chứng cách trung, ăn uống vào bị ói trở ra, hậu môn tiêu ra phân có bọt [74].
Tỳ mạch, khi hoăn thậm gây thành chứng nuy quyết, khi vi hoăn gây thành chứng phong nuy, tứ chi yếu, không co duỗi được, trong lúc đó Tâm lại b́nh thường như không có bệnh [75].
Tỳ mạch, khi đại thậm gây thành chứng bệnh như bị đánh sắp té xuống, khi vi đại gây thành chứng sán khí, bụng như ôm một cái ǵ to lớn, đó là mủ và máu ở bên ngoài Trường và Vị [76].
Tỳ mạch, khi tiểu thậm gây thành chứng hàn nhiệt, khi vi tiểu gây thành chứng tiêu đơn [77].
Tỳ mạch, khi hoạt thậm gây thành chứng đồi lung, khi vi hoạt gây thành chứng có trùng độc, loại hồi hạt, bụng bị nóng [78].
Tỳ mạch, khi sắc thậm gây thành chứng Trường đồi, khi vi sắc gây thành chứng nội đồi, đi tiểu ra nhiều mủ máu [79].
Thận mạch, khi cấp thậm gây thành chứng cốt điên tật, khi vi cấp gây thành chứng trầm quyết, chứng bôn đồn, chân không co duỗi được, không tiểu tiện và đại tiện được [80].
Thận mạch, khi hoăn thậm gây thành chứng đau muốn găy lưng, khi vi hoăn gây thành chứng động, chứng động làm cho ăn không tiêu hóa, ăn xuống liền bị ói trở ra [81].
Thận mạch, khi đại thậm gây thành chứng âm nuy, khi vi đại gây thành chứng thạch thủy, khởi lên từ rún xuống đến tiểu phúc, có vẻ nặng nề, bên trên lên đến Vị hoăn, chết, không trị được [82].
Thận mạch, khi tiểu thậm gây thành chứng động tiết, khi vi tiểu gây thành chứng tiêu đơn [83].
Thận mạch, khi hoạt thậm gây thành chứng lung đồi, khi vi hoạt gây thành chứng cốt nuy, ngồi xuống không đứng lên được, đứng lên th́ mắt sẽ không thấy ǵ cả [84].
Thận mạch, khi sắc thậm gây thành chứng đại ung, khi vi sắc gây thành chứng không có kinh nguyệt và chứng nội trĩ trầm trọng [85].
Hoàng đế hỏi: “Lục biến của bệnh, phải châm như thế nào ?” [86].
Kỳ Bá đáp : “Các mạch cấp th́ nhiều hàn, các mạch hoăn th́ nhiều nhiệt, các mạch đại th́ nhiều khí, ít huyết, các mạch tiểu th́ huyết và khí đều ít, các mạch hoạt th́ Dương khí thịnh, hơi có nhiệt, các mạch sắc th́ nhiều huyết, ít khí, hơi có hàn [87]. Cho nên, khi châm các mạch cấp phải châm sâu vào trong và lưu kim thật lâu[88]. Khi châm các mạch hoăn, phải châm cạn vào trong và rút kim ra thật nhanh, nhằm giải bớt nhiệt[89]. Khi châm các mạch đại phải châm tả khí thật nhẹ, đừng cho xuất huyết [90]. Khi châm các mạch hoạt phải châm bằng cách rút kim ra thật nhanh mà châm vào th́ phải cạn, nhằm tả bớt Dương khí, giải bớt nhiệt khí[91]. Khi châm các mạch Sắc, phải châm cho đúng với mạch, phải tùy theo lẽ ‘nghịch và thuận’ mà lưu kim lâu [92] . Trước hết phải án huyệt, xoa, khi đă rút kim ra th́ phải mau mau án ngay vào vết châm, nhằm mục đích làm cho huyết không xuất ra được, và cũng để làm cho mạch được ḥa [93]. Khi gặp các mạch tiểu, đó là trường hợp mà Âm Dương, h́nh khí đều bất túc, đừng chọn huyệt để châm mà chỉ nên điều ḥa khí huyết bằng cam dược” [94].
Hoàng Đế hỏi: “Ta nghe khí của ngũ tạng, lục phủ, chỗ nhập của huyệt Huỳnh và huyệt Du gọi là huyệt Hợp, vậy nó nhập theo con đường nào ?, nhập vào như thế nào để có sự liên hệ tương thông với nhau ?, Ta mong được nghe nguyên nhân đó” [95]..
Kỳ Bá đáp : “Đây là trường hợp Dương mạch biệt nhập vào bên trong thuộc về phủ” [96].
Hoàng đế hỏi: “Huyệt Huỳnh, huyệt Du và huyệt Hợp, mỗi huyệt có định danh hay không ?” [97].
Kỳ Bá đáp : “Huyệt Vinh và huyệt Du trị ngoại kinh, huyệt Hợp trị nội phủ” [98].
Hoàng đế hỏi: “Trị nội phủ phải như thế nào ?” [99].
Kỳ Bá đáp : “Phải thủ huyệt Hợp” [100].
Hoàng đế hỏi: “Huyệt Hợp của Vị nhập vào huyệt Tam lư, huyệt Hợp của Đại trường nhập vào huyệt Cự hư Thượng liêm, huyệt Hợp của Tiểu trường nhập vào huyệt Cự hư hạ liêm, huyệt Hợp của Tam tiêu nhập vào huyệt Ủy Dương, huyệt Hợp của Bàng quang nhập vào huyệt Ủy trung ương, huyệt Hợp của Đởm nhập vào huyệt Dương Lăng tuyền” Phải thủ huyệt như thế nào?” [101].
Kỳ Bá đáp : “Thủ huyệt Tam lư phải buông thấp bàn chân xuống, thủ huyệt Cự hư phải đưa chân lên, thủ huyệt Ủy dương phải co và duỗi chân, thủ huyệt Ủy trung phải co (gối) lại, thủ huyệt Dương lăng tuyền phải ngồi ngay thẳng, co gối, buông thẳng chân, kéo xuống bên mép ngoài huyệt Ủy dương. Thủ các huyệt ngoại kinh, phải duỗi ra, đưa tay chân ra một cách thoải mái để thủ huyệt rồi theo đó mà trị liệu” [102].
Hoàng Đế nói: “Ta mong được nghe về bệnh của lục phủ” [103].
Kỳ Bá đáp : “Gương mặt nhiệt, đó là bệnh của kinh Túc Dương minh [104]. Chứng sung huyết nơi ngư lạc, đó là bệnh của kinh Thủ Dương minh [105]. Trên mu của 2 bàn chân mạch kiên mà hăm, đó là bệnh của kinh Túc Dương minh [106]. Đây là những chứng thuộc Vị mạch vậy [107].
Bệnh của Đại trường làm cho trong ruột đau quặn thắt và đồng thời sôi lên ồ ồ [108]. Nếu gặp mùa đông, bị trúng cảm bởi hàn khí th́ sẽ bị chứng tiêu chảy, đau ngay ở phần rún, không thể đứng lâu được, cùng 1 chứng hậu với Vị, nên thủ huyệt Cự Hư Thượng Liêm để chữa trị [109].
Bệnh của Vị làm cho bụng trướng to lên, Vị hoăn sẽ đau thấu tới Tâm, chói lên trên vào 2 hông sườn, từ cách lên đến yết hầu không thông, ăn uống không xuống, nên thủ huyệt Tam lư để chữa trị [110].
Bệnh của Tiểu trường làm cho tiểu phúc đau, cột sống ở thắt lưng khống chế đến 2 ḥn dái cũng bị đau nhức, lắm khi đau đến nỗi phải nghiêng ra phía sau mới chịu nổi, có khi trước tai bị nhiệt, có khi như thể là lạnh nhiều, hoặc như thể là mí mắt trên bị nhiệt nhiều, cho đến trong khoảng giữa ngón út và ngón áp út cũng bị nhiệt, như thể là mạch bị hăm, đó là những chứng bệnh hậu(của tiểu trường) vậy [111]. Bệnh của kinh Thủ Thái dương nên thủ huyệt Cự Hư Hạ Liêm [112].
Bệnh của Tam tiêu làm cho phúc khí bị đầy, tiểu phúc cứng hơn, không tiểu tiện được khiến cho người bệnh bị quẫn bách, khi nước nhiều quá, sẽ lưu giữ lại một chỗ làm thành chứng trướng [113].
Chứng hậu ở tại đại lạc bên ngoài kinh Túc Thái dương, đại lạc ở khoảng giữa kinh Thái dương và Thiếu dương, cũng hiện ra ở mạch, nên thủ huyệt Ủy Dương để trị [114].
Bệnh của Bàng quang là làm cho tiểu phúc bị sưng thủng mà đau, dùng tay để ấn lên tức th́ làm cho bệnh nhân muốn đi tiểu mà không tiểu được, trên mi mắt bị nhiệt, như thể là mạch bị hăm, cho đến ngoài ngón chân út lên đến sau mắt cá và cẳng chân đều bị nhiệt. Nếu mạch bị hăm nên thủ huyệt Ủy Trung Ương để trị [115].
Bệnh của Đởm làm cho (bệnh nhân) dễ bị thở mạnh, miệng đắng, ói ra chất nhờn, dưới Tâm đập mạnh, hay lo sợ là có người sắp bắt lấy ḿnh, trong cổ họng như có vật ǵ chận ngang và thường hay khạc nhổ (nước bọt) [116]. Ở huyệt gốc và ngọn của kinh Túc Thiếu dương, cũng có thấy được mạch bị hăm xuống, (trường hợp này) thích hợp với phép cứu [117]. Khi nào bị hàn nhiệt th́ thủ huyệt Dương Lăng Tuyền” [118].
Hoàng Đế hỏi: “Phép châm này có phải theo một đường lối nào không ?” [119].
Kỳ Bá đáp: “Châm theo phép này ắt phải châm đúng khí huyệt, đừng châm trúng nhục tiết [120]. Nếu châm trúng khí huyệt th́ mũi kim sẽ như đang đi chơi nơi con đường hẻm rộng, c̣n nếu châm trúng nhục tiết sẽ làm cho phần b́ phu bị đau [121]. Phép bổ tả mà áp dụng nghịch nhau th́ bệnh sẽ càng nặng [122]. Nếu châm trúng cân (gân) sẽ làm cho cân bị hoăn (lơi lỏng), tà khí không xuất ra được, do đó nó sẽ đánh nhau với chân khí tạo thành cuộc hỗn loạn và không chịu ra đi, quay ngược vào trong để rồi lớn dần ra [123]. Người dụng châm nếu không thẩm sát cho kỹ, đó là họ đă biến thuận thành nghịch rồi vậy” [124
...
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 3 of 20: Đă gửi: 31 March 2005 lúc 7:27pm | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 5: CĂN KẾT
Kỳ Bá nói: “Thiên địa cùng cảm nhau, khí lạnh ấm cũng thay đổi nhau [1]. Đạo (vận hành) của Âm Dương lúc nào ít, lúc nào nhiều ? [2] . Đạo của Âm thuộc số “chẵn”, đạo của Dương thuộc số “lẻ” [3]. Khí mở đóng vào mùa xuân, hạ th́ Âm khí “ít” và Dương khí “nhiều” [4]. Khí Âm Dương (trong việc mở đóng) không “điều ḥa”, vậy nên bổ như thế nào ? Tả như thế nào ? [5]
Khi mở đóng vào mùa thu đông th́ Dương khí “ít” và Âm khí “nhiều”, Âm khí thịnh và Dương khí suy, cho nên thân cây, lá bị khô héo, th́ vũ “mưa” khí và thấp khí quay xuống dưới, (như vậy) Âm Dương có chỗ thay đổi nhau, chúng ta nên tả như thế nào ? Và bổ như thế nào ?[6]
Tà khí bất chính thường cảm ở kinh này rồi chuyển sang chỗ khác, không biết bao nhiêu cách [7]. Nếu chúng ta không biết (những huyệt) căn và kết th́ khi những cánh cửa và những chốt cửa của ngũ tạng, lục phủ bị găy, bị sụp, do đó sự mở đóng không c̣n (chính xác) khiến cho (chân khí) bị thoát, khí Âm Dương bị mất lớn, không thể nào lấy lại (đầy đủ) được nữa.[8] Sự “huyền (diệu)” của cửu châm quan trọng ở “Chung thỉ”, cho nên, nếu chúng ta biết được lẽ “Chung thỉ” th́ chỉ cần một lời nói là diễn tả đầy đủ, c̣n nếu chúng ta không biết lẽ “Chung thỉ” th́ “châm đạo” bị tuyệt hẳn [9].
Kinh (Túc) Thái dương lấy căn ở huyệt Chí Âm và lấy kết ở huyệt Mệnh Môn [10]. Huyệt Mệnh Môn ở đây chính là đôi mắt vậy [11].
Kinh (Túc) dương minh lấy căn ở huyệt Lệ Đoài, và lấy kết ở huyệt Tảng Đại [12]. Huyệt Tảng Đại nằm ở chỗ kiềm thúc bởi vành tai [13].
Kinh (túc) Thiếu dương lấy căn ở huyệt Khiếu Âm, lấy kết ở huyệt Song Lung [14]. Huyệt Song lung nằm ở giữa tai [15].
Kinh (Túc) Thái dương đóng vai tṛ “khai: mở cửa”, kinh (Túc) Dương minh đóng vai tṛ “hạp: đóng cửa”, kinh (Túc) Thiếu dương đóng vai tṛ “khu: chốt cửa” [16]. Cho nên, khi nào “cửa bị găy” th́ bên trong cơ nhục bị nhiễu loạn và bạo bệnh sẽ dậy lên [17]. Cho nên khi bạo bệnh nên thủ huyệt ở kinh (Túc) Thái dương, và nên dựa vào t́nh trạng hữu dư hay bất túc [18]. Chữ “độc” có nghĩa là phần da thịt bị teo mềm và yếu ớt [19]. Khi nào “cửa đóng bị găy” th́ khí không c̣n chỗ để ngừng nghỉ và chứng nuy tật khởi lên [20]. V́ thế, khi nào bị chứng nuy tật lên nên thủ huyệt ở kinh (Túc) Dương minh, và nên dựa vào t́nh trạng hữu dư hay bất túc [21]. Câu “không c̣n có chỗ để ngừng nghỉ” có nghĩa là chân khí bị ngăn lại nhường chỗ cho tà khí ở [22]. Khi nào “chốt cửa bị găy” tức phần cốt bị dao động, không đứng vững trên mặt đất [23]. Cho nên nếu bị chứng “cốt dao” nên thủ huyệt ở kinh (Túc) Thiếu dương và nên dựa vào t́nh trạng hữu dư hay bất túc [24]. Chữ “cốt dao” có nghĩa là cốt tiết bị giăn ra mà không co (thu) lại được [25]. Cốt dao nói về sự dao động [26]. (Việc chữa trị này) nên xem xét một cách nghiêm túc cái “gốc” của nó (thuộc khai, thuộc hạp hoặc thuộc khu) [27].
Kinh (Túc) Thái âm lấy căn ở huyệt Ẩn Bạch và lấy kết ở huyệt Đại (Thái) Thương [28]. Kinh Thiếu âm lấy căn ở huyệt Dũng Tuyền và lấy kết ở huyệt Liêm Tuyền [29]. Kinh (Túc) Quyết âm lấy căn ở huyệt Đại Đôn và lấy kết ở huyệt Ngọc Anh và lạc ở Chiên Trung [30]. Kinh (Túc) Thái âm đóng vai tṛ “khai: mở cửa”, kinh “Túc” Quyết âm đóng vai tṛ “hạp: đóng cửa”, kinh (Túc) Thiếu âm đóng vai tṛ “khu: chốt cửa” [31]. V́ thế, khi “cánh cửa mở” bị găy th́ kho lúa không biết vận chuyển theo con đường nào, gây thành bệnh “cách động” [32]. Khi nào bị bệnh “cách động” nên thủ huyệt ở kinh (Túc) Thái âm và nên dựa vào t́nh trạng hữu dư hay bất túc [33]. V́ thế khi “cánh cửa mở” bị găy th́ khí sẽ bất túc mà sinh ra bệnh vậy [34]. Khi “cánh cửa đóng” bị gẫy th́ tức là khí bị tuyệt mà hay buồn [35]. Nếu hay buồn nên thủ huyệt ở kinh (Túc) Quyết âm và nên dựa vào t́nh trạng hữu dư hay bất túc [36]. Khi “chốt cửa” bị găy th́ mạch có chỗ bị kết và bất thông [37]. Nếu mạch bất thông nên thủ huyệt ở kinh (Túc) Thiếu âm và nên dựa vào t́nh trạng hữu dư hay bất túc [38]. Mạch có chỗ bị kết đều do ở t́nh trạng bất túc [39].
Kinh Túc Thái dương lấy căn ở huyệt Chí Âm, nó “lưu” vào huyệt Kinh Cốt, “chú” vào huyệt Côn lôn, “nhập” vào huyệt Thiên trụ và huyệt Phi Dương [40].
Kinh Túc Thiếu dương lấy căn ở huyệt Khiếu Âm, “lưu” vào huyệt Khâu Hư, ù “chú” vào huyệt Dương Phụ, “nhập” vào huyệt Thiên Dung và huyệt Quang Minh [41].
Kinh Túc Dương minh lấy căn ở huyệt Lệ Đoài, “lưu” vào huyệt Xung Dương, “chú” vào huyệt Hạ Lăng, “nhập” vào huyệt Nhân Nghênh và huyệt Phong Long [42].
Kinh Thủ Thái dương lấy căn ở huyệt Thiếu Trạch, “lưu” vào huyệt Dương Cốc, “chú” vào huyệt Thiếu (Tiểu) Hải, “nhập” vào huyệt Thiên Song và huyệt Chí Chính [43].
Kinh Thủ Thiếu dương lấy căn ở huyệt Quan Xung, “lưu” vào huyệt Dương Tŕ, “chú” vào huyệt Chi Câu, “nhập” vào huyệt Đại (Thiên) Dũ và huyệt Ngoại Quan [44].
Kinh Thủ Dương minh lấy căn ở huyệt Thương Dương, “lưu” vào huyệt Hợp Cốc, “chú” vào huyệt Dương Khê, “nhập” vào huyệt Phù Đột và huyệt Thiên lịch[45].
Đây gọi là những huyệt nên “thủ: chọn” để chữa khí 12 kinh có “thịnh lạc” [46].
Một ngày một đêm (mạch đi) 50 ṿng (Doanh) nhằm cung ứng (doanh) tinh khí của ngũ tạng [47]. Nếu có t́nh trạng (sự cung ứng này) không ứng đúng với con số th́ gọi là “cuồng sinh” [48].
Khi nói rằng ‘mạch hành 50 doanh’ tức là nói rằng ngũ tạng đều được ‘thọ khí’ [49]. Chúng ta chỉ cần nắm được mạch khẩu để đếm ‘số chí’, mạch đến 50 động mà không có một lần ‘đại’, đó là ngũ tạng đều được ‘thọ khí’ [50]. Mạch đến 40 động th́ có một lần ‘đại’, đó là có một tạng ‘không được thọ khí’[51]. Mạch đến 30 động có một lần ‘đại’, đó là có 2 tạng ‘không được thọ khí’[52]. Mạch đến 20 động có một lần ‘đại’, đó là 3 tạng ‘không được thọ khí’[53]. Mạch đến 10 động th́ có một lần ‘đại’, đó là 4 tạng ‘không được thọ khí’ [54]. Chưa đầy 10 động th́ đă có một ‘đại’, đó là cả 5 tạng ‘không được thọ khí’, như vậy là sắp tới thời kỳ chết rồi [55]. Ư nghĩa trọng yếu của vấn đề này nằm ở thiên “Chung thỉ” [56].
Khi ta nói rằng mạch đến 50 động mà không có một lần ‘đại’ ta xem đó là ‘thường’[57] . Chúng ta sở dĩ biết được ngũ tạng đang ‘sống’ hay gần tới chỗ chết, là nhờ vào mạch động khí đến một cách “thường” hay đến một cách ‘biến’ (thất thường) [58].
Hoàng Đế hỏi: “Vấn đề châm nghịch và thuận đối với 5 loại người có h́nh thể (ngũ thể) khác nhau, là có ư nói đến con số của kinh lạc, sự ít nhiều của huyết, sự dài ngắn của mạch, sự hoạt sắc của khí, sự thanh trọc của huyết, sự dầy mỏng của làn da, sự cứng mềm của bắp thịt, sự lớn nhỏ của cốt tiết nơi con người [59]. Tất cả những cái đó ta đều đă biết [60]. Tất cả đây thuộc về những người áo vải, thất phu [61]. Ôi ! Những bậc vương, công, đại nhân, những người này ăn (những thứ thức ăn) có máu, thân thể họ yếu đuối, cơ nhục mềm yếu, huyết khí họ mạnh và hung, hoạt và lợi [62]. Vậy trong việc châm chậm hay nhanh, cạn hay sâu, nhiều hay ít, cả hai đàng có giống nhau không ?[63]”
Kỳ Bá đáp: “Món ăn cao lương và món ăn đậu rau, ‘vị’ của nó làm sao giống nhau được ?[64] Khi nào gặp khí hoạt th́ phải rút kim ra nhanh, khi nào gặp khí sắc th́ phải rút kim ra chậm, khi nào gặp khí hăn th́ dùng kim nhỏ mà châm vào cạn, khi nào gặp khí sắc th́ dùng kim to mà châm vào sâu [65]. Châm sâu là có ư muốn giữ lại (lâu) [66]. Châm cạn là có ư muốn rút ra nhanh [67]. Do đó mà xét, khi nào châm những người áo vải th́ nên châm vào sâu và giữ kim lại lâu, khi nào châm bậc đại nhân th́ nên châm kim nhỏ và châm chậm (nhanh) [68]. Đó là v́ chúng ta gặp phải thứ khí mạnh và hung, hoạt và lợi [69].
Hoàng Đế hỏi: “Vấn đề nghịch thuận của h́nh khí phải làm thế nào ?” [70].
Kỳ Bá đáp: “H́nh khí bất túc, bệnh lư hữu dư, nên châm tả ngay [71]. H́nh khí hữu dư, bệnh khí bất túc, nên châm bổ ngay [72]. H́nh khí bất túc, bệnh khí bất túc, đó là khi cả Âm lẫn Dương đều bất túc, không nên châm[73]. Nếu châm sẽ gây thành ‘trùng bất túc: 2 lần bất túc’[74]. ‘Trùng bất túc’ th́ làm cho Âm và Dương đều bị kiệt, huyết và khí đều bị tận, ngũ tạng bị không hư, cân, cốt, tủy đều khô, làm cho người già bị tuyệt diệt, người trẻ không thể phục hồi được [75].
H́nh khí hữu dư, bệnh khí hữu dư, đó là khi cả Âm lẫn Dương đều hữu dư, nên châm tả ngay tà khí nhằm điều ḥa hư thực [76]. Đó là ư nghĩa của câu: “Hữu dư th́ châm tả”, “Bất túc th́ châm bổ” [77].
Cho nên nói rằng: Trong phép châm mà không biết lẽ thuận nghịch th́ chân khí và tà khí sẽ đánh nhau, khi măn (thực) mà châm bổ th́ khí Âm Dương sẽ tràn ngập ra tứ chi, Trường và Vị khí sẽ sung ra da, Can và Phế sẽ trướng bên trong, Âm khí và Dương khí lẫn vào nhau[78]. Khí hư mà châm tả sẽ làm cho kinh mạch bị không hư, huyết khí bị khô, Trường và Vị khí bị tích tụ, b́ phu bị mỏng manh, lông và tấu lư bị héo nhăn, gần đến chỗ chết rồi vậy[79].
Cho nên khi nói rằng, điều quan yếu trong việc dụng châm là ở chỗ điều ḥa Âm khí và Dương khí [80]. Điều ḥa được Âm khí và Dương khí th́ tinh khí mới sáng tỏ, nó sẽ làm ḥa hợp được h́nh và khí, khiến cho thần khí giữ vững bên trong [81].
Cho nên nói rằng: Bậc thượng công có thể làm b́nh được khí, trung công có thể làm cho loạn mạch, hạ công có thể làm cho tuyệt khí, nguy hiểm đến tính mạng[82]. Cho nên nói rằng ở tŕnh độ hạ công, chúng ta không thể không cẩn thận [83]. Chúng ta bắt buộc phải thẩm đoán cho được cái bệnh do sự biến hóa của ngũ tạng, sự ứng với ngũ mạch, sự thực hư của kinh lạc, sự nhu thô của b́ phu [84]. Có như vậy, sau đó chúng ta mới thủ huyệt để châm trị được vậy [85].
THIÊN 6: THỌ YẾU CƯƠNG NHU
Hoàng Đế hỏi Thiếu sư: “Ta nghe nói sự sống của con người (biểu hiện) bằng những nét có cương có nhu, có nhược có cường, có đoản có trường, có Âm có Dương, Ta mong được nghe về phương cách xử lư (các trường hợp đă nói trên)”[1].
Thiếu sư đáp: “Trong Âm có Âm, trong Dương có Dương [2]. Chúng ta phải thẩm đoán về Âm Dương để biết cách xử trí về việc châm, phải nắm được cái gốc bệnh bắt nguồn ở đâu để cho việc châm trị thuận được cái lư của nó, phải cẩn trọng đo lường được cái đầu mối của bệnh xem nó đang tương ứng với “thời” nào, bên trong nó hợp với ngũ tạng lục phủ, bên ngoài nó hợp với cân cốt b́ phu [3]. Do đó, ta biết được rằng bên trong có Âm Dương th́ bên ngoài cũng có Âm Dương [4]. Nếu nh́n bên trong th́ ngũ tạng thuộc Âm, lục phủ thuộc Dương, nếu nh́n bên ngoài th́ cân cốt thuộc Âm, b́ phu thuộc Dương [5].
Cho nên mới nói rằng nếu Âm bệnh ở tại Âm phận th́ châm huyệt Huỳnh và huyệt Du thuộc Âm, nếu Dương bệnh ở tại Dương phận th́ châm huyệt Hợp thuộc Dương, nếu Dương bệnh ở tại Âm phận th́ châm huyệt Kinh thuộc Âm, nếu Âm bệnh ở tại Dương phận th́ châm huyệt ở lạc mạch [6].
Cho nên nói rằng: Bệnh ở tại kinh Dương được gọi tên là “phong”, bệnh ở tại kinh Âm được gọi tên là “tư”; Cả Âm lẫn Dương đều bị bệnh được gọi là “phong tư” [7].
Bệnh hữu h́nh mà không “thống: đau”, đó là loại của Dương, bệnh vô h́nh mà đau, đó là loại của Âm[8].
Bệnh vô h́nh mà “thống”, đó là Dương kinh ở t́nh trạng mạnh c̣n Âm kinh đang bị “thương”, vậy nên trị gấp Âm kinh mà không nên “công: đánh vào” Dương kinh [9].
Bệnh hữu h́nh mà “bất thống”, đó là Âm kinh ở t́nh trạng mạnh c̣n Dương kinh đang bị “thương”, vậy nên trị gấp Dương kinh mà không nên “công: đánh vào” Âm kinh [10].
Nếu cả Âm lẫn Dương kinh đều bị “động”, có lúc như “hữu h́nh”, có lúc như “vô h́nh”, thêm vào đó nó làm cho Tâm bị phiền, được gọi là Âm thắng Dương, trường hợp này được gọi là “không biểu, không lư”; sự biểu hiện của h́nh trạng bệnh không kéo dài lâu [11].
Hoàng Đế hỏi Bá Cao: “Vấn đề tiên và hậu trong cái bệnh về h́nh khí được ứng ở ngoại và nội như thế nào ?”[12].
Bá Cao đáp: “Phong khí và hàn khí làm thương đến “h́nh”, ưu, khủng, phẫn nộ làm thương đến “khí” [13]. Khi mà khí làm thương tổn đến tạng th́ sẽ làm cho tạng bệnh, hàn làm thương đến h́nh th́ sẽ ứng ra h́nh, phong làm thương đến cân mạch th́ cân mạch mới ứng ra, đó là những sự tương ứng giữa h́nh khí và ngoại nội vậy” [14].
Hoàng Đế hỏi: “Phép châm như thế nào ?” [15].
Bá Cao đáp: “Bệnh được 9 ngày th́ châm 3 lần là hết bệnh, bệnh 1 tháng châm 10 lần th́ hết bệnh, nhiều hay ít, xa hay gần đều dựa vào đó để qui định mức độ[16]. Nếu có trường hợp bệnh “tư” lâu ngày mà không rời khỏi thân thể (bệnh không hết), chúng ta nên t́m những nơi có huyết lạc để mà châm xuất huyết cho hết mới thôi” [17].
Hoàng Đế hỏi: “Bệnh ngoại và nội, việc châm trị dễ hay khó, phải hiểu như thế nào?” [18].
Bá Cao đáp: “Khi nào h́nh bệnh trước mà chưa nhập vào tạng th́ chỉ nên cần châm chừng phân nửa thời gian châm cần thiết mà thôi [19]. Khi nào tạng bệnh trước rồi sau đó h́nh mới ứng theo ra, thời gian châm phải tăng lên gấp bội [20]. Đó là vấn đề châm tùy theo sự tương ứng giữa ngoại và nội mà có sự dễ và khó” [21].
Hoàng Đế hỏi Bá Cao: “Ta nghe h́nh thể con người có hoăn có cấp, khí có thịnh có suy, cốt có đại có tiểu, nhục có cứng có mềm, b́ (da) có dày có mỏng, Ta phải dựa lên đó như thế nào để định được vấn đề “thọ” hay “yểu” ?” [22].
Bá Cao đáp: “H́nh với khí tương xứng th́ thọ, bất tương xứng th́ yểu [23]. B́ với nhục cùng “bao bọc” lấy nhau th́ thọ, không “bao bọc” lấy nhau th́ yểu [24]. Huyết khí và kinh lạc thắng h́nh th́ thọ, không thắng h́nh th́ yểu” [25].
Hoàng Đế hỏi: “Thế nào là sự hoăn cấp của h́nh ?” [26].
Bá Cao đáp: “H́nh thể sung nhưng b́ phu “hoăn: thư thả” th́ thọ, h́nh thể sung nhưng b́ phu “cấp: căng thẳng” th́ yểu [27]. H́nh sung nhưng mạch kiên đại th́ thuận, h́nh thể sung nhưng mạch tiểu đến nhược, đó là khí suy, khí suy th́ nguy [28]. Nếu như h́nh thể sung nhưng quyền (xương má) không nhô lên th́ đó là cốt (người ấy) tiểu, cốt tiểu th́ yểu [29]. H́nh thể sung nhưng khối thịt to ở mông rắn chắc nổi bật rơ rệt, đó là nhục kiên (rắn), nhục kiên th́ tho [30]ï. H́nh thể sung nhưng khối thịt ở mông không nổi bật, đó rơ ràng là mông không rắn chắc, tức là nhục bị mềm lỏng, nhục bị mềm lỏng th́ yểu [31]. Trên đây là nói về cái sinh mệnh của Trời sinh, dựa vào đó là lập nên cái h́nh thể, định nên cái khí (chất) [32]. Muốn xem biết được thọ hay yểu, chúng ta bắt buộc phải rơ điều này [33]. Có lập được cái h́nh đó, định được cái khí đó sau đó mới dựa vào nó khi nó sinh ra bệnh mà quyết việc tử sinh [34].
Hoàng Đế hỏi: “Vấn đề thọ yểu không biết lấy ǵ để quy định được phải không ?” [35].
Bá Cao đáp: “Bốn bên của gương mặt thấp xuống, cao không bằng những nơi như (Minh đường, khuyết, đ́nh... ) những người này chưa đầy 30 tuổi sẽ chết. Nếu có những nhân tố làm bệnh tật ǵ thêm th́ không đầy 20 tuổi sẽ chết” [36].
Hoàng Đế hỏi: “Vấn đề dựa vào sự tương thắng của h́nh và khí để định sự “thọ” và “yểu” như thế nào ?” [37].
Bá Cao đáp: “Ở người b́nh thường, nếu khí thắng h́nh th́ thọ, giả sử họ bị bệnh đến nỗi phần h́nh nhục bị thoát, khí thắng h́nh, phải chết [38]. Những người mà h́nh (sung) nhưng khí lại suy, h́nh thắng khí cũng nguy” [39].
Hoàng Đế hỏi: “Ta nghe phép châm có “tam biến”, thế nào gọi là “tam biến”?[40].
Bá Cao đáp: “Có phép châm “doanh khí”, có phép châm “vệ khí”, có phép châm “lưu kinh của hàn khí” [41].
Hoàng Đế hỏi: “Châm tam biến phải thế nào ?” [42].
Bá Cao đáp: “Châm “doanh khí” phải xuất huyết, châm “vệ khí” phải xuất khí, châm “hàn tư” phải cho nội nhiệt” [43].
Hoàng Đế hỏi:” Sự gây bệnh của “doanh khí”, của “vệ khí”, của “hàn tư” như thế nào?” [44].
Bá Cao đáp: “Doanh khí” khi gây bệnh sẽ làm cho bị hàn nhiệt, thiếu khí huyết chạy lên xuống [45]. “Vệ khí” gây bệnh sẽ làm cho khí thông, khi đến khi đi, làm cho uất nộ, thở mạnh, ruột sôi mạnh, phong hàn ở khách tại Trường Vị [46]. “Hàn tư” khi gây bệnh sẽ ở lại tại một chỗ, không dời đi nơi khác, gây đau nhức từng lúc, da không c̣n cảm giác đau (bất nhân) [47].
Hoàng Đế hỏi: “Phép châm hàn tư và thực hiện nội nhiệt như thế nào ?”[48].
Bá Cao đáp: “Khi nào châm trị cho lớp người áo vải th́ dùng lửa(sau khi châm) để hơ đốt thêm [49]. Khi châm trị cho những bậc đại nhân th́ phải dùng thuốc để đắp hơ lên (chỗ châm)”[50].
Hoàng Đế hỏi: “Phép dùng thuốc để đắp hơ như thế nào ?” [51].
Bá Cao đáp: “Dùng 20 cân rượu ngon, Thục tiêu 1 thăng, Can khương 1 cân, Quế 1 cân. Tất cả 4 thứ thuốc này được cắt nhỏ ra ngâm vào trong rượu, Dùng bông g̣n 1 cân, vải trắng mịn 4 trượng, tất cả bọc lại cho vào trong rượu, để b́nh rượu lên cái ḷ có đốt phân ngựa phơi khô; B́nh rượu phải được đậy nắp, trét kín lại không cho ra hơi; Ngâm như vậy trong 5 ngày 5 đêm, xong mới lấy bọc vải có bông đem ra phơi nắng cho khô. Sau đó lại tiếp tục ngâm cho đến khi nào nó ra hết nước cốt (trấp). Bây giờ cứ mỗi lần ngâm là phải tṛn 1 ngày và khi lấy ra nó đă khô. Chúng ta lấy cái xác khô ấy đă trộn lẫn với bông gói kín lại trong chiếc khăn dài chừng 6, 7 xích. Chúng ta sẽ có chừng 6, 7 gói như vậy. Trong mỗi khăn đều có chứa sẵn một loại tro than của cây dâu tươi được đốt cháy. Chúng ta dùng khăn này để hơ đắp, cứu lên trên chỗ đă được châm về hàn tư. Làm như vậy, chúng ta sẽ khiến cho cái nhiệt nhập vào tận nơi bị bệnh hàn. Chúng ta làm như vậy khoảng 30 lần mới thôi .Nếu mồ hôi ra, chúng ta dùng khăn để lau khô, lau cũng phải đến 30 lần. Sau đó bảo người bệnh đứng lên đi bộ chậm vào trong nhà (buồng) kín gió. Mỗi lần châm đều phải hơ đắp như thế th́ bệnh sẽ khỏi. Đây là phép “nội nhiệt” [52].
...
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 4 of 20: Đă gửi: 31 March 2005 lúc 11:23pm | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 7: QUAN CHÂM
Vấn đề quan yếu của châm thích hay nhất phải kể đến “Quan châm” [1]. Sự thích nghi của 9 loại kim đều có cách châm riêng của nó, mỗi cây kim dài ngắn, to nhỏ đều có tác dụng của nó [2]. Nếu chúng ta ứng dụng không đúng phép th́ bệnh không thể hết [3]. Bệnh ở cạn mà châm vào sâu th́ bên trong sẽ làm thương đến phần cơ nhục đang lành và nơi b́ phu sẽ bị “ung” [4]. Bệnh ở sâu mà châm cạn th́ bệnh khí sẽ không được tả và ngược lại, nó sẽ gây thành nhiều mủ [5]. Bệnh chỉ đáng châm kim nhỏ mà lại châm kim to, khí sẽ bị tả quá nhiều, bệnh sẽ hại thêm[6]. Bệnh đáng châm kim to mà lại châm kim nhỏ, khí chẳng những không tả mà lại c̣n trở lại làm tệ hại hơn[7].
Nếu chúng ta làm sai đi sự thích hợp trong phép châm, ví dụ như bệnh (đáng châm kim nhỏ) mà lại châm kim to sẽ tả (đến chân khí), và nếu (đáng châm kim to) mà lại châm kim nhỏ th́ bệnh sẽ không thay đổi (hết) được [8]. Điều này chúng ta đă nói về sự tai hại của nó rồi, nay xin được nói về phương pháp thi hành (đúng cách) [9].
Bệnh ở vùng b́ phu, không nằm ở chỗ nào nhất định, nên dùng kim Sàm châm, châm vào chỗ đang bệnh [10]. Nhưng nếu gặp chỗ làn da trắng (không dấu vết) th́ không nên châm[11]. Bệnh ở tại khoảng phận nhục, nên dùng kim Viên châm, châm vào chỗ đang bệnh [12]. Bệnh ở tại kinh lạc với chứng Cốt tư, nên dùng kim Phong châm[13]. Bệnh ở tại mạch, khí bị thiểu cần phải được châm bổ, trường hợp này nên dùng kim Đề châm, châm vào các huyệt Tỉnh Huỳnh thuộc các đường kinh [14]. Bệnh gây thành những vùng nhiều mủ, nên dùng kim Phi châm [15]. Bệnh Tư khí bạo phát, nên dùng kim Viêm lợi châm[16]. Bệnh Tư khí gây thành chứng đau nhức không hết, nên dùng kim Hào châm[16]. Bệnh ở chỗ xa (sâu), nên dùng kim Trường châm[17]. Bệnh Thủy thũng làm cho các vùng Quan tiết không thông được, nên dùng kim Đại châm[18]. Bệnh ở tại ngũ tạng bền lâu, nên dùng kim Phong châm[20].
Nếu cần châm tả ở các huyệt Tỉnh Huỳnh thuộc các đường kinh th́ nên dựa vào sự thay đổi của bốn mùa[21].
Phàm các phép gồm có 9 để ứng với cửu biến:[22]
- Thứ nhất: gọi là “Du thích”, Du thích là phép châm các huyệt Huỳnh Du của các kinh và các huyệt (bối) du thuộc tạng phủ [23].
- Thứ hai: gọi là “Viễn đạo thích”, Viễn đạo thích ư nói phép châm các huyệt ở dưới mà bệnh ở trên, đó là châm theo lối ‘phủ du’[24].
- Thứ ba: gọi là “Kinh thích”, Kinh thích là châm vào vùng kết lạc của các đại kinh, thuộc vùng (phận) của đại kinh [25].
- Thứ tư: gọi là “Lạc thích”, Lạc thích là phép châm vào vùng huyết mạch của tiểu lạc[26].
- Thứ năm: gọi là “Phận thích”, Phận thích là phép châm vào trong khoảng phận nhục [27].
- Thứ sáu: gọi là “Đại tả thích”, Đại tả thích là phép dùng kim Phi châm để châm vào nơi có nhiều mủ [28].
- Thứ bảy: gọi là “Mao thích”, Mao thích là phép châm các chứng “tư” nổi cạn lên ở vùng b́ phu [29].
- Thứ tám: gọi là “Cự thích”, Cự thích là phép châm, nếu bệnh ở tả th́ châm ở huyệt bên hữu, bệnh bên hữu th́ châm huyệt bên tả [30].
- Thứ chín: gọi là “Thôi thích”, Thôi thích là phép châm bằng cách đốt nóng nhờ vậy mà thủ được các chứng tư [31].
Phàm các phép châm có 12 tiết để ứng với 12 kinh:[32]
- Thứ nhất: gọi là “Ngẫu thích”, Là phép châm dùng tay án ngay chỗ tâm ở trước cũng như ở sau lưng chộ đang đau nhức, châm phía trước 1 kim, phía sau 1 kim, nhằm trị chứng “Tâm tư”, Châm theo phương pháp này phải châm kim nghiêng (bàng) [33].
- Thứ hai: gọi là “Báo thích”, Là châm vào những nơi đau nhức không nhất định, chạy lên chạy xuống, châm thẳng vào trong không rút kim ra, dùng tay trái án lên chỗ đau rồi mới rút kim, Châm như vậy nhiều lần [34].
- Thứ ba: gọi là “Khôi khích”, Là châm vào bên cạnh, nâng mũi kim lên phía sau hoặc phía trước nhằm khơi lên đường gân đang bị cấp để trị chứng cân tư [35].
- Thứ tư: gọi là “Tề thích”, là phép châm 1 kim thẳng 2 kim nghiêng (xiên) nhằm trị chứng hàn khí đang c̣n chưa đi sâu vào trong, c̣n có tên là Tam thích, Tam thích nhằm trị tư khí đang c̣n chưa đi sâu vào trong [36].
- Thứ năm: gọi là “Dương thích”, là phép châm ở ngay giữa 1 kim, ở 4 bên 4 kim, châm cạn nhằm trị hàn khí đang c̣n ở cạn mà rộng [37].
- Thứ sáu: gọi là “Trực châm thích”, là phép châm (dùng tay) kéo da lên rồi mới châm nhằm trị hàn khí đang c̣n ở cạn [38].
- Thứ bảy: gọi là “Du thích”, là phép châm thẳng vào rút thẳng ra, phát kim để châm thật lâu và lưu kim thật sâu, nhằm trị tà khí đang thịnh và nhiệt [39].
- Thứ tám: gọi là “Đoản thích”, là phép châm vào đến tận ‘cốt tư’, mũi kim hơi dao động và đi sâu vào đến chỗ ‘cốt’ mà mũi kim phải tới như thế là chúng ta đang có tác động lên xuống nhằm bức thiết tà khí đang ở sâu vào ‘cốt’ (phải đi ra) vậy [40].
- Thứ chín: gọi là “Phù thích”, là phép châm các mũi kim vây quanh (vùng đau) và nên châm cạn nhằm trị chứng cơ bị cấp mà hàn [41].
- Thứ mười: gọi là “Âm thích”, là phép châm cả hai bên phải bên trái nhằm trị chứng ‘hàn quyết’, châm trúng chứng hàn quyết nằm ở kinh Thiếu âm ngoài sau mắt cá [42].
- Thứ mười một: gọi là “Bàng châm thích”, là phép châm 1 mũi kim châm ngay, 1 mũi kim châm xiên bên cạnh, mỗi bên 1 mũi nằm nhằm trị chứng lưu tư ở lâu trong cơ thể [43].
- Thứ mười hai: gọi là “Tán thích”, là phép châm thẳng vào và rút thẳng ra, châm nhiều cây mà châm cạn xuất huyết trị ung thũng [44].
Khi nào mạch c̣n ở trong sâu chưa hiện ra th́ châm nhẹ vào trong và lưu kim lâu, nhằm tới nơi của khí của ngũ tạng [45]. Khi nào mạch ở chỗ cạn không nên châm ngay, án thế nào cho mạch khí tuyệt vào trong rồi mới châm, nhằm không để cho tinh khí bị xuất mà chỉ có mỗi một ḿnh tà khí xuất mà thôi[46]. Cái gọi là ‘tam thích’ là phép châm làm cho cốc khí đến [47]. Trước hết châm vào phần dưới da nhằm làm cho tà khí vùng Dương phận xuất ra, sau đó châm tiếp tục làm cho Âm tà xuất ra ít, sâu hơn vào dưới da cho đến phần cơ nhục nhưng chưa đến khoảng phận nhục, khi nào đến phần trong khoảng phận nhục th́ cốc khí sẽ đến [48]. Cho nên phép châm nói: trước hết châm cạn nhằm trục tà khí và để cho huyết khí đến, sau đó châm sâu vào cho đến vùng tà của Âm khí, sau cùng châm thật sâu vào nhằm làm cho cốc khí hiện ra [49]. Đó là ư nghĩa của (tam thích) [50]. Cho nên người dụng châm nếu không biết “sự gia của niên”, “sự thịnh suy của khí”, “sự bắt đầu của hư thực” th́ không thể gọi là “công: khéo” vậy [51].
Phàm các phép châm có “ngũ” để ứng với “ngũ tạng” :[52]
- Thứ nhất: gọi là “Bán thích”, có nghĩa là châm vào cạn, nhưng phát châm nhanh, đừng châm làm thương đến “nhục” mà phải như động tác nhổ 1 sợi lông, nhằm thủ lấy khí ở nơi b́ (da). Đây là phép châm ứng với Phế [53].
- Thứ hai: gọi là “Báo văn thích”, là phép châm trái phải, trước sau, châm cho trúng mạch là chính, nhằm thủ huyết ở kinh lạc. Đây là phép châm ứng với Tâm [54].
- Thứ ba: gọi là “Quan thích”, là châm thẳng vào hai bên phải trái (tứ chi), tận vào những nơi có cân nối quan tiết, nhằm thủ khí “cân tư”; Nên cẩn thận không nên châm xuất huyết. Đây là phép châm ứng với Can, c̣n gọi là “Uyên thích”, “Khởi thích” [55].
- Thứ tư: gọi là “Hợp cốc thích”, là phép châm hai bên phải và trái giống như cái “kê túc - cẳng gà”. Châm vào vùng phận nhục, nhằm thủ khí “cơ tư”. Đây là phép châm ứng với Ty [56]ø.
- Thứ năm: gọi là “Du thích”, là phép châm thẳng vào và rút thẳng ra, châm sâu vào trong đến tận “cốt”, nhằm thủ khí “cốt tư”. Đây là phép châm ứng với Thận [57].
THIÊN 8: BẢN THẦN
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá rằng: Phàm các phép châm, trước hết ắt phải dựa vào cái “gốc”, đó là ‘thần’ [1]. Huyết mạch doanh khí tinh thần, tất cả đều do ngũ tạng ‘tàng chứa’ [2]. Nếu sự sống đến mức dâm dật làm cho tạng khí bị phân ly sẽ đưa đến t́nh trạng tinh khí bị thất, hồn phách bay xa, chí ư bị hoảng loạn, trí lự rời khỏi thân, nguyên nhân nào đă gây nên như thế ? Trời đất bắt tội ư ? Lỗi ở con người ư ? [3] Thế nào gọi là đức khí sinh ra tinh, thần, hồn, phách, tâm, ư, chí, tư, trí, lự ? Xin được hỏi nguyên nhân của vấn đề” [4].
Kỳ Bá đáp : “Cái của Trời ‘ở nơi’ ta, gọi là ‘đức’, cái của Đất ‘ở nơi’ ta gọi là ‘khí’ [5]. Cái ‘thiên đức’ lưu hành xuống dưới, cái ‘địa khí’ giao lên trên mà tạo thành sự ‘sinh (hóa)’ vậy[6]. Cho nên cái mà, khi sự sống bắt đầu có th́ nó đă có, gọi là ‘tinh’[7]. Hai ‘tinh’ đánh nhau gọi là ‘thần’[8]. Tùy theo ‘thần’ văng lai gọi là ‘hồn’ [9]. Cùng với tinh khí ‘xuất nhập’ gọi là ‘phách’ [10]. Đóng vai tṛ xử trí tṛn vẹn với sự vật gọi là ‘Tâm’[11]. Cái ‘tâm’ ‘chứa, nhớ’ gọi là ‘ư’[12]. Nơi ‘ǵn giữ’ cái ‘ư’ gọi là ‘chí’[13]. Nhân có cái ‘chí’ mà có thể ‘ǵn giữ’ hoặc ‘biến hóa’ gọi là ‘tư’[14]. Nhân có cái ‘tư’ mà chúng ta có thể ‘vươn cái tinh’ của chúng ta để ‘thích nghi’ với sự vật gọi là ‘trí’[15]. Cho nên, bậc ‘trí’ khi ‘dưỡng sinh’, ắt phải thuận với tứ thời và thích ứng được với hàn thử, phải ḥa được sự hỉ nộ để ở yên , phải “tiết (chế)” được với Âm Dương để điều ḥa được với cương nhu[16]. Được vậy th́ tà khí không đến (để tấn công), chúng ta sẽ sống 1 cuộc sống trường sinh” [17].
Cho nên, người hay kinh sợ, tư lự th́ sẽ làm thương ‘thần’[18]. Thần bị tổn ‘thương’ sẽ bị khủng và cụ, lưu dâm không ngừng[19]. Người hay bi ai th́ bên trong sẽ bị ‘động’, khí bị kiệt, bị tuyệt mà mất dần sức sống[20]. Người thường hỉ lạc th́ thần bị sợ hăi và tán đi chứ không giữ lại được[21]. Người hay ưu sầu sẽ làm cho khí bị bế tắc không vận hành được [22]. Người hay thịnh nộ th́ sẽ bị mê hoặc và bất trị (loạn) [23]. Người hay khủng cụ th́ thần bị sợ hăi mà phóng túng không thu về được [24].
Khi nào Tâm hay kinh sợ, tư lự th́ sẽ làm thương thần[25]. Thần bị ‘thương’ sẽ bị khủng và cụ rồi tự mất, làm cho các bắp thịt bị teo (phá), gầy thoát, lông bị héo, sắc bị yểu, chết vào mùa đông[26].
Khi nào Tỳ bị sầu ưu mà không giải được th́ sẽ làm thương tổn đến ‘ư’, ‘ư’ bị ‘thương’ sẽ làm cho (nơi lồng ngực) bị phiền loạn, tứ chi không cử động được, lông bị héo, sắc bị yểu, chết vào mùa đông[27].
Khi nào Can bị bi ai mà bên trong bị ‘động’ th́ sẽ làm thương tổn đến hồn, hồn bị ‘thương’ sẽ bị cuồng, bị vong (quên) không c̣n ‘tinh’, không c̣n ‘tinh’ th́ tà khí vọng hành bất chính, (người này) sẽ bị chứng âm súc (teo bộ phận sinh dục) và gân co quắp, xương sườn hai bên hông sẽ không nổi lên, lông bị héo, sắc bị yểu, chết vào mùa thu[28].
Khi nào Phế bị hỉ lạc đến vô vực th́ sẽ làm thương tổn đến phách, phách bị ‘thương’ sẽ bị cuồng, khi bị cuồng th́ ‘ư’ sẽ làm cho (người bệnh) thấy cạnh ḿnh không có ai khác, b́ cách bị nhăn nheo, lông bị héo, sắc bị yểu, chết vào mùa hạ[29].
Khi nào Thận bị thịnh nộ không ngừng th́ sẽ làm thương đến ‘chí’, ‘chí’ bị thương sẽ làm người ta hay quên những ǵ ḿnh đă nói, cột sống thắt lưng làm cho không thể cúi ngửa, co duỗi được, lông bị héo, sắc bị yểu, chết vào mùa qúy hạ [30].
Khi nào bị khủng và cụ đến không giải được th́ sẽ làm thương tổn đến ‘tinh’, tinh bị thương th́ cốt bị ê ẩm, nuy quyết, tinh thường bị xuất ra[31].
Cho nên, ngũ tạng chủ về tàng tinh, chúng ta không thể làm thương đến nó, nếu làm thương th́ (ngũ tạng) sẽ bị thất thủ (không c̣n được bảo vệ) đưa đến âm khí bị hư [32]. Âm khí bị hư th́ không c̣n khí, không c̣n khí th́ sẽ chết [33]. Cho nên, người dụng châm phải quan sát bệnh thái của người bệnh, nhằm để biết sự c̣n mất của ‘tinh, thần, hồn, phách’, nắm cho thành cái ư đắc thất [34]. Nếu ngũ tạng khí đă bị thương, th́ việc châm trị sẽ không thành công được [35].
Can tàng huyết, huyết xá ( chứa) hồn, khi Can khí hư th́ hay khủng, thực th́ hay nộ [36].
Tỳ tàng doanh, doanh chứa ư, khi Tỳ hư th́ làm cho tứ chi không làm việc được nữa, ngũ tạng sẽ bất an, thực th́ bụng bị trướng, đường tiểu bị bất lợi [37].
Tâm tàng mạch, mạch chứa thần, khi Tâm khí hư th́ hay bi, thực th́ hay cười không thôi[38].
Phế tàng khí, khí chứa phách, khi Phế hư th́ mũi bị nghẹt, bất lợi (không thông), ngắn hơi, thực th́ hơi thở gấp mà âm thanh to, ngực bị đầy, phải ngước lên để thở [39].
Thận tàng tinh, tinh chứa chí, khi Thận khí hư th́ bệnh quyết, thực th́ bị bệnh trướng [40].
Khi ngũ tạng bất an, ắt phải thẩm sát bệnh h́nh của ngũ tạng để biết được sự hư thực của khí, điều ḥa 1 cách cẩn trọng [41].
THIÊN 9: CHUNG THỈ
Phàm đạo của việc châm (thích) được trọn vẹn ở thiên ‘Chung thỉ’[1]. Nếu chúng ta biết rơ ‘Chung thỉ’ th́ chúng ta sẽ thấy ngũ tạng đóng vai tṛ ‘kỷ’ làm cho âm dương được định vậy[2]. Âm chủ về tạng, dương chủ về phủ [3]. Dương thọ khí ở tứ mạt, Âm thọ khí ở ngũ tạng, cho nên khi châm tả, chúng ta phải theo phép nghênh khí, khi châm bổ, chúng ta phải theo phép tùy chi[4]. Biết rơ nghênh, tùy, th́ có thể làm cho khí được ḥa[5]. Con đường đi tới cái ḥa của khí là phải thông hiểu âm dương[6]. Ngũ tạng thuộc âm, lục phủ thuộc dương[7]. Vấn đề này khi truyền lại cho đời sau, mỗi khi cần thề nguyền (minh) thường người ta lấy huyết làm lời minh, có nghĩa là ai kính trọng lời minh th́ tốt, ai khinh mạn th́ sẽ chết[8]. Hành động không đúng với đạo sẽ bị tai ương bởi Trời, chúng ta phải phụng thiên đạo 1 cách cẩn trọng[9].
Bây giờ chúng ta nói đến chung thỉ [10]. Nội dung của chung thỉ là lấy kinh mạch làm kỷ, nắm vững t́nh trạng của khí ở mạch khẩu và nhân nghênh để có thể biết được sự hữu dư hay bất túc của âm dương, biết được sự b́nh thường hay bất b́nh thường của âm dương, đó là chúng ta hành động được tṛn vẹn với thiên đạo rồi vậy[11]. Gọi là b́nh nhân tức là nói đến 1 người không bị bệnh [12]. Người không bị bệnh là người mà mạch khẩu và nhân nghênh ứng với tứ thời bốn mùa, là người mà trên dưới tương ứng với nhau và có đầy đủ sự văng lai, lục kinh không bị kết động, sự hàn ôn ở bản mạt cùng giữ nhau để điều hành nhau, là người h́nh nhục, huyết khí ắt phải tương xứng nhau, ta gọi đó là b́nh nhân [13].
Người thiếu khí là người mà mạch khẩu và nhân nghênh đều thiếu không xứng với xích thốn, như vậy là âm dương đều bất túc[14]. Nếu bổ âm th́ dương bị kiệt, nếu tả âm th́ dương thoát [15]. Trong trường hợp này nên dùng loại thuốc có vị ngọt (cam dược), không thể cho uống loại chi tễ, trường hợp này cũng không nên cứu và nếu không hết bệnh mà ta lại tả cũng sẽ làm cho khí của ngũ tạng bị hoại[16].
Mạch nhân nghênh nhất thịnh, bệnh ở tại kinh túc Thiếu dương, nhất thịnh mà thêm táo th́ bệnh ở tại kinh thủ Thiếu dương[17]. Mạch nhân nghênh nhị thịnh, bệnh ở tại túc Thái dương, nhị thịnh mà thêm táo th́ bệnh ở tại thủ Thái dương[18]. Mạch nhân nghênh tam thịnh, bệnh ở tại túc Dương minh, tam thịnh mà thêm táo th́ bệnh ở tại thủ Dương minh[19]. Mạch Dương minh tứ thịnh, vừa đại, vừa sác, gọi tên là dật dương, dật dương gọi là ngoại cách [20].
Mạch mạch khẩu nhất thịnh, bệnh ở tại túc Quyết âm, nhất thịnh mà thêm táo th́ bệnh ở tại thủ Tâm chủ [21]. Mạch mạch khẩu nhị thịnh, bệnh ở tại túc Thiếu âm, nhị thịnh mà thêm táo th́ bệnh ở tại thủ Thiếu âm[22]. Mạch mạch khẩu tam thịnh, bệnh ở tại túc Thái âm, tam thịnh mà thêm táo th́ bệnh ở tại thủ Thái âm[23]. Mạch mạch khẩu tứ thịnh, vừa đại, vừa sắc, gọi tên là dật âm, dật âm gọi là nội quan, Nnäi quan là t́nh trạng bất thông, chết chứ không trị được[24]. Mạch nhân nghênh và mạch khẩu ở kinh Thái âm nếu đều thịnh lên đến trên 4 bội (lần) th́ gọi là Quan cách [25]. Bị Quan cách th́ đă gần đến ngày chết rồi vậy[26].
Mạch Nhân nghênh nhất thịnh th́ châm tả kinh túc Thiếu dương và châm bổ kinh túc Quyết âm, châm 2 lần tả và 1 lần bổ, mỗi ngày thủ huyệt 2 lần để châm[27]. Nên bắt mạch để nghiệm xem bệnh đă lui chưa[28]. Nên có thái độ làm việc 1 cách thung dung, không nên gấp rút, cho đến khi nào cốc khí đến 1 cách điều ḥa mới thôi[29].
Mạch Nhân nghênh nhị thịnh th́ châm tả kinh túc Thái dương và châm bổ kinh túc Thiếu âm, hâm 2 lần tả và 1 lần bổ, mỗi ngày thủ huyệt 1 lần để châm[30]. Nên bắt mạch để nghiệm xem bệnh đă lui hay chưa[31]. Nên có thái độ làm việc 1 cách thung dung không nên gấp rút, cho đến khi nào cốc khí đến 1 cách điều ḥa mới thôi [32].
Mạch Nhân nghênh tam thịnh th́ châm tả kinh túc Dương minh và châm bổ kinh túc Thái âm, châm 2 lần tả 1 lần bổ, mỗi ngày thủ huyệt 2 lần để châm[33]. Nên bắt mạch để nghiệm xem bệnh đă lui chưa[34]. Nên có thái độ làm việc 1 cách thung dung không nên gấp rút, cho đến khi nào cốc khí đến 1 cách điều ḥa mới thôi [35].
Mạch Khẩu nhất thịnh th́ châm tả kinh túc Quyết âm và châm bổ kinh túc Thiếu dương, Châm 2 lần bổ và 1 lần tả, mỗi ngày thủ huyệt 1 lần để châm[36]. Nên bắt mạch để nghiệm xem bệnh đă lui chưa[37]. Nên có thái độ làm việc 1 cách thung dung không nên gấp rút, cho đến khi nào cốc khí đến 1 cách điều ḥa mới thôi[39].
Mạch Khẩu nhị thịnh th́ châm tả kinh túc Thiếu âm và châm bổ kinh túc Thái dương, châm 2 lần bổ và 1 lần tả, mỗi ngày thủ huyệt 1 lần để châm[40]. Nên bắt mạch để nghiệm xem bệnh đă lui chưa[41]. Nên có thái độ làm việc 1 cách thung dung không nên gấp rút, cho đến khi nào cốc khí đến 1 cách điều ḥa mới thôi[42].
Mạch Khẩu tam thịnh th́ châm tả kinh túc Thái âm và châm bổ kinh túc Dương minh, châm 2 lần bổ và 1 lần tả, mỗi ngày thủ huyệt 1 lần để châm[43]. Nên bắt mạch để nghiệm xem bệnh đă lui chưa[44]. Nên có thái độ làm việc 1 cách thung dung không nên gấp rút, cho đến khi nào cốc khí đến 1 cách điều ḥa mới thôi [45].
Kinh Dương minh chủ về Vị, rất dồi dào về cốc khí, cho nên chúng ta có thể mỗi ngày chọn huyệt 2 lần để châm[46]. Mạch Nhân nghênh và mạch Khẩu đều thịnh lớn hơn 3 lần, được gọi tên là âm dương đều dật[47]. Trong trường hợp này, nếu không châm cho khai thông th́ huyết mạch bị bế tắc[48]. Khí không có đường để vận hành, nó sẽ lưu lại và tràn đầy ở trong, làm cho ngũ tạng bị nội thương[49]. Trong trường hợp này, chúng ta lại theo đó mà cứu, ắt sẽ làm thay đổi gây thành bệnh khác nữa[50].
Phàm trong cách châm, khi nào thấy khí đă điều ḥa th́ dừng châm[51]. Nên châm bổ âm và tả dương, như vậy sẽ làm cho âm thanh càng to, rơ, tai, mắt được thông minh, nếu ngược lại th́ khí huyết sẽ không vận hành được[52]. Gọi là khí đến và đă có hiệu quả tốt, đó là nếu dùng phép tả, là càng làm hư bớt cái thực[53]. Khi đă châm theo phép hư rồi th́ mạch sẽ đại như cũ chứ không kiên (thực)[54]. Nếu kiên như cũ, th́ dù có nói rằng bệnh đă hết, nghĩa là đă trở lại trạng thái mạnh khỏe như xưa, nhưng thực sự bệnh vẫn chưa khỏi[55].
Nếu dùng phép bổ, đó là càng làm thực thêm cái hư [56]. Khi đă châm theo phép thực rồi th́ mạch sẽ đại như cũ chứ không làm tăng thêm cái kiên (thực)[57]. Nếu đại như cũ chứ không kiên hơn, th́ dù có nói rằng bệnh đă trở lại trạng thái khoái (sung sướng, dễ chịu) như xưa, nhưng thực sự bệnh vẫn chưa khỏi[58].
Cho nên, phép châm bổ làm cho thực thêm cái hư, phép châm tả là làm hư bớt cái thực[59]. Dù cái đau đớn không theo mũi kim mà ra đi hẳn ngay, nhưng cơn bệnh chắc chắn phải giảm bớt vậy[60]. Muốn đạt được kết quả bổ tả, bắt buộc phải thông nguyên nhân sinh ra bệnh ở nơi 12 kinh mạch, được vậy, sau đó mới có thể truyền lại trong chung thỉ vậy [61]. Cho nên muốn cho âm dương không cùng làm sai lệch nhau, hư thực không làm thương lẫn nhau, lúc chúng ta chữa bệnh, chỉ cần chọn chính kinh là được[62].
Phàm phép châm, thuộc lần thứ 3, đó là phải châm cho đến lúc có cốc khí [63]. Khi tà khí hợp nhau 1 cách cẩu thả nơi khí phận, làm cho khí âm dương bị thay đổi chỗ nhau, khí nghịch thuận cùng tương phản nhau, khí âm dương không c̣n hợp với sự phù trầm của kinh mạch, không c̣n hợp với sự thăng giáng của 4 mùa, nó sẽ v́ thế mà lưu giữ 1 cách tràn đầy trong vùng khí phận của âm dương, như vậy, nên dùng phép để đuổi nó đi[64]. Cho nên, châm 1 lần th́ làm cho dương tà xuất ra, châm lần nữa sẽ làm cho âm tà xuất ra, châm lần 3 làm cho cốc khí đến th́ thôi châm[65]. Khi nói rằng cốc khí đến có nghĩa là sau khi châm bổ xong th́ khí sẽ thực, châm tả xong th́ khí sẽ hư [66]. Nhờ vậy mà ta biết được khi nào cốc khí đến, tức là tà khí ra đi 1 ḿnh vậy[67]. Dù âm dương chưa được điều ḥa nhưng ta biết là bệnh đă khỏi rồi[68]. V́ thế mới có câu bổ tức là làm cho thực thêm cái hư, tả tức là làm cho hư bớt cái thực[69]. Dù sự đau đớn không theo mũi kim mà ra đi hẳn ngay, nhưng cơn bệnh chắc chắn phải giảm bớt vậy[70].
Khi nào âm thịnh mà dương hư th́ nên châm bổ dương khí trước, sau đó châm tả âm khí để âm dương được điều ḥa[71]. Khi nào âm hư mà dương thịnh th́ nên châm bổ âm khí trước, sau đó châm tả dương khí để âm dương được điều ḥa[72].
Tam mạch động ở khoảng trong của ngón chân cái, nên thẩm định rơ sự thực hư, nếu hư mà ta châm tả đó gọi là trùng hư, bị trùng hư th́ bệnh càng nặng[73]. Phàm khi châm nơi đây, nên dùng ngón tay án vào, nếu thấy mạch động mà thực và nhanh, nên châm tả cho nhanh; nếu thấy mạch hư mà chậm, nên châm bổ, nếu làm ngược lại như trên th́ bệnh càng nặng[74]. Khi động th́ Dương minh ở trên, Quyết âm ở giữa, Thiếu âm ở dưới [75]. Vùng ngực có các huyệt Du, nên châm trúng vào các huyệt Du trên vùng ngực, vùng lưng có các huyệt du, nên châm trúng vào những huyệt du trên lưng và vai[76]. Nếu thấy hư nên chọn châm ở trên[77]. Bị bệnh ở trùng thiệt (nơi trùng của lưỡi), nên châm vào nơi thiệt trụ, châm kim Phi châm[78]. Khi nào cánh tay chỉ co lại mà không duỗi ra được, th́ đó là bệnh ở cân[79]. Khi nào cánh tay chỉ duỗi ra mà không co vào được, th́ đó là bệnh ở cốt [80]. Bệnh tại cốt nên chú trọng chữa ở cốt, bệnh tại cân nên chú trọng chữa ở cân[81].
Phép châm (bổ), thứ nhất đợi khí vừa mới thực nên châm sâu vào, án thật nhẹ vào vết châm, nhằm để cho tà khí xuất ra hết, một nữa là đợi lúc khí vừa mới hư, châm cạn, nhằm dưỡng mạch khí, châm xong nên án thật nhanh vào chỗ vết châm nhằm không cho tà khí xâm nhập vào[82]. Tà khí đến, nên châm khẩn, nhanh[83]. Khi cốc khí đến, nên châm chậm và ḥa hoăn[84]. Mạch khí thực, nên châm sâu vào nhằm tiết tà khí ra; mạch khí hư, nên châm cạn nhằm làm cho tinh khí không thoát ra được, nhằm dưỡng được mạch khí, chỉ cho mỗi ḿnh tà khí xuất ra mà thôi[85].
Châm các chứng thống, mạch của nó đều thực[86]. Cho nên nói rằng: từ thắt lưng trở lên, do kinh thủ Thái âm và Dương minh làm chủ, từ thắt lưng trở xuống, do kinh túc Thái âm và Dương minh làm chủ [87]. Bệnh ở phần trên, thủ huyệt trị ở dưới [88]. Bệnh ở phần dưới, thủ huyệt trị trên cao[89]. Bệnh ở đầu, thủ huyệt trị ở dưới chân[90]. Bệnh tại thắt lưng, thủ huyệt trị ở kheo chân (quắc)[91]. Bệnh sinh ra ở đầu th́ đầu bị nặng, bệnh sinh ra ở cánh tay th́ cánh tay nặng, bệnh sinh ra ở chân th́ chân nặng, khi trị bệnh, nên châm vào những nơi đă sinh ra bệnh[92].
Mùa xuân, khí ở tại mao, mùa hạ khí ở tại b́ phu, mùa thu khí ở tại phận nhục, mùa đông khí ở tại cân cốt, châm những bệnh này, nên thích ứng đúng vào thời mùa[93]. Cho nên, châm những người mập, nên châm như thể châm vào lúc mùa thu và đông, châm người gầy, nên châm như thể châm vào lúc mùa xuân và hạ[94]. Bệnh thuộc về thống là thuộc về âm, thống mà dùng tay án lên cũng không thấy được v́ nó thuộc về âm, nên châm sâu vào[95]. Bệnh ở phần trên thuộc về dương, bệnh ở phần dưới thuộc về âm[96]. Bệnh ngứa thuộc dương châm cạn[97]. Nếu bệnh khởi lên trước ở phần âm th́ nên trị phần âm trước rồi sau mới trị phần dương[98]. Nếu bệnh khởi lên trước ở phần dương th́ nên trị phần dương trước rồi sau mới trị phần âm[99].
Châm chứng “nhiệt quyết”, nếu lưu kim lâu quá sẽ thành ngược lại thành hàn[100]. Châm chứng bệnh hàn quyết, nếu lưu kim lâu quá sẽ ngược lại thành nhiệt[101]. Châm nhiệt quyết th́ 2 âm và 1 dương[102]. Châm hàn quyết th́ 2 dương 1 âm[103]. Cái gọi là 2 âm, tức là châm âm 2 lần, gọi là 1 dương tức là châm dương 1 lần[104]. Bệnh lâu ngày, tà khí nhập vào sâu, châm trị bệnh này, nên châm sâu vào và lưu kim thật lâu, cứ cách ngày lại châm trở lại[105]. Phải để ư vấn đề điều ḥa cách châm phải trái, nhằm đuổi nó ra khỏi huyết mạch trong thân thể [106]. Phép châm (đạo châm) như thế là đầy đủ [107].
Phàm trong phép châm, chúng ta phải xem xét phần h́nh khí, h́nh và nhục chưa thoát nhau, thiểu khí mà mạch lại táo cấp[108]. Bệnh táo lại quyết nghịch, nên châm theo phép Mậu thích[109]. Tinh khí có bị tán có thể thu lại, tà khí có tụ th́ có thể tán ra[110].
Người thầy thuốc phải ở 1 nơi sâu nào đó cho yên tĩnh, thấy rơ được sự văng lai của thần khí, đóng kín cửa lại, cốt làm sao cho hồn phách không bị tán[111]. Phải chuyên chú ư của ḿnh vào với thần làm một, giữ được tinh khí của ḿnh đúng chỗ của nó, không nghe đến tiếng nói người khác, nhằm thu giữ cái tinh khí[112]. Tất cả phải đưa vào với thân làm một, khiến cho chí của người châm theo vào mũi kim[113]. Hoặc châm cạn mà lưu kim, hoặc châm thật nhẹ mà giữ bề ngoài, điều hành cái thần của người bệnh, khi nào chân khí đến mới thôi châm[114]. Nam nội nữ ngoại, kiên quyết giữ cái chính khí của người bệnh, quyết không để cho nó xuất ra[115]. Ngoài ra, phải giữ ǵn cẩn thận không để cho tà khí nhập vào, Ta gọi đó là đắc khí [116].
Phàm những việc cấm châm gồm: vừa mới nhập pḥng (giao hợp) xong đừng châm, đă châm rồi th́ đừng nhập pḥng; đă say rồi đừng châm, đă châm rồi đừng say; mới vừa nổi giận đừng châm, đă châm rồi đừng nổi giận; vừa làm việc mệt nhọc xong đừng châm, đă châm rồi đừng làm việc mệt nhọc; đă ăn no đừng châm, đă châm rồi đừng ăn no; đă đói đừng châm, đă châm rồi th́ đừng để đói; đă khát rồi đừng châm, đă châm rồi đừng để khát; khi mà có việc ǵ quá kinh khủng, nên có thời để định lại khí rồi hăy châm; mới vừa đi xe đến nên nằm nghỉ trong thời gian bữa cơm rồi mới châm; đi bộ vừa đến nên ngồi nghỉ bằng thời gian đi 10 dặm rồi mới châm[117].
Sở dĩ có 12 phép cấm châm trên, là v́ lúc bấy giờ mạch đang loạn, khí đang tán, khí vinh (doanh) vệ bị nghịch, kinh khí không c̣n vận hành theo thứ tự [118]. Nếu trong trường hợp như vậy mà ta châm vào th́ sẽ làm cho dương bệnh nhập vào âm, Âm bệnh xuất ra ở dương, tạo cơ hội cho tà khí sinh trở lại[119]. Người thầy châm vụng về, không xét kỹ các lư lẽ trên, đó là họ đă chặt đứt (giết chết) thân thể con người, làm cho h́nh thể con người không vận hóa b́nh thường, tiêu hao năo tủy, tân dịch không c̣n hóa, làm cho ngũ vị không c̣n làm tṛn vai tṛ tạo ra thần khí, Ta gọi đó là thất khí vậy[120].
Khi mạch Thái dương bị chung tuyệt, mắt bị trợn, thân h́nh bị vặn uốn, bị “khiết túng”, màu sắc trắng bệch, da bị héo rời đưa tới việc mồ hôi bị tuyệt, khi mồ hôi bị tuyệt th́ chết [121].
Khi mạch Thiếu dương bị chung tuyệt, tai sẽ bị điếc, trăm đốt xương đều buông lỏng, phần mục hệ (vùng mắt) bị tuyệt khí, mục hệ bị tuyệt chỉ 1 ngày rưỡi là chết, Khi chết th́ sắc mặt đổi từ xanh qua trắng rồi mới chết[122].
Mạch Dương minh bị chung tuyệt, miệng và mắt đều không động giựt, hay lo sợ, nói sàm bậy, sắc mặt vàng, kinh mạch ở trên hay dưới đều thịnh và không vận hành được, như vậy là phải chết[123].
Mạch Thiếu âm bị chung tuyệt, sắc mặt sẽ đen, răng lộ dài ra như có nhiều chất bẩn, bụng trướng v́ bị bế tắc, trên và dưới không c̣n thông nhau, và sẽ chết[124].
Mạch Quyết âm bị chung tuyệt, bên trong nhiệt, cổ họng bị khô, hay đi tiểu, Tâm bị phiền, nếu nặng hơn th́ lưỡi bị cuốn lại, trứng dái bị rút lên và teo lại, chết[125].
Mạch Thái âm bị chung tuyệt, bụng bị trướng bế, không thở được, hay ợ và hay ói, mỗi lần ói là khí bị nghịch, khi bị nghịch th́ mặt đỏ lên; nếu khi không nghịch nữa th́ lại xảy ra t́nh trạng trên dưới bất thông, khi thượng hạ bất thông th́ mặt sẽ đen, lông và da bị khô héo, chết[126].
...
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 5 of 20: Đă gửi: 31 March 2005 lúc 11:43pm | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 10: KINH MẠCH
Lôi Công hỏi Hoàng Đế: “Thiên ‘Cấm phục’ có nói, phàm cái lư của việc châm là phải lấy kinh mạch làm đầu, nó có nhiệm vụ doanh cho sự vận hành của khí, nó ‘chế’ để cho khí trở thành ‘độ lượng’; bên trong, nó làm cho khí của ngũ tạng vận hành thành thứ tự, bên ngoài, nó làm cho lục phủ phân biệt nhau. Thần mong được nghe về cái đạo vận hành ấy”[1].
Hoàng Đế đáp: “Con người khi bắt đầu sinh ra là ‘tinh’ thành trước nhất[2]. Tinh thành rồi mới đến năo tủy sinh ra[3]. Cốt đóng vai tṛ cân, mạch đóng vai tṛ doanh, cân đóng vai tṛ cương, nhục đóng vai tṛ tường, b́ phu rắn chắc để lông và tóc được dài ra[4]. Cốc khí nhập vào Vị, mạch đạo sẽ nhờ đó được thông, huyết khí khắc vận hành”[5].
Lôi công nói : “Thần mong được nghe về vấn đề bắt đầu sinh ra của kinh mạch”[6].
Hoàng Đế đáp: Kinh mạch là những con đường, dựa vào đó để ta quyết được việc sống hay chết, là nơi sắp xếp trăm bệnh, là nơi điều ḥa việc hư thực mà người thầy thuốc không thể không thông[7].
Phế mạch của thủ Thiếu âm khởi lên ở trung tiêu, đi xuống dưới, lạc với Đại trường, quay trở lên tuần hoàn theo Vị khẩu, lên trên đến hoành cách, thuộc vào phế; từ Phế hệ, rẽ ngang, xuất ra dưới hố nách, lại đi xuống tuần hành theo bên trong cánh tay, đi theo phía trước kinh Thiếu âm và Tâm chủ, đi xuống đến giữa khuỷu tay, tuần hành theo mép dưới, trên xương quay của cẳng tay, rồi nó nhập vào mạch thốn khẩu, lên đến phần ngư của tay, tuần hành đến huyệt Ngư Tế, xuất ra ở đầu ngón tay cái[8]. Chi mạch của nó đi từ sau cổ tay đi thẳng ra đến đầu ngón tay trỏ ở mép trong[9].
Nếu là bệnh thuộc ‘thị động’ sẽ làm cho phế bị trướng măn, ngực căng ứ lên thành suyễn, ho, giữa khuyết bồn bị đau, nếu đau nặng th́ hai tay phải bắt chéo nhau mà cảm thấy phiền loạn, ta gọi đây là chứng tư quyết[10].
Nếu là bệnh thuộc ‘sở sinh’ của Phế sẽ gây thành bệnh ho, thượng khí, suyễn, hơi thở thô, tâm phiền, ngực bị đầy, thống quyết ở mép trước phía trong từ cánh tay đến cẳng tay, trong ḷng bàn tay bị nhiệt[11]. Khí thịnh hữu dư th́ vai và lưng bị thống, bị phong hàn, mồ hôi ra, trúng phong, đi tiểu nhiều lần mà ít [12]. Khí hư th́ vai và lưng bị thống hàn, thiều khí đến không đủ để thở, màu nước tiểu bị biến[13]. Khi nào những chứng bệnh trên xảy ra, nếu thịnh th́ nên châm tả, hư th́ nên châm bổ, nhiệt th́ châm nhanh, hàn nên lưu kim lâu, mạch bị hăm hạ th́ nên cứu; không thịnh, không hư th́ tùy theo kinh mà thủ huyệt để châm[14]. Nếu khí thịnh th́ mạch Thốn khẩu lớn 3 lần hơn mạch Nhân nghênh, nếu khí hư th́ mạch Thốn khẩu, ngược lại, nhỏ hơn mạch Nhân nghênh [15].
Đại trường, mạch của thủ Dương minh khởi lên ở đầu ngón tay trỏ phía ngón tay cái, đi dọc theo mép trên của ngón tay xuất ra ở huyệt Hợp cốc, nằm giữa 2 xương, lên phía trên nhập vào giữa 2 gân, đi dọc theo mép trên của cẳng tay, nhập vào mép ngoài khuỷu tay, lên trên dọc mép trước ngoài cánh tay, lên trên đến vai xuất ra ở mép trước xương ngung cốt , lên trên xuất ra ở trên chỗ hội nhau của trụ cốt, nó lại quay xuống để nhập vào Khuyết bồn, lạc với Phế, xuống dưới hoành cách và thuộc vào Đại trường [16].
Chi mạch của nó đi từ Khuyết bồn lên cổ xuyên lên đến mặt, nhập vào giữa hàm răng dưới, ṿng ra quanh miệng rồi giao nhau ở Nhân trung, đường bên trái giao qua phải, đường bên phải giao qua trái, xong nó lên trên để nép vào lỗ của mũi[17].
Nếu là bệnh thuộc ‘thị động’ sẽ làm cho răng đau, cổ sưng thủng[18]. V́ là chủ tân dịch cho nên nếu là bệnh thuộc ‘sở sinh’ sẽ làm cho mắt vàng, miệng khô, chảy máu mũi, cổ họng bị tư, cánh tay trước vai bị đau nhức, ngón cái và ngón trỏ bị đau nhức, không làm việc được[19]. Khi nào khí hữu dư th́ những nơi mà mạch đi qua sẽ bị nhiệt và sưng thủng, khi nào khí hư sẽ làm cho bị lạnh run lên không ấm trở lại được[20]. Nếu bị các chứng bệnh nêu trên, nếu thịnh th́ nên châm tả, hư th́ nên châm bổ, nhiệt th́ châm nhanh, hàn nên lưu kim lâu; mạch bị hăm hạ th́ nên cứu, không thịnh không hư th́ tùy theo kinh mà thủ huyệt để châm[21]. Nếu khí thịnh th́ mạch Nhân nghênh lớn 3 lần hơn mạch Thốn khẩu, nếu khí hư th́ mạch Nhân nghênh, ngược lại, nhỏ hơn mạch Thốn khẩu[22].
Vị, mạch của túc Dương minh khởi lên ở mũi, lên giao nhau ở sống mũi, ngang ra vai để giao với mạch của Thái dương, đi xuống tuần hành theo đường sống mũi, nhập vào giữa hàm răng trên, quay ra để áp vào miệng, ṿng quanh môi, đi xuống giao với huyệt Thừa Tương, lại đi dọc theo mép dưới của khóe hàm dưới, xuất ra ở huyệt Đại Nghênh, đi dọc theo huyệt Giáp Xa, lên trên trước tai, đi qua huyệt Khách Chủ Nhân, đi dọc theo bờ trước tóc mai, đến bờ góc trán và vùng trán[23].
Chi mạch của nó đi dọc theo trước huyệt Đại Nghênh, xuống dưới đến huyệt Nhân Nghênh, đi dọc theo hầu lung (thanh quản), nhập vào Khuyết bồn, nó đi xuống dưới hoành cách để thuộc vào Vị và lạc với Tỳ[24].
Chi mạch của nó đi thẳng, từ Khuyết bồn xuống dưới đi qua mép trong vú, xuống dưới áp vào vùng rốn, nhập vào huyệt Khí Nhai[25].
Chi mạch của nó khởi lên ở Vị khẩu, xuống dưới đi dọc theo trong bụng (phúc lư), xuống dưới đến ngay giữa huyệt Khí Nhai để hợp với huyệt này, sau đó, đi xuống đến huyệt Bể Quan, áp theo huyệt Phục Thỏ, xuống dưới đến giữa xương đầu gối, nó lại xuống dọc theo mép ngoài của xương ống chân , xuống đến mu bàn chân, nhập vào trong khoảng ngón chân giữa[26].
Chi mạch của nó xuống khỏi đầu gối 3 thốn rồi tách biệt ra, xuống dưới nhập vào ngoài khoảng ngón giữa[27].
Chi mạch của nó tách biệt từ giữa mu bàn chân, nhập vào trong khoảng ngón chân cái, xuất ra ở đầu ngón[28].
Nếu là bệnh thuộc ‘thị động’ th́ sẽ bị chân hàn 1 cách ngấm ngầm, hay than thở, ngáp nhiều lần, sắc mặt đen; hi bệnh đến th́ ghét gặp người và lửa, mỗi lần nghe tiếng động của gỗ sẽ bị kinh sợ, tim muốn đập mạnh, muốn đóng kín cửa lớn, cửa sổ lại để ở 1 ḿnh; khi nào bệnh nặng th́ bệnh nhân muốn leo lên cao để ca hát, muốn trút bỏ quần áo để chạy rong, Trường Vị bị kêu sôi lên, bụng bị trướng lên, ta gọi đây là chứng cân quyết[29].
Vị là chủ huyết cho nên nếu là bệnh thuộc ‘sở sinh’ sẽ bị chứng cuồng ngược, ôn khí quá nhiều sẽ làm mồ hôi ra, chảy máu mũi, miệng méo, môi lở, cổ sưng thủng, cuống họng bị tư, phần bụng trên bị thủy thủng, đầu gối bị sưng thủng, đau nhức suốt đường từ ngực, vú, xuống dưới huyệt Khí nhai, đùi, huyệt Phục Thỏ, dọc mép ngoài xương chầy đến trên mu bàn chân đều đau nhức, ngón chân giữa không cảm giác[30]. Nếu khí thịnh th́ phía trước thân đều bị nhiệt[31]. Khi khí hữu dư ở Vị th́ làm tiêu cốc khí, dễ bị đói, nước tiểu màu vàng[32]. Nếu khí bất túc th́ phía sau thân đều lạnh[33]. Nếu trong Vị bị hàn th́ sẽ bị trướng măn[34].
Nếu bị các chứng bệnh như trên, nếu thịnh th́ nên châm tả, hư th́ nên châm bổ, nhiệt th́ châm nhanh, hàn nên lưu kim lâu, mạch bị hăm hạ th́ nên cứu, không thịnh không hư th́ tùy theo kinh mà thủ huyệt để châm[35]. Nếu khí thịnh th́ mạch Nhân nghênh lớn 3 lần hơn mạch Thốn khẩu, nếu khí hư th́ mạch Nhân nghênh, ngược lại, nhỏ hơn mạch Thốn khẩu[36].
Tỳ, mạch của túc Thái âm khởi lên ở đầu ngón chân cái, đi dọc theo mép trong nơi biên củathịt trắng, qua sau bạch cốt, lên trên đến mép trước của mắt cá trong, lên trên phía trong bắp chuối chân, đi dọc theo mép trong xương chầy, giao chéo trước kinh Quyết âm, lên trên mép trước của gối và đùi trong, nhập vào bụng và thuộc vào Tỳ, lạc với Vị, lên trên xuyên qua hoành cách, nép vào thực quản, nối liền với cuống lưỡi, tản ra dưới lưỡi[37].
Chi mạch của nó tách biệt lại đi từ Vị xuyên qua hoành cách rồi rót vào giữa (dưới) Tâm[38].
Nếu là bệnh thuộc ‘thị động’th́ sẽ gây thành chứng cuống lưỡi cứng, ăn vào th́ ói ra, Vị hoăn đau, bụng bị trướng, hay ợ, mỗi lần đại tiện th́ cũng chuyển cả khí ra theo phân, sau đó thân người tiến tới suy kiệt rất nhanh chóng, thân thể đều nặng nề[39].
Nếu là bệnh thuộc ‘sở sinh’ của Tỳ sẽ làm cho cuống lưỡi bị đau, thân thể không lay động được, ăn không xuống, tâm phiền, vùng dưới Tâm đau cấp, tiêu chảy, thủy bế, hoàng đản, không nằm được, ráng đứng lâu th́ bị nội thũng và quyết ở đùi vế, ngón chân cái không c̣n cảm giác[40].
Nếu là bị các bệnh chứng như trên, nếu thịnh th́ nên châm tả, hư th́ nên châm bổ, nhiệt th́ châm nhanh, hàn nên lưu kim lâu, mạch bị hăm hạ th́ nên cứu, không thịnh không hư th́ tùy theo kinh mà thủ huyệt để châm[41]. Nếu khí thịnh th́ mạch Thốn khẩu lớn 3 lần hơn mạch Nhân nghênhNếu khí hư th́ mạch Thốn khẩu, ngược lại, nhỏ hơn mạch Nhân nghênh[42].
Tâm, mạch của thủ Thiếu âm, khởi lên từ trong Tâm, xuất ra để thuộc vào tâm hệ, đi xuống dưới hoành cách, lạc với Tiểu trường[43].
Chi mạch của nó đi từ Tâm hệ lên trên áp tựa vào yết, buộc vào mục hệ [44].
Chi mạch đi thẳng của nó lại từ Tâm hệ đi trở lên Phế, xuất ra dưới nách, đi dọc theo mép sau cánh tay trong đi theo phía sau kinh thủ Thái âm và Tâm chu,û rồi đi xuống phía trong khuỷu tay, đi dọc theo mép sau phía trong cẳng tay, đến đầu nhuệ cốt (xương nhọn) sau gang tay, nhập vào mép sau trong gan bàn tay, đi dọc theo bên trong ngón tay út, rồi xuất ra đầu ngón tay[45].
Nếu là bệnh thuộc ‘thị động’ th́ sẽ làm cho cổ họng bị khô, tâm thống, khát muốn uống nước, gọi đây là chứng Tư quyết [46].
Nếu là bệnh ‘sở sinh’ do Tâm làm chủ sẽ làm cho mắt vàng, hông sườn thống, mép sau của phía trong cánh tay và cẳng tay bị đau, quyết. Giữa gan bàn tay bị nhiệt, đau [47].
Tất cả các bệnh trên đây, nếu thịnh th́ nên châm tả, nếu hư th́ nên châm bổ, nếu nhiệt th́ nên châm nhanh, nếu hàn th́ nên lưu kim lâu, nếu mạch bị hăm hạ th́ nên cứu, không thịnh không hư th́ tùy theo kinh mà thủ huyệt để châm[48]. Nếu mạch thịnh th́ mạch Thốn khẩu sẽ 2 bội lần lớn hơn mạch Nhân nghênh, nếu mạch hư th́ ngược lại mạch Thốn khẩu nhỏ hơn mạch Nhân nghênh[49].
Tiểu trường, mạch của Thủ thái dương khởi lên ở đầu ngón tay út, dọc theo cạnh ngoài bàn tay, lên trên đến cổ tay, rồi xuất ra ở giữa xương lồi mắt cá (khỏa trung), đi thẳng lên dọc theo mép dưới xương cánh tay, xuất ra ở cạnh trong khuỷu tay, giữa 2 đường gân, lên trên dọc theo mép sau của phía ngoài cánh tay, xuất ra ở khớp vai, đi ngoằn ngoèo ở bả vai, giao nhau ở trên vai, nhập vào Khuyết bồn, lạc với Tâm, đi dọc theo yết xuống dưới hoành cách, đến Vị thuộc vào Tiểu trường[50].
Chi mạch của nó đi từ Khuyết bồn dọc theo cổ, lên trên mặt, đến khoé mắt ngoài, rồi nhập vào trong tai[51].
Chi mạch của nó tách biệt ở mặt lên đến xương mặt, đến mũi, đến khoé mắt trong, đi lệch ra để liên lạc với g̣ má[52].
Nếu là bệnh thuộc ‘thị động’ th́ sẽ gây thành chứng đau cổ, hàm sưng thũng, không quay cổ được, vai đau như nhổ rời, cánh tay đau như gẫy ra[53].
Nếu là bệnh thuộc ‘sở sinh’, v́ chủ về dịch nên sẽ làm cho tai bị điếc, mắt vàng, má sưng, cổ, hàm, vai, cánh tay, khuỷu tay, mép sau phía ngoài cẳng tay, tất cả đều đau[54].
Khi gặp các bệnh chứng như trên, nếu thịnh th́ nên châm tả, hư th́ nên châm bổ, nhiệt th́ châm nhanh, hàn nên lưu kim lâu, mạch bị hăm hạ th́ nên dựa vào đường kinh để thủ huyệt châm[55]. Nếu mạch thịnh th́ mạch Nhân nghênh lớn gấp 2 lần hơn mạch Thốn khẩu. Nếu mạch hư th́ mạch Nhân nghênh lại nhỏ hơn mạch Thốn khẩu[56].
Bàng quang, mạch của túc Thái dương khởi lên ở khoé mắt trong, lên trán, giao nhau với (mạch Đốc) ở đỉnh đầu[57].
Chi mạch của nó đi từ đỉnh đầu ra đến bên góc của tai[58].
Đường đi thẳng của nó đi từ đỉnh đầu nhập vào để lạc với năo, rồi lại quay ra tách biệt đi xuống gáy, đi dọc theo xương bả vai, vào bên trong kẹp theo cột sống đến vùng thắt lưng, nhập vào dọc theo 2 bên cột sống để lạc với Thận thuộc vào bàng quang[59].
Chi mạch của nó đi từ giữa thắt lưng xuống dưới, kẹp theo cột sống xuyên qua vùng mông để nhập vào giữa kheo chân[60].
Chi mạch của nó đi từ 2 bên phải trái của xương bả vai, tách biệt đi xuống, kẹp theo 2 bên cột sống, đi qua mấu chuyển lớn, dọc theo ngoài mấu chuyền lớn, rồi từ mép sau nó để đi xuống hợp với giữa kheo chân, từ đó, nó đi xuống xuyên qua bên trong bắp chân, rồi xuất ra ở sau mắt cá ngoài, đi dọc theo huyệt Kinh Cốt cho đến cạnh ngoài của ngón chân út[61].
Nếu là bệnh thuộc ‘thị động’ th́ sẽ gây thành chứng “Xung đầu thống”, mắt đau như muốn thoát ra ngoài, cổ gáy như bị gẫy rời ra, cột sống bị đau, thắt lưng như gẫy, mấu chuyền lớn không thể co lại được, kheo chân như kết lại, bắp chuối như nứt ra. Ta gọi đây là chứng ‘khỏa quyết’[61].
Đây là chứng ‘sở sinh bệnh’ chủ về cân, trĩ, sốt rét, cuồng điên, giữa đỉnh đầu bị đau nhức, mắt vàng, chảy nước mắt, chảy máu cam, tất cả từ cổ xuống gáy, lưng thắt lưng, xương cùng, kheo chân, chân, đều đau nhức, ngón chân út không c̣n cảm giác[62].
Bị các bệnh chứng như trên, nếu thịnh th́ nên châm tả, hư th́ nên châm bổ, nhiệt th́ châm nhanh, hàn nên lưu kim lâu, mạch bị hăm hạ th́ nên cứu, nếu không thịnh, không hư th́ tùy theo đường kinh để thủ huyệt châm[63]. Nếu thịnh th́ mạch Nhân nghênh lớn gấp 2 lần hơn mạch Thốn khẩu, nếu hư th́ mạch Nhân nghênh, ngược lại, nhỏ hơn mạch Thốn khẩu[64].
Thận, mạch của Túc Thiếu âm, khởi lên ở giữa ngón chân út, đi lệch hướng về giữa ḷng bàn chân, xuất ra ở dưới huyệt Nhiên Cốc, đi dọc theo phía sau mắt cá trong, tách biệt ra để nhập vào giữa gót chân, đi lên đến bên trong bắp chuối, xuất ra từ trong mép trong của kheo chân, đi lên đến mép sau của đùi trong, xuyên qua cột sống để thuộc vào Thận và lạc với Bàng quang[65].
Đường đi thẳng của nó đi từ Thận lên trên xuyên qua Can, cách (mô), nhập vào giữa Phế, đi dọc theo cuống họng rồi vào cuống lưỡi[66].
Chi mạch của nó đi từ Phế ra để lạc với Tâm, rót ra ở giữa ngực[67].
Nếu là bệnh thuộc ‘Thị động’ sẽ gây thành chứng đói mà không muốn ăn, mặt đen như dầu đen, lúc ho nhổ nước bọt thấy có máu, suyễn nghe kḥ khè, ngồi xuống lại muốn đứng lên, mắt lờ mờ như không thấy ǵ, Tâm như bị treo lên, lúc nào cũng như đang bị đói; Khi nào khí bất túc th́ sẽ dễ bị sợ sệt, Tâm như hồi hộp, như sợ có người đang đến để bắt ḿnh, đây là chứng ‘cốt quyết’[68].
Nếu bị bệnh “sở sinh” chủ về Thận th́ sẽ làm cho miệng bị nhiệt, lưỡi bị khô, yết bị sưng thủng, bị thương khí, cổ họng bị khô và đau nhức, Tâm phiền, Tâm bị thống, hoàng đản, trường phích, mép sau của vế trong và cột sống bị đau, chứng nuy quyết, thích nằm, dưới chân bị nhiệt và đau[69].
Bị những chứng trên, nếu thịnh th́ nên châm tả, nếu hư nên châm bổ, nếu nhiệt th́ châm nhanh, nếu hàn nên lưu kim lâu, nếu mạch hăm hạ th́ nên cứu, nếu không thịnh không hư th́ nên dựa vào đường kinh để thủ huyệt châm[70].
Nếu cứu th́ cố gắng ăn thịt tươi, nới dây thắt lưng, xỏa tóc, nên có những bước đi vững chậm với chiếc gậy to[71].
Nếu thịnh th́ mạch Thốn khẩu lớn 2 bội hơn mạch Nhân nghênh, nếu hư th́ mạch Thốn khẩu ngược lại, nhỏ hơn mạch Nhân nghênh[72].
Tâm chủ, mạch của thủ quyết âm Tâm bào lạc khởi lên ở trong ngực, xuất ra để thuộc vào tâm bào lạc, xuống dưới hoành cách, trải qua để lạc với Tam tiêu [73].
Chi mạch của nó đi dọc theo ngực xuất ra khỏi hông sườn, xuống dưới nách 3 thốn, rồi lên lại đến nách, đi dọc theo bên trong cánh tay, vận hành trong khoảng của kinh Thái âm và Thiếu âm để nhập vào khuỷu tay, xong nó đi xuống dưới cẳng tay, đi giữa 2 đường gân, nhập vào giữa gang tay, đi dọc theo ngón giữa để xuất ra ở đầu ngón[74].
Chi mạch của nó tách biệt giữa gan bàn tay đi dọc theo ngón tay áp út phía ngón út để xuất ra ở đầu ngón[75].
Nếu là bệnh thuộc ‘Thị động’ sẽ làm cho ḷng bàn tay bị nhiệt, cẳng tay và khuỷu tay co quắp, nách bị sưng, nếu bệnh nặng sẽ làm cho ngực và hông sườn bị tức đầy, đánh trống ngực, mặt đỏ, mắt vàng, mừng vui cười không thôi[76].
Nếu là bệnh thuộc ‘sở sinh’ chủ về mạch sẽ làm cho Tâm phiền, Tâm thống, giữa gan bàn tay bị nhiệt[77].
Bị các chứng bệnh kể trên, nếu thịnh nên châm tả, nếu hư nên châm bổ, nếu nhiệt nên châm nhanh, nếu hàn nên châm lưu kim lâu, nếu mạch hăm hạ th́ nên cứu, nếu không thịnh không hư th́ nên dựa vào đường kinh để chọn huyệt châm[78].
Nếu thịnh th́ mạch Thốn khẩu lớn 1 bội hơn mạch Nhân nghênh, nếu hư th́ mạch Thốn khẩu ngược lại, sẽ nhỏ hơn mạch Nhân nghênh[79].
Tam tiêu, mạch của thủ Thiếu dương khởi lên ở đầu ngón tay út, phía ngón út, lên trên xuất ra ở dọc theo khe của 2 ngón, dọc theo mặt ngoài của cổ tay, xuất ra ngoài cẳng tay theo đường giữa2 xương lên trên để xuyên qua khuỷu tay, dọc theo bờ ngoài cánh tay, lên đến vai để giao xuất ra phía sau kinh túc Thiếu dương, nhập vào Khuyết bồn, tán ra ở Chiên Trung, tán ra để lạc với Tâm bào, xuống dưới hoành cách, đi dọc để thuộc vào Tam tiêu[80].
Chi mạch của nó đi từ Chiên Trung lên trên, xuất ra ở Khuyết bồn, lên đến cổ gáy, buộc vào sau tai, lên thẳng, xuất ra ở góc trên tai, sau đó ṿng cong xuống dưới mặt rồi trở lên đến dưới hố mắt[81].
Chi mạch của nó đi từ sau tai, nhập vào trong tai, xuất ra tới trước tai, qua trước huyệt Khách Chủ Nhân, giao với mắt, rồi lại đến với khoé mắt ra ngoài[82].
Nếu là bệnh thuộc ‘thị động’ th́ sẽ làm cho tai điếc 1 cách ù ù, cổ họng sưng , thanh quản sưng[83].
Nếu là bệnh thuộc ‘sở sinh’ chủ về khí sẽ làm cho bệnh đổ mồ hôi, khoé mắt ngoài đau, má bị đau, phía sau tai, vai, cánh tay, khuỷu tay, mặt ngoài cánh tay đều đau nhức, ngón tay áp út phía ngón út không cảm giác[84].
Các bệnh trên xảy ra, nếu thịnh nên châm tả, nếu hư nên châm bổ, nếu nhiệt nên châm nhanh, nếu hàn nên châm lưu kim lâu, nếu mạch hăm hạ th́ nên cứu, nếu không thịnh không hư nên dựa vào đường kinh để thủ huyệt châm[85].
Nếu thịnh th́ mạch Nhân nghênh lớn 1 bội hơn mạch Thốn khẩu, nếu hư, ngược lại, sẽ nhỏ hơn mạch Thốn khẩu[86].
Đởm, mạch của Túc thái dương, khởi lên ở khoé mắt ngoài, lên đến góc trán, xuống theo sau tai, dọc theo cổ, đi xuống trước kinh thủ Thiếu dương, đến vai, lên trên, rồi lại giao ra sau kinh thủ Thiếu dương, nhập vào Khuyết bồn[87].
Chi mạch của nó đi từ sau tai nhập vào trong tai, xuất ra chạy ra trước tai, đến sau khoé mắt ngoài[88].
Chi mạch của nó, tách biệt khoé mắt ngoài đi xuống huyệt Đại Nghênh, hợp nhau với kinh Thủ thiếu dương và chạy đến dưới hố mắt, rồi lại chạy xuống nhập với huyệt Giáp Xa, đi xuống theo cổ hợp với Khuyết bồn, xuống giữa ngực, xuyên qua hoành cách, lạc với Can và thuộc vào Đởm, dọc theo hông sườn, xuất ra ở huyệt Khí nhai, quay quanh lông mu, tiến ngang vào giữa mấu chuyền lớn[89].
Mạch đi thẳng của nó đi từ Khuyết bồn xuống nách, dọc theo ngực, qua xương sườn cụt, xuống dưới để hợp với mấu chuyền lớn, rồi lại xuất ra ở mặt vế ngoài, xuất ra mép ngoài của gối, xuống dưới trước ngoài phụ cốt, đi thẳng xuống đến ở đầu xương tuyệt cốt, xuống dưới nữa để xuất ra phía trước mắt cá ngoài, đi dọc theo trên mu bàn chân nhập vào ngón chân áp út phía ngón út[90].
Chi mạch của nó tách biệt trên mu bàn chân, nhập vào trong khoảng ngón cái, dọc theo xương kỳ cốt của phía trong ngón chân cái, xuất ra đầu ngón, quay xuyên qua móng chân, xuất ra ở chùm lông ‘tam mao’[91].
Nếu là bệnh thuộc ‘thị động’ th́ sẽ làm cho miệng đắng, thường hay thở mạnh, Tâm và hông sườn đau, khó xoay trở, nếu bệnh nặng hơn th́ mặt như đóng lớp bụi mỏng, thân thể không nhuận trơn, phía ngoài bàn chân lại nóng, đây gọi là chứng Dương quyết[92].
Nếu là bệnh thuộc ‘sở sinh’ chủ về cốt sẽ làm cho đầu nhức, hàm nhức, khoé mắt ngoài nhức, vùng Khuyết bồn bị sưng thủng và đau nhức, dưới nách bị sưng thửng, chứng ung thư mă hiệp anh, mồ hôi ra, sốt rét run, ngực hông sườn, mấu chuyền lớn, phía ngoài đầu gối cho đến cho đến cẳng chân, phía ngoài xương tuyệt cốt, mắt cá ngoài và các đốt xương, tất cả đều bị đau nhức, ngón chân áp út không c̣n cảm giác[93].
Các chứng bệnh trên xảy ra, nếu thịnh nên châm tả, nếu hư nên châm bổ, nếu nhiệt nên châm nhanh, nếu hàn nên châm lưu kim lâu, nếu mạch hăm hạ th́ nên cứu, nếu không thịnh không hư nên theo với đường kinh để chọn huyệt châm[94].
Nếu thịnh th́ mạch Nhân nghênh lớn 1 bội hơn mạch Thốn khẩu, ngược lại, nếu hư, mạch Nhân nghênh nhỏ hơn mạch Thốn khẩu [95].
Can, mạch của Túc quyết âm khởi lên ở cḥm lông góc ngoài móng ngón chân cái, đi lên dọc theo mép trên của mu bàn chân cách mắt cá trong 1 thốn, lên trên khỏi mắt cá 8 thốn giao chéo xuất ra phía sau kinh Thái âm, lên mép trong kheo chân, dọc theo mặt trong đùi, nhập vào lông mu, ṿng quanh bộ sinh dục, lên đến thiếu phúc, đi theo với kinh Vị để thuộc vào Can và lạc với Đởm, lên trên xuyên qua hoành cách, bố tán ở cạnh hông sườn, dọc theo phía sau cổ họng, lên trên nhập vào vùng ṿm họng, liên hệ với mục hệ rồi lên trên đến trán, xuất lên nữa, hội với Đốc mạch ở đỉnh đầu[96].
Chi mạch của nó đi từ mục hệ, xuống phía trong má, ṿng quanh môi trong[97].
Chi mạch của nó lại đi từ Can, tách biệt xuyên qua hoành cách lên trên chú vào Phế [98].
Nếu là bệnh thuộc ‘thị động’ sẽ làm cho lưng đau không thể cúi ngửa được; ở đàn ông sẽ có chứng đồi sán, ở đàn bà sẽ có chứng thiếu phúc bị sưng thủng; nếu bệnh nặng sẽ làm cho cổ họng bị khô, mặt như đóng lớp bụi và thất sắc[99].
Nếu là bệnh thuộc ‘sở sinh’ thuộc Can, sẽ làm cho ngực bị đầy, ói nghịch, xôn tiết, hồ sán, đái dầm, bí đái[100].
Những chứng này xảy ra, nếu thịnh th́ nên châm tả, nếu hư nên châm bổ, nếu nhiệt nên châm nhanh, nếu hàn nên châm lưu kim lâu, nếu mạch hăm hạ th́ nên cứu, nếu không thịnh không hư nên tùy theo đường kinh mà thủ huyệt để châm[101].
Nếu thịnh th́ mạch Thốn khẩu sẽ lớn hơn bội đối với mạch Nhân nghênh, nếu hư, ngược lại, mạch Thốn khẩu sẽ nhỏ hơn mạch Nhân nghênh[102].
Khí của thủ Thái âm bị tuyệt sẽ làm cho b́ mao khô [103]. Kinh Thái âm có nhiệm vụ hành khí để làm ấm cho b́ mao, v́ thế nên nếu khí không c̣n vinh th́ b́ mao bị khô, b́ mao bị khô th́ tân dịch sẽ tách rời khỏi b́ và cốt tiết, khi tân dịch rời đi khỏi b́ và cốt tiết th́ móng bị khô mao bị rụng, mao bị rụng th́ đó là mao chết trước[104]. Ngày Bính bệnh nặng, ngày Đinh chết, đó là hỏa thắng kim vậy[105].
Kinh của thủ Thiếu âm bị tuyệt sẽ làm cho mạch khí không thông, mạch khí không thông th́ huyết không lưu hành, huyết không lưu hành th́ mao sắc không mướt, cho nên sắc diện sẽ đen như cỏ đen, đó là huyết chết trước[106]. Ngày Nhâm bệnh nặng, ngày Qúy chết, đó là Thủy thắng hỏa vậy[107].
Khí của Túc thái âm bị tuyệt th́ mạch không c̣n vinh cho cơ nhục, môi lưỡi là phần gốc của cơ nhục, nếu mạch không c̣n vinh th́ cơ nhục bị mềm, nếu cơ nhục bị mềm th́ lưỡi bị co rút, nhân trung bị đầy, nhân trung bị đầy th́ môi bị kéo ngược lên, môi bị kéo ngược lên tức là nhục đă bị chết trước[108]. Ngày Giáp bệnh nặng, ngày Ất chết, đó là Mộc thắng Thổ vậy[109].
Khí của túc Thái âm bị tuyệt th́ cốt bị khô, Thiếu âm là mạch của mùa đông, nó vận hành ch́m núp bên trong để làm nhu cho cốt tủy, v́ thế khi cốt không c̣n trơn mềm th́ nhục không thể tươi, khi cốt và nhục không c̣n cùng gần gũi nhau sẽ làm cho nhục bị teo, nhục bị mềm teo cho nên răng bị dài ra và tóc không bóng mướt, đó là cốt đă chết trước[110]. Ngày Mậu bệnh nặng, ngày Kỷ chết, đó là Thổ đă thắng Thủy vậy[111].
Khí của Túc quyết âm bị tuyệt th́ cân khí bị tuyệt, kinh Quyết âm là mạch của Can, Can là chỗ hợp của cân, Cân có đường tụ ở âm khí (bộ sinh dục) và mạch của nó lạc với cuống lưỡi, cho nên, khi mà mạch không c̣n tươi tốt th́ cân bị cấp, cân bị cấp sẽ dẫn ảnh hưởng đến lưỡi và buồng trứng, cho nên, khi môi bị xanh, lưỡi bị cuốn, buồng trứng bị co lại, đó là cân bị chết trước[112]. Ngày Canh bệnh nặng, ngày Tân chết; đó là Kim thắng mộc vậy[113].
Khí của năm đường kinh âm bị tuyệt th́ mục hệ bị chuyển, bị chuyển th́ bị vận, Mắt bị chuyển vận đó là chí bị chết trước, Chí bị chết trước th́ khoảng 1 ngày rưỡi là chết[114].
Khí của sáu đường kinh Dương bị tuyệt th́ sẽ làm cho âm và dương tách biệt nhau, khi tách rời nhau th́ tấu lư bị phát tiết, tuyệt hạn chảy ra, Sáng xem thấy bệnh là chiều chết, chiều xem thấy bệnh là sáng chết[115].
Thập nhị kinh mạch đi theo lối ch́m núp trong khoảng phận nhục, sâu, cho nên không thể hiện những chỗ nó thường hiện, như kinh Túc thái âm đi qua phần trên của mắt cá ngoài, không có chỗ nào ẩn ḿnh được[116]. Các mạch nổi lên mà chúng ta thấy đều thuộc về lạc mạch[117]. Lục kinh lạc với các đại mạch của kinh thủ Dương minh và Thiếu dương được khởi lên ở trong khoảng của 5 ngón tay, lên trên để hợp vào khuỷu tay[117].
Khi chúng ta uống rượu, vệ khí vận hành ra b́ phu trước, sung vào lạc mạch trước, do đó lạc mạch thịnh trước, vệ khí đă được b́nh, doanh khí mới đầy để cho kinh mạch đại thịnh[118]. Khi mạch bị động một cách th́nh ĺnh, đó là do tà khí vào ở, rồi lưu lại ở phần bản mạt, nếu nó bất động th́ bị nhiệt, không cứng, th́ bị hăm xuống như bị rỗng, không giống với nơi khác, do đó mà ta biết được mạch nào đang động[119].
Lôi Công hỏi: “Lấy ǵ để biết sự khác nhau giữa kinh mạch và lạc mạch”[120].
Hoàng Đế đáp: “Kinh mạch th́ thường không thể thấy được, sự hư thực của nó chỉ biết qua mạch Khí khẩu, hững mạch hiện ra đều thuộc lạc mạch”[121].
Lôi Công hỏi: “Kẻ bầy tôi này không biết lấy ǵ để rơ những lẽ ấy”[122].
Hoàng Đế nói: Các lạc mạch đều không thể đi qua các đại tiết mà phải đi theo con đường tuyệt đạo để mà xuất nhập, rồi lại hợp nhau ở trong b́ (da); Sự hội nhau của nó đều hiện rơ ra bên ngoài; Cho nên các cách châm lạc mạch, phải châm vào nơi kết thượng[123]. Khi thấy nơi nào có tụ huyết nhiều, tuy rằng chưa có chỗ kết, cũng nên châm ngay nhằm tả hết tả khí, tức là châm xuất huyết[124]. Nếu lưu lại, nó sẽ phát sinh thành bệnh tư[125]. Phàm phương pháp xem lạc mạch, nếu thấy mạch sắc màu xanh, th́ đó là do hàn tà gây hàn và đau, nếu mạch sắc màu đỏ th́ đó là nhiệt tà gây nhiệt[126]. Nếu trong Vị có hàn tà th́ nơi ngư của bàn tay, lạc của nó màu xanh nhiều, nếu trong Vị có nhiệt tà th́ lạc mạch nơi huyệt Ngư tế sẽđỏ[127]. Nếu lạc mạch nơi đó có màu đen kịt mà để lâu th́ sẽ thành chứng tư[127]. Nếu nơi đó lạc mạch vừađỏ, vừa đen, vừa xanh, th́ đó là khí vừa hàn vừa nhiệt[128]. Nếu nơi đó lạc mạch xanh mà đoản, đó là do thiếu khí[129]. Phàm phép châm trường hợp hàn và nhiệt đều rất nhiều huyết lạc, như vậy nên cách ngày châm 1 lần, bao giờ huyết hết mới thôi, đó là ta đă điều được sự hư thực[130]. Khi nào gặp lạc mạch nhỏ (thanh) mà ngắn, đó là do thiếu khí[131]. Trường hợp thiếu khí quá nặng mà ta châm tả sẽ làm cho người bệnh bị bứt rứt, bứt rứt nhiều quá sẽ té xuống và sẽ không nói được nữa, ta nên mau mau đỡ người bệnh lên ngay[132].
Biệt của thủ Thái âm tên gọi Liệt Khuyết, khởi lên ở phía trên cổ tay trong khoảng phận nhục, cùng đi ngay ở kinh Thái âm, nhập thẳng vào giữa gan tay, tán ra để nhập vào vùng huyệt Ngư Tế [133]. Bệnh thực sẽ làm cho đầu nhọn, cổ tay và gan tay bị nhiệt, bệnh hư sẽ ngáp và vặn ḿnh, đái đón và đái nhiều lần[134]. Nên thủ huyệt ở nơi cách cổ tay nửa thốn, nơi đây tách biệt ra để đi theo kinh Dương minh[135].
Biệt của thủ Thiếu âm tên gọi là Thông Lư, khởi lên ở chỗ cách cổ tay 1 thốn rưỡi, tách biệt ra để đi lên, dọc theo kinh chính đi lên nhập vào giữa Tâm, buộc vào cuống lưỡi, thuộc vào mục hệ [136]. Bệnh thực sẽ làm cho màn hoành cách như bị chỏi vào, bệnh hư sẽ làm cho không nói chuyện được[137]. Nên thủ huyệt ở nơi sau gan tay 1 thốn và là nơi nó tách biệt ra để đi theo kinh Thái dương[138].
Biệt của thủ Tâm chủ tên gọi là Nội Quan, nằm ở chỗ cách cổ tay 2 thốn, xuất ra ở khoảng giữa 2 đường gân, dọc theo kinh chính để đi lên, buộc vào Tâm bào lạc, vào Tâm hệ[139]. Bệnh thực sẽ làm cho Tâm thống, bệnh hư sẽ làm cho đầu (gáy) bị cứng[140]. Nên thủ huyệt ở giữa 2 đường gân[141].
Biệt của thủ Thái dương tên gọi là Chi Chính, lên khỏi cổ tay 5 thốn, bên trong chú vào Thiếu âm[142]. Chi biệt của nó lên trên đi vào khuỷu tay, lạc với huyệt Kiên Ngung[143]. Bệnh thực sẽ làm cho các khớp xương buông lỏng, khuỷu tay không cử động được, bệnh hư sẽ làm cho mọc nhiều mụn cơm nhỏ ở khe tay[144]. Nên thủ huyệt lạc để châm[145].
Biệt của thủ Dương minh tên gọi là Thiên Lịch, lên khỏi cổ tay 3 thốn, tách biệt nhập vào kinh Thái âm[146]. Chi biệt của nó lên trên đi dọc theo cánh tay, cưỡi lên huyệt Kiên Ngung, lên trên góc hàm và chân răng[147]. Chi biệt của nó nhập vào tai hợp với tông mạch[148]. Bệnh thực sẽ làm cho răng sâu và tai điếc, bệnh hư làm cho răng lạnh, hoành cách bị tư [149]. Nên thủ huyệt lạc để châm[150].
Biệt của thủ Thiếu dương tên gọi là Ngoại Quan, nằm ở khỏi cổ tay 2 thốn, ṿng ra ngoài cánh tay, rót vào giữa ngực ở hợp với Tâm chủ[151]. Bệnh thực sẽ làm cho khuỷu tay bị co quắp, bệnh hư sẽ làm cho cổ tay không co lại được[152]. Nên thủ huyệt lạc để châm[153].
Biệt của túc Thái dương tên gọi là Phi Dương, nằm ở cách trên mắt cá 7 thốn, tách biệt ra để đi đến kinh Thiếu âm[154]. Bệnh thực sẽ làm cho nghẹt mũi, đầu và lưng đau nhức, bệnh hư sẽ làm cho chảy máu cam[155]. Nên thủ huyệt lạc để châm[156].
Biệt của kinh túc Thiếu Dương tên gọi là Quang Minh, nằm ở trên mắt cá 5 thốn, tách biệt đi về với Quyết âm, xuống dưới lạc với mu bàn chân[157]. Bệnh thực th́ quyết, bệnh hư th́ bị chứngliệt, qùe, ngồi xuống không đứng lên được[158]. Nên thủ huyệt lạc để châm[159].
Biệt của túc Dương minh tên gọi là Phong Long, nằm ở cách trên mắt cá 8 thốn, tách biệt ra để đi với kinh Thái âm[160]. Chi biệt của nó đi dọc theo mép ngoài xươngchầy, lên trên lạc với đầu và cổ gáy, hợp với khí của các kinh, xuống dưới để lạc với cổ họng[161]. Nếu bệnh mà khí nghịch lên th́ sẽ làm cho cổ họng bị tư, câm tiếng nói đột ngột[162]. Bệnh thực sẽ làm cho điên cuồng, bệnh hư th́ chân sẽ không co lại được, xương chầybị khô[163]. Nên thủ huyệt lạc để châm[164].
Biệt của túc Thái âm tên gọi là Công Tôn, nằm ở cách sau xương bản tiết 1 thốn, tách biệt đi với Dương minh[165]. Chi biệt của nó nhập vào để lạc với trường và Vị[166]. Khi quyết khí thượng nghịch sẽ làm thành chứng thổ tả[167]. Bệnh thực th́ trong ruột bị đau nhức, bệnh hư bị cổ trướng[168]. Nên thủ huyệt lạc để châm[169].
Biệt của túc Quyết âm tên gọi là Lăi Câu, nằm ở trên mắt cá chân trong 5 thốn[170]. Chi biệt của nó đi qua xương chầylên trên đến ḥn dái rồi kết lại ở dương vật[171]. Nếu bị bệnh khí nghịch sẽ làm cho trứng dái bị sưng thủng, bị chứng sán đột ngột[172]. Bệnh thực th́ dương vật cương và dài ra, bệnh hư sẽ bị ngứa dữ dội (ở bên ngoài bộ sinh dục)[173]. Nên thủ huyệt lạc để châm[174].
Biệt của Nhậm mạch tên gọi là Vĩ Ế , xuống dưới tán ra ở bụng[175]. Bệnh thực th́ da bụng bị đau, bệnh hư th́ da bụng bị ngứa[176]. Nên thủ huyệt lạc để châm[177].
Biệt của Đốc mạch tên gọi là Trường Cường, áp theo thịt lữ lên trên đến cổ, tán ra ở trên đầu, xuống dưới ngay ở 2 bên tả hữu xương bả vai, tách biệt ra đi theo kinh Thái dương nhập vào xuyên qua thịt lữ [178]. Bệnh thực th́ làm cho cột sống cứng, bệnh hư sẽ làm chứng đầu nặng, đầu choáng váng[179]. Nếu dọc theo cột sống có tà khí ở khách, nên thủ huyệt lạc để châm[180].
Đại lạc của Tỳ tên gọi là Đại Bao, xuất ra ở dưới huyệt Uyên Dịch 3 thốn, phân bố dưới ngực và sườn[181]. Bệnh thực th́ sẽ làm cho toàn thân bị đau nhức, bệnh hư sẽ làm cho trăm khớp xương trong toàn thân đều bị buông lỏng[182]. Nếu mạch có những huyệt lạc giăng khắp nơi, nên thủ huyệt lạc Đại Bao để châm[183].
Phàm 15 lạc trên, nếu thực th́ sẽ hiện rơ ra, nếu hư th́ mạch bị hăm hạ, nh́n không thấy được, nên t́m các huyệt trên dưới để (xác định)[184]. Kinh mạch của con người không đồng nhau v́ thế lạc mạch cũng có chỗ khác nhau[185].
THIÊN 11: KINH BIỆT
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá: “Ta nghe con người hợp với Thiên Đạo, bên trong có ngũ tạng để hợp với ngũ âm, ngũ sắc, ngũ thời, ngũ vị[1]. Ngũ vị: bên ngoài có lục phủ để ứng với lục luật, lục luật để “kiến” nên các kinh thuộc Âm Dương nhằm hợp với thập nhị huyệt, thập nhị thần, thập nhị tiết, thập nhị kinh thủy, thập nhị thời, thập nhị kinh mạch[2]. Đây là sự “ứng” của ngũ tạng lục phủ với Thiên Đạo[3]. Ôi ! Thập nhị kinh mạch là nơi con người dựa vào để sống, nơi mà bệnh dựa vào để thành, nơi mà con người dựa vào để trị, nơi mà bệnh dựa vào để khởi lên; cái học (về y) bắt đầu từ đây, sự khéo léo (của người thầy thuốc) phải đạt đến (sự hiểu biết về nó)[4]. Người thầy vụng về thường hay đổi sự hiểu biết của ḿnh về nó, người thầy thuốc khéo léo xem nó là vấn đề khó khăn (cần đạt đến)[5]. Ta xin hỏi thầy về sự “xuất nhập ly hợp của nó” như thế nào ?”[6].
Kỳ Bá cúi rập đầu xuống lạy 2 lạy, nói: “Sáng suốt thay câu hỏi của bệ hạ ! Đây chính là vấn đề mà người thầy thuốc vụng về thường lơ là và người thầy thuốc khéo léo rất chú trọng, lưu tâm đến. Nay thần xin nói rơ ngay như sau”[7].
Kinh ‘Túc Thái dương chi chính’, tách biệt nhập vào trong kheo chân, một đường đi của nó đi xuống dưới xương cùng cụt 5 thốn, tách biệt nhập vào giang môn, thuộc vào Bàng quang, tán ra ở Thận, dọc theo thịt “lữ”, đến ngay Tâm, nhập vào (Tâm) và tán ra[8]. Đường đi thẳng của nó, đi từ đường thịt “lữ” lên trên, xuất ra ở cổ gáy, rồi lại thuộc vào kinh Thái dương, đây là (đường đi) của 1 kinh[9].
Kinh “Túc Thiếu âm chi chính”, khi đến giữa kheo chân th́ tách biệt ra để đi theo kinh Thái dương và hợp với kinh này, khi nó lên đến Thận th́ ngay ở đốt cột sống thứ 14, nó xuất ra để thuộc vào huyệt Đới mạch[10]. Đường đi thẳng của nó đi lên để ràng buộc vào cuống lưỡi, rồi lại xuất ra ở cổ gáy để hợp với kinh Thái dương, ta gọi đây là ‘Nhất hợp’[11]. (Sự tương hợp này) tạo thành (mối quan hệ), đó là các đường kinh “chính” của Dương đều thành các đường kinh “biệt” của Âm[12].
Kinh “Túc Thiếu âm chi chính”, quay quanh vùng mấu chuyền lớn, nhập vào ven cḥm lông mu, hợp với đường đi của kinh Quyết âm[13]. Đường ‘biệt’ của nó nhập vào trong khoảng bờ sườn cụt, tuần hành theo trong ngực, thuộc vào Đởm rồi tán ra ở đây, nó lại lên trên đến Can, xuyên qua Tâm để lên trên, áp vào yết (thực quản), xuất ra ở hàm dưới mép, tán ra ở mặt, ràng buộc vào mục hệ, hợp với kinh Thiếu dương, rồi cùng đường “biệt” của Thiếu dương cùng đi lên, đây là “Nhị hợp”[14].
Kinh “Túc Dương minh chi chính”, lên đến mấu chuyền lớn nhập vào trong bụng, thuộc vào Vị rồi tán ra ở Tỳ, lên trên thông với Tâm, lên trên nữa dọc theo yết (thực quản), xuất ra ở miệng, lên đến chỗ lơm của sống mũi giữa mắt, ràng buộc với mục hệ rồi hợp với Dương minh[15].
Kinh “Túc Thái âm chi chính”, lên trên đến vùng mấu chuyền lớn, hợp với kinh Dương minh, rồi cùng đường “biệt” của Dương minh cùng đi lên, lên trên để kết với yết (thanh quản), xuyên qua lưỡi, đây là ‘Tam hợp’[16].
Kinh “Thái dương chi chính”, chỉ xuống Địa, tách biệt ra từ 2 vùng khớp vai, nhập vào nách, chạy lên Tâm ràng buộc với Tiểu trường[17].
Kinh “Thủ Thiếu âm chi chính”, tách biệt nhập vào ở huyệt Uyên Dịch, giữa 2 đường gân, thuộc vào Tâm, lên trên chạy vào yết hầu, xuất ra ở mặt, hợp với khoé mắt trong, đây là ‘Tứ hợp’[18].
Kinh “Thủ Thiếu dương chi chính”, chỉ lên Thiên, tách biệt ra ở đỉnh đầu nhập vào Khuyết bồn, đi xuống chạy vào Tam tiêu rồi tán ra ở giữa ngực[19].
Kinh “Thủ Tâm chủ chi chính”, tách biệt đi xuống dưới huyệt Uyên Dịch 3 thốn, nhập vào giữa ngực, tách biệt thuộc về Tam tiêu, xuất ra đi dọc theo hầu lung (thanh quản), xuất ra sau tai, hợp với phía dưới huyệt Hoàn Cốt thuộc kinh Thiếu dương, đây là Ngũ hợp[20].
Kinh “Thủ Dương minh chi chính”, đi từ tay, dọc theo 2 bên ngực và vú, tách biệt ra từ huyệt Kiên Ngung, nhập vào dưới trụ cốt (Đại Chùy), xuống dưới chạy vào Đại trường, thuộc vào Phế, lên trên, dọc theo hầu lung (thanh quản), xuất ra ở Khuyết bồn, hợp với kinh Dương minh[21].
Kinh “Thủ Thái âm chi chính”, tách biệt nhập vào Uyên Dịch trước kinh Thiếu âm, nhập vào đi đến Phế rồi tán ra ở Thái Dương, lên trên xuất ra ở Khuyết bồn, đi dọc theo hầu lung (thanh quản) rồi lại hợp với kinh Dương minh, đây là Lục hợp[22].
...
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
|
|
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 6 of 20: Đă gửi: 31 March 2005 lúc 11:45pm | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 12: KINH THỦY
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá: “Kinh mạch gồm có 12 đường, bên ngoài nó hợp với 12 kinh thủy, bên trong nó thuộc vào ngũ tạng, lục phủ [1]. Ôi ! 12 kinh thủy, trong số đó có lớn nhỏ, có sâu cạn, có rộng hẹp, có xa gần, tất cả đều không đồng nhau[2]. Ngũ tạng lục phủ có những cao thấp, nhỏ lớn, thọ nhận cốc khí nhiều ít cũng không bằng nhau. vậy sự tương ứng giữa chúng với nhau như thế nào?[3] Ôi ! kinh Thủy nhờ thọ được thủy để vận hành, ngũ tạng nhờ hợp được với thần khí hồn phách để tàng giữ, lục phủ nhờ thọ được ‘cốc khí’ để vận hành, thọ được ‘khí’ để mà mở rộng ra, kinh mạch nhờ thọ được ‘huyết’ để mà ‘doanh’ ra[4]. Nay muốn hợp lại nhau để ‘trị bệnh’ phải làm sao?[5] Ta có thể nghe tŕnh bày về sự châm sâu hay cạn, cứu bằng tráng số nhiều hay ít không?”[6].
Kỳ Bá đáp rằng: “Câu hỏi khéo thay ! Thiên rất cao không thể đo, Địa rất rộng không lường, đó là ư nghĩa của vấn đề được đặt ra[7]. Vả lại, con người sinh ra trong khoảng Thiên Địa, bên trong lục hợp[8]. Đây là Trời cao, Đất rộng, không phải là cái mà con người có thể đo lường mà đạt được vậy[9]. Đến như những kẻ ḿnh cao 8 thước, da thịt hiện rơ nơi đây, bên ngoài, ta có thể đo lường, rờ mó để biết được, khi chết, ta có thể ‘giải phẫu’ để nh́n xem sự cứng mềm của tạng, sự lớn nhỏ của phủ, sự nhiều ít của cốc khí, sự dài ngắn của mạch, sự thanh trọc của huyết, sự nhiều ít của khí[10]. Trong 12 kinh, kinh nào huyết nhiều khí ít, kinh nào huyết ít,khí nhiều , kinh nào cả huyết khí đều nhiều, kinh nào cả huyết lẫn khí đều thiếu, tất cả đều có ‘số lớn’ của nó[11]. Khi trị, dùng châm cứu nhằm điều ḥa khí của đường kinh, mỗi trường hợp đều có chỗ thích hợp của nó”[12].
Hoàng Đế nói: “Ta nghe Thầy nói, tai ta rất thích, nhưng Tâm ta chưa được thỏa măn. Ta mong được nghe cho hết”.[13]
Kỳ Bá đáp : “Đây chính là những ǵ con người ‘tham’ được với Thiên Địa, ứng được với Âm Dương, không thể không xét cho rơ”[14].
Kinh túc Thái dương, bên ngoài nó hợp với sông Thanh thủy, bên trong nó thuộc vào Bàng quang có nhiệm vụ làm thông thủy đạo[15].
Kinh túc Thiếu dương, bên ngoài nó hợp với sông Vị thủy, bên trong nó thuộc vào Đởm[16].
Kinh túc Dương minh , bên ngoài nó hợp với Hải thủy, bên trong nó thuộc vàoVị[17].
Kinh túc Thái âm, bên ngoài nó hợp với sông Nhữ thủy, bên trong nó thuộc vào Thận[18].
Kinh túc Quyết âm, bên ngoài nó hợp với sông Thằng thủy, bên trong nó thuộc vào Can[19].
Kinh thủ Thái dương, bên ngoài nó hợp với sông Hoài thủy, bên trong nó thuộc vào Tiểu trường, thủy đạo xuất ra từ đây[20].
Kinh thủ Thiếu dương, bên ngoài nó hợp với sông Tháp thủy, bên trong nó thuộc vào Tam tiêu[21].
Kinh thủ Dương minh, bên ngoài nó hợp với sông Giang thủy, bên trong nó thuộc vào Đại trường[22].
Kinh thủ Thái âm, bên ngoài nó hợp với sông Hà thủy, bên trong nó thuộc vào Phế [23].
Kinh thủ Thiếu âm, bên ngoài nó hợp với sông Tế thủy, bên trong nó thuộc vào Tâm[24].
Kinh thủ Tâm chủ, bên ngoài nó hợp với sông Chương thủy, bên trong nó thuộc vào Tâm bào[25].
Phàm tất cả ngũ tạng, lục phủ, thập nhị kinh thủy, bên ngoài nó có nguồn, bên trong nó có chỗ bẩm thu, tất cả xuyên suốt nhau như chiếc ṿng ngọc không đầu mối[26]. ‘Kinh’ của con người giống như vậy[27]. Cho nên, Thiên thuộc Dương, Địa thuộc Âm, từ thắt lưng trở lên thuộc Thiên, từ thắt lưng trở xuống thuộc Địa[28]. Cho nên, từ “hải” về phía bắc thuộc Âm, từ “hồ” về phía bắc thuộc Âm trong Âm, từ sông Chương về phía nam thuộc Dương, từ sông Hà thủy về phía bắc không đến sông Chương thuộc Âm trong Dương, từ sông Tháp thủy về nam đến sông Giang thủy thuộc Thái dương trong Dương[29]. Đây chỉ là 1 vùng đất (tượng trưng) sự tương hợp của Âm Dương mà thôi, nhằm chứng minh con người cùng ‘tham’ với Thiên Địa[30].
Hoàng Đế hỏi: Ôi ! Sự tương hợp giữa kinh thủy và kinh mạch có những chỗ xa gần, cạn sâu, thủy và huyết có sựnhiều ít, đều có những bất đồng nhưng hợp nhau, dùng nó vào việc châm như thế nào ?”[31].
Kỳ Bá đáp : “Kinh túc Dương minh là ‘biển’ của ngũ tạng, lục phủ, mạch của nó đại, huyết của nó nhiều, khí của nó thịnh, nhiệt của nó tráng; Châm đường kinh này, nếu không sâu th́ không làm tán được khí, không lưu kim th́ không tả được khí[32].
Châm kinh túc Dương minh sâu 6 phân, lưu 10 hô[33]. Châm kinh túc Thái dương sâu 5 phân, lưu 7 hô [34]. Châm kinh túc Thiếu dương sâu 4 phân, lưu 5 hô [35]. Châm kinh túc Thái âm sâu 3 phân, lưu 4 hô [36]. Châm kinh túc Thiếu âm sâu 2 phân, lưu 3 hô[37]. Châm kinh túc Quyết âm sâu 1 phân, lưu 2 hô[38].
Âm dương của Thủ có con đường thọ khí gần, khí đến lại nhanh, độ châm sâu không thể quá 2 phân, lưu kim đều không quá 1 hô[39]. Đối với những người c̣n trẻ hoặc lớn tuổi, đối với người có vóc to hay bé nhỏ, đối với người mập hay gầy, tất cả những trường hợp đó phải được người thầy thuốc dùng Tâm để thẩm định, đây là ta đă phỏng theocái lẽ thường của Thiên[40].
Việc dùng phép “cứu” cũng thế, nếu cứu mà quá mức th́ người bệnh sẽ bị ‘ác hỏa’, xương bị khô, mạch bị sắc, nếu châm mà quá mức th́ sẽ làm cho thoát khí[41].
Hoàng Đế hỏi: “Ôi ! vấn đề nhỏ lớn của kinh mạch, nhiều ít của huyết, dày mỏng của làn da, cứng mềm của bắp thịt cho đến vấn đề lớn nhỏ của “khuẩn: kết tụ giữa cân và nhục”, tất cả có thể đo lường được hay không ?”[42].
Kỳ Bá đáp : “Nhắm vào những trường hợp của những người có thể ‘đo lường’ được rồi chọn người ‘trung đạt’, đó là những người chưa ‘thoát nhục’ thái quá mà huyết khí cũng chưa suy[43]. Nếu gặp những người không đo lường được, tức là những người gầy yếu, h́nh nhục đều thoát, như vậy làm sao có thể chỉ dựa vào sự đo lường để mà châm được! Vậy nên thẩm xét lại phương pháp ‘thiết tuần môn án’, nên nh́n vào sự hàn ôn, thịnh suy (của khí huyết) để mà điều ḥa (khí huyết), đó mới gọi là nhân theo chỗ thích ứng đáng gọi là con đường đúng đắn nhất vậy[44].
THIÊN 13: KINH CÂN
Cân của kinh túc Thiếu dương khởi lên ở đầu ngón chân út, lên trên kết ở mắt cá ngoài, đi chếch lên để kết ở gối, đi xuống dọc theo mặt ngoài chân, kết ở gót chân, lên để kết ở gót chân phía sau, rồi kết ở kheo chân[1].
Chi biệt của nó kết ở phía ngoài bắp chuối, lên đến mép trong giữa kheo chân rồi cùng đoạn giữa kheo chân lên trên kết ở mông, lên trên, đi cạnh cột sống lên đến cổ gáy[2].
Một nhánh biệt nhập vào và kết ở cuống lưỡi[3].
Đường đi thẳng của nó kết ở xương chẩm cốt rồi lên đầu, xuống mặt (trán) rồi kết ở mũi[4].
Một nhánh tạo thành màng lưới trên mắt, xuống dưới kết ở g̣ má dưới mắt[5].
Một nhánh từ sau mép sau nách kết ở huyệt Kiên Ngung[6].
Một nhánh nhập vào dưới nách, lên trên xuất ra ở Khuyết bồn, lên trên kết ở huyệt Hoàn Cốt[7].
Một nhánh xuất ra từ Khuyết bồn đi chếch lên xuất ra ở g̣ má dưới mắt[8].
Bệnh của nó sẽ làm cho ngón chân út và ngón chân sưng thủng và đau, kheo chân bị chuột rút, lưng bị ưỡn như muốn găy, gân gáy bị co rút, vai không đưa cao lên được, đau từ nách lên đến Khuyết bồn như bó vặn lại, không lắc lư được từ phải hay trái ǵ cả[9].
Phép trị nên châm bằng phép ‘phần châm’ để đuổi hàn tà cho nhanh, không kể số lần châm, châm cho đến khi hết th́ thôi; khi châm nên t́m chỗ nào đau (thống điểm) th́ xem đó là du huyệt để châm, ta gọi là chứng ‘tư của tháng trọng xuân’ vậy[10].
· Cân của túc Thiếu dương khởi lên ở ngón chân áp út, phía ngón út, lên trên kết ở mắt cá ngoài, lên trên dọc theo mép ngoài của xương chầy, kết ở mép ngoài gối[11].
Một nhánh tách biệt khởi lên ở bên ngoài xương phụ cốt lên cho đến mấu chuyền lớn, phía trước nó kết ở huyệt Phục Thố, phía sau nó kết ở vùng xương cùng[12].
Đường đi thẳng của nó lên trên cưỡi lên vùng mềm của bờ sườn cụt, lên trên đi theo mép trước của sườn, ràng buộc vào vùng ngực, vú, kết ở Khuyết bồn[13].
Đường đi thẳng của nó lên trên xuất ra từ nách xuyên qua Khuyết bồn xuất ra ở trước kinh Thái dương, đi theo sau tai, lên trên đến góc trán, giao hội ở đỉnh đầu, đi xuống hàm, rồi lên kết ở xương má dưới mắt[14].
Một chi nhánh kết ở đuôi mắt đóng vai tṛ ǵn giữ (duy tŕ) bên ngoài[15].
Khi bệnh, nó sẽ làm chuyển cân ở ngón áp út phía ngón út, dẫn lên đến gối và chuyển cân ở mép ngoài gối, làm cho gối không co duỗi được, kheo chân bị co rút, mặt trước co giật lên đến háng (mấu chuyền lớn), phía sau làm cho giật đến vùng xương cùng, nó làm đau lan tràn đến bờ dưới sườn cụt, lên trên nó dẫn đến vùng ngực, vú và Khuyết bồn cũng đau, gân cổ bị co rút từ trái sang phải, mắt phải không mở ra được, lên trên quá góc mặt để cùng vận hành với Kiểu mạch, bên trái lạc với bên phải, cho nên nếu bị thương ở góc trái th́ chân phải không cử động được, ta gọi tên là ‘duy cân tương giao’[16]. Phép trị là phải châm bằng phép ‘phần châm’ để đuổi hàn tà cho nhanh, không kể số lần châm, châm cho đến khi hết bệnh th́ thôi; khi châm nên t́m chỗ nào đau (thống điểm) xem đó là du huyệt để châm; ta gọi là chứng ‘tư của tháng mạnh xuân’ vậy[17].
· Cân của túc Dương minh khởi lên ở giữa 3 ngón chân, kết ở trên mu bàn chân, đi chếch ra ngoài, lên trên gia thêm cho phụ cốt, lên để kết ở mép ngoài gối[18].
Đường lên thẳng của nó kết ở mấu chuyền lớn, lên dọc theo hông sườn rồi thuộc vào cột sống[19].
Đường đi thẳng của nó lên trên dọc theo xương chầy rồi kết ở gối[20].
Một nhánh kết ở ngoài phụ cốt, hợp với kinh Thiếu dương[21].
Đường đi thẳng của nó lên trên đi dọc theo huyệt Phục Thố, lên trên kết ở háng, tụ lại ở âm khí (bộ sinh dục), lên đến bụng, bổ tán ra đến Khuyết bồn rồi kết lại, lên cổ, lên áp vào miệng, hợp với xương g̣ má, xuống dưới kết ở mũi, lại lên trên hợp với kinh Thái dương, (kinh Thái dương tạo thành màng lưới ở trên mắt), kinh Dương minh tạo thành màng lưới ở dưới mắt[22].
Một nhánh đi từ má lên kết ở trước tai[23].
Khi gây bệnh, nó sẽ làm cho chuyển cân từ ngón chân giữa lên đếnxf ống chân, bàn chân bị giật nhảy lên và cứng, vùng huyệt Phục Thố bị chuyển cân, vùng háng bị sưng thủng, bị chứng đồi sán, cân ở bụng bị co giật, dẫn lên đến Khuyết bồn và má, miệng bị méo sệch, nếu bệnh cấp th́ mắt không nhắm lại được, nếu nhiệt th́ cân bị mềm lỏng mắt không mở được, nếu cân ở má bị nhiệt th́ nó sẽ làm cho cân bị buông lỏng không co lại được, miệng bị sệ xuống[24].
Phép trị là phải dùng “mỡ ngựa”, thoa lên chỗ đang bị co giật, dùng rượu ngâm Quế để bôi vào chỗ bị mềm lỏng, dùng cành Dâu có móc để móc cho miệng được ngay lại (không c̣n méo nữa), tức là dùng tro lửa của cành dâu sống đặt vào chỗ lơm sâu dưới đất, làm thế nào để cho người bệnh ngồi 1 cách thoải mái, đủ ấm, sau đó dùng mỡ ngựa bôivào nơi má bị co giật, đồng thời cho bệnh nhân uống ít rượu ngon, ăn thịt nướng thơm ngon; người nào không biết uống rượu cũng phải tự ḿnh cố gắng uống cho kỳ được, thoa bóp chỗ đau khoảng 3 lần th́ hết bệnh[25].
Phép trị nên châm bằng phép ‘phần châm’ để đuổi hàn tà cho nhanh, không kể số lần châm, châm cho đến khi hết th́ thôi, Ta gọi là chứng ‘tư của tháng qúy xuân’[26].
· Cân của túc Thái âm khởi lên ở bên cạnh trong của đầu ngón chân cái, lên trên kết ở mắt cá trong[27].
Đường thẳng của nó lạc với xương phụ cốt trong gối, lên trên đi dọc theo mặt trong đùi, kết ở háng, tụ ở bộ sinh dục, lên trên bụng, kết ở rốn, đi bên trong bụng, kết ở cạnh sườn, tán ra ở giữa ngực[28].
Nhánh ở trong bám vào cột sống, khi gây bệnh, nó sẽ làm cho từ đầu ngón chân cái đến mắt cá trong đều đau, đau như chuột rút, xương phụ cốt bên trong gối bị đau, từ mặt trong vế lên đến háng bị đau, vùng bộ sinh dục bị đau xoắn, xuống dưới dẫn đến (lên trên dẫn đến) rốn và hai bên hông sườn đau, dẫn đến ngực và trong cột sống đau[29].
Phép trị nên châm bằng phép ‘phần châm’, không kể số lần châm, châm cho đến khi hết bệnh th́ thôi, khi châm nên t́m chỗ nào đau th́ xem đó là du huyệt để châm, ta gọi là ‘tư bệnh của mạnh thu’ vậy[30].
· Cân của Túc Thiếu âm khởi lên từ mặt dưới ngón chân út, cùng với cân của Túc Thái âm đi chếch về phía dưới của mắt cá trong, kết ở gót chân, hợp với cân của Thái dương, đi lên kết ở dưới và phía trong xương phụ cốt, cùng với cân của Thái âm lên trên đi dọc theo cột sống trong rồi dọc theo 2 bên thịt lữ để lên đến cổ gáy, kết ở xương chẩm cốt, hợp với cân của kinh túc Thái dương[31].
Khi bệnh, nó sẽ làm cho gan bàn chân bị chuyển cân, cho nên các nơi mà đường kinh kết vào đều đau và đều chuyển cân, v́ bệnh được biểu hiện ở các nơi này, cho nên sẽ gây thành động kinh, co quắp, và cứng ḿnh; nếu bệnh ở ngoài th́ sẽ không cúi xuống được, nếu bệnh ở trong th́ không ngửa lên được, cho nên nếu bệnh ở Dương th́ thắt lưng bị găy ngược ra sau không cúi xuống được, nếu bệnh ở Âm th́ không ngửa lên được[32].
Phép trị nên châm bằng phép ‘phần châm’ để đuổi hàn tà cho nhanh, không kể số lần châm, châm cho đến khi hết th́ thôi, khi châm nên t́m chỗ nào đau th́ xem đó là du huyệt để châm, ta gọi đó là chứng ‘tư của trọng thu’ vậy[33].
· Cân của túc Quyết âm khởi lên ở mặt trên ngón chân cái, lên trên kết ở trước mắt cá trong, lên trên đi dọc theo xươngchầy, lên trên kết ở phía dưới của bên trong xương phụ cốt, lên trên đi dọc theo mặt trong của vế, kết ở bộ sinh dục, lạc với các cân khác[34].
Khi gây bệnh, nó sẽ làm cho từ ngón chân cái đến trước mắt cá trong đau, trong xương phụ cốt đau, phía trong vế đau, chuyển cân, bộ sinh dục bất dụng, liệt không dùng được nữa; nếu bị thương bên trong nó sẽ không cứng lên được, nếu bị thương bởi hàn tà th́ nó bị teo thụt vào trong, nếu bị thương bởi nhiệt th́ nó cứng lên không nhỏ lại được[35]. Phép trị là dùng phép ‘hành thủy’ để thanh Âm khí, c̣n nếu bệnh bị chuyển cân nên dùng phép ‘phần châm’, ‘kiếp thích’, không kể số lần châm, ḍ thấy nơi nào có điểm đau th́ xem đó là du huyệt để châm, ta gọi đây là chứng ‘tư của qúy thu’ vậy[36].
· Cân của Thủ Thái dương khởi lên ở trên ngón út, kết ở cổ tay trên, tuần hành dọc theo mép trong cẳng tay, kết ở phía sau chỗ xương lồi nhọn phía trong khuỷu tay, ấn mạnh vào đó thấy cảm giác đến trên ngón tay út, nhập vào để kết ở dưới nách[37].
Một nhánh đi ra phía sau nách, lên trên ṿng theo bả vai, dọc theo cổ, xuất ra đi theo phía trước kinh Thái dương, kết ở huyệt Hoàn Cốt sau tai[38].
Một nhánh nhập vào trong tai[39].
Đường đi thẳng của nó xuất ra ở trên và dưới tai, kết ở hàm, lên trên thuộc vào khoé mắt ngoài[40].
Khi gây bệnh, nó sẽ làm cho ngón tay út lan ra đến mép sau xương lồi nhọn phía trong khuỷu tay đều bị đau, đau dẫn lên phía trong cẳng tay nhập vào dưới nách, dưới nách cũng đau, mép sau nách đau, ṿng theo sau bả vai dẫn lên đến cổ đau, ứng theo đó là trong tai bị kêu và đau, đau dẫn đến hàm, mắt có khi bị mờ hồi lâu rồi mới thấy trở lại; khi gân cổ bị co rút th́ sẽ làm cho gân bị yếu và cổ bị sưng, đó là hàn nhiệt đang ở tại cổ [41].
Phép trị nên dùng phép ‘phần châm’, ‘kiếp thích’, không kể số lần châm, ḍ thấy nơi nào bị đau th́ đó là du huyệt để châm, hi nào nó vẫn c̣n sưng thủng, th́ tiếp tục dùng kim nhọn (sàm châm) để châm[42].
Đường đi của nhánh gốc lên đến vùng răng, dọc theo trước tai, thuộc vào khoé mắt ngoài, lên đến hàm (trán), kết ở góc trán[43]. Bệnh này làm chuyển cân ở các đường nó đi qua[44]. Phép trị nên dùng phép ‘phần châm’, ‘kiếp thích’, không kể số lần châm, ḍ thấy nơi nào đau th́ đó là du huyệt để châm, gọi là chứng ‘tư của trọng hạ’ vậy[45].
· Cân của Thủ Thiếu dương khởi lên ở đầu ngón tay thứ tư phía ngón út, kết ở cổ tay, lên trên đi dọc theo cẳng tay kết ở khuỷu tay, lên trên ṿng quanh theo mép ngoài cánh tay, lên trên vai, đi lên cổ, hợp với kinh Thủ Thái dương[46]
Một nhánh từ dưới góc hàm nhập vào ràng buộc với cuống lưỡi[47].
Một nhánh lên khỏi răng đi dọc ra trước tai, thuộc vào khoé mắt ngoài, lên đến trán kết ở góc trán[48].
Khi gây bệnh th́ suốt con đường mà kinh đi qua đều chuyển cân, lưỡi bị cuốn lại[49].
Phép trị là dùng phép ‘phần châm’, ‘kiếp thích’, không kể số lần châm cho đến khi hết bệnh th́ thôi, chỗ nào có điểm đau chỗ đó là du huyệt để châm, gọi là chứng ‘tư của qúy hạ’[50].
· Cân của thủ Dương minh khởi lên ở đầu ngón tay trỏ về phía ngón cái, kết ở cổ tay, lên trên đi dọc theo cẳng tay lên trên kết ở ngoài khuỷu tay và lên trên đến cánh tay, kết ở huyệt Kiên Ngung[51].
Một nhánh ṿng theo bả vai áp vào 2 bên cột sống[52].
Đường đi thẳng của nó đi từ huyệt Kiên Ngung lên đến cổ [53].
Một nhánh lên má, kết ở trong xương g̣ má[54].
Đường đi thẳng của nó lên trên xuất ra ở trước kinh thủ Thái dương, lên trên đến góc trái của trán để lạc với đầu, đi xuống hàm bên phải[55].
Khi bệnh, nó sẽ gây cho suốt trên đường mà nó đi qua đều bị đau và vị chuyển cân, vai không đưa lên cao được, cổ không ngó qua bên trái và phải được[56].
Phép trị nên dùng phép ‘phần châm’, ‘kiếp thích’, không kể số lần châm, châm cho hết bệnh th́ thôi, nơi nào có điểm đau th́ nơi đó có huyệt để châm, gọi là chứng ‘tư của mạnh hạ’[57].
· Cân của thủ Thái âm khởi lên ở phía trên đầu ngón tay cái, đi dọc theo ngón tay cái lên trên kết ở sau huyệt Ngư Tế vận hành theo phía ngoài Thốn khẩu, lên trên dọc theo cẳng tay kết ở giữa khuỷu tay, lên trên đến mép trong cánh tay, nhập vào nách, xuống dưới xuất ra ở Khuyết bồn, kết ở trước huyệt Kiên Ngung, lên trên kết ở Khuyết bồn, xuống dưới kết ở trong ngực, tán ra xuyên qua vùng thượng Vị, rồi hợp ở vùng cuối hông sườn[58].
Khi bệnh, nó sẽ làm cho suốt con đường mà nó đi qua đều bị chuyển cân, đau, nếu nặng hơn sẽ thành chứng ‘tức bôn’, hông sườn bị vặn, thổ huyết [59].
Phép trị nên dùng phép ‘phần châm’, ‘kiếp thích’, không kể số lần châm, cho đến khi hết bệnh th́ thôi, ḍ thấy chỗ nào có điểm đau th́ đó là du huyệt để châm, gọi là chứng ‘tư của trọng đông’[60].
· Cân của thủ Tâm chủ khởi lên ở đầu ngón tay giữa, cùng đi với cân của Thái âm, kết ở mép trong khuỷu tay, đi lên theo phía trong cánh tay, kết ở dưới nách, đi xuống tán ra phía trước để sau, áp vào hông sườn[61].
Một nhánh nhập vào nách, tán ra ở giữa ngực, kết ở cánh tay hoặc vùng thượng Vị[62].
Bệnh của nó xẩy ra sẽ làm cho suốt con đường mà nó đi qua đều bị chuyển cân cho đến vùng ngực bị đau, chứng ‘tức bôn’[63]. Phép trị nên dùng phép ‘phần châm’, ‘kiếp thích’, không kể số lần châm, cho đến khi nào hết bệnh th́ thôi, chọn chỗ nào có điểm đau th́ chỗ đó là du huyệt để châm, gọi là chứng ‘tư của mạnh đông’[63].
· Cân của thủ Thiếu âm khởi lên ở mặt trong ngón út, kết ở xương nhọn (cổ tay), lên trên kết ở mép trong khuỷu tay, lên trên nhập vào nách, giao với kinh Thái âm, đi sát vào trong vú, kết ở giữa ngực, tuần hành theo cánh tay (vùng bôn, ngực), xuống dưới ràng buộc vào rốn[64].
Nếu gây bệnh nó sẽ làm cân bên trong co rút, chứng ‘Phục lương’, xuống dưới làm cho khuỷu tay như bị một màn lưới co kéo[65].
Nếu gây bệnh th́ nó sẽ làm suốt con đường mà nó đi qua sẽ bị chuyển gân, gân bị đau[66]. Phép trị nên dùng phép ‘phần châm’, ‘kiếp thích’, không kể số lần châm, khi nào hết bệnh th́ thôi[67].
Khi nó đă thành Phục lương th́ bệnh nhân sẽ ói ra máu và mủ, sẽ chết, không trị được[68]. Bệnh thuộc kinh cân, nếu hàn th́ làm cho bệnh nhân bị găy gấp ra sau, gân bị co rút, nếu nhiệt th́ gân bị buông lỏng không co lại được, bị chứng Âm nuy không c̣n dùng đến (tông cân) được nữa[69]. Khi Dương bị cấp th́ bị găy gấp ra sau, Âm bị cấp th́ bị cúi xuống không duỗi người ra được[70]. Khi chúng ta áp dụng phương pháp ‘thối thích’ tức là châm đối với hàn chứng, hàn cấp[71]. Trong trường hợp nếu là nhiệt chứng th́ gân bị buông lỏng không co lại được, không nên áp dụng phương pháp ‘phần châm’, gọi là chứng ‘tư của qúy đông’ vậy[72]. Kinh Dương minh ở Túc, kinh Thái dương ở Thủ, khi cân bị co rút th́ miệng và mắt bị méo lệch, và đều bị co rút không thể nh́n thấy thẳng, phép trị như phương pháp đă nói[73].
THIÊN 14: CỐT ĐỘ
Hoàng Đế hỏi Bá Cao: “Thiên ‘Mạch Độ’ có nói về sự dài và ngắn của kinh mạch, vậy chúng ta dựa vào đâu để lập nên (sự quy định) đó ?”[1].
Bá Cao đáp : “Trước hết, chúng ta nên đo đạc sự dài ngắn, rộng hẹp, lớn nhỏ của cốt tiết, được vậy th́ mạch độ sẽ định vậy” [2].
Hoàng Đế hỏi: “Ta mong được nghe về mức độ trung b́nh của của người trung b́nh (chúng nhân)[3]. Con người trung b́nh đo dài được 7 xích 5 thốn, vậy sự dài ngắn, lớn nhỏ của cốt tiết của họ phải tính như thế nào (kỷ hà) ?[4].
Bá Cao nói: “Chu vi của đại cốt của đầu dài 2 xích 6 thốn, chu vi của ngực dài 4 xích 5 thốn, chu vi của thắt lưng dài 4 xích 2 thốn, vùng có tóc che phủ, tức là mí tóc trước trán đến mí tóc cổ gáy sau dài 1 xích 2 thốn, từ mí tóc trước xuống đến cằm dài 1 xích, người quân tử nên dùng phép chiết trung (để tính)”[5].
Từ kết hầu trở xuống đến giữa Khuyết bồn dài 4 thốn[6]. Từ Khuyết bồn trở xuống đến xương Cưu Vĩ dài 9 thốn[7]. Nếu quá (dài hoặc rộng hơn) th́ Phế to ra, nếu không đủ (bất măn) th́ Phế nhỏ lại[8]. Từ xương kiếm (chấn thủy) xuống cho đến Thiên Xu dài 8 thốn[9]. Nếu quá th́ Vị to ra, nếu bất cập th́ Vị nhỏ lại[10]. Từ Thiên Xu xuống đến Hoành Cốt dài 6 thốn rưỡi[11]. Nếu quá th́ hồi trường rộng và dài, nếu không đủth́ hẹp và ngắn[12]. Xương hoành cốt dài 6 thốn rưỡi[13]. Từ mép trên của Hoành Cốt trở xuống cho đến mép trên của phía trong xương phụ cốt dài 1 xích 8 thốn[14]. Từ mép trên của phía trong xương phụ cốt trở xuống đến mép dưới dài 3 thốn rưỡi[15]. Từ mép dưới của xương phụ cốt trong xuống dưới đến mắt cá trong dài 1 xích 3 thốn[16]. Từ mắt cá xuống dưới mặt đất dài 3 thốn[17]. Từ kheo chân ngay đầu gối xuống dưới đến mu bàn chân dài 1 xích 3 thốn[18]. Từ mu bàn chân xuống tới mặt đất dài 3 thốn[19]. Cho nên, phần chu vi của cốt lớn th́ gọi là thái quá, nhỏ th́ gọi là bất cập[20].
Từ góc trán đến xương trụ cốt dài 1 xích[21]. Phần vận hành trong nách không hiện rơ ra dài 4 thốn[22]. Từ nách xuống dưới xương sườn cùng (quư hiếp) dài 1 xích 2 thốn[23]. Từ xương sườn cùng xuống đến mấu chuyển lớn (bễ khu) dài 6 thốn[24]. Từ mấu chuyển lớn xuống khe đầu gối dài 1 xích 9 thốn[25]. Từ đầu gối xuống đến mắt cá chân ngoài dài 1 xích 6 thốn[26]. Từ mắt cá ngoài xuống đến huyệt Kinh Cốt dài 3 thốn[27]. Từ huyệt Kinh cốt xuống đến mặt đất dài 1 thốn[28].
Phía sau tai, ngay nơi huyệt Hoàn Cốt đo ngang rộng 9 thốn[29]. Trước tai, ngang nơi cửa tai (Thính Cung) đo ngang rộng 1 xích 3 thốn[30]. Trong khoảng lưỡng quyền (2 má), 2 bên cách nhau 7 thốn[31]. Khoảng cách giữa 2 vú rộng 9 thốn rưỡi[32]. Khoảng cách giữa 2 mấu chuyển lớn rộng 6 thốn rưỡi[33]. Chân dài 1 xích 2 thốn, rộng 4 thốn rưỡi[34]. Từ vai đến khuỷu tay dài 1 xích 7 thốn[35]. Từ khuỷu tay đến cổ tay dài 1 xích 2 thốn rưỡi[36]. Từ cổ tay đến xương bản tiết của ngón giữa dài 4 thốn[37]. Từ xương bản tiết đến cuối (ngón tay) dài 4 thốn rưỡi[38].
Từ mí tóc gáy xuống dưới đến xương sống lưng dài 2 thốn rưỡi[39]. Từ lữ cốt trở xuống đến xương cùng gồm 21 đốt, dài 3 xích[40]. Các đốt nằm trên mỗi đốt đều dài 1 thốn 4 phân 1 ly, phần c̣n dư lẻ lại đều được tính ở phần các đốt dưới, cho nên, 7 đốt trên cho đến lữ cốt dài 9 thốn 8 phân 7 ly[41].
Đây là những độ của cốt của chúng nhân: đa số người, từ đó (cổ nhân) lập nên sự dài ngắn của kinh mạch[42]. Nhờ đó, ta có thể nh́n kinh mạch được ở thân thể, khi nó hiện ra phù mà kiên, hiện ra rơ ràng mà lớn, đó là huyết nhiều; nhỏ mà trầm, đó khí nhiều[43].
THIÊN 15: NGŨ THẬP DOANH
Hoàng Đế hỏi: “Ta mong được nghe thế nào là ngũ thập doanh”[1].
Kỳ Bá đáp: “Thiên xoay hết 1 chu th́ hết nhị thập bát tú, mỗi tú vận hành 36 phân, khí của con người vận hành 1 chu[2]. Trong 1008 phân, nhật hành nhị thập bát tú, kinh mạch của con người vận hành trên dưới, trái phải, trước sau, thế là 28 mạch vận hành chu thân dài 16 trượng 2 xích nhằm ứng với nhị thập bát tú, lậu thủy chảy xuống trăm khắc nhằm phân ra ngày và đêm[3]. Cho nên con người 1 lần hô th́ mạch tái động, khí vận hành 3 thốn[4]. Hô hấp định 1 tức, khí vận hành 6 thốn[5]. Khí vận hành trong trong 10 tức được 6 xích, nhật hành nhị phân, 270 tức khí hành 16 trượng 2 xích, khí vận hành giao thông với bên trong 1 chu toàn thân, nước chảy xuống 2 khắc, nhật hành 25 phân, 540 tức khí hành 1 lần nữa chu toàn thân, nước chảy xuống 4 khắc, nhật hành 40 phân, 2700 tức khí vận hành 10 chu toàn thân, nước chảy xuống 20 khắc, nhật hành 5 tú 20 phân, 13.500 tức khí vận hành 50 doanh ở toàn thân nước chảy xuống 100 khắc, nhật hành nhị thập bát tú, nước chảy xuống đă hết, mạch cũng dứt vậy[6]. Cái gọi là giao thông ư nói cùng vận hành với nhau theo đúng với con số. V́ thế con số 50 doanh đă đáp ứng đầy đủ tuổi thọ của Thiên Địa... nghĩa là sự vận hành được 810 trượng vậy[7].
THIÊN 16: DOANH KHÍ
Hoàng Đế nói: “Con đường của doanh khí qúy nhất là ở chỗ nạp cốc khí nhập vào Vị, sau đó mới truyền lên cho Phế, tràn ngập ở trong và bố tán ra ngoài, phần tinh chuyên vận hành trong kinh toại, nó doanh hành 1 cách thường không bao giờ ngừng lại, chung rồi lại thỉ, đây chính là kỷ của Thiên Địa[1]. Cho nên, khí bắt đầu xuất ra từ Thái âm rồi chú rót vào kinh thủ Dương minh, vận hành lên trên rót vào kinh túc Dương minh, xuống dưới vận hành cho đến mu bàn chân rồi rót vào trong khoảng ngón cái để hợp với kinh Thái âm, đi lên trên áp vào Tỳ, từ Tỳ rót vào giữa Tâm, lại tuần hành theo kinh Thủ Thiếu âm, xuất ra khỏi nách, xuống dưới theo cẳng tay để rót vào ngón tay út, hợp với kinh Thủ Thái dương, lại vận hành lên trên, cưỡi lên nách, xuất ra ở xương má (dưới mắt) rót vào khoé mắt trong, lên đỉnh đầu, xuống đến cổ gáy để hợp với kinh túc Thái dương, tuần hành theo cột sống xuống dưới xương cùng, rồi lại đi xuống để rót vào đầu ngón út, tuần hành theo giữa ḷng bàn chân để rót vào kinh túc Thiếu âm, tuần hành lên trên rót vào Thận, từ Thận lại rót vào ngoài Tâm để rồi tán ra ở giữa lồng ngực, tuần hành theo mạch của kinh Tâm chủ, xuất ra dưới nách, đi xuống cẳng tay, xuất ra ở giữa 2 đường gân, nhập vào ḷng bàn tay, xuất ra ở đầu ngón giữa, trở lại rót vào đầu ngón áp út phía ngón út hợp với kinh Thủ Thiếu dương, đi lên trên rót vào Chiên Trung, tán ra ở Tam tiêu, từ Tam tiêu rót vào Đởm, xuất ra ở hông sườn, rót vào kinh túc Thiếu dương, lại đi xuống mu bàn chân, rồi lại từ mu bàn chân rót vào trong chỗ khoảng ngón chân cái để hợp với kinh Túc Quyết âm, vận hành lên trên đến Can, từ Can lên trên rót vào Phế, lên trên đến cổ họng, nhập vào khiếu trong mũi (kháng tảng) dứt ở khiếu cổ họng (súc môn)[2].
Chi biệt của nó lên trên trán, tuần hành ở đỉnh đầu, xuống dưới cổ gáy, tuần hành theo cột sống nhập vào xương cùng, đó là nơi của Đốc mạch để lạc với Âm khí (bộ sinh dục), lên trên đi qua giữa cḥm lông mu, nhập vào giữa rốn, lên trên tuần hành theo bên trong bụng, nhập vào Khuyết bồn, xuống dưới rót vào giữa Phế, rồi lại xuất ra ở kinh Thái âm[3]. Đây chính là con đường vận hành của doanh khí, tạo thành lẽ thường của sự nghịch thuận vậy[4].
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 7 of 20: Đă gửi: 31 March 2005 lúc 11:51pm | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 17: MẠCH ĐỘ
Hồng Đế nĩi: “Ta mong được nghe về vấn đề mạch độ”[1].
Kỳ Bá đáp : “Lục dương kinh của Thủ đi từ tay đến đầu, dài 5 xích, 5 lần 6 là 3 trượng[2].
Lục âm kinh của Thủ đi từ tay đến giữa ngực dài 3 xích 5 thốn. 3 lần 6 là 1 trượng 8 xích, 5 lần 6 là 3 xích, hợp lại là 2 trượng 1 xích[3].
Lục dương kinh của Túc đi từ chân lên trên đến đầu dài 8 xích, 6 lần 8 là 4 trượng 8 xích[4].
Lục Âm kinh của Túc đi từ chân lên đến giữa ngực dài 6 xích 5 thốn, 6 lần 6 là 3 trượng 6 xích, 5 lần 6 là 3 xích, hợp lại là 3 trượng 9 xích[5].
Kiểu mạch đi từ chân lên đến mắt dài 7 xích 5 thốn, 2 lần 7 là 1 trượng 4 xích, 2 lần 5 là 1 xích, hợp lại là 1 trượng 5 xích[6].
Đốc mạch, Nhậm mạch mỗi mạch dài 4 xích 5 thốn, 2 lần 4 là 8 xích, 2 lần 5 là 1 xích, hợp lại là 9 xích, hợp lại là 9 xích, tất cả hợp lại là 16 trượng 2 xích[7].
Đây là đại kinh toại của khí[8].
Kinh mạch thuộc về lư, phần nhánh và lạc ngang là thuộc về lạc[9]. Biệt của lạc là tơn (lạc, tơn lạc) nếu thịnh th́ thành huyết, nên mau mau châm trừ bỏ nĩ đi[10]. Nếu khí thịnh th́ dùng phép châm tả, nếu khí hư th́ nên cho uống thuốc để bổ nĩ[11]. Ngũ tạng thường thơng với thất khiếu ở trên[12]. Cho nên Phế khí thơng với mũi, nếu Phế lợi th́ mũi cĩ thể biết được mùi thối hoặc thơm[13]. Tâm khí thơng với lưỡi, nếu Tâm hịa th́ lưỡi cĩ thể biết được ngũ vị[14]. Can khí thơng với mắt, nếu Can hịa th́ mắt cĩ thể phân biệt được ngũ sắc[15]. Tỳ khí thơng với miệng, nếu Tỳ hịa th́ miệng cĩ thể biết được ngũ cốc[16]. Thận khí thơng với tai, nếu thận hịa th́ th́ tai cĩ thể nghe được ngũ âm[17]. Ngũ tạng bất hịa th́ thất khiếu bất thơng, lục phủ bất hịa th́ khí sẽ bị giữ lại và thành chứng ung[18].
Cho nên, nếu tà khí ở tại phủ th́ Dương mạch bất hịa, Dương mạch bất hịa th́ khí bị giữ lại, khí bị giữ lại th́ Dương khí bị thịnh[19]. Nếu Dương khí quá thịnh th́ âm bị bất lợi, Âm mạch bất lợi th́ huyết bị giữ lại, huyết bị giữ lại th́ Âm khí bị thịnh[20]. Nếu Âm khí quá thịnh th́ Dương khí khơng thể tươi, gọi là quan[21]. Nếu Dương khí quá thịnh th́ Âm khí khơng thể tươi, gọi là cách[22]. Nếu cả Âm Dương đều thịnh khơng cùng làm vinh cho nhau, gọi là Quan Cách[23]. Khi bị Quan Cách th́ sẽ khơng sống được trọn đời ḿnh mà đă chết rồi vậy[24].
Hồng Đế hỏi: “Kiểu mạch khởi lên như thế nào và chấm dứt như thế nào ? Khí nào đă làm vinh nhau ?”[25].
Kỳ Bá đáp : “Kiểu mạch là 1 biệt mạch của kinh Thiếu Âm, khởi lên ở sau xương Nhiên cốt, lên trên khỏi mắt cá trong lên thẳng tuần hành theo phía trong đùi, nhập vào Âm khí, lên trên tuần hành theo trong ngực, nhập vào Khuyết bồn, lên trên, xuất ra ở trước huyệt Nhân Nghênh, nhập vào phía dưới mắt rồi thuộc vào khoé mắt trong, hợp với kinh Thái dương và mạch Dương kiểu rồi lên trên nữa; (Âm kiểu và Dương kiểu) cùng giao khí với nhau th́ sẽ làm trơn ướt cho mắt; Nếu khí này khơng làm thơng (tươi) cho nhau th́ mắt sẽ khơng nhắm lại được”[26].
Hồng Đế hỏi:“Khí chỉ độc hành ở ngũ tạng mà khơng làm vinh ở lục phủ, tại sao thế?”[27].
Kỳ Bá đáp : “Khí khơng thể khơng vận hành, nĩ ví như nước phải chảy, nhật nguyệt phải vận hành khơng ngừng[28]. Cho nên Âm mạch làm vinh cho tạng, Dương mạch làm vinh cho phủ, như chiếc vịng ngọc khơng đầu mối, khơng biết cái kỷ ở chỗ nào, chung rồi lại thỉ[29]. Khí tràn ngập của nĩ, bên trong nĩ tưới ướt tạng phủ, bên ngồi nĩ làm trơn ướt tấu lư”[30].
Hồng Đế hỏi: “Kiểu mạch cĩ Âm, cĩ Dương, vậy mạch nào tính theo con số nào ?”[31]. Kỳ Bá đáp: “Người con trai phải tính vào số Dương, người con gái phải tính vào số Âm, tính tới con số nào th́ đĩ là kinh, con số khơng tính gọi là lạc”[32].
THIÊN 18: DOANH VỆ SINH HỘI
Hồng Đế hỏi Kỳ Bá: “Con người thọ khí từ đâu ? Âm Dương hội nhau ở đâu ? Khí ǵ gọi là Doanh ? Khí ǵ gọi là Vệ ? Doanh khí sinh ra từ đâu ? Vệ khí hội nhau ở đâu ? Khí của người già và người trai tráng khơng đồng nhau, Âm Dương ở những chỗ khác nhau, Ta mong được nghe về chỗ hội của chúng”[1].
Kỳ Bá đáp : “Con người thọ khí ở cốc khí, cốc khí nhập vào Vị để rồi truyền lên đến Phế, ngũ tạng lục phủ đều nhờ vậy mà thọ được khí ấy[2]. Phần thanh của khí ấy thành doanh, phần trọc của nĩ thành vệ[2]. Doanh ở trong mạch, vệ ở ngồi mạch, doanh hành thành những vịng khơng ngừng nghỉ, vận hành đủ 50 chu rồi trở lại họp đại hội với nhau[3]. Âm dương cùng quán thơng nhau như chiếc vịng ngọc khơng đầu mối[4]. Vệ khí vận hành ở Âm 25 độ, vận hành ở Dương 25 độ, phân làm ngày và đêm, cho nên khi khí vận hành đến Dương phận th́ thức, vận hành đến Âm th́ ngủ[5].
Cho nên mới nĩi: lúc mặt trời giữa trưa là lúc Dương nở rộng ra gọi là trùng Dương, lúc nửa đêm là lúc Âm nở rộng ra, gọi là trùng âm[6]. Cho nên Thái âm chủ bên trong, Thái dương chủ bên ngồi, mỗi bên vận hành 25 độ, phân làm ngày và đêm[7].
Giữa đêm là lúc âm nở rộng rất, sau giữa đêm là lúc Âm bị suy, sáng sớm (b́nh đán) là lúc Âm tận và cũng là lúc Dương thọ (nhận lấy) khí[8].
Giữa trưa là lúc Dương nở rộng ra, lúc mặt trời về hướng tây là lúc Dương bị suy, mặt trời lặn là lúc Dương tận và cũng là lúc mà Âm nhận lấy khí[9].
Lúc giữa đêm (khí) họp đại hội, lúc đĩ vạn dân đều nằm (ngủ) gọi là lúc hợp âm[10]. Lúc sáng mai Âm tận và Dương nhận lấy khí[11]. Cứ như thế khơng bao giờ ngừng, cùng đồng với (cương) kỷ của Thiên Địa vậy[12].
Hồng Đế hỏi: “Người già th́ ban đêm khơng nhắm mắt (để ngủ), khí ǵ đă khiến nên như thế ? Những người thiếu niên, tráng niên th́ ban ngày khơng nhắm mắt (để ngủ), khí ǵ đă khiến nên như thế ?”[13].
Kỳ Bá đáp : “Khí huyết của người tráng thịnh, cơ nhục của họ hoạt, đường khí đạo thơng, sự vận hành của khí doanh vệ chưa mất đi lẽ thường của nĩ, cho nên ban ngày khí được sảng khối và ban đêm th́ mắt nhắm lại được[14]. Người lăo th́ khí huyết suy, cơ nhục của họ bị khơ, đường khí đạo khơng cịn trơn tru, khí của ngũ tạng đánh nhau, doanh khí của họ bị suy thiếu cịn vệ khí th́ cũng đánh nhau bên trong, cho nên khí của họ ban ngày khơng sảng khối cịn ban đêm th́ mắt khơng nhắm lại (để ngủ) được”[15].
Hồng Đế hỏi: “Ta mong được nghe con đường vận hành của khí doanh vệ, nĩ từ con đường nào đến ?”[16].
Kỳ Bá đáp : “Doanh khí xuất ra từ trung tiêu, vệ khí xuất ra từ hạ tiêu”[17].
Hồng Đế nĩi: “Ta mong được nghe chỗ xuất ra của Tam tiêu”[18].
Kỳ Bá đáp : “Thượng tiêu xuất ra ở Thượng khẩu của Vị, cùng đi dọc theo yết để đi lên, xuyên qua hồnh cách để bố tán ở giữa ngực, đi qua nách, tuần hành theo vùng của kinh để đi, quay trở lại đến kinh Dương minh, lên trên đến lưỡi, xuống đến kinh túc Dương minh, thường cùng doanh khí đồng hành ở 25 độ dương, ở 25 độ âm, gọi là 1 chu, cho nên, sau 50 độ, chúng trở lại họp đại hội ở kinh thủ thái âm”[19].
Hồng Đế hỏi: “Cĩ người ăn hoặc uống những thức nĩng, vừa xuống đến Vị, khí hăy cịn chưa định th́ mồ hơi đă ra, hoặc ra ở mặt , hoặc ra ở lưng, hoặc ra ở phân nửa thân người, nĩ khơng đi theo con đường của vệ khí để đi ra, tại sao thế ?”[20].
Kỳ Bá đáp : “Đĩ là v́ (người này) bên ngồi bị thương bởi phong, bên trong làm cho tấu lư khai, lơng bị chưng, tấu lư bị tiết (mồ hơi), vệ khí theo đĩ mà chạy ra, cho nên nĩ khơng đi theo con đường của ḿnh[21]. Khí này rất hung hăn, nhanh nhẹn, khi thấy cĩ chỗ khai th́ chạy theo ra, do đĩ mà nĩ khơng cịn đi đúng theo con đường của ḿnh nữa, v́ thế nên mới gọi đây là lậu tiết”[22].
Hồng Đế nĩi: “Ta mong được nghe chỗ xuất ra của Trung tiêu”[23].
Kỳ Bá đáp : “Trung tiêu cũng cùng đi từ vùng Trung hỗn của Vị, xuất ra ở dưới Thượng tiêu[24]. Đây là nơi thọ nhận cốc khí, nĩ thải ra chất cặn bă, chưng cất tân dịch, hĩa cái tinh vi, lên trên rĩt vào Phế mạch để rồi hĩa thành huyết nhằm phục vụ cho sự sống thân thể, thật khơng cĩ ǵ qúy hơn nơi đây[25]. Cho nên chỉ cĩ nĩ là cĩ thể vận hành trong kinh toại, mệnh danh là doanh khí”[26].
Hồng Đế hỏi: “Ơi ! Huyết và khí , tuy tên khác nhau, nhưng cùng loại với nhau, nĩi thế cĩ nghĩa là ǵ ?”[26].
Kỳ Bá đáp : “Doanh vệ là tinh khí, Huyết là thần khí, cho nên huyết và khí tuy tên gọi khác nhau, nhưng cùng loại nhau[27]. Cho nên, nếu đoạt huyết th́ khơng nên đoạt hoạt, nếu đoạt hoạt th́ khơng nên đoạt huyết[28]. Cho nên khi con người bị (đoạt) cả hai th́ chết, nếu khơng bị đoạt cả hai (cịn cĩ hy vọng) sống”[29].
Hồng Đế nĩi: “Ta mong được nghe về nơi xuất ra của hạ tiêu” [30].
Kỳ Bá đáp : “Hạ tiêu, sau khi biệt hồi trường, rĩt vào bàng quang bằng cách thấm dần vào, cho nên thủy cốc thường cùng ở trong Vị, khi thành chất bă th́ đều xuống ở Đại trường và thành Hạ tiêu, nĩ thấm dần xuống, phân biệt thanh trọc, tuần hành theo Hạ tiêu để thấm vào Bàng quang”[31]. Hồng Đế hỏi: “Con người khi uống rượu vào, rượu cũng nhập vào Vị, cốc của nĩ chưa kịp nát ra th́ tiểu tiện đă riêng chảy xuống dưới rồi, tại sao thế ?”[32]. Kỳ Bá đáp: “Rượu là chất dịch của thực cốc, khí của nĩ hung hăn mà nhanh nhẹn, cho nên mặc dù nĩ vào sau thủy cốc mà nĩ lại thành chất dịch để ra trước thủy cốc”[33].
THIÊN 19: TỨ THỜI KHÍ
Hồng Đế hỏi Kỳ Bá: “Ơi ! Khí của tứ thời (bốn mùa), mỗi mùa đều cĩ sự biểu hiện khác nhau, sự khởi lên của trăm bệnh đều cĩ sự sinh ra của nĩ, phép cứu châm lấy ǵ làm chỗ định ?”[1].
Kỳ Bá đáp : “Khí của bốn mùa đều cĩ nơi ảnh hưởng (trong thân thể chúng ta), phép cứu châm phải đắc được khí huyệt là chỗ định[2]. Cho nên mùa xuân thủ ở kinh tức là nơi phận nhục của huyết mạch, nếu nặng th́ châm sâu, nếu nhẹ th́ châm cạn[3]. Mùa hạ thủ ở thịnh kinh và tơn lạc, thủ ở phận gian, tuyệt nĩ ngay ở b́ phu[4]. Mùa thu thủ huyệt Kinh và Du, khí tà ở tại phủ th́ thủ huyệt Hợp[5]. Mùa đơng thủ huyệt Tỉnh, Vinh, và tất phải châm sâu mà lưu kim lâu”[6].
Bệnh ơn ngược, mồ hơi khơng ra, thuộc về nhĩm 59 vết châm[7].
Bệnh Phong thủy b́ phu bị trướng, thuộc nhĩm 57 vết châm, châm lấy huyết ở b́ phu cho đến hết[8].
Bệnh xơn tiết châm bổ Tam âm chi thượng (tức Tam âm), châm bổ huyệt Âm Lăng Tuyền, tất cả đều lưu kim lâu, khi nào nhiệt khí vận hành mới thơi[9].
Bệnh chuyển gân (cân) ở Dương th́ trị Dương, chuyển gân ở Âm th́ trị Âm, tất cả nên dùng phép thiêu châm[10].
Bệnh đồ thủy, trước hết thủ huyệt dưới Hồn Cốc 3 thốn, dùng phi châm để châm, khi đă châm rồi lại dùng thêm phép đồng châm để châm đi châm lại nhiều lần, nhằm châm cho hết thủy, được vậy th́ cơ nhục mới rắn chắc[11]. Khi thủy đến chậm th́ lịng phiền muộn, khi thủy đến nhanh th́ an tĩnh, cách ngày châm cho đến khi thủy ra hết mới thơi[12]. Nên uống loại thuốc làm thơng cái bế [13]. Trong lúc châm th́ chỉ nên uống[14]. Trong lúc uống th́ khơng được ăn, trong lúc ăn th́ khơng được uống, khơng được ăn cái ǵ khác (ngồi thủy cốc) trong thời gian 135 ngày (mới b́nh phục)[15].
Bệnh Trước Tư làm cho sự hành động khĩ khăn, hàn khí lâu ngày khơng hết, mau mau thủ huyệt Tam Lư[16].
Cốt cứng rắn như thân cây cứng, (Đại và tiểu) trường đều bất tiện, thủ huyệt Tam Lư, nếu khí thịnh th́ châm tả, khí hư th́ châm bổ [17].
Bệnh Lệ phong, t́m châm trên chỗ sưng thủng, dùng kim nhọn châm nơi ấy, dùng tay đè cho ác khí xuất ra, cho đến khi nào sự sưng thũng hết mới thơi, nên ăn những thức ăn đúng phép, khơng ăn những ǵ ngồi ra, để cĩ thể phát độc[18].
Bệnh trong bụng thường kêu (sơi), đĩ là khí xung lên trên đến ngực, làm cho suyễn khơng đứng lâu được, đĩ là tà khí đang ở tại Đại trường, châm huyệt Nguyên của hoang, châm huyệt Cự Hư Thượng Liêm và Tam Lư[19].
Bệnh tiểu phúc (Trường) đau dẫn xuống hịn dái, dẫn đến cột sống, thắt lưng, xung lên đến Tâm, tà ở tại Tiểu trường làm liên hệ đến hịn dái cho đến cột sống, xuyên qua Can, Phế, lạc với Tâm hệ, khi nào khí bị thịnh th́ thành chứng Quyết nghịch, xung lên đến trường Vị, hơ nĩng Can, tán ra ở hoang, kết lại ở vùng rớn, v́ vậy, nên thủ huyệt Nguyên của hoang để làm tán tà khí, châm kinh Thái âm để đoạt tà khí, châm kinh Quyết âm để hạ tà khí, châm huyệt Cự Hư Hạ Liêm để trừ tà khí, đĩ là xét theo các đường kinh mà tà khí đi qua để điều khí[20].
Bệnh thường hay nơn, mỗi lần nơn ra nước đắng, hay thở dài ra, thở mạnh ra, trong lịng thấy trống rỗng, sợ cĩ người sắp đến bắt ḿnh; đĩ là tà khí ở tại Đởm, nghịch lên đến Vị, chất dịch của Đởm tiết ra làm cho miệng bị đắng, Vị khí bị nghịch th́ ĩi ra chất đắng, cho nên gọi là chứng ẩu Đởm, thủ huyệt Tam Lư nhằm làm cho Vị khí hạ xuống[21]. Khi Vị khí bị nghịch nên châm phần huyết lạc của kinh túc Thiếu dương nhằm làm cho khí đởm nghịch được dừng lại, nhằm điều hịa sự hư thực, đuổi được tà khí[22].
Bệnh ăn nuốt khơng xuống, hồnh cách bị bế tắc khơng thơng, đĩ là tà khí ở tại Vị hỗn[23]. Nếu tà khí ở tại thượng hỗn th́ nên châm để làm cho thượng hỗn đưa khí đi xuống, nếu tà khí ở tại hạ hỗn th́ nên châm để làm cho hạ hỗn tán khí (tả)[24].
Bệnh tiểu phúc, đau và sưng lên, khơng tiểu tiện được, đĩ là tà khí ở tại Tam tiêu, nên thủ huyệt Đại lạc của kinh túc Thái dương bàng quang, cĩ thể luơn cả tiểu lạc và tơn lạc, khi nào trơng thấy những tiểu lạc của (Thái dương) và Quyết âm kết thành huyết lạc, (trong khoảng mu bàn chân cho đến kheo chân), nên châm tả, nếu nĩ sưng lên đến vị hỗn th́ thủ huyệt Tam Lư[25}. Nh́n cái sắc, xét cái bệnh do đâu mà ra, biết được bệnh đă tán (hết) hay cịn quay trở lại, xem màu sắc của mắt để biết được bệnh cịn hay hết, nên giữ b́nh tĩnh để giữ được sự hài hịa giữa h́nh và thần, lắng nghe sự động tĩnh, nắm giữ mạch Khí khẩu và Nhân nghênh, dựa vào mạch đang cứng và thịnh hoạt, đĩ là bệnh ngày càng tiến thêm, mạch nhuyễn (mềm) đĩ là bệnh đang giảm[26]. Nếu các kinh đang thực th́ biết đĩ là trong khoảng 3 ngày bệnh sẽ hết[27]. Mạch Khí khẩu biểu hiện được Âm khí, mạch Nhân nghênh khơng biểu hiện được dương khí [28].
THIÊN 21: HÀN NHIỆT BỆNH
Da bị hàn nhiệt khơng thể nằm xuống chiếu được, lơng tĩc khơ, mũi khơ hết nhờn, khơng ra mồ hơi, thủ huyệt lạc của kinh Tam dương (túc Thái dương) nhằm bổ thủ Thái âm[1].
Cơ (nhục) bị hàn nhiệt làm cho phần cơ bị đau, lơng tĩc bị khơ, mơi cũng khơ mất trơn nhuận, khơng cĩ mồ hơi, nên thủ huyệt lạc của Tam dương (Thái dương) nhằm đuổi huyết lạc, châm bổ kinh túc Thái âm nhằm làm cho ra mồ hơi[2].
Cốt bị hàn nhiệt, làm cho người bệnh khơng lúc nào yên, mồ hơi chảy rĩt ra khơng thơi[3]. Nếu răng chưa bị khơ th́ nên thủ huyệt lạc nơi phía trong đùi kinh Thiếu âm[4]. Nếu răng đă khơ th́ chết, bất trị[5]. Chứng cốt quyết cũng thế [6].
Bệnh Cốt tư làm cho tồn thể khớp xương bị bất dụng mà đau nhức, mồ hơi chảy rĩt ra, Tâm bị phiền, nên thủ huyệt ở kinh Tam dương để bổ[7].
Thân ḿnh nếu cĩ chỗ bị thương, máu ra nhiều, đến nỗi trúng phải Phong Hàn khí, nếu như cĩ khi bị té xuống đất, tứ chi bị buơng lỏng khơng co lại được, gọi là chứng Thể nọa, nên thủ huyệt nơi Tam kết giao dưới rún - Tam kết giao thuộc kinh Dương minh và Thái âm, huyệt nằm dưới rốn 3 thốn, tức là huyệt Quan Nguyên[8].
Chứng Quyết tư là chứng mà khí quyết nghịch (của tam dương) lên trên cho đến bụng (mà thơi), nên thủ huyệt lạc của (túc Thái) âm và (túc Dương minh), tuy nhiên người thầy thuốc nên xem chủ bệnh thuộc kinh nào để mà, nếu thuộc kinh dương minh th́ tả, nếu kinh thái âm th́ bổ[9]. Động mạch bên cạnh của cổ là huyệt Nhân Nghênh, huyệt Nhân Nghênh thuộc kinh Túc Dương minh[10]. Huyệt nằm trước gân cổ và sau gân cổ, thuộc kinh Túc Dương minh, cĩ tên là Phù Đột[11]. Huyệt nằm ở mạch kế bên ngồi thuộc kinh túc Dương minh, cĩ tên là Thiên Dũ[12]. Huyệt nằm ở mạch kết bên ngồi nữa thuộc kinh túc Thái dương cĩ tên là Thiên Trụ[13]. Huyệt nằm dưới nách thuộc kinh thủ Thái âm, gọi tên là Thiên Phủ[14].
Dương tà nghịch ở Dương kinh làm cho đầu đau, ngực bị đầy khơng thở nổi, thủ huyệt Nhân Nghênh[15].
Bị cảm 1 cách nhanh chĩng, mạnh bạo, khí nghịch (làm cho cổ họng và lưỡi) bị cứng, thủ huyệt Phù Đột và châm xuất huyết cuống lưỡi[16].
Bị điếc 1 cách nhanh chĩng, mạnh bạo, khí bị che lấp xuống dưới làm tai và mắt mất sáng, thủ huyệt Thiên Dũ[17].
Bị co quắp, động kinh 1 cách nhanh chĩng và mạnh bạo, chống váng làm cho chân khơng cịn tuân theo thân ḿnh nữa, thủ huyệt Thiên Trụ[18].
Bị chứng đản 1 cách nhanh chĩng và mạnh bạo, bên trong bị nghịch, Can và Phế cùng đánh nhau, huyết tràn lên đến mũi và miệng, thủ huyệt Thiên Phủ [19].
Trên đây là 5 cánh cửa lớn (Thiên) gọi là Thiên Dũ Ngũ Bộ[20].
Kinh thủ Dương minh cĩ đi vào vùng xương má và mũi lan tỏa vùng răng, gọi đây là Đại Nghênh[21]. Khi răng dưới bị đau nhức th́ thủ huyệt của Tư (Thủ) Dương minh, nếu sợ (uống) lạnh th́ châm bổ, nếu khơng sợ (uống) lạnh th́ châm tả[22].
Kinh túc Thái dương cĩ đi vào vùng xương má và mũi lan tỏa vùng răng (mạch mà nĩ hợp để đi vào) đĩ là huyệt Giác Tơn[23] . Khi răng trên bị đau nhức nên thủ các huyệt ở vùng trước xương mũi và má, nếu là lúc đang bệnh th́ mạch thịnh, thịnh th́ nên châm tả, nếu hư th́ châm bổ, cịn 1 cách nữa đĩ là thủ các huyệt nằm ở ngồi mũi[24].
Kinh túc Dương minh cĩ đường đi áp theo mũi nhập vào mặt, gọi nơi đĩ là huyệt Huyền Lơ, (đường đi xuống) thuộc vào miệng, (đường đi lên) đối lại với miệng để nhập vào mục bản, (dù ở miệng hay là ở mắt) nếu thấy cĩ đi qua (bệnh) th́ thủ huyệt châm, châm theo lối tổn hữu dư: tả bớt cái hữu dư và ích bất túc, bổ thêm cho cái bất túc, nếu châm ngược lại th́ bệnh càng nặng[25].
Kinh túc Thái dương cĩ đường thơng với cổ gáy nhập vào năo, đây chính là thuộc vào gốc của mắt, gọi là Nhân hệ[26]. Khi đầu hay mắt bị đau, thủ huyệt nằm ở giữa 2 đường gân giữa cổ nhập vào năo, đây là nơi tương biệt với mạch Âm kiểu và Dương kiểu, là nơi giao hội giữa các đường kinh Âm Dương, là nơi mà mạch Dương (Kiểu) nhập vào Âm, và mạch Âm (Kiểu) xuất ra ở Dương để rồi giao nhau ở khoé mắt ngồi (trong), khi nào Dương khí thịnh th́ mắt mở trừng, khi nào Âm khí thịnh th́ mắt nhắm lại[27].
Chứng Nhiệt quyết nên thủ huyệt ở kinh túc Thái âm và Thiếu dương, tất cả đều nên lưu kim lâu[28]. Chứng Hàn quyết nên thủ huyệt ở kinh túc Dương minh và túc Thiếu âm, tất cả đều nên lưu kim lâu[29].
Lưỡi bị chảy nước dăi xuống, lịng phiền muộn, thủ huyệt ở kinh túc Thiếu âm[30].
Người bị lạnh run, hai hàm đánh nhau, khơng ra mồ hơi, bụng bị trướng, lịng phiền muộn, thủ huyệt ở kinh thủ (Thái) âm[31].
Châm bệnh hư, nên châm lúc nĩ ra đi, châm bệnh thực nên châm lúc nĩ đến[32].
Mùa xuân thủ huyệt ở lạc mạch, mùa hạ thủ ở phận nhục và tấu lư, mùa thu thủ huyệt ở Khí Khẩu, mùa đơng thủ huyệt kinh du[33]. Phàm trong tứ thời, mỗi thời phải lấy thống nhất (tề) làm chính: Lạc mạch trị b́ phu, phận nhục và tấu lư trị cơ nhục, khí khẩu trị cân mạch, kinh du trị cốt tủy[34].
Ngũ tạng khí biểu lộ ra thân gồm 5 bộ (vị): vùng huyệt Phục Thố là một, vùng bắp chuối chân là hai, vùng ph́ tức là bắp chuối chân vậy, vùng lưng là ba, vùng các du huyệt của ngũ tạng là bốn, vùng cổ gáy là năm[35]. Trong 5 bộ trên đây, bộ nào bị ung thư th́ chết[36].
Bệnh bắt đầu ở cánh tay, trước hết nên thủ huyệt ở kinh thủ Dương minh và thủ Thái âm làm cho mồ hơi ra[37]. Bệnh bắt đầu ở trên đầu nên thủ huyệt ở cổ gáy thuộc kinh túc Thái dương làm cho mồ hơi ra[38]. Bệnh bắt đầu ở vùng ống chân (hĩnh), trước hết nên thủ huyệt của kinh túc Dương minh, làm cho mồ hơi ra[39].
Châm kinh thủ Thái âm cĩ thể làm cho mồ hơi ra, châm kinh túc Dương minh cĩ thể làm cho mồ hơi ra, cho nên khi châm kinh âm mà mồ hơi ra quá nhiều cĩ thể châm dứt mồ hơi bằng kinh Dương, châm kinh Dương mà mồ hơi ra quá nhiều cĩ thể châm kinh Âm để dứt mồ hơi[40]. Cái hại của việc châm, đĩ là châm trúng khí mà chưa chịu rút kim ra, như vậy sẽ làm cho tinh khí bị tiết ra ngồi, hoặc châm chưa trúng khí mà đă rút kim ra sẽ làm cho khí huyết bị tích trệ[41]. Tinh khí bị tiết th́ bệnh sẽ nặng mà suy tàn, khí huyết tích trệ sẽ gây thành bệnh ung và thư [42].
THIÊN 22: ĐIÊN CUỒNG
Khoé mắt ngồi rạch ở mặt gọi là khoé mắt nhọn, khoé mắt nằm trong gần mũi gọi là nội tư: khoé mắt trong[1]. Mí mắt trên thuộc ngoại tư, mí mắt dưới thuộc nội tư[2].
Chứng Điên tật lúc mới bắt đầu sinh ra, trước hết làm cho bệnh nhân khơng vui, đầu bị nặng và đau nhức, nh́n thấy đỏ, nếu bệnh phát lên đến cực rồi giảm (dứt), sau đĩ bị phiền Tâm, bệnh bộc lộ ở Thiên đ́nh[3]. Nên thủ các huyệt ở kinh thủ Thái dương, thủ Dương minh, thủ Thái âm, châm xuất huyết cho đến khi nào màu của huyết biến (đỏ) mới thơi[4].
Bệnh Điên tật khi mới bắt đầu phát, làm cho miệng méo phải rên la, hơi thở suyễn, lo sợ, biểu hiện ở 2 kinh thủ Dương minh và thủ Thái dương[5]. Nếu bên trái bị đau cứng th́ cơng vào bên phải, nếu bên phải bị đau cứng th́ cơng vào bên trái, khi nào màu của huyết biến (đỏ) th́ mới thơi[6].
Bệnh Điên tật khi mới bắt đầu phát, trước hết người bệnh bị vặn ngược cứng đờ, nhân đĩ bị cứng cột sống, bệnh biểu hiện ở các kinh túc Thái dương, túc Dương minh, túc Thái âm, thủ Thái âm[7]. Châm xuất huyết cho đến khi nào huyết biến đỏ mới thơi[8].
Phép trị bệnh điên tật, (người thầy thuốc) phải thường ở bên cạnh (người bệnh) để quan sát những nơi cần thủ huyệt để chữa[9]. Nếu bệnh đến, ta nh́n kỹ chỗ cĩ bệnh để châm tả, ta chứa huyệt này vào 1 cái bầu, đợi khi nào bệnh phát th́ huyết sẽ động 1 ḿnh[10]. Nếu khơng động th́ cứu cùng cốt 20 tráng, Cùng cốt chính là để cốt: đốt xương sống cùng[11].
Bệnh Cốt điên tật làm cho bệnh nhân mặt vàng, răng (vùng từ Thái dương đến răng), tất cả phận nhục đĩ đều bị trướng măn, tách rời với xương, mồ hơi ra, phiền muốn ĩi ra nhiều nước cĩ bọt, khí đi xuống dưới và tiết ra ngồi th́ khơng trị được [12].
Bệnh Cân điên tật làm cho bệnh nhân thân ḿnh bị cuống lại,co giật (mạch đại)[13]. Nên châm huyệt Đại Trữ của đường kinh lớn ở cổ gáy[14]. Nếu ĩi ra nhiều nước cĩ bọt, khí đi xuống và tiết ra ngồi th́ khơng trị được [15].
Bệnh Mạch điên tật làm cho bệnh nhân hay té nhào dữ dội, các mạch ở tứ chi đều trướng lên và buơng lỏng, mạch bị măn[16]. Nên châm xuất huyết cho kỳ hết[17]. Nếu mạch khơng măn th́ cứu các huyệt ở dọc theo cổ gáy của kinh Thái dương, cứu huyệt Đới mạch ở thắt lưng, nằm cách thắt lưng khoảng hơn 3 thốn, các huyệt thuộc bản du của tay chân và trong khoảng phận nhục[18]. Nếu ĩi ra nhiều nước cĩ bọt, khí đi xuống dưới và tiết ra ngồi th́ khơng trị được [19].
Bệnh điên tật mà phát ra nhanh như bệnh cuồng th́ phải chết, khơng trị được[20] .
Khi bệnh cuồng bắt đầu sinh ra, trước hết bệnh nhân thấy buồn, thường hay quên, giận dữ, lo sợ, tất cả đều do lo lắng và đĩi[21]. Phép trị nên thủ các huyệt của các kinh Ttủ Thái âm, Dương minh, chờ khi nào màu của huyết biến đỏ th́ mới thơi, tiếp theo thủ các huyệt ở túc Thái âm và Dương minh[22].
Bệnh cuồng bắt đầu phát ra th́ bệnh nhân ít nằm, khơng đĩi, tự cho ḿnh là người hiền ở trên cao, tự coi ḿnh là người trí, tự cho ḿnh là tơn qúy, thường hay mạ lị người khác ngày đêm khơng nghỉ[23]. Phép trị nên thủ các huyệt ở kinh thủ Dương minh, Thái dương, Thái âm, huyệt dưới lưỡi, kinh Thiếu âm[24]. Nếu thấy nơi nào thịnh th́ thủ huyệt châm, nếu khơng thấy thịnh th́ khơng châm[25].
Bệnh mà cuồng ngơn, kinh sợ, hay cười, thích ca hát, thường hay đi lang thang, đĩ là do quá khủng khiếp, quá sợ[25]. Phép trị nên thủ các huyệt ở kinh thủ Dương minh, Thái dương, Thái âm[26].
Bệnh cuồng làm cho bệnh nhân mắt thấy bậy ba, tai nghe bậy bạ, hay la to, đĩ là do thiểu khí mà ra[27]. Phép trị nên thủ các huyệt ở kinh thủ Thái dương, Thái âm, Dương minh, túc Thái âm, đầu và 2 bên má, hàm[28].
Người bị cuồng thường hay ăn nhiều và thường hay thấy qủy thần, hay cười mà khơng phát lộ ra bề ngồi, đĩ là do quá vui mừng[29]. Phép trị là nên thủ các huyệt ở các kinh túc Thái âm, Thái dương, Dương minh, tiếp theo sau là thủ các huyệt ở các kinh thủ Thái âm, Thái dương, và Dương minh[29].
Nếu bệnh cuồng mà mới phát lên chưa ứng ra những bệnh chứng như đă nĩi trên, trước hết nên thủ huyệt Khúc Tuyền ở hai bên động mạch bên trái và phải[30]. Nếu thấy thịnh th́ nên châm xuất huyết, bệnh sẽ khỏi trong giây lát, nếu khơng hết nên dùng phép châm như trên và phép cứu huyệt ở xương cùng 20 tráng[31].
Bị chứng Phong nghịch, tứ chi bị bạo thũng, thân ḿnh thấy lạnh cầm cập, cĩ lúc lạnh đến cấm khẩu, lúc đĩi th́ lịng phiền, lúc no th́ hay biến động khơng yên[32]. Nên thủ các huyệt ở các kinh thủ Thái âm, cả biểu lẫn lư, và kinh túc Thiếu âm, Dương minh[33]. Nơi nào nhục khí bị lạnh th́ thủ huyệt Huỳnh, nơi nào cốt bị lạnh th́ thủ huyệt Tỉnh và Kinh[34].
Chứng Quyết nghịch gây bệnh làm cho chân bị lạnh ghê gớm, lồng ngực như muốn vỡ tung ra, trường (ruột) như đang bị dao cắt, lịng bứt rứt nên khơng được an, mạch đại tiểu đều sắc[35]. Nếu thân cịn ấm th́ thủ huyệt ở kinh túc Thiếu âm, nếu thân bị lạnh th́ thủ huyệt ở kinh túc Dương minh. (Nĩi tĩm lại), nếu lạnh th́ châm bổ, nếu ấm th́ châm tả[36].
Chứng Quyết nghịch làm cho bụng bị trướng, ruột sơi, ngực bị đầy làm cho khơng thở được[37]. Nên thủ huyệt nằm ở sườn thứ hai bên dưới ngực, nơi mà bệnh nhân ho sẽ động đến đầu ngĩn tay, đồng thời dùng tay ấn lên huyệt ở bối du th́ bệnh sẽ khỏi ngay[38].
Nếu bệnh nội bế sẽ làm cho bệnh nhân khơng đi tiểu được, nên châm huyệt của kinh túc Thiếu âm và Thái Dương cùng với huyệt ở xương cùng, dùng kim Trường châm[39].
Bị bệnh khí nghịch, nên thủ các huyệt ở kinh Thái âm, Dương minh, Quyết âm, nếu nặng th́ thủ các kinh Thiếu âm, Dương minh, nên quan sát kinh nào cĩ bệnh để châm[40].
Nếu bị bệnh khí ngắn, thân ḿnh lạnh cầm cập, tiếng nĩi kéo dài ra, xương bị đau buốt, thân ḿnh nặng nề, lười biếng khơng muốn động, châm bổ túc Thiếu âm[41].
Người bị bệnh khí ngắn, hơi thở ngắn khơng liên tục, nếu cĩ làm động tác ǵ th́ khí càng bị tiêu, nên châm bổ kinh túc Thiếu âm, châm xuất huyết các nơi huyết lạc[42].
THIÊN 23: NHIỆT BỆNH
Chứng bệnh Thiên khơ làm cho 1 bên ḿnh khơng cịn hoạt động được và bị đau, lời nĩi chưa thay đổi, chí chưa loạn, đĩ là bệnh cịn ở nơi phận nhục và tấu lư[1]. Nên dùng kim cự châm để châm[2]. Đĩ là ích cho (chính khí) đang bất túc, tổn bớt tà khí đang hữu dư, được vậy th́ (chính khí) mới cĩ thể hồi phục được[3].
Ph́ khí gây nên bệnh làm cho thân thể khơng đau đớn, tứ chi khơng cịn co duỗi theo ư nữa, trí vẫn chưa loạn nặng lắm, tiếng nĩi nhỏ, ta biết bằng bệnh đĩ cịn trị được[4]. Nếu bệnh nặng th́ khơng nĩi được, bệnh này khơng chữa được[5]. Nếu bệnh trước hết khởi lên ở Dương, về sau lại nhập vào âm, như vậy, trước hết ta phải trị ở phần dương, rồi sau mới trị đến phần âm, làm sao cho ngoại tà theo phần phù biểu ra ngồi[5].
Nhiệt bệnh trong 3 ngày, nhưng mạch khí khẩu cịn tĩnh, cịn mạch Nhân nghênh th́ táo, nên thủ huyệt ở các đường kinh Dương theo lối ‘ngũ thập cửu’, nhằm tả đi cái nhiệt tà, làm cho xuất mồ hơi, làm thực cho âm, tức là bổ cho âm đang bất túc[6]. Nếu thân ḿnh bị nhiệt nặng, mạch âm dương đều tĩnh, trường hợp này khơng nên châm[7]. Cịn như xét thấy cĩ thể châm được th́ nên châm ngay, dù cho khơng cĩ ra mồ hơi, nhưng tà khí vẫn cĩ thể tiết ra ngồi[8]. Khi nĩi rằng khơng nên châm cĩ nghĩa là mạch đang cĩ triệu chứng chết[9].
Nhiệt bệnh trong 7 ngày, 8 ngày, mạch Mạch khẩu đĩng, suyễn và hơi thở ngắn, nên châm ngay, tức th́ mồ hơi sẽ tự ra, châm cạn huyệt nằm ở trong khoảng ngĩn tay cái[10].
Nhiệt bệnh trong 7 ngày, 8 ngày, mạch vi tiểu, người bệnh tiểu ra máu, trong miệng khơ, chết trong 1 ngày rưỡi, nếu mạch đại th́ 1 ngày chết[11].
Nhiệt bệnh cĩ khi đă ra mồ hơi mà mạch vẫn cịn táo, suyễn, cĩ khi bị nhiệt trở lại, khơng nên châm ở phu biểu, nếu như bị suyễn nặng hơn, nhất định phải chết[12].
Nhiệt bệnh trong 7 ngày, 8 ngày, mạch khơng táo, hoặc dù táo mà khơng tán, vả lại cịn thêm sác, chờ trong 3 ngày sẽ cĩ mồ hơi ra; nếu như trong 3 ngày mà khơng cĩ mồ hơi th́ ngày thứ 4 sẽ chết[13]. Vả lại, nếu chưa từng ra mồ hơi th́ ta cũng châm phần (phu) tấu[14].
Nhiệt bệnh, trước hết là đau ở phần b́ phu, mũi bị nghẹt sưng lên đến mặt, nên thủ huyệt châm ở ở b́, dùng kim số 1 theo phương pháp ‘ngũ thập cửu’[15]. Nếu mũi bị t́nh trạng hà chẩn tỵ th́ ta nên t́m quan hệ giữa b́ và Phế, nếu khơng kết quả, ta t́m ở Hỏa, Hỏa tức là Tâm vậy[16].
Nhiệt bệnh, trước hết thân ḿnh tŕ trệ, nĩng, phiền muộn, mơi miệng cổ họng đều khơ, thủ huyệtở b́, dùng kim số 1 theo phương pháp ‘ngũ thập cửu’[17]. Nếu b́ phu trướng, miệng khơ, ra mồ hơi lạnh, nên t́m quan hệ giữa mạch và Tâm, nếu vẫn khơng kết quả, nên t́m ở thủy, thủy tức là ở Thận vậy[18].
Nhiệt bệnh, cổ khơ, uống nhiều nước, thường hay kinh sợ, nằm xuống khơng ngồi dậy nổi, thủ huyệt chữa vùng phu nhục, dùng kim số 6 theo phép ‘ngũ thập cửu’[19]. Nếu như thấy khoé mắt xanh nên t́m quan hệ giữa nhục và Tỳ, nếu vẫn khơng kết quả, nên t́m ở Mộc, Mộc tức là Can vậy[19].
Nhiệt bệnh, mặt xanh, năo đau, tay chân bồn chồn khơng yên, thủ huyệt ở vùng cân cốt, dùng kim số 4 theo phép chữa ‘tứ nghịch’[20]. Nếu bị vặn gân khơng đi được hoặc bị chảy nước mắt đầm đ́a, nên t́m quan hệ giữa cân và Can, nếu khơng kết quả, nên t́m ở Kim, Kim tức Phế vậy[21].
Nhiệt bệnh, nhiều lần kinh sợ, cân bị khiết túng và cuồng, thủ huyệt chữa vùng mạch, dùng kim số 4, châm tả phần huyết hữu dư[22]. Nếu bị chứng mạch điên tật làm cho lơng và tĩc bị rụng, nên t́m quan hệ giữa huyết và Tâm, nếu khơng kết quả, nên t́m ở thủy, thủy tức là Thận vậy[23].
Nhiệt bệnh, thân thể nặng nề, xương bị đau, tai điếc, thích ngủ, thủ huyệt chữa vùng cốt, dùng kim số 4 theo phép’ ngũ thập cửu’ để châm cốt[24]. Nếu bị bệnh mà khơng ăn được, cắn răng lại, tai màu xanh, nên t́m quan hệ ở cốt và Thận, nếu khơng kết quả, t́m ở Thổ, Thổ tức là Tỳ vậy[25].
Nhiệt bệnh, khơng biết đau nhức chỗ nào, tai điếc, (tay chân) khơng hoạt động co duỗi được, miệng khơ, Dương nhiệt nặng, cĩ khi Âm khí làm cho hàn, đĩ là nhiệt ở tại tủy, sẽ chết, khơng trị được [26].
Nhiệt bệnh, đầu đau, từ huyệt Năo Khơng xuống đến mắt miệng như đang bị đắng, cịn mạch hệ bị đau, thường hay chảy máu mũi, đĩ là Quyết nhiệt bệnh, dùng kim số 3, nên quan sát sự hữu dư và bất túc để trị, nĩ gây thành chứng hàn nhiệt trĩ [27].
Nhiệt bệnh tay chân nặng nề, đĩ là trường bị nhiệt, dùng kim số 4 châm các du huyệt và các huyệt ở các ngĩn chân dưới, t́m quan hệ khí ở các lạc của vị (là) nơi đắc khí vậy[28].
Nhiệt bệnh, vùng rốn đau rất kịch liệt, ngực và hơng sườn đau, thủ huyệt Dũng tuyền và Âm Lăng tuyền, dùng kim số 4, châm huyệt trong cổ họng[29].
Nhiệt bệnh, mồ hơi vẫn ra mà lại mạch thuận, cĩ thể châm cho ra mồ hơi, nên thủ huyệt Ngư Tế, Thái Uyên, Đại Đơ, Thái Bạch, châm tả các huyệt này sẽ làm cho nhiệt giảm bớt, châm bổ th́ mồ hơi ra[30]. Nếu mồ hơi ra quá nặng, nên thủ huyệt nằm ở mạch giao ngang ở trên mắt cá trong để dứt mồ hơi[31].
Nhiệt bệnh, đă cĩ mồ hơi, nhưng mạch cịn táo thịnh, đĩ là Âm mạch đang cực, sẽ chết[32]. Khi cĩ mồ hơi mà mạch cịn tĩnh, th́ sống[33]. Nhiệt bệnh, mạch vẫn táo mà khơng cĩ mồ hơi, đĩ là Dương mạch đang cực, sẽ chết[34]. Mạch thịnh táo, cĩ mồ hơi, tĩnh, sẽ sống[35].
Nhiệt bệnh khơng thể châm gồm cĩ 9 trường hợp [36] :
- Một là: Mồ hơi khơng ra, 2 gị má ửng đỏ, ĩi, chết[37].
- Hai là: Tiêu chảy mà bụng bị đầy nặng, chết[38].
- Ba là: Mắt khơng cịn sáng, nhiệt khơng giảm, chết[39].
- Bốn là: Người già, trẻ con khi bị nhiệt mà bụng đầy, chết[40].
- Năm là: Mồ hơi khơng ra, ĩi, tiêu ra huyết, chết[41].
- Sáu là: Cuống lưỡi bị nhiệt đến như nát lưỡi khơng dứt, chết[42].
- Bảy là: Ho mà ra máu mũi, mồ hơi khơng ra, mồ hơi ra mà khơng đến chân, chết[43].
- Tám là: Tủy bị nhiệt, chết[44].
- Chín là: nhiệt là giật cong người, chết, thắt lưng găy, khiết túng, răng cắn chặt[45].
Phàm 9 trường hợp nĩi trên, khơng thể châm[46].
Điều gọi là ‘Ngũ Thập Cửu thích’ gồm cĩ [47]:
- Hai bên mép ngồi và trong của 2 tay, mỗi bên gồm 3 huyệt, tất cả cĩ 12 huyệt[48].
- Trong khoảng 5 ngĩn tay, mỗi nơi 1 huyệt, gồm cĩ 8 huyệt, ở chân cũng giống như thế [49].
- Ở trên đầu, phần sâu vào trong mí tĩc 1 thốn, bên cạnh 3 phân, mỗi nơi 3 huyệt, tất cả cĩ 6 huyệt[50]. Đi sâu vơ trong mí tĩc 3 thốn, mỗi bên 5 huyệt, gồm 10 huyệt[51].
- Ở trước và sau tai, dưới miệng, mỗi nơi 1 huyệt, giữa cổ gáy 1 huyệt, gồm tất cả 6 huyệt[52].
- Đỉnh đầu 1 huyệt, Tín Hội 1, mí tĩc 1, Liêm Tuyền 1, Phong Tŕ 2, Thiên Trụ 2 [53].
Khi nào khí bị đầy, giữa ngực phát suyễn, thủ huyệt nằm ở đầu ngĩn chân cái cách mĩng chân như lá hẹ, thuộc kinh túc Thái âm, nếu hàn th́ lưu kim lâu, nhiệt th́ châm nhanh, khi nào khí đi xuống mới thơi[54].
Bệnh Tâm sán đau dữ dội, thủ các huyệt thuộc kinh túc Thái âm, Quyết âm, châm cho xuất hết huyết lạc[55].
Bệnh cổ họng bị tư, lưỡi bị cuốn, trong miệng khơ, Tâm phiền, Tâm thống, mép trong cánh tay đau, tay khơng đưa được lên đến đầu, nên thủ huyệt ở ngĩn tay áp út phía ngĩn út, cách mĩng tay như lá hẹ[56].
Giữa mắt bị đau, đỏ, bắt đầu đau từ khoé mắt trong, nên thủ huyệt Âm kiểu [57].
Bị chứng Phong kinh làm cho thân ḿnh bị vặn găy ra sau, trước hết nên thủ huyệt của kinh túc Thái dương ở giữa kheo chân, châm xuất huyết ở huyết lạc[58]. Nếu trung khí cĩ hàn khí, nên thủ huyệt Tam Lư [59]. nếu bị bí tiểu, nên thủ huyệt Âm kiểu và thủ huyệt nằm ở chịm lơng Tam mao, xuất huyết lạc[60].
Con trai bị bệnh cổ độc, con gái như bị tử, thân thể, thắt lưng, cột sống như bị ră rời, khơng muốn ăn uống, trước hết nên thủ huyệt Dũng Tuyền, châm cho ra máu, nên xem kỹ vùng trên bàn chân, nếu bị thịnh, nên châm cho xuất huyết cho hết mới thơi[61].
THIÊN 24: QUYẾT BỆNH
Chứng Quyết đầu thống làm cho mặt như bị sưng lên, khởi lên Tâm phiền, thủ huyệt ở kinh túc Dương minh và Thái âm[1].
Chứng Quyết đầu thống làm cho mạch ở đầu bị đau, tâm bi, thường hay khĩc, nên xem cái động mạch ở đầu, nếu ngược lại bị thịnh, phải châm xuất huyết cho hết, sau đĩ mới điều bổ kinh túc Quyết âm[2].
Chứng Quyết đầu thống xảy ra 1 cách vững chắc, đầu nặng mà đau, nên châm tả 5 hàng mạch trên đầu, mỗi hàng 5 huyệt, trước hết thủ huyệt ở kinh thủ Thiếu âm, sau đĩ thủ ở kinh túc Thiếu âm[3].
Chứng Quyết đầu thống làm cho ư hay quên, dùng tay đè lên khơng thấy nơi nào đau, nên châm vào nơi động mạch ở 2 bên phải và trái của đầu và mặt, sau đĩ mới thủ huyệt ở kinh túc Thiếu âm[4].
Chứng Quyết đầu thống trước hết làm cho cổ gáy bị đau, ứng với thắt lưng và cột sống, trước hết thủ huyệt Thiên Trụ, sau đĩ thủ huyệt ở kinh túc Thái dương[5].
Chứng Quyết đầu thống làm cho đầu bị đau nặng, mạch ở trước và sau tai như dâng vọt lên, phát nhiệt, châm tả, xuất huyết, sau đĩ thủ huyệt ở kinh túc Thiếu dương[6].
Chứng Chân đầu thống làm cho đầu bị đau nặng, năo bị đau suốt, tay chân bị hàn đến tận các đốt (tiết), trường hợp này chết, khơng trị được[7].
Chứng đầu thống (mà) khơng thủ các huyệt du để chữa, đĩ là v́ người bệnh bị té, bị đánh, ác huyết lưu lại bên trong, phần cơ nhục bị thương, bị đau chưa khỏi, nếu thấy châm được nơi đau th́ châm, nếu khơng được th́ khơng thể thủ du huyệt ở xa[8].
Chứng đầu thống (mà) khơng thể châm được, đĩ là chứng đại tư gây thành ác hoạn (bệnh tật khĩ khăn), gặp ngày Phong đều xảy ra, chúng ta chỉ cĩ thể làm giảm bớt thơi, khơng thể hết được[9].
Chứng đầu thống, hàn 1 bên, trước hết thủ huyệt ở kinh thủ Thiếu dương, Dương minh, sau đĩ thủ ở kinh túc Thiếu Dương, Dương minh[10].
Chứng Quyết tâm thống, đau ra đến vùng lưng, hay bị khiết túng, như cĩ cái ǵ từ ngồi sau đến chạm vào Tâm, làm cho người bệnh bị gù lưng, đĩ gọi là Thận tâm thống; trước hết thủ huyệt Kinh Cốt, Cơn Lơn, nếu như đă phát châm rồi mà bệnh vẫn khơng khỏi, thủ thêm huyệt Nhiên Cốc[11].
Chứng Quyết tâm thống làm cho bụng bị trướng, ngực bị đầy, Tâm càng bị đau nhiều hơn, gọi là chứng ‘Vị Tâm thống’, thủ huyệt Đại Đơ, Thái Bạch[12].
Chứng Quyết tâm thống làm cho bệnh nhân đau như như dùng cây chùy đâm vào Tâm, Tâm bị đau nhiều, gọi là chứng ‘Tỳ Tâm thống’, thủ huyệt Nhiên Cốc, Đại Khê [13].
Chứng Quyết tâm thống làm cho sắc mặt bị xanh, xanh như mầu của người chết, suốt ngày khơng thở được 1 hơi dài, gọi là chứng ‘Can Tâm thống’, thủ huyệt Hành Gian, Đại Xung[14].
Chứng Quyết tâm thống, nếu nằm hoặc nhàn rỗi th́ Tâm thống được giăn, bớt, khi nào hoạt động th́ đau nhiều hơn, khơng biến sắc mặt, gọi là chứng ‘Phế Tâm thống’, thủ huyệt Ngư Tế, Đại Uyên[15].
Chứng Chân Tâm thống làm cho tay chân bị xanh cho đến các đốt ngĩn, Tâm bị đau nhiều, sáng phát chiều chết, chiều phát sáng chết[16].
Chứng Tâm thống khơng châm được:
· Ở trung bộ cĩ cái ǵ thịnh tụ lại, khơng thể thủ các du huyệt để châm[17].
· Trong ruột cĩ trùng hà, và cĩgiun, tất cả đều khơng thể châm bằng tiểu châm[18]. Chứng Tâm trường thống làm cho bệnh nhân áo năo mà đau đớn, (Những con giun này) tụ lại làm vùng (ngực và bụng) sưng lên, nĩ đi lên xuống, đau cĩ lúc ngưng nghỉ[19]. Bụng bị nhiệt và hay khát nước, nước dăi chảy ra, đây là bởi con giun gây ra[20]. Dùng tay đè chúng lại, nên kiên tŕ đừng để đi sai chỗ, dùng kim lớn để châm, nên giữ thật lâu cho đến khi con giun bị bất động rồi mới rút kim ra[21]. Bụng đầy, đau 1 cách áo năo (đĩ là chứng hà tụ) thành h́nh, từ giữa để đi lên trên[22]. Tai bị điếc khơng nghe được ǵ, nên thủ huyệt ở trong tai[23]. Nếu tai bị kêu, thủ huyệt ở động mạch trước tai[24]. Tai đau khơng châm được, đĩ là trong tai cĩ mủ như là đang cĩ rái tai khơ, tai khơng nghe được[25]. Tai điếc, thủ huyệt ở ngĩn tay áp út ở phía ngĩn tay út, nằm ở chỗ giao nhục với mĩng tay[26]. Trước hết chọn huyệt ở tay, sau đĩ chọn huyệt ở chân[27]. Tai kêu, thủ huyệt nằm ở chỗ gần mĩng tay của ngĩn tay giữa, đau bên trái chọn huyệt ở bên phải , đau bên phải chọn huyệt ở bên trái, trước hết chọn huyệt ở tay, sau đến huyệt ở chân[28]. Xương đùi khơng đưa lên được, nên nằm nghiêng một bên để thủ huyệt, huyệt nằm ở chỗ mấu chuyền, châm sâu bằng kim viêm lợi châm, khơng nên dùng kim đại châm[29]. Bệnh tiêu ra máu, thủ huyệt Khúc Tuyền[30]. Chứng phong tư ngày càng tràn ngập tà khí, bệnh khơng thể khỏi được, chân như đang đạp trên băng tuyết, cĩ lúc như đi vào nước nĩng[31]. Từ đùi đến ống chân đều bị tràn ngập tà khí, Tâm phiền, đầu đau, cĩ khi nơn, cĩ khi bứt rứt, sau khi chống váng th́ mồ hơi ra, để lâu ngày th́ mắt hoa, buồn mà hay lo sợ, đoản khí, như vậy sống khơng quá 3 năm th́ phải chết[32].
THIÊN 25: BỆNH BẢN
Trước bệnh mà sau nghịch, trị bản[1]. Trước nghịch mà sau bệnh, trị bản[2]. Trước hàn mà sau sinh bệnh, trị hàn[3]. Trước bệnh mà sau sinh hàn, trị bản[4]. Trước nhiệt mà sau sinh bệnh trị bản[5]. Trước bị tiêu chảy mà sau sinh ra các bệnh khác, trị bản[6]. Ắt phải điều hịa (Tỳ vị) rồi sau mới trị các bệnh khác[7]. Trước bệnh mà sau bị măn ở trung (Tỳ vị), trị tiêu[8]. Trước bệnh mà sau tiêu chảy, trị bản[9]. Trước bị măn ở trung rồi sau đĩ mới bị Tâmphiền, trị bản[10].
Cĩ khi do khách khí, cĩ khi do đồng khí[11]. Đại tiểu tiện bất lợi, trị tiêu[12]. Đại tiểu tiện lợi, trị bản[13].
Bệnh phát ra (tà khí) hữu dư, đĩ là bản đến tiêu, trước hết trị bản, sau đến trị tiêu[14]. Bệnh phát ra chính khí bất túc, đĩ là tiêu đến bản, trước hết trị tiêu, sau đến trị bản[15]. Nên quan sát 1 cách tường tận vấn đề gián và thậm rồi dùng ư để điều hịa, nếu gặp gián th́ cùng trị 1 lúc, nếu gặp thậm th́ chỉ nên trị riêng[16]. Ví dụ, trước hết đại tiểu tiện bất lợi, rồi sau đĩ mới sinh ra các chứng bệnh khác, nên trị bản[17].
THIÊN 26: TẠP BỆNH
Bệnh quyết nghịch đi áp theo cột sống làm đau lên đến đỉnh đầu, đầu bị trầm trầm, mắt bị hoa hoa, cột sống ở thắt lưng bị cứng, thủ huyệt ở huyết lạc tại kheo chân thuộc kinh túc Thái Dương[1].
Bệnh quyết nghịch làm cho lồng ngực bị đầy, mặt bị thũng, mơi run cầm cập, bật ra tiếng nĩi rất khĩ, nếu nặng hơn, sẽ khơng nĩi chuyện được, thủ huyệt ở kinh túc Dương Minh[2].
Bệnh quyết nghịch làm cho khí đi lên đến cổ họng, khơng nĩi chuyện được, tay chân lạnh, đại tiện bất lợi, thủ huyệt ở túc Thiếu Âm[3].
Bệnh quyết nghịch làm cho bụng kêu ồ ồ, khi hàn khí nhiều làm cho trong bụng kêu rĩc rách, tiêu và tiểu rất khĩ khăn, thủ kinh túc Thái Âm[4].
Cổ họng khơ (ách), trong miệng nĩng như cĩ keo, thủ kinh túc Thiếu Âm[5].
Trong gối bị đau, thủ huyệt Độc Tỵ, dùng kim viên lợi châm, châm xong rồi chờ cách khoảng thời gian để châm tiếp, dùng kim to như sợi lơng đuơi trâu, châm gối đau như thế khơng cịn nghi ngờ ǵ nữa[6].
Cổ họng (hầu) bị tư khơng nĩi chuyện được, châm kinh túc Dương Minh, nếu cịn nĩi được, châm kinh thủ Dương Minh[7].
Bệnh ngược (sốt rét) khơng khát nước, cách ngày phát tác 1 lần, thủ kinh túc Dương Minh, nếu cĩ khát nước và mỗi ngày phát tác, thủ kinh thủ Dương minh[8].
Răng đau khơng sợ uống nước lạnh, thủ kinh túc Dương minh, nếu sợ uống nước lạnh, thủ kinh thủ Dương minh[9].
Bệnh điếc mà khơng đau nhức, thủ kinh túc Dương minh; điếc mà đau nhức, thủ kinh thủ Dương minh[10].
Chứng chảy máu mũi khơng ngừng, cĩ máu bầm chảy ra, thủ kinh túc Thái dương, nếu máu bầm khơng chảy nữa, thủ kinh Thủ Thái dương; nếu khơng hết, châm huyệt nằm dưới xương uyển cốt, nếu vẫn khơng hết châm xuất huyết lạc ở kheo chân[11].
Chứng lưng đau, trên chỗ đau bị lạnh, thủ kinh túc Thái dương, Dương minh, cịn nếu trên chỗ đau bị nĩng, thủ kinh túc Quyết âm; nếu khơng cúi ngửa được, thủ kinh túc Thiếu dương[12].
Trong ngực bị nhiệt, muốn nơn, thủ huyết lạc ở kheo chân, thuộc kinh túc Thiếu Âm[13].
V́ vui mừng và giận dữ mà khơng muốn ăn, tiếng nĩi ngày càng nhỏ, thủ kinh túc Thái âm[14].
V́ giận mà nĩi nhiều, châm kinh túc Thiếu dương[15].
Hàm bị đau nhức, châm kinh thủ Dương minh, châm xuất huyết chỗ cĩ thịnh mạch ở vùng má và lên đến Thái dương[16].
Cổ gáy bị đau làm cho khơng thể cúi ngửa được, châm kinh túc Thái Dương, nếu làm cho khơng thể ngĩ ngối lại phía sau th́ châm kinh thủ Thái dương[17].
Thiếu phúc bị đầy, to, lên trên chạy đến vùng Vị, đến Tâm, thân ḿnh hơi bị dao động, cĩ lúc bị hàn nhiệt, tiểu tiện bất lợi, thủ kinh túc Quyết âm[18].
Bụng đầy, đại tiện bất lợi, bụng to, khí cũng chạy lên đến ngực và cổ họng, thở suyễn mạnh, cổ khan, thủ kinh túc Thiếu âm[19].
Bụng đầy, ăn khơng tiêu, bụngsơi, khơng đi tiểu được, thủ kinh túc Thái âm[20].
Chứng Tâm thống đau dẫn đến cột sống thắt lưng, muốn nơn, thủ kinh túc Thiếu âm[21].
Chứng Tâm thống làm cho bụng bị trướng như cĩ cái ǵ bị sợ lạnh, đại tiện bất lợi, thủ kinh túc Thái âm[22].
Chứng Tâm thống đau dẫn đến lưng làm cho khơng thở được, châm kinh túc Thiếu âm, nếu khơng hết, châm kinh thủ Thiếu dương[23].
Chứng Tâm thống kéo theo làm cho bụng dưới đầy, dưới trên khơng nơi nhất định, đại tiện khĩ khăn, châm kinh túc Quyết âm[24].
Chứng Tâm thống chỉ cĩ khí ngắn khơng đủ để thở mà thơi, châm kinh thủ Thái âm[25].
Chứng Tâm thống nên chọn huyệt ngay ở (quanh) đốt xương thứ 9 để châm, trước hết dùng tay ấn lên chỗ phải châm, khi rút kim ra lại dùng tay ấn, ấn xong là hết ngay; nếu khơng hết, nên t́m các huyệt ở trên và ở dưới (huyệt) đă châm, khi nào đắc khí th́ khỏi bệnh ngay[26].
Hàm (má) bị đau, châm kinh túc Dương minh, ngay chỗ xương găy quay hàm, nơi cĩ động mạch quay quanh, châm xuất huyết xong là khỏi ngay; nếu khơng khỏi, nên ấn lên huyệt Nhân Nghênh của bản kinh (châm cạn), khỏi ngay[27].
Chứng khí nghịch lên trên, châm nơi hăm huyết ở vùng ngực, rồi lại châm huyệt cĩ động mạch ở dưới ngực[28].
Bệnh Nuy quyết, nên trĩi tay chân người bệnh lại để làm cho họ bị bực bội , bấy giờ mới mở trĩi ra, Mỗi ngày 2 lần; Nếu cĩ bị bất nhân là khơng cịn cảm giác, nên chữa như vậy trong 10 ngày sẽ kết quả, đừng ngưng lại, đợi khi nào bệnh khỏi mới thơi[29].
Bệnh Uyết nấc, nên dùng cọng cỏ châm nhẹ vào mũi để cho bị ách x́, xong sẽ khỏi bệnh, hoặc là làm sao để cho ngộp thở, xong ngước mặt lên dẫn khí ra ngồi sẽ khỏi, hoặc làm cho người bệnh bị sợ dữ dội cũng cĩ thể khỏi bệnh[30].
THIÊN 27: CHU TƯ
Hồng Đế hỏi Kỳ Bá: "Chứng Chu tư ở tại thân thể chúng ta, nĩ lên xuống di chuyển theo mạch khí, Khi nĩ ở trên dưới và tả hữu đều cĩ sự tương ứng, khơng bao giờ cĩ lúc cĩ nơi khơng (rỗng), Ta mong được nghe sự thống này trong huyết mạch ư ? Hay là ở trong khoảng phận nhục ? Tại sao lại đến nỗi như vậy ?[1] (Cĩ khi) sự thống di chuyển nhanh đến chưa kịp xuống kim, cĩ khí động rồi mà thống th́ lại khơng kịp định xem nĩ ở đâu để trị, mà thống đă dứt rồi, Con đường vận hành nào đă khiến như thế ? Ta mong được nghe về nguyên nhân của những vấn đề ấy"[2].
Kỳ Bá đáp : "Đĩ gọi là Chứng tư, khơng phải là Chu tư"[3].
Hồng Đế hỏi: "Ta mong được nghe về Chứng tư"[4].
Kỳ Bá đáp : "Đây nên xem lại mỗi loại cĩ chỗ riêng của nĩ, Nĩ vừa phát đĩ th́ đă ngưng lại đĩ, vừa ở yên đĩ th́ đă nổi lên đĩ, bên phải ứng với bên trái , bên trái ứng với bên phải, nĩ khơng thể vận hành xoay vịng được, bởi v́ nĩ vừa phát là vừa dứt"[5].
Hồng Đế nĩi: "Đúng ! Phép châm phải thế nào ?"[6].
Kỳ Bá đáp : "Châm bệnh này, tuy sự thống đă dứt, nhưng ta vẫn châm vào nơi cĩ bệnh, nhằm làm cho nĩ khơng thể đau trở lại"[7].
Hồng Đế hỏi: "Đúng ! Mong được nghe về Chu tư như thế nào ?"[8].
Kỳ Bá đáp : "Chu tư là (một chứng mà tư) ở tại trong huyết mạch, theo với mạch khí mà lên trên, xuống dưới, chứ nĩ khơng thể đi từ phải sang trái, trái sang phải được, (v́ vấn đề đề phải trái này) cĩ nơi cĩ chỗ của nĩ"[9].
Hồng Đế hỏi: "Nếu sự thống đi từ dưới lên trên, trước hết nên châm bên trên nhằm để cho nĩ quá sang, sau đĩ châm bên dưới nhằm để cho nĩ thốt"[10].
Hồng Đế nĩi: "Đúng ! Chứng thống này sinh ra như thế nào ? Nguyên nhân nào đă gây thành những danh xưng đĩ ?"[11].
Kỳ Bá đáp : "Khí của Phong-Hàn-Thấp ở khách tại trong khoảng ngồi phận nhục, bức thiết (tân dịch) thành những bọt nước, bọt nước này gặp Hàn sẽ tụ lại, khi tụ lại nĩ sẽ làm hại phận nhục để tách rời ra, khi tách rời ra sẽ gây thành đau, khi đau sẽ làm cho thần khí quy vào đấy, thần khí quy vào sẽ gây nhiệt, nhiệt th́ sẽ làm cho đau bị giải, đau bị giải th́ bị quyết, khi bị quyết th́ chứng tư khác sẽ phát ra; nguyên nhân phát ra chứng tư là như thế đấy"[12].
Hồng Đế nĩi: "Đúng ! Ta đă đắc được cái ư rồi, Đây là trường hợp tà khí bên trong khơng ở tại tạng, bên ngồi chưa phát ra ở b́ phu, nĩ chỉ ở một ḿnh trong khoảng của phận nhục, nĩ làm cho chân khí khơng chu hành được, ta gọi đĩ là Chu tư[13]. V́ thế, phép châm bệnh tư trước hết phải theo dơi lục kinh ở Túc, xem lại sự hư thực và huyết ở đại lạc, huyết kết khơng thơng, hoặc mạch bị hư mà hăm xuống, dựa vào tất cả những điều trên để điều hịa nĩ, cứu (hơ nĩng) để thơng khí, khi nào bị co vận (chuyển cân) cứng, nên châm để chuyển vận cho khí được vận hành"[14].
Hồng Đế nĩi: "Ta đă đắc được cái ư rồi, và cũng nắm được sự việc: Phép cửu châm đă cĩ đầy đủ cái lư (chữa trị), nĩ là phép trị đầy đủ về những bệnh thuộc 12 kinh mạch, Âm Dương vậy"[15]
THIÊN 28: KHẨU VẤN
Hồng Đế trong lúc nhàn rỗi, đuổi kẻ tả hữu để hỏi Kỳ Bá: "Ta đă được nghe một cách chính thức về cửu châm, nghe luận về sự nghịch thuận của Âm Dương, nghe tất cả về lục kinh, nay ta mong được biết về vấn đề khẩu vấn"[1].
Kỳ Bá từ chỗ ngồi né sang một bên, lạy hai lạy đáp : "Thật là một câu hỏi rất hay ! Đây là một vấn đề do các bậc tiên sư đă truyền miệng lại"[2].
Hồng Đế nĩi: "Ta mong được nghe về vấn đề khẩu truyền"[3].
Kỳ Bá đáp : "Ơi ! Trăm bệnh bắt đầu sinh ra do sự lạnh nĩng của giĩ mưa, do sự vui mừng, giận dữ của Âm Dương, do ăn uống, cư xử với nhau, do những nỗi kinh sợ lớn lao và bất ngờ, v́ tất cả những nguyên nhân trên làm cho khí huyết phân ly, Âm Dương hư bại, kinh lạc bị quyết tuyệt, mạch đạo bị bất thơng, Âm Dương nghịch nhau, vệ khí bị ngưng đọng, kinh mạch bị hư khơng, huyết khí vận hành khơng cịn thứ tự nữa, đĩ là ta đă mất đi lẽ thường, trường hợp này sự luận về bệnh khơng cịn ở kinh, thần xin nĩi về những bệnh xảy ra ở nơi nào đĩ"[4].
Hồng Đế hỏi: "Con người bị chứng ngáp, khí nào đă gây nên như vậy ?"[5].
Kỳ Bá đáp : "Vệ khí ban ngày vận hành ở vùng Dương, nửa đêm vận hành ở Âm, Âm chủ về đêm, đêm th́ người nằm ngủ, Dương khí chủ đi lên, Âm chủ đi xuống, cho nên khi Âm khí cịn tích bên dưới, Dương khí lại chưa tận (hết), Dương khí sẽ dẫn Âm đi lên, Âm lại dẫn đi xuống, thế là Âm Dương cùng dẫn nhau, cho nên người ta bị ngáp nhiều lần[6]. Dương khí tận, Âm khí thịnh th́ mắt nhắm lại ngủ, Âm khí tận mà Dương khí thịnh th́ thức dậy, nên châm tả kinh túc Thiếu âm bổ túc Thái dương"[7].
Hồng Đế hỏi: "Con người bị chứng Uyết (nấc) do khí ǵ gây nên ?"[8].
Kỳ Bá đáp : "Cốc nhập vào Vị, Vị khí rĩt lên trên đến Phế, nay cĩ Hàn khí và tán cốc khí, tất cả đều quay về nhập vào Vị; Khí cũ và mới cùng làm loạn nhau, chân khí và tà khí cùng đánh nhau, khí chung vào nhau mà làm nghịch nhau, thế rồi quay trở ra khỏi Vị, gây thành chứng Uyết, Nên châm bổ kinh thủ Thái âm, châm tả túc Thiếu âm”[9].
Hồng Đế hỏi: "Con người khi khĩc hay bị nghẹn ngào, khí ǵ đă gây nên như thế ?" [10].
Kỳ Bá đáp : "Đây là Âm khí thịnh mà Dương khí hư, Âm khí nhanh mà Dương khí chậm, Âm khí thịnh mà Dương khí tuyệt, cho nên thành chứng khĩc nghẹn, Châm bổ kinh túc Thái dương, châm tả túc Thiếu âm"[11].
Hồng Đế hỏi: "Con người bị bệnh Chấn hàn (lạnh run), khí ǵ đă gây nên như thế ?" [12].
Kỳ Bá đáp : "Hàn khí ở khách nơi b́ phu, Âm khí thịnh, Dương khí hư, v́ thế gây nên chứng lạnh run, Châm bổ các kinh Dương"[13].
Hồng Đế hỏi: "Con người bị chứng ái (ợ), khí ǵ đă gây nên thế ?"[14].
Kỳ Bá đáp : "Hàn khí ở khách tại Vị, khí quyết nghịch từ dưới lên trên tán vào trong Vị rồi lại xuất ra từ Vị, v́ thế gây thành chứng ợ, Châm bổ kinh túc Thái âm, Dương minh, cĩ người nĩi châm bổ huyệt Mi Bản (Tồn Trúc)"[15].
Hồng Đế hỏi: "Con người bị chứng cả thân ḿnh buơng xuơi, khí ǵ đă gây nên như thế ?"[16].
Kỳ Bá đáp : "Vị khơng thực làm cho các mạch bị hư, các mạch bị hư ắt cân mạch bị nhũn, cân mạch bị nhũn mà ta lại cố sức giao hợp, thế là khí khơng thể phục hồi trở lại, gây thành chứng buơng nhũn, Nên theo đúng lúc xẩy ra bệnh để bổ vùng phận nhục"[17].
Hồng Đế hỏi: "Con người bị hắt hơi, khí ǵ gây nên thế ?"[18].
Kỳ Bá đáp : "Dương khí hịa lợi, đầy lên đến Tâm, xuất ra ở mũi, gây thành hắt hơi, Bổ huyệt Vinh của túc Thái dương ở huyệt Mi Bản, cũng cĩ thuyết cho là mi thượng"[19].
Hồng Đế hỏi: "Con người mỗi khi buồn sầu là nước mắt, nước mũi chảy ra, khí ǵ đă gây nên thế ?"[20].
Kỳ Bá đáp : "Tâm là chủ (chứa) của ngũ tạng lục phủ, mắt là nơi tụ của tơng mạch, là con đường vận hành của thượng dịch, miệng mũi là mơn hộ của khí, v́ thế, khi ta buồn sầu, đau đớn, ưu tư th́ sẽ làm động đến Tâm, khi Tâm bị động th́ ngũ tạng lục phủ sẽ bị dao động, dao động sẽ làm cho tơng mạch bị cảm, tơng mạch bị cảm th́ con đường của chất dịch sẽ mở ra, con đường của chất dịch mở ra th́ nước mắt, nước mũi sẽ chảy ra[21]. Chất dịch nhằm để tưới thấm cho tinh khí, làm nhuận trơn cho các khơng khiếu, v́ thế, nếu con đường của thượng dịch mở ra th́ sẽ khĩc, khĩc khơng ngừng th́ chất dịch bị cạn (kiệt), dịch bị kiệt th́ tinh khí sẽ khơng cịn được tưới thắm, tinh khí khơng cịn được tưới thắm th́ mắt sẽ khơng thể thấy được ǵ cả, cho nên gọi là đoạt tinh, Châm bổ huyệt Thiên Trụ, kinh của nĩ nằm ở dưới cổ"[22].
Hồng Đế hỏi: "Con người hay thở dài (lớn), khí ǵ đă gây nên như thế ?"[23].
Kỳ Bá đáp : "Khi ưu tư th́ Tâm hệ bị cấp, Tâm hệ bị cấp th́ khí đạo bị buộc ràng, khí bị buộc ràng th́ sẽ khơng thơng lợi, v́ thế người bệnh phải thở dài (lớn) để đuổi khí ra, Châm bổ kinh thủ Thiếu âm, Tâm chủ, túc Thiếu dương, lưu kim"[24].
Hồng Đế hỏi: "Con người bị chảy nước dăi, khí ǵ đă gây thế ?"[25].
Kỳ Bá đáp : "Con người ăn uống đều nhập vào Vị, nếu trong Vị bị nhiệt th́ trùng bị động, trùng động th́ Vị bị hỗn, Vị bị hỗn th́ huyệt Liêm Tuyền khai, v́ thế nước dăi bị chảy ra, Châm bổ kinh túc Thiếu âm"[26].
Hồng Đế hỏi: "Con người bị ù bên trong tai, khí ǵ đă gây nên như thế ?"[27].
Kỳ Bá đáp : "Tai là nơi tụ khí của tơng mạch, v́ thế nếu trong Vị bị rỗng ắt là tơng mạch bị hư, tơng mạch bị hư th́ Dương khí bị đi xuống, mạch sẽ bị kiệt, cho nên tai bị ù, Châm bổ huyệt Khách Chủ Nhân và huyệt nơi gần mĩng tay cái, chỗ giao nhau giữa mĩng và thịt"[28].
Hồng Đế hỏi:"Con người tự cắn vào lưỡi ḿnh, khí ǵ đă gây nên như thế ?"[29].
Kỳ Bá đáp : "Đây là do khí quyết nghịch lên trên, mạch cũng cùng đi theo, Khí Thiếu âm đến th́ làm cho cắn lưỡi, khí Thiếu dương đến sẽ làm cho cắn vào má, khí Dương minh đến sẽ làm cho cắn vào mơi, nên t́m xem bệnh xảy ra ở nơi nào để châm bổ cho nơi đĩ”[30].
Phàm tất cả 12 tà này đều do kỳ tà chạy đến các khơng khiếu mà ra cả, v́ thế tà khí ở nơi nào, ta biết nơi đĩ là bất túc[31]. Cho nên, thượng khí bất túc th́ làm cho năo khơng đầy, tai bị ù nặng, đầu nhức đến khơng chịu nổi, mắt bị hoa lên[32]. Nếu trung khí bất túc, việc tiểu tiện, đại tiện bị biến, ruột sơi(kêu)[33]. Nếu hạ khí bất túc th́ làm cho bị nuy, quyết, Tâm phiền muộn, Bổ bên mắt cá ngồi, lưu kim"[34].
Hồng Đế hỏi: "Phép trị phải thế nào ?"[35].
Kỳ Bá đáp : "Thận làm chủ các chứng ngáp, thủ huyệt ở kinh túc Thiếu âm[36]. Phế làm chủ gây thành chứng nấc, thủ huyệt ở kinh thủ Thái âm, túc Thiếu âm[37]. Chứng khĩc nghẹn là do ở Âm Dương bị tuyệt, nên châm bổ túc Thái dương và tả túc Thiếu âm[38]. Chứng lạnh run, châm bổ các kinh Dương[39]. Chứng ợ, châm bổ túc Thái âm và Dương minh[40]. Chứng hắt hơi, châm bổ huyệt Mi Bản của túc Thái dương[41]. Chứng cả thân ḿnh buơng xuơi nên theo đúng lúc xảy ra bệnh để bổ vùng phận nhục[42]. Chứng nước mắt mũi chảy ra, châm bổ huyệt Thiên Trụ, kinh của nĩ nằm dưới cổ, vùng dưới cổ tức là vùng gần đầu[43]. Chứng thở dài, bổ kinh thủ Thiếu âm, Tâm chủ, túc Thiếu dương, lưu kim[44]. Chứng chảy nước dăi, bổ túc Thiếu âm[45]. Chứng tai ù, bổ huyệt Khách Chủ Nhân, huyệt nằm ở đầu ngĩn tay cái giáp thịt gần mĩng tay[46]. Chứng tự cắn lưỡi, nên xem bệnh nằm ở đâu để châm bổ[47]. Mắt hoa, đầu nhức khơng chịu nổi, châm bổ dưới mắt cá chân ngồi, lưu kim[48]. Chứng nuy quyết, Tâm bứt rứt, châm huyệt nằm trên đầu ngĩn chân cái 2 thốn, lưu kim, một nữa là nơi dưới mắt cá ngồi, lưu kim"[49].
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 8 of 20: Đă gửi: 01 April 2005 lúc 5:31am | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 29: SƯ TRUYỀN
Hoàng Đế nói: "Ta nghe nói các bậc tiên sư có những điều chỉ giữ trong Tâm mà không sáng tác ra bằng sách vở, ta mong được nghe để ǵn giữ, rồi bắt chước để thực hiện nó; Trên ta dùng nó để trị dân, dưới dùng để trị bản thân ḿnh, làm sao cho trăm họ không bị bệnh, trên dưới được ḥa thuận thân mến nhau, đức trạch trôi chảy xuống dưới con cháu không c̣n lo âu, truyền đến đời sau không có lúc nào dứt, Ta có thể nghe những điều ấy không ?" [1].
Kỳ Bá đáp : "Thật là câu hỏi sâu xa lắm vậy, Ôi ! Phép trị dân hay tự trị cho ḿnh, phép trị chỗ khác hay chỗ này, phép trị việc nhỏ, hoặc việc lớn, phép trị quốc hay trị gia, chưa bao giờ trị theo phép nghịch mà có thể trị được vậy[2]. Ôi ! Duy chỉ có phép trị theo phép thuận mà thôi vậy, thuận ở đây không phải chỉ nói đến mạch Âm Dương để rồi luận về thuận nghịch của khí mà thôi đâu mà ta phải suy ra rằng trăm họ nhân dân đều mong muốn làm thuận được cái chí của ḿnh nữa"[2].
Hoàng Đế hỏi: "Vậy phải hiểu thuận như thế nào ?"[3].
Kỳ Bá đáp : "Khi vào nước người ta th́ phải hỏi (cho biết được) phong tục của người ta, khi vào nhà người ta th́ phải hỏi (cho biết được) những điều kiêng kỵ của người ta, khi lên đến chỗ đường th́ phải hỏi (cho biết được) cái lễ của người ta, khi đến với bệnh nhân th́ phải hỏi (cho biết được) những điều thay đổi nghịch thuận của người ta"[4].
Hoàng Đế hỏi: "Phải thay đổi như thế nào để thích nghi với bệnh nhân ?"[5].
Kỳ Bá đáp : "Ôi ! Nếu nhiệt ở trung (giữa) là bệnh tiêu đơn, vậy phải thích nghi bằng hàn, nếu bệnh thuộc hàn ở giữa, vậy nên thích nghi bằng nhiệt[6[. Nếu trong Vị bị nhiệt th́ tiêu cốc khí, khiến cho người bệnh Tâm không an, thường hay đói[7]. Nếu vùng da phía trên rốn bị nhiệt th́ trong ruột (trường) cũng nhiệt, tiêu ra phân vàng mà nát ra[8]. Nếu vùng da dưới rốn bị hàn th́ trong Vị cũng hàn, như vậy sẽ bị phúc trướng[9]. Trong ruột bị hàn th́ ruột sôi và tiêu chảy (xôn tiết)[10]. Trong Vị bị hàn, trong ruột bị nhiệt th́ bị chướng mà thêm tiêu chảy[11]. Trong Vị bị nhiệt trong ruột bị hàn th́ mau bị đói, vùng thiếu phúc đau và trướng"[12].
Hoàng Đế hỏi: "Nếu Vị muốn uống lạnh mà Trường muốn uống nóng, cả hai nghịch nhau, việc thích nghi phải thế nào ?[13] . Vả lại, các bậc vương công, đại nhân, các bậc quân ưa (những thức ăn thịt) có máu, tất cả họ đều sống rất là kiêu sa, phóng túng, ham muốn khinh người, nhưng không thể nào cấm được, nếu cấm th́ nghịch lại cái chí của họ, c̣n nếu thuận theo họ th́ càng làm cho bệnh của họ nặng thêm, và nên thích nghi như thế nào ? Phép trị phải làm ǵ trước ?"[14]
Kỳ Bá đáp : "T́nh của con người, không ai không ham sống và sợ chết, vậy ta nên báo cho họ biết bằng những hư bại của họ, nói cho họ biết những điều tốt của họ, dẫn dắt họ bằng những con đường thích nghi, mở ra cho họ thấy những điều khổ của ho,.nNhư vậy, cho dù họ là những người không biết cái Đạo (dưỡng sinh) là ǵ, họ lại dám không nghe theo hay sao ?"[15].
Hoàng Đế hỏi: "Phép trị phải thế nào ?"[16].
Kỳ Bá đáp : "Mùa xuân hạ, trước hết phải trị phần tiêu, sau đó mới trị phần bản; mùa thu đông, trước hết phải trị phần bản, sau đó mới trị phần tiêu"[17].
Hoàng Đế hỏi: "Thích nghi trường hợp nghịch lại, phải làm sao ?"[18].
Kỳ Bá đáp : "Thích nghi trường hợp này, phải: việc ăn uống, mặc quần áo cũng phải thích nghi với độ nóng lạnh, nếu lạnh th́ đừng để lạnh căm căm, nếu nóng đừng để ra mồ hôi, trong lúc ăn uống, nóng đừng nóng phừng phừng, lạnh đừng lạnh buốt buốt, việc nóng lạnh cốt ở giữ được mức trung ḥa, nhờ đó mà duy tŕ được nguyên khí, không để cho tà khí tấn công"[19].
Hoàng Đế hỏi: "Thiên ‘Bản Tạng’ dựa vào thân h́nh, chi và tiết, sự cứng mềm của cơ nhục để biết được sự lớn nhỏ của ngũ tạng và lục phủ, nay đối với các bậc vương công, đại nhân, bậc vua chúa lâm triều tức vị, mà ta đặt vấn đề này, ai có thể sờ mó, day ấn để rồi sau đó trả lời cho được ?"[20].
Kỳ Bá đáp : "Thân h́nh, tay chân và các đốt xương bàn tay chân là những nơi che đậy tạng phủ, nó không dễ nhận thấy được như khi ta quan sát gương mặt"[21].
Hoàng Đế hỏi: "Khí của ngũ tạng có thể nh́n thấy được ở gương mặt, điều đó ta đă biết rồi, nhưng qua tay chân và các đốt xương bàn tay chân để có thể biết và nhận thấy th́ như thế nào ?"[22].
Kỳ Bá đáp : "Trong ngũ tạng và lục phủ th́ Phế đóng vai tṛ cái nắp đậy, cứ nh́n nơi vai to hoặc độ lơm vào của vùng yết hầu để biết được h́nh trạng của Phế biểu lộ ra ngoài"[23].
Hoàng Đế nói: "Đúng thay ! "[24].
Kỳ Bá đáp : "Trong lục phủ ngũ tạng, Tâm đóng vai quân chủ, Khuyết bồn đóng vai đường đi, xương đầu của xương lồng ngực dư ra để biểu lộ nơi xương Cưu vĩ"[25].
Hoàng Đế nói: "Đúng thay ! "[26].
Kỳ Bá đáp : "Can đóng vai tướng quân, xông pha ra ngoài, muốn biết mức kiên cố của nó, nên xem mắt lớn hay nhỏ"[27].
Hoàng Đế nói: "Đúng thay !"[28].
Kỳ Bá đáp : "Tỳ đóng vai chủ về bảo vệ, nó đón nhận thức ăn, cứ nh́n sự yêu ghét (tốt xấu) của môi lưỡi để biết được việc lành dữ "[29].
Hoàng Đế nói: "Đúng thay !"[30].
Kỳ Bá đáp : "Thận đóng vai nghe việc bên ngoài, nó nghe được chuyện ở xa, cứ nh́n sự yêu ghét của tai để biết được tính của nó"[31].
Hoàng Đế nói: "Đúng thay ! Ta mong được nghe về sự biểu hiện của lục phủ"[32].
Kỳ Bá đáp : “Trong lục phủ, Vị đóng vai biển cả, xương ḿnh rộng, cổ to, ngực rộng, người như vậy sẽ ăn được nhiều ngũ cốc[33]. Mũi hít sâu mà dài, nó biểu hiện được t́nh trạng của Đại trường[34]. Môi dầy, Nhân trung dài, biểu hiện được t́nh trạng của Tiểu trường[35]. Vùng mí dưới mắt no đầy và to th́ Đởm mới có sự cứng rắn[36]. Hai lỗ của mũi nằm bên ngoài, nhờ nó mà Bàng quang được thông tiết ra ngoài[37]. Khi hít khí vào là đi từ giữa sống mũi, nhờ vậy mà vai tṛ của Tam tiêu được kín đáo[38]. Trên đây là những trường hợp biểu hiện được vai tṛ của lục phủ, Khi nào ba vùng trên dưới được b́nh đẳng th́ ngũ tạng được an và vận hành được tốt”[39].
THIÊN 30: QUYẾT KHÍ
Hoàng Đế hỏi: "Ta nghe con người có tinh, có khí, có tân, có dịch, có huyết, có mạch, ư của ta cho là tất cả những khí ấy chỉ là một mà thôi, nay nó lại được phân biệt ra thành 6 tên khác nhau, Ta không hiểu v́ lư do nào lại như vậy ?"[1].
Kỳ Bá đáp : "Hai thần cùng đánh nhau rồi hợp lại để thành h́nh, thường sinh ra trước thân thể của chúng ta, gọi đó như tinh"[2].
"Thế nào là khí ?"[3].
Kỳ Bá đáp : "Khí ở Thượng tiêu khai phát ra nhằm tuyên tán khí của ngũ cốc và Vị, làm ấm b́ phu, làm sung măn cho thân thể, làm trơn nhuận cho lông mao, nó ví như là những làn khí của mù và móc đă tưới thắm khắp nơi, đó gọi là khí"[4].
"Thế nào gọi là tân ?"[5].
Kỳ Bá đáp : "Khi nào tấu lư phát tiết ra, làm mồ hôi chảy ra ướt đằm, gọi đó là tân"[6].
"Thế nào là dịch"[7].
Kỳ Bá đáp : "Khí ngũ cốc nhập vào (Vị) th́ (hậu thiên khí) sẽ tràn đầy, chất trấp sẽ làm nhuận trơn và rót vào cốc, cốt thuộc vai tṛ co duỗi, tiết ra và làm nhuận trơn, bổ ích năo tủy, b́ phu được nhuận trơn, đó gọi là dịch"[8].
"Thế nào là huyết ?"[9].
Kỳ Bá đáp : "Trung tiêu nhận lấy khí, lấy chất trấp, biến hóa để thành màu đỏ, đó là huyết"[10].
"Thế nào là mạch ?"[11].
Kỳ Bá đáp : "Cái đề pḥng cho doanh khí, khiến cho nó không chạy tránh ra nơi khác, gọi là mạch"[12].
Hoàng Đế hỏi: "Làm thế nào để biết được sự hữu dư hoặc bất túc của lục khí, biết được sự nhiều ít của khí, biết được sự hư thực của năo tủy, sự thanh trọc của huyết mạch ?"[13].
Kỳ Bá đáp : "Tinh bị thoát th́ tai điếc[14]. Khí bị thoát th́ mắt không c̣n sáng[15]. Tân bị thoát th́ tấu lư khai, mồ hôi ra quá nhiều[16]. tinh dịch bị thoát th́ cốt sẽ khó khăn trong việc co duỗi, sắc bị yểu[17]. Năo tủy bị tiêu hao, cẳng chân bị đau buốt, tai bị ù[18]. Huyết bị thoát th́ sắc diện sẽ trắng sẽ không c̣n nhuận trạch, mạch bị không hư [19]. Tất cả là những bộc lộ của các điều kể trên"[20].
Hoàng Đế hỏi: "Vấn đề qúy và tiện trong lục khí như thế nào ?"[21].
Kỳ Bá đáp : "Lục khí đều có những bộ vị làm chủ, sự qúy tiện, thiện ác phải đúng thời của nó, tuy nhiên, ngũ cốc vẫn hóa khí trong Vị và Vị đóng vai biển lớn"[22].
THIÊN 31: TRƯỜNG VỊ
Hoàng Đế hỏi Bá Cao: "Ta mong được nghe về vai tṛ của lục phủ truyền đi thủy cốc, về sự lớn nhỏ, dài ngắn của Trường Vị, về sự thu nhận thủy cốc nhiều hay ít như thế nào ?" [1].
Bá Cao đáp : "Thần xin đáp cặn kẽ về độ dài ngắn, xa gần, sâu cạn của con đường mà thủy cốc nhập vào, đưa ra[2]. Từ môi đến răng dài 9 phân, miệng rộng 2 thốn rưỡi, từ răng lui ra sau đến hội yếm sâu 3 thốn rưỡi, chứa đựng được 5 hợp, lưỡi nặng 10 lượng, dài 7 thốn, rộng 2 thốn rưỡi, cửa cuống họng nặng 10 lượng, rộng 2 thốn rưỡi, kéo dài đến Vị dài 1 xích 6 thốn[3]. Vị có h́nh dáng uốn khúc co duỗi dài 2 xích 6 thốn to 1 xích 5 thốn, đường kính 5 thốn, chứa đựng được 3 đấu 5 thăng[4]. Tiểu trường phía sau dựa vào cột sống, quay ṿng sang tả uốn khúc xếp lên nhau, chứa những ǵ sẽ rót vào Hồi trường, bên ngoài nó dựa vào phía trên rún khoanh ṿng thành 16 khúc, to 2 thốn rưỡi, đường kính 8 phân 1/3, dài 3 trượng 3 xích[5]. Hồi trường nằm ngay vùng rốn để quay về bên trái, phía ngoài xếp bằng những nếp khum như lá xếp, chứa để xuống dưới, xếp thành 16 khúc, to 4 thốn, đường kính 1 thốn 1/3, dài 2 trượng 1 xích[6], Quảng trường bám dọc theo cột sống và nhận lấy những ǵ do Hồi trường đưa sang, quay quanh bởi những lá mỡ giăng theo cột sống khắp trên dưới rộng đến 8 thốn, đường kính 2 thốn 2/3, dài 2 xích 8 thốn[7]. Trường và Vị tính từ chỗ vào cho đến chỗ ra dài 6 trượng 4 thốn 4 phân, quanh co uốn khúc thành 32 khúc"[8].
THIÊN 32: B̀NH NHÂN TUYỆT CỐC
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe về con người không ăn trong 7 ngày th́ chết, tại sao thế ?"[1].
Bá Cao đáp : "Thần xin nói nguyên do: Vị to 1 xích 5 thốn, đường kính 5 thốn, dài 2 xích 6 thốn, co ngang lại, nhận thủy cốc 3 đấu 5 thăng, trong ấy cốc thường lưu lại 2 đấu, thủy 1 cốc 5 thăng th́ đầy[2]. Thượng tiêu làm tiết ra khí, xuất ra khí tinh vi, nhẹ nhàng, trơn nhanh[3]. Hạ tiêu đi xuống dưới tưới thắm (Đại và Tiểu) trường[4]. Tiểu trường to 2 thốn rưỡi, đường kính 8 phân 1/3, dài 3 trượng 2 xích, nhận cốc 2 đấu 4 thăng, nhận thủy 6 thăng 3 hợp 2/3[5]. Hồi trường to 4 thốn, đường kính 1 thốn 1/3, dài 2 trượng 1 xích, nhận cốc 1 đấu, thủy 7 thăng rưỡi[6]. Quảng trường to 8 thốn, đường kính 2 thốn 2/3, trường 2 xích 8 thốn, nhận cốc 8 thăng 3 hợp 8 phân 1/8[7]. Độ dài của Trường Vị được 5 trượng 8 xích 4 thốn, nhận thủy cốc 9 đấu 2 thăng 1 hợp 2/3[8]. Đây là con số mà Trường Vị nhận được thủy cốc"[9].
Người b́nh nhân th́ không thế, khi Vị đầy th́ Trường rỗng, khi Trường đầy th́ Vị rỗng, nhờ sự đầy rỗng thay nhau đó mà khí được lên xuống, ngũ tạng được an định, huyết khí được ḥa lợi, tinh thần mới ở yên[10]. Cho nên thần chính là tinh khí của thủy cốc vậy[11]. V́ thế mà trong Trường Vị lúc nào cũng phải lưu giữ cốc 2 đấu, thủy 1 đấu 5 thăng[12]. Người b́nh nhân cứ mỗi ngày đi đại tiện 2 lần, mỗi lần thoát đi 2 thăng rưỡi, mỗi ngày sẽ là 5 thăng, 7 ngày, 5 lần 7 là 3 đấu 5 thăng, thế là lượng thủy cốc được giữ lại bên trong sẽ cạn[13]. V́ thế nên người b́nh nhân không ăn uống trong 7 ngày sẽ chết, đó là v́ thủy cốc, tinh khí, tân dịch đều cạn rồi vậy"[14].
THIÊN 33 : HẢI LUẬN
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá: "Ta đă nghe về phép thích: châm ở phu tử. Điều mà phu tử nói không không tách rời với doanh vệ, huyết khí[1]. Ôi ! Thập nhị kinh mạch, bên trong thuộc vào tạng phủ, bên ngoài lạc với tứ chi và cốt tiết, phu tử có hợp chúng vào với tứ hải (4 biển) không ?"[2].
Kỳ Bá đáp : "Con người cũng có tứ hải và thập nhị kinh thủy[3]. Các kinh thủy đều chảy rót vào hải, hải có đông tây nam bắc, gọi chung là tứ hải"[4].
Hoàng Đế hỏi: "Khi ứng với con người th́ thế nào ?"[5].
Kỳ Bá đáp : "Con người có Tủy hải, có Huyết hải, có Khí hải, có Thủy cốc chi hải; Phàm tất cả tứ hải này nhằm ứng với tứ hải (bên ngoài)"[6].
Hoàng Đế hỏi: "Thật là to rộng thay khi phu tử hợp hóa tứ hải của Nhân Thiên Địa, Ta mong được nghe sự tương ứng đó như thế nào ?"[7].
Kỳ Bá đáp : "Trước hết phải rơ được nơi chốn của Âm Dương, biểu lư, huyệt Huỳnh, huyệt Du, được vậy th́ tứ hải sẽ định"[8].
Hoàng Đế hỏi: "Định như thế nào ?"[9].
Kỳ Bá đáp : "Vị là biển của Thủy cốc, du huyệt của nó lên trên tại huyệt Khí Nhai, xuống dưới cho đến huyệt Tam Lư[10]. Xung mạch là biển của 12 kinh, du huyệt của nó lên trên đến huyệt Đại Trữ, xuống dưới đến huyệt Cự Hư Thượng và Hạ Liêm[11]. Chiên Trung là biển của khí, du huyệt của nó lên trên đến trên dưới huyệt Trụ Cốt, phía trước ở tại huyệt Nhân Nghênh[12]. Năo là biển của tủy, du huyệt của nó lên trên đến huyệt ở đỉnh đầu, xuống dưới đến huyệt Phong Phủ"[13].
Hoàng Đế hỏi: "Chúng ta nói đến tứ hải, nhưng có lợi ǵ, có hại ǵ, có sinh ǵ, có bại ǵ ?"[14].
Kỳ Bá đáp : "Khi nào chúng được thuận th́ sinh, bị nghịch th́ bại, ta biết cách điều ḥa th́ lợi, không biết cách điều ḥa th́ bại"[15].
Hoàng Đế hỏi: "Sự nghịch thuận của tứ hải sẽ thế nào ?"[16].
Kỳ Bá đáp : "Nếu Khí hải hữu dư th́ trong lồng ngực khí bị đầy, hơi thở bị phiền loạn, mặt đỏ; nếu Khí hải bất túc th́ khí bị thiếu không đủ để nói ra lời[17]. Huyết hải hữu dư làm cho người ta thường tưởng thân ḿnh nhỏ lại, teo hẹp lại, không biết bệnh nơi nào (như thế nào)[18]. Thủy cốc chi hải hữu dư làm cho bụng bị đầy, Thủy cốc chi hải bất túc th́ đói nhưng Vị không nhận thức ăn[19]. Tủy hải hữu dư th́ con người nhanh nhẹn, rắn rỏi, nhiều sức, tự ḿnh mạnh hơn b́nh thường, Tủy hải bất túc th́ năo bị chuyển, tai ù, cẳng chân bị đau buốt, choáng váng, mắt không trông thấy ǵ, lười biếng, thích nằm yên"[20].
Hoàng Đế hỏi: "Thế là ta đă nghe được sự thuận nghịch, c̣n việc điều ḥa th́ sao ?" [21].
Kỳ Bá đáp : "Nên thẩm sát các du huyệt (của các đường kinh nói trên) để điều ḥa hư thực, đừng phạm đến điều hại[22]. Nếu theo được lẽ thuận th́ sức khẻo được phục hồi, nếu nghịch lại th́ tất bị thất bại"[23].
Hoàng Đế nói: "Đúng thay ! "[24].
THIÊN 34: NGŨ LOẠN
Hoàng Đế hỏi: "Kinh mạch có 12, phân biệt bằng ngũ hành, phân chia thành tứ thời, vậy nó bị thất như thế nào để thành loạn ? Nó đắc như thế nào để được trị ?"[1].
Kỳ Bá đáp : "Ngũ hành biến theo thứ tự của nó, bốn mùa thay đổi theo sự phân biệt rơ ràng, khi nào con người sống thuận với ngũ hành và tứ thời th́ trị, sống nghịch là loạn"[2].
Hoàng Đế hỏi: "Thế nào gọi là sống tương thuận ?"[3].
Kỳ Bá đáp : "Con người có 12 kinh mạch là để ứng với 12 nguyệt, 12 nguyệt phân làm tứ thời, tứ thời gồm xuân thu, đông hạ[4]. Khí của chúng khác nhau, khí doanh vệ lại sống nương theo với tứ thời, nếu Âm Dương được ḥa, khí thanh và trọc không can phạm vào nhau, như vậy ắt sẽ thuận mà thành trị"[5].
Hoàng Đế hỏi: "Thế nào gọi là nghịch và loạn ?"[6].
Kỳ Bá đáp : "Khi mà thanh khí ở tại Âm, c̣n trọc khí ở tại Dương, doanh khí thuận với mạch c̣n vệ khí lại nghịch hành, khí thanh và trọc cùng can phạm vào nhau, loạn sẽ xảy ra ở giữa ngực, đó gọi là đại muộn ( bứt rứt lớn)[7]. Cho nên nếu khí loạn ở Tâm th́ Tâm sẽ bị phiền, thích yên lặng, cúi đầu núp tránh nơi yên tĩnh[8]. Nếu khí loạn ở Phế sẽ bị hơi suyễn đến cúi ngửa, phải dùng tay ấn lên để thở[9]. Nếu loạn ở Trường Vị sẽ thành chứng hoắc loạn[10]. Nếu loạn ở cẳng tay và cẳng chân th́ sẽ bị chứng tứ chi quyết lănh[11]. Nếu loạn ở đầu th́ sẽ thành chứng quyết nghịch, đầu nặng, mắt hoa, té xuống"[12].
Hoàng Đế hỏi: "Đối với chứng ngũ loạn, ta có phép châm không ?"[13].
Kỳ Bá đáp : "Nó có con đường đến mà cũng có con đường ra đi, nếu ta biết thẩm sát được con đường đi và đến ấy để châm, đó đáng được gọi là phép báu để giữ thân"[14].
Hoàng Đế hỏi: "Đúng thay ! Ta mong được nghe về cái đạo ( con đường ấy)"[15].
Kỳ Bá đáp : "Nếu khí ở tại Tâm, ta thủ huyệt Du của kinh thủ Thiếu âm và thủ Tâm chủ[16]. Nếu khí ở tại Phế, ta thủ huyệt Huỳnh của kinh thủ Thái âm, huyệt Du kinh túc Thiếu âm[16]. Nếu khí ở tại Trường Vị, ta thủ huyệt ở kinh túc Thái âm, Dương minh; nếu châm mà tà khí vẫn không xuống, ta thủ huyệt Tam Lư[17]. Nếu khí ở tại đầu, ta thủ huyệt Thiên Trụ và Đại Trữ; nếu không ứng, ta lại thủ huyệt Huỳnh và Du của kinh túc Thái dương[18]. Nếu khí ở tại tay và chân th́ trước hết nên châm xuất huyết ở các huyết lạc, sau đó thủ huyệt Huỳnh và Du của kinh (thủ túc) Dương minh và Thiếu dương"[19].
Hoàng Đế hỏi: "Việc bổ tả phải thế nào ?"[20].
Kỳ Bá đáp : "Châm vào chậm, rút ra chậm, gọi là dẫn dắt khí, việc bổ tả vốn vô h́nh cho nên tất cả đều nhằm bảo vệ cho được cái tinh khí, chứ không phải các trường hợp châm trị đối với hữu dư và bất túc khác, mà chỉ cần dẫn dắt khí đang nghịch nhau (trở lại ḥa hoăn nhau) mà thôi"[21].
Hoàng Đế nói: "Xứng đáng thay cho cái Đạo (y) ! Rơ ràng thay cho những lời lập luận (của y), Ta mong nội dung trên được ghi vào Ngọc bản gọi tên là Trị Loạn"[22].
...
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 9 of 20: Đă gửi: 01 April 2005 lúc 5:33am | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 35: TRƯỚNG LUẬN
Hoàng Đế hỏi: "Mạch ứng với Thốn khẩu, như thế nào mới là mạch của bệnh trướng ?" [1].
Kỳ Bá đáp : "Mạch của Thốn khẩu đại kiên đến sắc, đó là thuộc mạch của bệnh trướng"[2].
Hoàng Đế hỏi: "Làm thế nào biết được chứng trướng của tạng hay phủ ?"[3].
Kỳ Bá đáp : "Âm thuộc tạng, Dương thuộc phủ"[4].
Hoàng Đế hỏi: "Ôi ! Khí làm cho con người bị trướng, nó ở trong huyết mạch ư ? Ở bên trong tạng phủ ư ?"[5].
Kỳ Bá đáp : "Cả 3 đều có, tuy nhiên chúng vẫn không phải là nơi ở của bệnh trướng"[6].
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe về chỗ ở của bệnh trướng"[7].
Kỳ Bá đáp : "Ôi ! Bệnh trướng nằm ở bên ngoài của tạng phủ, dọc theo tạng phủ nhưng lại nở rộng ở vùng ngực và hông sườn, làm trướng ở b́ phu, cho nên gọi tên là trướng"[8].
Hoàng Đế hỏi: "Tạng phủ nằm bên trong lồng ngực, hông sườn, trong bụng, ví như những chiếc hộp tàng giữ những vật qúy báu vậy, chúng đều có chỗ ở theo thứ lớp, khác tên nhau, nhưng lại cùng ở một nơi, một vùng, khí của mỗi tạng phủ đều phát ra những chứng trạng khác nhau, ta mong được giải thích về vấn đề trên"[9].
Hoàng Đế nói: "Ta chưa hiểu được ư của phu tử, xin hỏi tiếp"[10].
Kỳ Bá đáp : "Ôi ! Ngực và bụng là cái quách bên ngoài của tạng phủ[11]. Chiên Trung là cung thành của Tâm chủ[12]. Vị là cái kho lớn[13]. Yết hầu và Tiểu trường có nhiệm vụ truyền đưa[14]. Ngũ khiếu của Vị đóng vai cổng, hẻm, cửa lớn, cửa nhỏ[15]. Huyệt Liêm Tuyền và Ngọc Anh là con đường đi của tân dịch[16]. Cho nên ngũ tạng và lục phủ đều có các bờ bến (giới hạn) của nó và do đó bệnh của nó cũng có những h́nh trạng riêng ḿnh[17]. Doanh khí tuần hành theo mạch, vệ khí nghịch gây thành chứng mạch trướng[18]. Vệ khí nhập chung lại với mạch, tuần hành theo vùng phận nhục gây thành chứng phu trướng[19]. Nên thủ huyệt Tam Lư để tả, (tà khí) ở cạn châm 1 lần, ở xa (sâu) châm 3 lần, không đặt vấn đề hư thực, cái khéo là mau mau châm tả"[20].
Hoàng Đế nói: "Ta mong được nghe về h́nh trạng của bệnh trướng"[21].
Kỳ Bá đáp : "Ôi ! Bệnh Tâm trướng làm cho Tâm phiền, hơi thở ngắn, nằm không yên[22]. Bệnh Phế trướng làm cho người hư mà đầy, suyễn ho[23]. Bệnh Can trướng làm cho dưới hông sườn bị đầy mà đau, dẫn xuống đến vùng thiếu phúc[24]. Bệnh Tỳ trướng làm cho hay bị ói, tay chân phiền muộn, nặng nề, không mặc được quần áo, nằm không yên[25]. Bệnh Thận trướng làm cho bụng bị đầy lan ra vùng lưng, đau từ thắt lưng đến vùng xương đùi[26]. Lục phủ trướng: chứng Vị trướng làm cho bụng bị đầy, Vị hoăn đau, mũi nghe mùi khét, hôi thối, làm ảnh hưởng đến việc ăn uống, đại tiện khó khăn[27]. Chứng đại trường trướng làm cho sôi ruột mà đau, tiếng kêu rồn rột, nếu mùa đông mà bị trúng cảm bởi hàn khí th́ sẽ bị chứng xôn tiết, ăn không tiêu hóa[28]. Chứng Tiểu trường trướng làm cho vùng thiếu phúc bị sưng trướng, đau dẫn đến vùng thắt lưng[29]. Chứng Bàng quang trướng làm cho vùng thiếu phúc bị đầy và khí làm cho tiểu tiện bị bí[30]. Chứng Tam tiêu trướng làm cho khí bị đầy ở trong khoảng b́ phu, dáng mềm mại mà không cứng[31]. Chứng Đởm trướng làm cho dưới hông sườn bị trướng, trong miệng bị đắng, dễ bị thở mạnh[32].
Phàm tất cả các chứng trướng trên, con đường đưa đến chỉ là một mà thôi, nếu ta rơ được những điều nghịch và thuận của nó th́ việc châm thuật sẽ không bị thất thố [33]. Nếu ta tả hư, bổ thực th́ sẽ làm cho thần khí rời khỏi chỗ của ḿnh, đó là ta đă giúp cho tà khí mà làm mất đi chính khí, chân khí sẽ không c̣n ổn định, thế là người thầy thuốc vụng về đă làm bại hoại khí huyết, gọi là làm cho yểu mệnh[34]. Nếu ta bổ hư, tả thực, đó là ta điều ḥa làm cho chính khí, chân khí trở lại tràn đầy nơi không huyệt của vùng tấu lư, đây mới là người thầy giỏi"[35].
Hoàng Đế hỏi: "Chứng bệnh trướng sinh ra như thế nào ?"[36].
Kỳ Bá đáp : "Trong thân thể, vệ khí thường theo với mạch, tuần hành theo vùng phận nhục, vận hành có nghịch thuận, Âm Dương cùng nương theo nhau, như thế mới đắc được thiên ḥa, khí doanh vệ mới vận hành xuất nhập, thay đổi ngày đêm, ngũ tạng mới ứng với chiếc ṿng ngọc chu nhi phục thỉ, bốn mùa vận hành theo thứ tự, ngũ cốc mới hóa được[37]. Thế nhưng, nếu quyết khí đi xuống dưới, khí doanh vệ không c̣n lưu hành và ngưng nghỉ không điều ḥa, hàn khí nghịch lên trên, chân khí và tà khí cùng đánh nhau, hai khí tranh nhau, bấy giờ mới hợp nhau thành bệnh trướng"[38].
Hoàng Đế hỏi: "Đúng vậy ! Nhưng dựa vào đâu để ta có thể biết được quá tŕnh kết hợp thành bệnh trên ?"[39].
Kỳ Bá đáp : "Đó là sự kết hợp giữa tạng phủ và kinh mạch vào với chân khí, cả 3 hợp lại mà thành bệnh"[40].
Hoàng Đế hỏi: "Khi luận về bệnh trướng, ta không cần hỏi đến hư thực, điều khéo nên làm là mau châm tả, bệnh gần (cạn) châm 1 lần, bệnh xa (sâu) châm 3 lần[41]. Nay có trường hợp, ta đă châm đến 3 lần rồi mà bệnh vẫn không bớt, sai lầm ở chỗ nào ?"[42].
Kỳ Bá đáp : "Đây nói về phép châm, phải tấn công được vào vùng nhục hoang và phải trúng vào khí huyệt, nếu không châm trúng vào khí huyệt sẽ làm cho khí bị bế bên trong, châm không tấn công được vào vùng nhục hoang sẽ làm cho khí không vận hành, tức là châm phớt cạn, châm trúng phận nhục, như vậy vệ khí sẽ làm loạn với doanh khí và Âm Dương cũng rượt đuổi nhau (loạn)[43]. Đối với bệnh trướng, đáng lẽ phải tả lại không châm tả, do đó mà khí không thoát, châm 3 lần nhưng vẫn không thoát, vậy phải thay đổi huyệt đạo, khi nào khí thoát mới thôi[44]. Khí không thoát th́ châm trở lại, có thể vạn toàn, há có ǵ lo ngại đâu ?[45] Đối với bệnh trướng, tất phải thẩm định cho rơ phép chẩn, nếu đáng phải tả th́ châm tả, đáng phải bổ th́ châm bổ, ví như tiếng trống ứng với dùi trống, làm sao có thể không bớt được?”.
THIÊN 36: NGŨ LUNG TÂN DỊCH BIỆT LUẬN
Hoàng Đế hỏi: "Thủy cốc nhập vào miệng, chuyên chở đến Trường Vị, dịch của nó phân thành 5 loại [1]: Trời lạnh mặc áo mỏng sẽ thành nước tiểu và khí[2]. Trời nóng nực sẽ thành mồ hôi[3]. Lúc ta buồn sầu, khí sẽ nhập chung lại thành ra nước mắt[4]. Vùng Trung hoăn bị nhiệt th́ Vị khí bị lơi, gây thành nước dăi[5]. Khi tà khí nghịch bên trong th́ khí bị bế tắc không vận hành, khí không vận hành th́ sẽ thành chứng thủy trướng[6]. Ta biết rất rơ tại sao như vậy, nhưng ta chưa biết từ đâu sinh ra, Ta mong được nghe con đường sinh ra đó"[7].
Kỳ Bá đáp : "Thủy cốc đều nhập vào miệng, Vị của nó gồm có 5 loại, mỗi loại đều chảy rót về biển của nó, tân dịch cũng chạy theo con đường của nó[8]. Cho nên Tam tiêu xuất ra khí nhằm làm ấm phần cơ nhục, sung măn vùng b́ phu, đó là tân, phần lưu lại mà không vận hành gọi là dịch[9].
Trời nóng nực mặc áo dày sẽ làm cho tấu lư khai, mồ hôi sẽ chảy ra, hàn khí sẽ lưu giữ lại trong khoảng phận nhục, tụ thành bọt, gây thành chứng đau nhức[10]. Trời lạnh lẽo th́ tấu lư bị bế, khí bị sáp trệ không vận hành, thủy chảy xuống dưới đến Bàng quang thành nước tiểu và khí[11].
... Tân dịch của ngũ cốc, ḥa hợp để thành ra chất cao (mỡ), bên trong nó thấm nhập vào chỗ rỗng của cốt, bổ ích năo tủy, sau đó nó chảy xuống[12].
Trong lục phủ ngũ tạng, Tâm đóng vai chủ (vua)[13], tai đóng vai nghe[14], mắt đóng vai nh́n[15], Phế đóng vai pḥ tá[16], Can đóng vai vị tướng quân[17] ,Tỳ đóng vai hộ vệ[18], Thận đóng vai chủ bên ngoài[19]. Cho nên, tân dịch của ngũ tạng lục phủ, lên hết bên trên để thấm vào mắt[20]. Khi Tâm lo buồn th́ khí sẽ quyện vào nhau, sẽ làm cho Tâm hệ bị cấp, Tâm hệ bị cấp th́ Phế nở lên, Phế nở lên th́ dịch sẽ tràn ngập lên trên[21]. Ôi ! Tâm hệ và Phế không thể thường bị nở lên, v́ nó sẽ chợt lên chợt xuống và sẽ bị ho rồi nước mắt chảy ra[22]. Vùng Trung (tiêu) nhiệt th́ bên trong Vị sẽ tiêu cốc, tiêu cốc th́ loại trùng sẽ khấy động trên dưới, Trường Vị sẽ bị rộng đầy, cho nên Vị bị lơi, Vị bị lơi th́ khí nghịch, do đó mà nước dăi chảy ra[23].
Tân dịch của ngũ cốc ḥa hợp sẽ thành chất mỡ (cao), bên trong nó thấm vào chỗ rỗng của cốt, bổ ích năo tủy, sau đó nó chảy xuống mép trong của đùi[24]. Nếu Âm Dương bất ḥa, nó sẽ làm cho dịch tràn ngập để rồi chảy xuống nơi Âm khiếu, tủy và dịch đều giảm và chảy xuống, khi chảy xuống quá độ th́ sẽ hư, v́ hư cho nên sẽ làm cho thắt lưng bị đau và cẳng chân bị buốt[25]. Khí đạo của Âm Dương không thông, bốn biển đều bế tắc, Tam tiêu không tiết tả ra được, tân dịch không hóa được, thủy cốc cùng đi chung trong Trường Vị, rời khỏi hồi trường, lưu giữ lại ở Hạ tiêu, không thấm được vào Bàng quang, v́ thế mà Hạ tiêu bị trướng, thủy bị tràn ngập sẽ thành chứng thủy trướng[26]. Đây là trường hợp nghịch thuận của 5 dạng tân dịch vậy"[27].
THIÊN 37: NGŨ DUYỆT NGŨ SỨ
Hoàng Đế hỏi: "Ta nghe nói phép châm phải xét cho được ngũ quan, ngũ duyệt nhằm thấy được ngũ khí[1]. Ngũ khí chính là sứ giả của ngũ tạng, là nơi phối hợp với ngũ thời, Ta mong được nghe về vai tṛ của ngũ sứ xuất hiện như thế nào ?"[2].
Kỳ Bá đáp : "Ngũ quan là nơi biểu hiện bề ngoài của ngũ tạng"[3].
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe nó phải xuất hiện như thế nào để gọi được là thường ?"[4].
Kỳ Bá đáp : "Mạch xuất hiện nơi Khí khẩu, sắc hiện ra ở Minh đường, ngũ sắc xuất hiện thay đổi nhằm ứng với ngũ thời đúng với mỗi vai tṛ thường của chúng[5]. Kinh khí nhập vào tạng, ta phải trị ở bên trong"[6].
Hoàng Đế hỏi: "Đúng vậy ! Phải chăng chỉ có ngũ sắc là quyết biểu hiện rơ được trên Minh đường ?"[7].
Kỳ Bá đáp : "Ngũ quan đă làm phân biệt được (gương mặt), phần Khuyết đ́nh đă phân bày ra rơ ràng làm nổi bật được Minh đường (mũi)[8]. Minh đường to rộng, vùng phồn tế hiện rơ ra ngoài, vành tai vuông dựng cao lên như bức tường có nền chắc chắn, tất cả đều thoáng, rộng[9]. Nếu ngũ sắc không loạn (b́nh), (thổ cơ) bằng phẳng, rộng răi, người ấy sẽ sống thọ đến trăm tuổi[10]. Gặp được người như vậy, châm rất là kết quả, bởi v́ những người này huyết khí có dư, cơ nhục rắn và kín đáo, v́ thế có thể khuyên họ nên châm (để chữa bệnh)[11].
Hoàng Đế nói: "Ta mong được nghe về ngũ quan"[12].
Kỳ Bá đáp : "Mũi là quan của Phế, mắt là quan của Can, miệng và môi là quan của Tỳ, lưỡi là quan của Tâm, tai là quan của Thận"[13].
Hoàng Đế hỏi: "Dựa vào những quan này biểu lộ được ǵ ?"[14].
Kỳ Bá đáp : "Chúng biểu lộ được khí của ngũ tạng[15]. Cho nên, Phế bệnh th́ suyễn tức mũi phồng lên[16], Can bệnh th́ mí mắt xanh[17], Tỳ bệnh th́ môi vàng[18], Tâm bệnh th́ lưỡi bị cuốn ngắn lại, lưỡng quyền đỏ lên[19], Thận bệnh th́ quyền và má bị đen"[20].
Hoàng Đế hỏi: "Ngũ mạch xuất hiện 1 cách an nhiên (không việc ǵ xảy ra), ngũ sắc xuất hiện 1 cách an nhiên, (có người) sắc vẫn b́nh thường mà vẫn nguy là tại sao ?"[21].
Kỳ Bá đáp : "Ngũ quan không tỏ, khuyết và đ́nh không rộng, vùng Minh đường nhỏ, phần phồn và tế không rơ, phần tường cơ thấp, dưới chân tường không có nền tảng, dái tai và vành tai vảnh ra ngoài, người như thế, tuy trong lúc sống b́nh thường mà cũng đă nguy rồi, huống ǵ thêm bị bệnh tật nữa !"[22].
Hoàng Đế hỏi: "Ngũ sắc hiện ra nơi Minh đường nhằm xét được khí của ngũ tạng, phần trái phải, cao thấp có bộc lộ được sự tương ứng về h́nh dạng không ?"[23].
Kỳ Bá đáp : "Phủ tạng nằm bên trong con người, mỗi tạng phủ đều nằm theo thứ lớp của ḿnh, trái phải, cao thấp đều theo đúng với mức độ của ḿnh"[24].
THIÊN 38: NGHỊCH THUẬN PH̀ SẤU
Hoàng Đế hỏi: "Ta được nghe thầy nói về phép châm, nghe rất nhiều và rất rơ ràng, Đạo của thầy dường như ứng với tùy lúc, tức là u ẩn xa xôi mà lại đáng tin, chứ không phải là một cái ǵ đó rất vững chăi, rơ ràng, đấy là nhờ vào việc học và hỏi 1 cách thuần thục mới biết hay là nhờ vào thẩm sát vạn vật mà Tâm ḿnh sinh ra biết được ?"[1].
Kỳ Bá đáp : "Thánh nhân thực hiện cái Đạo của ḿnh, trên hợp với Thiên, dưới hợp với Địa, giữa hợp với nhân sự, tất cả đều phải có cái phép rơ ràng, nhằm dựng lên cái đồ sử, nhằm kiểm tra cái pháp thức, nhờ vậy sau mới có thể truyền lại cho đời sau[2]. V́ thế, người thợ không thể vất bỏ cái thước đo xích thốn để mà ức đoán vật ngắn dài, không thể bỏ sợi dây mực mà tính được mực nước, người làm công không thể để yên cây thước tṛn mà vẽ nên ṿng tṛn, không thể vứt cây thước vuông mà vẽ được góc vuông[3]. Nếu ta biết cách dùng những loại dụng cụ này sẽ xử lư 1 cách vững vàng vạn vật trong tự nhiên, nếu ta áp dụng cách truyền dạy dễ dàng, ta sẽ biết cái lẽ thường của việc nghịch thuận"[4].
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe về vấn đề tự nhiên như thế nào ?"[5].
Kỳ Bá đáp : "Xuống dưới chỗ sâu để khai nước, không cần phải dùng công lực mà nước dễ cạn, nước theo hang động để mà khai đường th́ dễ thông với mạch nước, đây ư nói về sự hoạt sáp của khí, sự thanh trọc của huyết, sự thuận nghịch của đường vận hành vậy"[6].
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe về màu da trắng đen, dáng mập gầy, nhỏ lớn, mỗi dạng người như vậy, phép châm có theo 1 độ số nào không ?"[7].
Kỳ Bá đáp : "Những người ở vào lứa tuổi tráng đại (mạnh khỏe, to), huyết khí họ sung măn, tràn đầy, da dẻ vững chắc, nhân lúc nào đó bị tà khí tấn công, châm những người này phải châm sâu và lưu kim sâu[8]. Đối với những loại người mập béo, vai nách rộng, phần nhục ở cổ gáy mỏng, da dầy mà sắc đen, môi dày lên, huyết sắc đen mà trọc, khí sắc mà tŕ, những người này có cuộc sống tham lam, thích lấy chiếm vật cho ḿnh, châm những người này phải châm kim sâu và lưu kim lâu, châm nhiều lần"[9].
Hoàng Đế hỏi: "Châm người gầy phải thế nào ?"[10].
Kỳ Bá đáp : "Người gầy th́ da mỏng, sắc kém, cơ nhục gầy tong teo, môi mỏng tiếng nói nhỏ, huyết họ thanh, khí họ hoạt, dễ thoát khí, dễ tổn huyết, Châm những người này phải châm cạn mà nhanh"[11].
Hoàng Đế hỏi: "Châm người b́nh thường như thế nào ?"[12].
Kỳ Bá đáp : "Nên xem xét màu sắc trắng hay đen để mà áp dụng châm cho mỗi trường hợp[13]. Riêng người đoan chính, đôn hậu, huyết khí của họ ḥa điệu, châm những người này phải theo lẽ thường số"[14].
Hoàng Đế hỏi: "Châm cho những bậc tráng sĩ, cốt khí của họ chân, cơ nhục họ rắn chắc, bàn tay chân họ thư thả, dáng người dơng dạc, những loại người này, nếu thuộc về dạng trầm nặng th́ khí sắc và huyết trọc, châm phải sâu và lưu kim lâu, tăng thêm mức độ châm; nếu thuộc về dạng nhẹ nhàng th́ khí hoạt, huyết thanh, châm phải cạn rút kim nhanh"[15].
Hoàng Đế hỏi: "Châm trẻ nhỏ như thế nào ?"[16].
Kỳ Bá đáp : "Trẻ nhỏ th́ cơ nhục mềm, huyết ít, khí nhược, châm cho chúng phải dùng hào châm, châm cạn mà nhanh, mỗi ngày châm 2 lần cũng được"[17].
Hoàng Đế hỏi: "Châm theo cách gọi là ‘lâm thâm quyết thủy’ phải thế nào ?"[18].
Kỳ Bá đáp : "Người mà huyết thanh khí trọc, nếu châm tả nhanh sẽ làm cho khí bị kiệt"[19].
Hoàng Đế hỏi: "Châm theo cách gọi là ‘tuần quật quyết xung’ phải thế nào ?"[20].
Kỳ Bá đáp : "Người mà huyết trọc khí sắc, nếu châm tả nhanh th́ kinh có thể thông"[21].
Hoàng Đế hỏi: "Mạch vận hành theo nghịch thuận như thế nào ?"[22].
Kỳ Bá đáp : "Tam Âm của Thủ đi từ tạng ra đến tay, Tam dương của Thủ đi từ Thủ lên đến đầu, Tam Dương của Túc đi từ đầu xuống chân, Tam Âm của Túc đi từ Túc lên bụng"[23].
Hoàng Đế hỏi: "Chỉ riêng mạch túc Thiếu âm có đoạn đi xuống, tại sao thế ?"[24].
Kỳ Bá đáp : "Không phải vậy ! Ôi ! Xung mạch là biển của ngũ tạng lục phủ, ngũ tạng lục phủ đều bẩm thụ khí nơi mạch này[25]. Khi đi lên trên, nó xuất ra ở kháng tảng, làm ướt các kinh Dương, tưới thấm các kinh tinh (âm)[26]. Khi đi xuống, nó rót vào huyệt Đại lạc của kinh Thiếu âm, rồi xuất ra ở huyệt Khí nhai, tuần hành theo mép trong của đùi trên, nhập vào kheo chân, nó lại đi ch́m vào trong xương đùi đến sau mắt cá trong, thuộc vào đây[27]. Một chi biệt đi xuống cùng với kinh Thiếu âm, tưới thắm các kinh của tam Âm[28]. Ở phía trước, một đường đi ch́m vào trong bàn chân, dọc theo bàn chân, nhập vào khoảng giữa ngón cái, nhằm tưới thắm các lạc mạch và làm ấm cơ nhục[29]. Cho nên khi biệt lạc này bị kết th́ mạch ở bàn chân bất động, bất động th́ bị quyết, bị hàn"[30].
Hoàng Đế hỏi: "Ta lấy ǵ để phân biệt ?"[31].
Kỳ Bá đáp : "Ta dùng ngũ quan để dẫn dắt, ta thiết (mạch) để nghiệm lại, nếu không phải là (biệt lạc về bị kết) th́ (mạch) tất sẽ động, nhờ vậy mà ta biết được rơ về lẽ nghịch thuận"[32].
Hoàng Đế nói: "Thật khó khăn thay cho bậc Thánh nhân trong khi hành đạo, nó sáng tỏ như vầng nhật nguyệt, nó tế vi từng hào, từng ly, nếu không phải là người như phu tử, ai có thể hiểu biết và tŕnh bày như vậy được !"[33].
THIÊN 39: HUYẾT LẠC LUẬN
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe về kỳ tà (tức bệnh) không ở tại kinh, thế nghĩa là ǵ ?"[1].
Kỳ Bá đáp : "Đó chính là do huyết lạc vậy"[2].
Hoàng Đế hỏi: "Có khi châm các huyết lạc mà người bệnh bị té nhào, tại sao vậy ?[2] Châm xong huyết xuất ra có giọt bắn ra, tại sao vậy ?[3] . Châm mà huyết ra ít nhưng đen mà dơ (trọc bẩn), tại sao vậy ?[4] . Châm mà huyết ra trong, hơn phân nửa lại như chất trấp, tại sao vậy ?[5] . Vừa mới châm là nơi châm bị sưng thũng lên, tại sao vậy ?[6]. Châm mà huyết xuất ra lúc nhiều lúc ít, trong lúc đó sắc mặt lạnh xanh ngắt lên, tại sao vậy?[7]. Châm xong, sắc mặt không thay đổi nhưng trong ḷng bị bứt rứt, tại sao vậy?[8]. Châm vào ra máu nhiều nhưng người bệnh không bị lảo đảo, tại sao vậy?, Ta mong được nghe về tất cả những nguyên nhân ấy"[9].
Kỳ Bá đáp : "Người nào mạch khí mạnh mà huyết hư, khi châm họ sẽ bị thoát khí, bị thoát khí th́ sẽ té nhào[10]. Khi nào huyết và khí đều thịnh nhưng Âm khí nhiều hơn th́ huyết trơn hoạt hơn, nếu châm vào th́ máu sẽ phún ra[11]. Khi nào Dương khí súc tích lâu ngày, nó lưu lại mà không được tả ra, huyết sẽ đen và dơ, do đó mà không thể phụt ra[12]. Nếu vừa uống nước vào, chất dịch sẽ thấm vào đến các lạc mạch nhưng chưa ḥa hợp được với huyết, cho nên huyết ra sẽ phân biệt giữa nước và trấp, nếu như không phải do mới uống nước mà do trong người có sẵn nước, lâu ngày sẽ thành chứng thũng[13]. Khi nào Âm khí tích ở trong Dương khí, khí này sẽ đi vào các lạc mạch, cho nên khi châm vào, huyết chưa ra th́ khí đă ra trước sẽ gây thành chứng sưng thũng lên[14]. Khi nào khí Âm Dương vừa mới đến với nhau nhưng chưa kịp ḥa hợp nhau, lúc bấy giờ nếu chúng ta châm tả sẽ làm cho cả Âm Dương đều thoát, biểu lư cùng rời nhau, do đó mà thoát sắc và sắc mặt sẽ xanh ngắt lên[15]. Khi nào châm vào huyết ra nhiều, sắc mặt không biến đổi nhưng ḷng phiền muộn, đó là do ta châm vào lạc mạch mà làm hư đến kinh mạch, khi mà kinh bị hư thuộc về Âm, Âm sẽ thoát và ta bị bứt rứt"[16].
Âm Dương tương đắc với nhau rồi hợp lại thành chứng Tư, đây là trường hợp bên trong th́ tràn vào kinh, bên ngoài rót vào lạc, như vậy, Âm Dương đều hữu dư, cho nên dù có xuất huyết nhiều, cũng không làm cho khí hư được"[17].
Hoàng Đế hỏi: "Phải nh́n dấu vết như thế nào ?"[18].
Kỳ Bá đáp : "Huyết ở mạch thịnh và cứng lên nằm ngang dọc, màu đỏ trên dưới không nhất định nơi nào, vết nào nhỏ th́ như cây kim, vết nào lớn th́ như sợi gân, nếu được châm tả đi th́ thật là vạn toàn[19]. Cho nên, không nên châm sai với độ số (con đường xuất nhập của huyết mạch), tức là sai đi cái độ số, tức là làm nghịch với phép châm, vậy chỉ nên châm tương ứng với độ số của đường xuất nhập của kinh mạch"[20].
Hoàng Đế hỏi: "Khi châm kim vào th́ cơ nhục như bị cứng làm cho kim khó xoay trở, tại sao vậy ?"[21].
Kỳ Bá đáp : "Nhiệt khí bám vào kim làm cho kim cũng bị nhiệt, nhiệt th́ sẽ làm cho cơ nhục bị rít vào kim, cứng lại"[22].
THIÊN 40: ÂM DƯƠNG THANH TRỌC LUẬN
Hoàng Đế hỏi: "Ta nghe con người có 12 kinh mạch nhằm ứng với 12 kinh thủy, biểu hiện của ngũ sắc đều khác nhau, khí thanh trọc không giống nhau, nếu như huyết và khí được hiểu là một th́ sự ứng nhau sẽ thế nào ?"[1].
Kỳ Bá đáp : "Huyết khí của con người, nếu có thể hợp nhất làm một th́ thiên hạ sẽ cùng hợp nhất, làm ǵ có loạn xảy ra ?"[2].
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe về một con người thôi, chứ ta không hỏi mọi người trong thiên hạ"[3].
Kỳ Bá đáp : "Ôi ! Một con người nào đó cũng có loạn khí, mọi người trong thiên hạ cũng có loạn nhân, cái lư giữa loạn khí và loạn nhân có thể hợp làm một"[4].
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe về khí thanh trọc của con người"[5].
Kỳ Bá đáp : "Khí của con người thụ nhận ở cốc khí, đó là trọc, thụ nhận ở Thiên khí, đó là thanh[6]. Khí thanh rót vào Âm, khí trọc rót vào Dương[7]. Khí trọc theo với thanh để lên trên, xuất ra nơi cổ họng (yết), khí thanh theo với trọc sẽ đi xuống phía dưới[8]. Thanh và trọc can dự vào nhau, gọi là loạn khí"[9].
Hoàng Đế hỏi: "Ôi ! Âm th́ thanh, Dương th́ trọc, trong trọc có thanh, trong thanh có trọc, làm thế nào để phân biệt được đâu là thanh trọc ?"[10].
Kỳ Bá đáp : "Sự phân biệt đại khái của khí, đó là thanh khí lên trên rót vào Phế, trọc khí chạy xuống đến Vị[11]. Thanh khí của Vị lên trên xuất ra ở miệng, trọc khí của Phế xuống dưới rót vào kinh, bên trong nó tích vào biển"[12].
Hoàng Đế hỏi: "Các kinh Dương đều trọc, nhưng kinh nào là trọc nhất ?"[13].
Kỳ Bá đáp : "Kinh thủ Thái dương một ḿnh thụ nhận trọc khí của Dương, kinh thủ Thái âm một ḿnh thụ nhận thanh khí của Âm[14]. Thanh khí lên trên chạy ra không thiếu, trọc khí đi xuống dưới đến các kinh[15]. Các kinh Âm đều thanh, duy kinh túc Thái âm một ḿnh nhận lấy trọc khí"[16].
Hoàng Đế hỏi: "Phép trị phải thế nào ?"[17].
Kỳ Bá đáp : "Khí của thanh khí th́ hoạt (trơn), khí của trọc khí th́ sắc rít, đó lẽ thường của khí, cho nên, nếu châm Âm khí th́ châm sâu mà lưu kim lâu, nếu châm Dương khí th́ châm cạn mà rút kim ra nhanh[18]. Khi nào khí thanh và trọc cùng can dự vào nhau th́ tính theo đường số (tùy thuộc vào sự xuất nhập của khí huyết) mà điều ḥa"[19].
THIÊN 41: ÂM DƯƠNG HỆ NHẬT NGUYỆT LUẬN
Hoàng Đế hỏi: "Ta nghe nói Thiên thuộc Dương, Địa thuộc Âm, Nhật thuộc Dương, Nguyệt thuộc Âm, những điều nói trên hợp với con người như thế nào ?"[1].
Kỳ Bá đáp : "Từ thắt lưng trở lên thuộc Thiên, từ thắt lưng trở xuống thuộc Địa, cho nên Thiên thuộc Dương, Địa thuộc Âm, cho nên 12 kinh mạch của Túc nhằm ứng với 12 nguyệt[2]. Nguyệt sinh ra từ thủy, cho nên bên dưới thuộc Âm, 10 ngón tay thuộc Thủ nhằm ứng với 10 nhật, nhật chủ về Hỏa, cho nên bên trên thuộc Dương"[3].
Hoàng Đế hỏi: "Khi nó hợp với kinh mạch của Thủ Túc th́ thế nào ?"[4].
Kỳ Bá đáp : "Tháng Dần là tháng sinh Dương của chính nguyệt (tháng giêng), chủ về Thiếu Dương của tả túc, tháng Vị (mùi) là tháng 6 chủ Thiếu dương của hữu túc, tháng Măo là tháng 2 chủ Thái dương của tả túc, tháng Ngọ là tháng 5 chủ Thái dương của hữu túc, tháng Th́n là tháng 3 chủ Dương minh của tả túc, tháng Tỵ là tháng 4 chủ Dương minh của hữu túc; đây là lúc lưỡng Dương hợp nhau ởphía trước, v́ thế gọi là Dương minh[5].
Tháng Thân là tháng 7 chủ Thiếu âm của hữu túc, đây là tháng sinh Âm, tháng Sửu là tháng 12 chủ Thiếu âm của tả túc, tháng Dậu là tháng 8 chủ Thái âm của hữu túc, tháng Tư là tháng 11 chủ Thái âm của tả túc, tháng Tuất là tháng 9 chủ Quyết âm của hữu túc, tháng Hợi là tháng 10 chủ Quyết âm của tả túc; đây là lưỡng Âm giao ở tận, cho nên gọi là Quyết âm[6].
Giáp chủ Thiếu Dương của tả thủ, Kỷ chủ Thiếu Dương của hữu thủ, Ất chủ Thái dương của tả thủ, Mậu chủ Thái dương của hữu thủ, Bính chủ Dương minh của tả thủ, Đinh chủ Dương minh của hữu thủ, đây là giai đoạn của lưỡng Hỏa cùng hợp chung nhau, cho nên gọi là Dương minh[7].
Canh chủ Thiếu âm của hữu thủ, Qúy chủ Thiếu âm của tả thủ, Tân chủ Thái âm của hữu thủ, Nhâm chủ Thái âm của tả thủ [8].
Cho nên Dương của Túc thuộc về Thiếu dương trong Âm, Âm của Túc thuộc về Thái âm trong Âm, Dương của Thủ thuộc Thái dương trong Dương, Âm của Thủ thuộc về Thiếu âm trong Dương[9]. Từ thắt lưng trở lên thuộc Dương, từ thắt lưng trở xuống thuộc Âm[10].
... Đối với ngũ tạng, Tâm thuộc Thái Dương trong Dương, Phế thuộc Thiếu âm trong Dương, Can thuộc Thiếu dương trong Âm, Tỳ thuộc Chí âm trong âm, Thận thuộc Thái âm trong Âm"[11].
Hoàng Đế hỏi: "Phép châm trị phải thế nào ?"[12].
Kỳ Bá đáp : "Tháng giêng, tháng 2 và tháng 3, nhân khí tại tả, không nên châm vào Dương khí ở tả túc, tháng 4, tháng 5 và tháng 6, nhân khí ở tại hữu, không nên châm vào Dương khí ở hữu túc, tháng 7, tháng 8, tháng 9, nhân khí ở tại hữu, không nên châm vào Âm khí ở hữu túc, tháng 10, tháng 11, tháng 12, nhân khí ở tại tả, không nên châm vào Âm khí ở tả túc"[13].
Hoàng Đế hỏi: "Trong ngũ hành, đông phương thuộc Giáp Ất Mộc, nó chủ mùa xuân (nó làm cho xuân được vượng), mùa xuân thuộc màu xanh, chủ về Can, Can thuộc Túc Quyết âm[14]. Nay phu tử lại cho rằng Giáp thuộc Thiếu dương của tả thủ, không hợp với độ số (mà chúng ta đă nói), tại sao vậy ?"[15].
Kỳ Bá đáp : "Đây là Âm Dương của Thiên Địa, nó không phải là sự vận hành của ngũ hành trong tứ thời, vả lại Âm Dương là cái ǵ hữu danh mà vô h́nh, cho nên nếu đếm ra th́ con số có đến mười, nếu suy ra có đến trăm, tán rộng ra có đến ngàn, suy ra có đến vạn... Đó là ư nghĩa về Âm Dương mà chúng ta vừa bàn đến vậy"[16].
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 10 of 20: Đă gửi: 01 April 2005 lúc 5:37am | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 42: BỆNH TRUYỀN
Hoàng Đế hỏi: "Ta đă nhận được ư nghĩa của cửu châm nơi phu tử, nhưng ta có xem riêng các phương trị bệnh, ta thấy có khi phải dẫn dắt để được hành khí, hoặc dùng phép án ma, phép cứu chườm, phép châm biếm, uống thuốc, có thể chọn một trong những phép trên, hay là áp dụng tất cả (cho một người bệnh) ?"[1].
Kỳ Bá đáp : "Khi nói chư phương (các phương) là có ư nói đến phương nào đó dùng cho một số người nào đó, không thể dùng tất cho một người"[2].
Hoàng Đế hỏi: "Đây chính là ư nghĩa mà chúng ta thường nói: hăy giữ lấy cái nhất, đừng để mất đi lẽ biến trong vạn vật, nhờ vậy ta sẽ biết được cái Đạo của vạn vật[3]. Nay ta được nghe về chỗ yếu điệu của Âm Dương, về cái lư hư thực, về những bệnh làm nghiêng ngả con người, về t́nh trạng bệnh c̣n ở cạn có thể trị được... Ta mong được nghe thêm về sự biến hóa của bệnh, về dâm tà truyền vào làm tuyệt bại thân thể đến nỗi không c̣n trị được nữa, Ta có thể nghe những điều ấy được không ?"[4].
Kỳ Bá đáp : "Ôi ! Câu hỏi về Đạo (y) mới yếu điệu làm sao ! Nó sáng tỏ như tỉnh giấc ban ngày, nó khó khăn như nhắm mắt ban đêm, nó như cái ǵ mà ta có thể mang lên người, mặc vào người, thần khí nhờ đó mà sinh ra, biểu hiện thành, làm thế nào để đạt được lẽ dưỡng sinh là phải gần liền với Đạo y để thần khí tự giữ được, cái lư sinh ra thần khí, phải được viết ra ghi vào sách vở chứ không thể chỉ truyền lại riêng cho con cháu ḿnh mà thôi"[5].
Hoàng Đế hỏi: "Thế nào gọi là tỉnh giấc ban ngày ?"[6]
Kỳ Bá đáp : "Đây chỉ vào ai rơ được lẽ biến hóa của Âm Dương, như giải được mối nghi hoặc, như vừa tỉnh giấc say rượu"[7].
Hoàng Đế hỏi: "Thế nào gọi là nhắm mắt ban đêm ?"[8].
Kỳ Bá đáp : "Đây chỉ vào người nào như đang câm lặng không nói được ǵ, mờ mịt như không thấy bóng h́nh, đưa đến t́nh trạng làm cho b́ mao bị thất điệu, làm cho tấu lư khai, làm cho chính khí bị nghiêng ngả, dâm tà như nước vỡ bờ, huyết mạch bị tà khí tràn ngập và truyền vào, đại khí nhập vào tạng, phúc đau lan xuống dưới, khiến cho đến chỗ chết, không thể sống được"[9].
Hoàng Đế hỏi: "Đại khí (tà khí) nhập vào tạng th́ diễn biến như thế nào ?"[10].
Kỳ Bá đáp : "Nếu bệnh phát ra ở trước Tâm, sau 1 ngày sẽ truyền đến Phế, sau 3 ngày sẽ truyền đến Can, sau 5 ngày sẽ truyền đến Tỳ, nếu thêm 3 ngày nữa mà bệnh không khỏi th́ sẽ chết; Nếu bệnh vào mùa đông th́ sẽ chết vào giữa đêm, c̣n nếu bệnh vào mùa hạ th́ sẽ chết vào giữa trưa[11].
Nếu bệnh phát ra trước ở Phế, sau 3 ngày sẽ truyền đến Can, sau 1 ngày nữa sẽ truyền đến Tỳ, sau 5 ngày nữa sẽ truyền đến Vị, nếu thêm 10 ngày nữa mà bệnh không khỏi th́ chết; Nếu bệnh vào mùa đông th́ sẽ chết vào lúc mặt trời lặn, nếu bệnh vào mùa hạ th́ chết lúc mặt trời mọc[12].
Nếu bệnh phát ra trước ở Can, sau 3 ngày nữa sẽ truyền đến Tỳ, sau 5 ngày nữa sẽ truyền đến Vị, sau thêm 3 ngày nữa sẽ truyền đến Thận, nếu thêm 3 ngày nữa mà bệnh không khỏi th́ sẽ chết; Nếu bệnh vào mùa đông th́ chết lúc mặt trời lặn, nếu bệnh vào mùa hạ th́ chết vào lúc ăn sáng[13].
Nếu bệnh phát ra trước ở Tỳ, sau 1 ngày sẽ truyền đến Vị, sau 2 ngày sẽ truyền đến Thận, sau 3 ngày sẽ truyền đến vùng thịt lữ thuộc Bàng quang kinh, nếu thêm 10 ngày nữa mà bệnh không khỏi th́ sẽ chết; Nếu bệnh ở mùa đông sẽ chết vào giờ mà nhân khí ổn định nhất, nếu bệnh vào mùa hạ th́ sẽ chết vào lúc ăn trưa[14].
Nếu bệnh phát ra trước ở Vị, sau 5 ngày sẽ truyền đến Thận, thêm 3 ngày nữa sẽ truyền đến vùng thăn thịt 2 bên cột sống, thuộc Bàng quang kinh, thêm 5ngày nữa sẽ truyền đến Tâm, nếu thêm 2 ngày nữa mà bệnh không khỏi th́ sẽ chết. Nếu bệnh ở mùa đông, sẽ chết vào nửa đêm, nếu bệnh vào mùa hạ, sẽ chết vào xế chiều[15].
Nếu bệnh phát ra trước ở Thận, sau 3 ngày nữa sẽ truyền đến vùng thăn thịt 2 bên cột sống, thuộc Bàng quang kinh, thêm 3 ngày nữa sẽ truyền lên đến Tâm, thêm 3 ngày nữa sẽ truyền đến Tiểu trường, nếu thêm 3 ngày nữa mà không khỏi bệnh th́ sẽ chết; Nếu bệnh vào mùa đông th́ sẽ chết vào lúc vừa sáng, nếu bệnh vào mùa hạ th́ sẽ chết vào quá trưa[16].
Nếu bệnh phát ra trước ở Bàng quang, sau 5 ngày sẽ truyền đến Thận, thêm 1 ngày nữa sẽ truyền đến Tiểu trường, thêm 1 ngày nữa sẽ truyền đến Tâm, nếu thêm 2 ngày nữa mà bệnh không khỏi th́ sẽ chết; Nếu bệnh vào mùa đông th́ sẽ chết vào lúc gà gáy, bệnh vào mùa hạ th́ sẽ chết vào lúc quá trưa[17].
Các bệnh cứ theo thứ tự để truyền cho nhau như thế, tất cả đều theo đúng với tứ kỳ ( thời) để chết, không thể châm để trị được[18]. Nếu bệnh mà truyền theo con đường gián 1 tạng hoặc gián 2, 3, 4 tạng th́ có thể châm trị được"[19].
THIÊN 43: DÂM TÀ PHÁT MỘNG
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe về tà khí tràn ngập, mở rộng"[1].
Kỳ Bá đáp : "Chính tà đi từ ngoài để tấn công vào trong, nhưng chưa có nơi ổn định, ngược lại nó sẽ tràn ngập vào trong tạng và cũng không thể có chỗ ở yên định, nó cùng đi theo với khí doanh vệ rồi lại bay bổng theo với hồn và phách, nó sẽ làm cho con người nằm không yên và thường hay nằm mộng[2]. Nếu khí tràn ngập vào phủ th́ bên ngoài sẽ hữu dư, bên trong lại bất túc[3]. Nếu khí tràn ngập vào tạng th́ bên trong sẽ hữu dư bên ngoài lại bất túc"[4].
Hoàng Đế hỏi: "Vấn đề khí hữu dư và bất túc có biểu hiện ra h́nh dạng ǵ không ?"[5].
Kỳ Bá đáp : "Khi nào Âm khí thịnh th́ ta thấy mộng đang lội qua sông lớn, và hay sợ sệt[6]. Khi nào Dương khí thịnh th́ mộng thấy lửa cháy lớn, như đang bị đốt nướng[7]. Khi nào Âm và Dương đều thịnh th́ sẽ mộng thấy cùng chém giết nhau[8] . Khi nào bên trên bị thịnh th́ sẽ mộng thấy bay lên, khi nào bên dưới bị thịnh th́ sẽ mộng thấy té rơi xuống[9]. Khi nào đói nhiều th́ sẽ mộng thấy hay chiếm lấy, khi nào no quá sẽ mộng thấy hay ban cho[10]. Can khí thịnh th́ sẽ mộng thấy hay giận[11]. Phế khí thịnh th́ sẽ mộng thấy sợ sệt, hay khóc, bay bổng lên[12]. Tâm khí thịnh th́ sẽ mộng thấy hay cười, sợ sệt[13] . Tỳ khí thịnh th́ sẽ mộng thấy ḿnh ca hát, thân thể nặng nề không cử động được[14]. Thận khí thịnh th́ sẽ mộng thấy thắt lưng và cột sống bị tách đôi ra không dính vào nhau nữa[15]. Phàm tất cả 12 trường hợp khí thịnh như nói trên, khi nó đến, nên châm tả, sẽ hết bệnh ngay"[16]. Quyết khí ở khách nơi Tâm sẽ mộng thấy g̣ núi, khói lửa[17] ; ở khách tại Phế sẽ mộng thấy bay bổng lên, thấy những vật kỳ lạ về đồ kim khí, sắt thép[18]; ở khách tại Can sẽ mộng thấy núi rừng, cây cỏ[19]; ở khách tại Tỳ sẽ mộng thấy g̣ đồi, ao lớn, mưa gió, nhà cửa hư sập[20]; ở khách tại Thận sẽ mộng thấy đi xuống vực sâu, bị ch́m đắm trong ḍng nước[21]; ở khách tại Bàng quang sẽ bị chứng mộng du (hành)[22]; ở khách tại Vị sẽ mộng thấy ăn uống[23]; ở khách tại Đại trường sẽ mộng thấy đi trên những cánh đồng hoang[24]; ở khách tại Tiểu trường sẽ mộng thấy ở chung trong những nơi ấp thôn, và đi trên những con đường rộng thông nhau[25] ; ở khách tại Đởm sẽ mộng thấy đánh nhau, kiện tụng, tự mổ bụng[26]; ở khách tại bộ phận sinh dục sẽ mộng thấy giao hợp[27]; ở khách ở cổ gáy sẽ mộng thấy bị chặt đầu[28]; ở khách tại cẳng chân sẽ mộng thấy bước đi mà không tiến tới trước được và đang ở trong hang sâu trong ḷng đất[29]; ở khách tại đùi vế sẽ mộng thấy qùy lạy làm lễ tiết[30]; ở khách tại bọng đái và Đại trường sẽ mộng thấy đi tiểu và đi tiêu[31]. Phàm 15 vùng bất túc, nếu giấc mộng đến, nên dùng phép bổ để châm th́ sẽ khỏi bệnh ngay"[32].
THIÊN 44: THUẬN KHÍ NHẤT NHẬT PHÂN VI TỨ THỜI
Hoàng Đế hỏi: "Ôi ! Trăm bệnh bắt đầu sinh ra, đều khởi lên ở các khí Táo Thấp Hàn Thử Phong Vũ, Âm Dương, vui mừng, giận dữ , ăn uống, cư xử, các khí hợp lại để biểu hiện ra h́nh dáng, khi gây bệnh ở tạng nào đều có tên gọi[1]. Những điều nói trên, ta đều biết cả rồi, nhưng có một điều là trăm bệnh xảy ra đa số đều theo lẽ đán huệ (sớm) th́ dễ chịu, trú an (sáng vẫn an lành), tịch gia (chiều đến th́ tăng lên), dạ thậm (giữa đêm th́ nặng hơn), Tại sao thế ?”[2]
Kỳ Bá đáp : “Đó là do khí của tứ thời (bốn mùa) đă khiến như vậy”[3].
Hoàng Đế hỏi: “Ta mong được nghe về khí của tứ thời”[4].
Kỳ Bá đáp : “Mùa xuân Sinh, mùa hạ Trưởng, mùa thu Thâu, mùa đông Tàng, đó là lẽ thường của khí, (khí) của con ngươiø cũng ứng theo lẽ đó[5]. V́ mỗi ngày cũng phân làm tứ thời: buổi sáng thuộc mùa xuân, giữa trưa thuộc mùa hạ, mặt trời lặn thuộc mùa thu, dạ nửa đêm thuộc mùa đông[6]. Buổi sáng là lúc nhân khí (Dương khí) bắt đầu sinh, bệnh khí đang suy, cho nên gọi là huệ; buổi trưa là lúc nhân khí Trưởng, mà nhân khí đang Trưởng, nó sẽ thắng tà khí, cho nên gọi là an; buổi chiều tối là lúc nhân khí bắt đầu suy, tà khí bắt đầu sinh, cho nên gọi là gia; lúc nửa đêm, nhân khí nhập vào trong để tàng, chỉ c̣n tà khí ở một ḿnh bên ngoài thân, cho nên gọi là thậm”[7].
Hoàng Đế hỏi: “Vấn đề ứng với thời kỳ này có khi nghịch lại, tại sao ?”[8].
Kỳ Bá đáp : “Đây là trường hợp không ứng với khí của tứ thời, mỗi tạng 1 ḿnh chủ lấy bệnh của ḿnh, v́ thế xem tạng khí nào không thắng thời th́ bệnh nặng, và xem tạng khí nào thắng thời th́ khỏi”[9].
Hoàng Đế hỏi: “Phép trị phải thế nào ?”[10].
Kỳ Bá đáp : “Nếu thuận với thời của Thiên th́ bệnh có thể trị đúng lúc, người thầy nào trị theo lẽ thuận được gọi là khéo, người nào trị theo lẽ nghịch gọi là vụng về”[11].
Hoàng Đế nói: “Đúng vậy ! “[12].
Hoàng Đế hỏi: “Ta nghe nói phép châm có ngũ biến để chủ cho ngũ du huyệt, Ta mong được nghe về con số ngũ biến ấy”[13].
Kỳ Bá đáp : “Con người có ngũ tạng, ngũ tạng có ngũ biến, ngũ biến có ngũ du, cho nên ngũ ngũ thành nhị thập ngũ du, nhằm ứng với ngũ thời ! “[14].
Hoàng Đế hỏi: “Ta mong được nghe về ngũ biến”[15].
Kỳ Bá đáp : “Can thuộc mẫu tạng (tạng đực), Dương, sắc của nó xanh, thời của nó là mùa xuân, âm của nó là giốc, vị của nó chua, nhật của nó là Giáp Ất[16]. Tâm thuộc mẫu tạng, sắc của nóđỏ, thời của nó là mùa hạ, nhật của nó là Bính Đinh, âm của nó là chủy, vị của nó đắng[17]. Tỳ thuộc tẫn tạng (tạng cái), Âm, sắc của nó vàng, thời của nó là trưởng hạ, nhật của nó là Mậu Kỷ, âm của nó là cung, vị của nóngọt[18]. Phế thuộc tẫn tạng (tạng cái), sắc của nó trắng, âm của nó thương, thời của nó là mùa thu, nhật của nó là Canh Tân, vị của nó cay[19]. Thận thuộc tẫn tạng, sắc của nó đen, thời của nó là mùa đông, nhật của nó là Nhâm Qúy, âm của nó là vũ, vị của nómặn; ta gọi đây là ngũ biến”[20].
Hoàng Đế hỏi: “Vấn đề chủ ngũ du như thế nào ?”[21].
Kỳ Bá đáp : “Tạng chủ mùa đông, mùa đông châm huyệt Tỉnh; sắc chủ mùa xuân, mùa xuân châm huyệt Huỳnh; thời chủ mùa hạ, mùa hạ châm huyệt Du; âm chủ mùa trưởng hạ, mùa trưởng hạ châm huyệt Kinh; vị chủ mùa thu, mùa thu châm huyệt Hợp; đây là ngũ biến làm chủ ngũ du huyệt”[22].
Hoàng Đế hỏi: “Các huyệt Nguyên hợp với huyệt nào và nó ứng ǵ đến lục du ?”[23].
Kỳ Bá đáp : “Chỉ riêng có huyệt Nguyên là không ứng với ngũ thời, nó hợp với huyệt Kinh để ứng với con số lục du, Cho nên lục lục là tam thập huyệt lục du ?”[24].
Hoàng Đế hỏi: “Thế nào gọi là tạng chủ mùa đông, thời chủ mùa hạ, âm chủ mùa trưởng hạ, vị chủ mùa thu, sắc chủ mùa xuân, Ta mong được nghe về nguyên nhân ấy”[25].
Kỳ Bá đáp : “Bệnh ở tại tạng: châm huyệt Tĩnh; Bệnh biến ở sắc: châm huyệt Huỳnh; Bệnh lúc ngưng lúc nặng: châm huyệt Du; Bệnh có thay đổi ở âm thanh: châm huyệt Kinh; Kinh mạch bị măn v́ huyết, đó là bệnh ở Vị, cùng với chứng bệnh do ăn uống không điều tiết: châm huyệt Hợp[26]. Đó là lư do tại sao ta gọi vị chủ huyệt Hợp, đây là ngũ biến vậy”.
THIÊN 45: NGOẠI SỦY
Hoàng Đế hỏi: “Ta đă nghe nói về 9 thiên của Cửu châm, ta đă tự nắm được những pháp độ của nó, ta cũng đă nắm rất đầy đủ về ư nghĩa của nó, Ôi ! Cửu châm bắt đầu ở nhất mà chấm dứt ở cửu[1]. Tuy nhiên, ta vẫn chưa hiểu được cái đạo quan yếu của nó. Ôi ! Chín loại kim này, nếu nhỏ th́ nó nhỏ cho đến nỗi không ǵ có thể nhỏ hơn bên trong nó, nếu to th́ nó to cho đến nỗi không ǵ có thể to hơn bên ngoài nó, nếu sâu th́ nó sâu cho đến nỗi không ǵ có thể sâu hơn bên dưới nó, nếu cao th́ nó cao cho đến nỗi không ǵ có thể cao hơn trên đỉnh nó, nó biểu hiện được trạng thái hoảng hốt vô cùng, nó hiện diện tràn ngập đến nơi không bờ bến[2]. Ta biết rằng nó hợp với sự biến hóa của Thiên Đạo, của nhân sự, của tứ thời, tuy nhiên, ta muốn gom nó lại, cột nó lại như những sợi lông mao để rồi nó sẽ thành 1 thể nhất được không ?”[3].
Kỳ Bá đáp : “Thật là 1 câu hỏi hết sức sáng suốt, đây không phải chỉ là cái Đạo của những cây kim châm mà thôi[4]. Ôi ! Cái Đạo trị quốc cũng như thế”[5].
Hoàng Đế nói: “Ta mong được nghe về cái Đạo của những cây kim chứ không phải về vấn đề quốc sự”[6].
Kỳ Bá đáp : “Ôi ! Vấn đề trị quốc cũng chỉ là cái Đạo mà thôi, nếu không dùng Đạo th́ làm sao có thể tập hợp tất cả những ǵ nhỏ nhất, lớn nhất, sâu nhất và cạn nhất vào cái nhất được ?”[7].
Hoàng Đế đáp: “Mặt trời và mặt trăng đấy ! Mặt nước và mặt gương đấy ! Ôi ! Ánh sáng của mặt trời và mặt trăng không làm mất cái ảnh của ḿnh, sự quan sát trên mặt nước và mặt gương không làm mất cái h́nh của ḿnh, sự ứng của cái trống và tiếng vang không làm sai lệch âm thanh ḿnh; Khi có dao động là có ứng và có họa, luôn luôn bộc lộ được cái t́nh của nó”[8].
Hoàng Đế hỏi: “Thật là hoàn chỉnh thay ! Đây là ánh sáng rực rỡ không thể che dấu được; cái không thể che dấu đó không mất đi lẽ Âm Dương tham hợp, lẽ (Âm Dương) để xét rơ hơn, từ lẽ thiết yếu của Âm Dương để nghiệm chứng, thấy được lẽ Âm Dương để biết được, như ta đang nh́n vào mặt nước trong, nh́n vào mặt gương sáng, không mất đi h́nh dáng của nó[9]. Ngũ âm không vang rơ, ngũ sắc không sáng rơ, ngũ tạng bị dao động (không an), như vậy tức là ngoại và nội không cùng nối tiếp nhau[10]. Nếu tiếng trống ứng với dùi trống, tiếng vang ứng với âm thanh phát ra, ảnh giống với h́nh, do đó, từ xa ta có thể nắm được bên ngoài để suy đoán bên trong, từ chỗ gần ta có thể nắm được bên trong để suy đoán bên ngoài, ta gọi đây là chỗ cực vi diệu của Âm Dương, là chỗ cao nhất của Thiên địa vậy[11]. Nay xin tàng giữ nơi pḥng Linh Lan, không dám để lọt ra ngoài vậy”[12
THIÊN 46: NGŨ BIẾN
Hoàng Đế hỏi Thiếu Du: “Ta nghe rằng trăm bệnh xảy ra, ắt phải sinh ra từ khí Phong, Vu, Hàn, Thử, chúng đi dọc theo lớp lông hào mao để nhập vào đến tấu lư rồi hoặc quay trở ra, hoặc lưu lại, hoặc thành chứng Phong thũng, mồ hôi xuất ra, hoặc thành chứng Tiêu đơn, hoặc thành chứng Hàn nhiệt, hoặc thành chứng Lưu tư, hoặc thành chứng Tích tụ, kỳ tà tràn ngập nhiều không kể xiết[1]. Ta mong được nghe về nguyên nhân nào đă khiến nên như thế ? [2]Ôi ! Cũng đồng thời bị bệnh, hoặc bệnh như thế này, hoặc bệnh như thế kia[3]. Có ư cho rằng chính Trời đă sinh ra Phong tà dành cho con người ư ? Vấn đề khác nhau thế nào ?”[4].
Thiếu Du đáp: “Ôi ! Phong khí của Trời không sinh ra riêng cho trăm họ[5]. Sự vận hành của nó rất công b́nh, chính trực[6]. Người nào phạm đến mới bị bệnh ( c̣n ) người nào khéo tránh th́ không bị hại ǵ[7]. Nó không cần ǵ ở người, chỉ có con người tự phạm phải nó mà thôi”[8].
Hoàng Đế hỏi: “Trong 1 lúc nào đó bị ngộ độc bởi Phong tà, đồng thời bị bệnh, nhưng bệnh lại xảy ra 1 cách khác nhau, Ta mong được nghe về nguyên nhân đó”[9].
Thiếu Du đáp: “Câu hỏi đúng vậy thay ! Thần xin lư luận với sự so sánh với công việc của người thợ[10]. Người thợ mài búa ŕu, mài dao, gọt đẽo cây gỗ, cành thân da thịt của gỗ cây c̣n có sự khác nhau về cứng và mềm[11]. Phần cứng th́ khó chạm vào, phần mềm th́ da nó nhũn, khi đến phần giao nhau giữa nhánh và thân, nó sẽ làm khuyết mẻ cái búa cái ŕu[12]. Trong mỗi thân cây th́ phần cứng và phần mềm cũng khác nhau, phần cứng th́ rắn chắc, phần mềm th́ dễ bị chạm vào, huống chi sự khác nhau trong thân cây, khác nhau giữa sự dày mỏng của da, khác nhau giữa chất trấp ít hay nhiều, tất cả đều khác nhau[13]. Ôi ! Có những loại cây ra hoa sớm, mọc lá sớm, có khi gặp phải sương của mùa xuân, gió ác liệt th́ hoa cũng sẽ rụng, lá cũng bị héo[14]. Nếu bị phơi nắng lâu, bị đại hạn th́ các loại cây mềm, da mỏng sẽ bị héo cành, bớt nhựa và héo lá[15]. Nếu bị mưa lâu, trời âm u, các loại cây da mỏng, nhiều nhựa, sẽ bị mềm da và kiệt dần[16]. Nếu gặp gió to thổi mạnh th́nh ĺnh th́ các loại cây thân cứng cáp cành lá sẽ bị găy, bị tổn hại nhanh chóng[17]. Nếu gặp sương mùa thu hoặc gió thổi nhanh th́ các thân cây cứng cáp sẽ bị lung lay rễ và rụng lá[18]. Phàm trong 5 trường hợp nói trên, mỗi loại cây đều có cách bị hủy thương khác nhau, huống chi là con người ! “[19].
Hoàng Đế hỏi: “Người ứng với cây như thế nào ?”[20].
Thiếu Du đáp: “Cây gỗ khi bị thương, đều bị thương ở cành lá, sự cứng mềm của cành (dễ bị thương), c̣n phần rắn chắc của cây chưa bị thương[21]. Con người thường bị bệnh đều do ở sự kiên thiếu cố của xương khớp (cốt tiết), của b́ phu, của tấu lư, do đó mà tà khí đến tạm trú, cho nên thường gây nên bệnh”[22].
Hoàng Đế hỏi: “Có người thường bị bệnh Phong quyết, mồ hôi chảy đầm đ́a, chứng bệnh này được biểu hiện như thế nào ?”[23].
Thiếu Du đáp: “Cơ nhục không rắn chắc, tấu lư hở th́ sẽ dễ bị bệnh Phong”[24].
Hoàng Đế hỏi: "Dựa vào sự biểu hiện nào để biết cơ nhục không rắn chắc ?”[25].
Thiếu Du đáp: “Khối cơ nhục ở kheo chân không rắn chắc và không có phận lư, lư có nghĩa là vùng da bị nhăn nheo, da bị nhăn nheo th́ tấu lư bị thưa hở, ta gọi đây là h́nh dáng phẳng trơn vậy”[26].
Hoàng Đế hỏi: "Có người bị chứng bệnh Tiêu đơn, bệnh này biểu hiện ra như thế nào ?”[27].
Thiếu Du đáp: “Khi ngũ tạng bị nhu nhược th́ hay bị bệnh Tiêu đơn”[28].
Hoàng Đế hỏi: "Làm thế nào để biết được ngũ tạng là nhu nhược ?”[29].
Thiếu Du đáp: “Khi nói đến nhu nhược ắt phải có cương cường, cương cường th́ hay giận (nộ) nhiều, nhu nhược th́ dễ bị làm thương”[30].
Hoàng Đế hỏi: "Dựa vào sự biểu hiện nào để biết nhu nhược và cương cường ?”[31].
Thiếu Du đáp: “Những người này thường có làn da mỏng, nhưng vùng mắt cứng chắc mà sâu, khí của họ làm cho đôi mày thẳng, đôi mắt nh́n xa[32]. Tâm khí họ cứng rắn, mà cứng rắn th́ hay giận dữ, giận lên th́ khí sẽ nghịch lên trên làm cho lồng ngực bị súc tích, huyết khí bị nghịch và lưu lại tán rộng ra làn da, sung vào cơ nhục, huyết mạch không c̣n lưu hành, chuyển sang bị nhiệt, mà nhiệt sẽ làm tiêu hao cơ nhục và b́ phu, gây thành chứng Tiêu đơn[33]. Đây nói về những người nóng dữ, cứng rắn và cơ nhục nhược vậy”[34].
Hoàng Đế hỏi: "Người ta thường hay bị bệnh Hàn nhiệt, lấy ǵ để biểu hiện được chứng bệnh này ?”[35].
Thiếu Du đáp: “Người nào mà xương nhỏ, thịt mềm th́ thường hay bị bệnh Hàn nhiệt”[36].
Hoàng Đế hỏi: "Lấy ǵ để biểu hiện được sự lớn nhỏ của xương, được sự cứng mềm củathịt, được sự bất nhất của sắc (diện) ?”[37].
Thiếu Du đáp: “Quyền cốt (xương g̣ má) là cái gốc của xương (trong người): khi mà quyền cốt to th́ xương to, quyền cốt nhỏ th́ xương nhỏ, b́ phu mỏng mà khối thịt ở mông không có, bắp tay yếu mềm[38]. Sắc ở vùng Địa các rất xấu, không đồng sắc với vùng Thiên đ́nh, nghĩa là màu sắc dơ bẩn khác với Thiên đ́nh, đó là những biểu hiện của bệnh này[39]. Sau đó nếu da ở bắp tay mỏng, đó là tủy không đầy, v́ thế thường hay bị bệnh Hàn nhiệt”[40].
Hoàng Đế hỏi: "Lấy ǵ để biểu hiện được 1 người thường bị bệnh Tư ?”[41].
Thiếu Du đáp: “Nếu người mà những nếp nhăn nheo không kín đáo và bắp thịt không cứng rắn th́ thường hay bị bệnh Tư”[42].
Hoàng Đế hỏi: "Bộ vị của chứng Tư có định vùng cao thấp hay không ?”[43].
Thiếu Du đáp: “Muốn biết được sự cao thấp, nên xem rơ bộ vị của nó”[44].
Hoàng Đế hỏi: "Có người thường hay bị bệnh Trường trung tích tụ, lấy ǵ để biểu hiện chứng bệnh này ?”[45].
Thiếu Du đáp: “B́ phu mỏng mà không tươi nhuận, bắp thịt không rắn chắc và mềm nhăo, như vậy là Trường Vị bị ngăn, bị ngăn th́ tà khí bị lưu trệ, ngưng trệ thành tích tụ và làm thương đến Tỳ Vị[46]. Trong khoảng Tỳ Vị, nếu bị những khí ấm lạnh không điều ḥa th́ tà khí sẽ đến để làm cho bị súc tích ngưng trệ, thế nào khí đại tụ sẽ khởi lên”[47].
Hoàng Đế hỏi: "Ta nghe nói về bệnh h́nh, và ta cũng đă hiểu rồi, Ta mong được nghe về cái thời của nó”[48].
Thiếu Du đáp: “Trước hết phải lập ra vấn đề niên để biết được vấn đề thời[49]. Thời mà khí vượng cao th́ khỏi bệnh, thời mà khí suy khắc th́ bệnh sẽ nguy[50]. Tuy chưa bị hăm hạ, nhưng năm ấy vận khí có thông được ra ngoài, th́ bệnh ắt khỏi, đây gọi là nhân vào h́nh mà sinh ra bệnh, đây là ư nghĩa của ngũ biến vậy” [51].
THIÊN 47: BẢN TẠNG
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá: “Huyết, khí, tinh, thần của con người là nhằm phụng cho sự sống và chu hành tṛn vẹn cho tính và mệnh[1]. Kinh mạch là nhằm vận hành cho huyết khí, mở rộng cho Âm Dương, làm trơn nhuận cho cân cốt, làm thông lợi cho các khớp xương[2]. Vệ khí là nhằm làm ấm cho vùng phận nhục, làm sung cho vùng b́ phu, làm đạt cho tấu lư, làm chủ cho sự đóng mở [3]. Chí ư là nhằm ǵn giữ được tinh thần, thu được hồn phách, thích ứng được với ấm lạnh, điều ḥa được sự vui giận[4]. Cho nên khí huyết được ḥa th́ kinh mạch được lưu hành, mở rộng và ǵn giữ được Âm Dương, cân cốt được rắn chắc, các quan tiết (khớp xương) được thanh lợi[5]. Khi vệ khí được ḥa th́ vùng phận nhục được giải và được thông lợi, b́ phu được điều ḥa và mềm mại, tấu lư được kín đáo[6]. Khi chí ư được ḥa th́ tinh thần được chuyên nhất và chính trực, hồn phách không bị tán, hối hận và nộ khí không bị xảy ra, do đó mà ngũ tạng không bị thọ tà[7]. Khi sự ấm lạnh được ḥa th́ lục phủ hóa được cốc khí, chứng Phong tư không phát tác, kinh mạch được thông lợi, tay chân và các khớp xương được an lành vậy[8]. Đây là nói về trường hợp thường b́nh của con người[9].
Ngũ tạng có nhiệm vụ tàng giữ tinh thần, huyết khí, hồn phách[10]. Lục phủ có nhiệm vụ tiêu hóa thủy cốc, vận hành tân dịch[11]. Đây là nói về con người nhận được đầy đủ khí của Thiên, không phân biệt kẻ ngu, bậc trí, bậc hiền, kẻ bất tiếu[12]. Tuy nhiên, có những người riêng ḿnh hưởng được tuổi thọ của Trời mà không bao giờ bị bệnh bởi tà khí bên ngoài, trăm tuổi cũng không suy yếu[13]. Tuy rằng họ có phạm phải khí Phong vũ, lạnh căm, nóng bức, tất cả vẫn không làm hại được đến họ[14]. Cũng có những người, tuy chưa bao giờ rời khỏi sự che chở của màn che, sáo phủ, chưa bao giờ phải lo sợ bởi những điều lo lắng, suy nghĩ, vậy mà họ không tránh được bệnh, tại sao vậy ? Ta mong được nghe về những nguyên nhân ấy”[15].
Kỳ Bá đáp : "Thật là 1 câu hỏi đầy hiểm hóc ! Ngũ tạng có nhiệm vụ tham với Thiên Địa, phối với Âm Dương để mà thống với tứ thời, hóa với ngũ tiết, v́ thế cho nên ngũ tạng có dạng Tiểu, Đại, Cao, Hạ, Kiên Thúy, Đoan Chính, Thiên Khuynh[16]. Lục phủ cũng có dạng Tiểu, Đại, Trường, Đoản, Hậu, Bạc, Kết, Trực, Hoăn, Cấp, tất cả 25 dạng trên, mỗi dạng đều không đồng nhau, có khi thiện, có khi ác, có khi cát, có khi hung[17]. Nay xin nói về phương hướng của nó: Tâm Tiểu th́ được an, tà khí không làm cho thương được, nhưng dễ bị làm thương bởi ưu (lo lắng)[18]; Tâm Đại th́ sự lo lắng không làm cho thương được, nhưng lại dễ bị thương bởi tà khí[19]; Tâm Cao th́ dễ bị tràn đầy lên đến giữa Phế, hay bứt rứt và dễ quên, khó mở miệng để nói[20]; Tâm Kiên (rắn) th́ tạng được an, ǵn giữ vững chắc[21]; Tâm Thúy (mềm) th́ dễ bị bệnh Tiêu đơn, nhiệt bên trong[21]; Tâm Đoan chính (ngay thẳng) th́ được ḥa lợi, khó bị thương[22]; Tâm Thiên khuynh (nghiêng lệch) th́ sự nắm giữ bất nhất, không có ǵ để ǵn giữ và nắm giữ[23].
Phế Tiểu th́ ít uống, không bị bệnh suyễn kḥ khè[24]; Phế Đại th́ uống nhiều, dễ bị bệnh Hung tư và Hầu tư, nghịch khí[25]; Phế Cao th́ khí bị xung lên, phải rút vai lại lấy hơi thở để ho[26]; Phế Hạ tức là Phế nằm thấp xuống vùng bí môn của Vị hoăn và vùng này luôn bức bách Phế, thường hay đau vùng dưới hông sườn[27]; Phế Kiên th́ sẽ không bị bệnh ho mà khí xung lên[28]; Phế Thùy (mềm) th́ sẽ bị bệnh Tiêu đơn dễ bị thương[29]; Phế Đoan chính th́ ḥa lợi, khó bị thương[30]; Phế nghiêng lệch th́ vùng ngực bị đau nghiêng 1 bên[31].
Can Tiểu th́ tạng được an, không bị bệnh ở vùng dưới hông sườn[32]; Can Đại nó sẽ bức đến Vị mà bên trên bức đến cổ họng, như vậy nó sẽ làm đau vùng trên cách mạc, đồng thời c̣n làm cho đau dưới hông sườn[33]; Can Cao sẽ chống vào vùng bí môn, và bức sát vào vùng hông sườn, bứt rứt, thở mạnh[34]; Can Hạ sẽ bức đến Vị, dưới hông sườn bị rỗng, dưới hông sườn bị rỗng th́ dễ thọ lấy tà khí[35]; Can Kiên th́ tạng được an, khó bị thương[36]; Can Thúy (mềm) th́ sẽ dễ bị bệnh Tiêu đơn, dễ bị thương[37]; Can Đoan chính th́ được ḥa lợi, khó bị thương[36]; Can nghiêng lệch th́ dưới hông sườn bị đau[37].
Tỳ Tiểu th́ tạng được an, khó bị thương bởi tà khí[38]; Tỳ Đại th́ sẽ bị đau ở vùng thịt mềm dưới hông sườn, không đi nhanh được[39]; Tỳ Cao sẽ bị đau từ vùng thịt mềm dẫn đến dưới bờ sườn cụt[40]; Tỳ Hạ sẽ đau vùng dưới dẫn đến Đại trường, đau vùng Đại trường th́ tạng sẽ nặng v́ thọ tà[41]; Tỳ Kiên th́ tạng sẽ an, khó bị thương[42]; Tỳ mềm ắt sẽ dễ bị bệnh Tiêu đơn dễ bị thương[43]; Tỳ Đoan chính th́ ḥa lợi, khó bị thương[44]; Tỳ nghiêng lệch ắt dễ bị đầy, bị trướng[45].
Thận Tiểu th́ tạng được an, khó bị thương[46]; Thận Đại th́ dễ bệnh đau thắt lưng, không thể cúi ngửa, dễ bị thương bởi tà khí[47]; Thận Cao th́ dễ bị đau vùng thịt 2 bên cột sống lưng, không cúi ngửa được[48]; Thận Hạ th́ thắt lưng và xương cùng cột sống bị đau nhức, không cúi ngửa được, thành chứng Hồ sán[49]; Thận Kiên (rắn) th́ bệnh thắt lưng và lưng bị đau nhức, Thận Mềm th́ bị khổ v́ bệnh tiêu đơn, bị thương[50]; Thận nghiêng lệch th́ dễ bị đau vùng thắt lưng và xương cùng[51]. Phàm 25 loại biến này là những trường hợp mà con người thường bị khổ v́ bệnh”[52].
Hoàng Đế hỏi: "Lấy ǵ để biết được những điều nói trên”[53].
Kỳ Bá đáp : "Người nào sắc diện đỏ, nếp của cơ nhục mịn chắc, đó là Tâm nhỏ[54]; nếp của cơ nhục thô và lỏng lẻo, đó là Tâm lớn[55]; không thấy miếng xương che dưới ngực, đó là Tâm ở cao[56], xương che ngực nhỏ mà ngắn lồi lên, đó là Tâm ở thấp[56], xương che ngực dài, đó là dưới Tâm cứng[57], xương che ngực yếu mà nhỏ mỏng, đó là Tâm mềm[58], xương che ngực đi thẳng xuống không lồi lên, đó là Tâm đoan chính[59], xương che ngực lồi lên 1 bên, đó là Tâm nghiêng lệch[60].
Người nào sắc diện trắng, nếp cơ nhục mịn chắc, đó là Phế nhỏ[61], nếp cơ nhục thô và lỏng lẻo, đó là Phế lớn[62], vai to, ngực lồi, cổ họng lơm vào, đó là Phế cao[63], nách teo lại, hông sườn nở ra, đó là Phế ở thấp[64], vai rộng lưng dày, đó là Phế đoan chính[65], xương sườn nghiêng lệch, thưa ra, đó là Phế nghiêng lệch[66].
Người nào sắc diện xanh, nếp cơ nhục mịn chắc, đó là Can nhỏ[67], nếp cơ nhục thô và lỏng lẻo, đó là Can lớn[68], vùng ngực rộng, xương sườn cao mà trương lên, đó là Can ở cao[69], xương sườn kín mà ấn xuống, đó là Can ở thấp[70], ngực và hông sườn hợp tốt nhau, đó là Can xứng[71], xương sườn yếu, đó là Can mềm[72], ngực và bụng liền nhau, tương đắc nhau, đó là Can đoan chính[73], xương sườn lệch và gồ lên, đó là Can nghiêng lệch[74].
Người nào sắc diện vàng, nếp của cơ nhục mịn chắc, đó là Tỳ nhỏ[75], nếp của cơ nhục thô và lỏng lẻo, đó là Tỳ lớn[76], môi bị lệch lên, đó là Tỳ ở cao[77], môi trệ thấp xuống, buông lơi, đó là Tỳ ở thấp[78], môi cứng, đó là Tỳ cứng[79], môi lớn mà không cứng, đó là Tỳ mềm[80], đôi môi lên xuống đều đặn, đó là Tỳ đoan chính[81], môi lật lệch lên, đó là Tỳ nghiêng lệch[82].
Người nào sắc diện đen, nếp của cơ nhục mịn chắc, đó là Thận nhỏ[83], nếp của cơ nhục thô và lỏng lẻo, đó là Thận lớn[84], đôi tai cao lên, đó là Thận ở cao[85], đôi tai phía sau bị lơm vào, đó là Thận ở thấp[86], đôi tai cứng, đó là Thận cứng[87], đôi tai mỏng mà không cứng, đó là Thận mềm[88], đôi tai đẹp vảnh nằm trước quai hàm, đó là Thận đoan chính[89], đôi tai đặc biệt cao nhô lên, đó là Thận nghiêng lệch[90].
Phàm các trường hợp biến đổi như đă nói trên, nếu chúng ta biết khéo léo trong việc ǵn giữ (mỗi đặc thù của mỗi biến đổi) th́ ta sẽ được b́nh an, nếu chúng ta bớt đi, không chú ư th́ sẽ bị bệnh vậy”[91].
Hoàng Đế hỏi: "Thầy nói rất hay ! Thế nhưng tất cả những ǵ mà thầy trả lời cho ta trên đây đều không phải là nội dung mà ta muốn hỏi, ta mong được nghe tại sao có những người không bao giờ bị bệnh, sống trọn tuổi trời, mặc dù có khi họ lo lắng thái quá, sợ sệt thái quá, tất cả đều không thể làm cảm được đến ho; hoặc trời lạnh buốt, trời nóng bức cũng không làm thương được đến họ; Lại cũng có những không bao giờ rời khỏi cảnh màn che sáo phủ, lại cũng không bị cảnh sợ sệt ǵ, vậy mà họ vẫn không tránh khỏi bị bệnh, tại sao thế ? Ta mong được nghe về những nguyên do đă khiến nên như thế ?”[92].
Kỳ Bá đáp : "Ngũ tạng lục phủ là nơi trú ẩn của tà khí, nay thần xin nói về nguyên do[93]. Nếu ngũ tạng đều nhỏ th́ sẽ ít bị bệnh hay bứt rứt ở Tâm và ít bị những ưu sầu to lớn[94], nếu ngũ tạng đều lớn th́ đối với mọi việc đều thư thả, khó làm cho họ phải lo âu[95], nếu ngũ tạng đều cao, họ sẽ thích làm việc ở cao, nâng cao mọi việc lên[96], nếu ngũ tạng đều thấp, họ chỉ thích xuất hiện bên dưới người khác[97], nếu ngũ tạng đều cứng, họ sẽ không bị bệnh[98], nếu ngũ tạng đều mềm, họ không bao giờ tránh được bệnh[99], nếu ngũ tạng đoan chính, họ bao giờ cũng đắc nhân tâm giữ được niềm ḥa lợi[100], nếu ngũ tạng đều nghiêng lệch, những người này đều có tà tâm, hay trộm cướp, không thể nào sống như 1 người b́nh thường, lời nói của họ lật lọng thật khôn lường”[101].
Hoàng Đế nói: "Ta mong được nghe về những chỗ ứng với lục phủ”[102].
Kỳ Bá đáp : "Phế hợp với Đại trường, Đại trường là nơi cùng ứng với b́[103]. Tâm hợp với Tiểu trường, Tiểu trường là nơi cùng ứng với mạch[104]. Can hợp với Đởm, Đởm là nơi cùng ứng với Cân[105]. Tỳ hợp với Vị, Vị là nơi cùng ứng với nhục[106]. Thận hợp với Tam tiêu và Bàng quang, Tam tiêu và Bàng quang là nơi cùng ứng với tấu lư và hào mao”[107].
Hoàng Đế hỏi: "Ứng với nhau như thế nào ?”[108].
Kỳ Bá đáp : "Phế ứng với b́[109]. B́ hậu (dày) th́ Đại trường cũng dày, b́ bạc (mỏng) th́ Đại trường cũng mỏng, b́ hoăn (da nhăo), trong bụng to th́ Đại trường to và dài, b́ cấp (da căng) th́ Đại trường cũng căng mà ngắn, b́ hoạt (da trơn) th́ Đại trường ngay, b́ nhục rắn chắc th́ Đại trường cũng kết thực[110].
Tâm ứng với mạch[111]. B́ dày th́ mạch cũng dày, mạch dày th́ Tiểu trường dày, b́ mỏng th́ mạch mỏng, mạch mỏng th́ Tiểu trường cũng mỏng, b́ nhăo th́ mạch cũng nhăo, mạch nhăo th́ Tiểu trường to và dài, b́ mỏng mà mạch hư tiểu th́ Tiểu trường nhỏ mà ngắn, các kinh mạch mà phù thiểu hiện ra ngoài nhiều quanh co th́ Tiểu trường cũng kết thực[112].
Tỳ ứng với nhục[113]. Nhục và vùng kết với cân được rắn chắc và to, đó là Vị hậu (dày); nhục và vùng kết với cân mỏng manh, đó là Vị bạc (mỏng); nhục và vùng kết với cân mỏng manh đó là Vị không rắn chắc; nhục và vùng kết với cân không xứng với thân h́nh, đó là Vị ở thấp, mà Vị ở thấp th́ vùng ống bên dưới không dễ chịu, bất lợi; nhục và vùng kết với cân không rắn chắc, đó là Vị bị lơi lỏng; nhục và vùng kết với với cân không có bao bọc nhỏ, đó là Vị bị căng; nhục và vùng kết với cân ít nhiều có bao bọc, đó là Vị khí không thư sướng, Vị không thư sướng th́ vùng ống bên trên không dễ chịu, bất lợi[114].
Can ứng với trảo (móng)[115]. Móng dày màu vàng, đó là Đởm khí dày (đậm đặc); móng mỏng màu hồng, đó là Đởm khí căng; móng mềm màu đỏ, đó là Đởm khí lơi lỏng; móng thẳng màu trắng, không có vân, đó là Đởm khí thẳng (trực); móng xấu màu đen có nhiều nếp vân, đó là Đởm khí không thư sướng[116].
Thận ứng với cốt[117]. những nét văn lư kín đáo, b́ (da) dày, đó là Tam tiêu và Bàng quang cũng dày; những nét văn lư thô, da mỏng, đó là Tam tiêu và Bàng quang cũng mỏng; tấu lư bị thưa th́ Tam Tiêu và Bàng quang bị lơi lỏng; da bị căng và không có lông mao, đó là Tam tiêu và Bàng quang bị căng; lông mao đẹp mà thô, đó là Tam tiêu và Bàng quang thẳng; lông thưa th́ Tam tiêu và Bàng quang không thư sướng”[118].
Hoàng Đế hỏi: "Vấn đề dày mỏng, đẹp xấu đều biểu hiện bằng h́nh dáng, Ta mong được nghe về sự gây bệnh của nó”[119].
Kỳ Bá đáp : "Chỉ cần xem phần ngoại ứng của chúng để có thể biết được t́nh trạng ở nội tạng, từ đó ta sẽ biết được về sự gây bệnh của chúng”[120].
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 11 of 20: Đă gửi: 01 April 2005 lúc 5:39am | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 48: CẤM PHỤC
Lôi Công hỏi Hoàng Đế: “Đệ tử đă từng thọ nghiệp (y học), thông được Đạo của Cửu châm 60 thiên, từ sáng đến chiều tối lúc nào cũng ân cần phục sự về nó, t́m ṭi đọc những sách vở xưa nay như biên tuyệt, giản cấu, tuy thế, đệ tử vẫn 1 ḷng đọc lên, ngâm nga lên không rời quyển sách, vậy mà cũng chưa giải được cái ư của sách[1]. Thiên ‘Ngoại Súy’ có nói: hợp lại thành 1 thể thống nhất, đệ tử vẫn chưa biết được câu này nói ǵ[2]. Ôi ! Câu nói đại tắc vô ngoại, tiểu tắc vô nội, đó là đại tiểu vô cực, cao hạ vô độ, hợp lại như thế nào ?[3] Xưa nay các bậc có tài lực, có người giỏi có người kém, nếu những người có trí, có lự nông cạn, chưa đạt đến rộng lớn, sâu sắc mà tự miễn cưỡng để cầu học như đệ tử đây chẳng hạn, đệ tử sợ rằng nó sẽ tản mạn vào hậu thế, hoặc sẽ bị tuyệt vào đời con cháu, dám xin hỏi bệ hạ (thầy) về điểm tính yếu của nó như thế nào ?”[4].
Hoàng Đế đáp: "Thật là 1 câu hỏi khéo thay ! Đây là vấn đề mà bậc tiên sư cấm truyền ra (phổ biến) 1 cách riêng tư, cần phải cắt tay uống máu ăn thề (mới truyền được), nay đệ tử muốn biết được, tại sao không lo đến việc trai ?”[5].
Lôi Công lạy 2 lạy rồi đứng lên tâu: “Xin được nghe về mệnh của bệ hạ về việc này”[6].
Nói xong, Lôi Công bèn trai và giới trong 3 ngày, rồi tâu với Hoàng Đế : “Dám xin với bệ hạ, hôm nay là ngày chính Dương, đệ tử mong nhận được sự thề nguyền”[7].
Hoàng Đế bèn cùng với Lôi Công đi vào trai thất, cắt tay uống máu ăn thề[8]. Hoàng Đế thân mật chúc Lôi Công, nói: “Ngày nay là ngày chính Dương, uống máu để truyền phương, nếu ai dám phản bội lời thề, sẽ bị tai ương”[9].
Lôi Công lạy 2 lạy nói: “Đệ tử xin thọ nhận”[10].
Hoàng Đế tay trái nắm lấy tay của Lôi Công, tay phải trao sách, nói: “Nên thận trọng ! Nên thận trọng ! Ta xin nói với thầy: phàm cái lư của việc châm thích phải bắt đầu từ kinh mạch, nó vận hành kinh doanh, mạch độ có được sự dài ngắn của nó[11]. Bên trong, việc châm thích để chữa bệnh ở ngũ tạng, bên ngoài chữa lục phủ, thẩm xét để biết vệ khí là mẹ của trăm bệnh, điều ḥa các hư thực để hư thực được khỏi, châm tả huyết lạc huyết (hư) ra hết mà không bị hiểm nguy vậy”[12].
Lôi Công nói : “Những điều bệ hạ nói, đệ tử đă được thông, nhưng chưa hiểu được những phép ràng buộc (ǵn giữ)”[13].
Hoàng Đế nói: “Ôi ! Cái phương ràng buộc (ǵn giữ) huyết khí với nhau cũng giống với ràng buộc 1 cái túi vậy[14]. Nếu cái túi đă đầy mà không ràng buộc lại th́ nó sẽ tiết thoát ra ngoài, c̣n cái phương pháp làm cho huyết khí hợp lại với nhau đă thành mà không ràng buộc lại th́ thần khí và huyết khí không c̣n đầy đủ nữa”[15].
Lôi Công nói : “Thần chỉ mong làm kẻ hạ tài (tầm thường), tức là túi chưa đầy mà đă lo ràng buộc rồi”[16].
Hoàng Đế nói: “Nếu chưa đầy mà đă lo ràng buộc, người đó chỉ là người công: khéo mà thôi, chứ không thể là bậc sư trong thiên hạ”[17].
Lôi Công nói : “Thần mong được nghe về sự khéo léo”[18].
Hoàng Đế nói: "Mạch Thốn khẩu chủ bên trong, mạch Nhân nghênh chủ bên ngoài, cả hai cùng ứng nhau, cùng đến cùng đi như thể là 1 sợi dây thẳng, lớn nhỏ đều nhau[19]. Nếu người nào mà mùa xuân và hạ mạch Nhân nghênh vi đại, mùa thu và đông mạch Thốn khẩu vi đại, ta gọi người đó là b́nh nhân[20]. Nếu như mạch Nhân nghênh lớn hơn mạch Thốn khẩu 1 lần (bội), đó là bệnh ở tại kinh túc Thiếu dương[21]. Lớn 1 lần mà lại táo, đó là bệnh ở tại kinh thủ Thiếu dương[22]. Mạch Nhân nghênh lớn hơn mạch Thốn khẩu 2 lần, đó là bệnh ở tại túc Thái dương[23]. Lớn hơn 2 lần mà lại táo, đó là bệnh ở tại kinh thủ Thái dương[24]. Mạch Nhân nghênh lớn hơn 3 lần, đó là bệnh ở tại kinh túc Dương minh[25]. Lớn hơn 3 lần mà lại táo, đó là bệnh ở kinh thủ Dương minh[26]. Khí thịnh thành nhiệt[27], khí hư thành hàn[28]. Mạch khẩn thành chứng thống tư[29], mạch đại: đột nhiên nặng, đột nhiên đứt đoạn[30]. Nếu thịnh th́ châm tả, nếu hư th́ châm bổ, nếu mạch khẩn thống th́ châm vùng phận nhục, mạch đại th́ châm lấy huyết lạc cùng với uống thuốc, nếu khí hăm xuống th́ dùng phép cứu, nếu khí không thịnh, không hư, ta tùy kinh mà thủ huyệt châm, gọi đây là kinh thích[31]. Nếu mạch Nhân nghênh lớn 4 lần, thêm đại, thêm sắc, gọi là Dật Dương, Dật Dương gọi là Ngoại cách, chết không trị được[32].Người thầy thuốc phải thẩm xét có căn cứ trên cái lư gốc hoặc ngọn, phải xét được khí hàn nhiệt để nghiệm thấy cái bệnh của tạng phủ[33].
Nếu mạch Thốn khẩu lớn hơn mạch Nhân nghênh 1 lần, đó là bệnh ở tại túc Quyết âm[34]. Lớn 1 lần mà táo, đó là bệnh ở thủ Tâm chủ[35]. Mạch Thốn khẩu lớn 2 lần, đó là bệnh ở tại túc Thiếu âm[36]. Lớn 2 lần mà táo, đó là bệnh ở tại thủ Thiếu âm[37]. Mạch Thốn khẩu lớn 3 lần, đó là bệnh ở tại túc Thái âm[38]. Lớn 3 lần mà táo, đó là bệnh ở tại thủ Thái âm[39]. Khí thịnh th́ bị chứng trướng măn, hàn bên trong, ăn không tiêu[40]; khí hư th́ nhiệt bên trong, tiêu ra phân nát, thiểu khí, nước tiểu biến màu[42]. Mạch khẩn th́ bị chứng thống tư, mạch đại th́ lúc đau nhức lúc ngưng[43]. Nếu khí thịnh th́ châm tả[44], nếu khí hư th́ châm bổ[45], mạch khẩn th́ châm trước cứu sau[46], mạch đại th́ châm lấy huyết lạc rồi sau đó mới điều khí[47], nếu khí hăm xuống th́ chỉ dùng phép cứu (khi nói mạch hăm hạ có nghĩa là huyết kết bên trong, bên trong có nổi rơ đường huyết lạc)[48]. Huyết hàn th́ nên cứu, nếu không thịnh không hư th́ tùy kinh mà thủ huyệt châm[49]. Mạch Thốn khẩu lớn 4 lần, gọi là Nội quan, bị Nội quan c̣n thêm đại và sắc th́ chết, không trị được[50]. Người thầy thuốc phải thẩm xét những dấu hiệu hàn ôn 1 cách có gốc ngọn, để nghiệm cho được bệnh của tạng phủ, để thông được những doanh thâu, bấy giờ mới truyền được đến ư nghĩa, đến phép lớn (đại số)[51]. Ư nghĩa lớn, phép lớn có nói: Thịnh th́ chỉ châm tả, hư th́ chỉ châm bổ, mạch khẩn th́ cứu, thích, thêm phần uống thuốc, nếu khí hăm xuống th́ chỉ có cứu mà thôi, nếu không thịnh không hư th́ chọn huyệt theo kinh để châm, đây gọi là phép kinh trị[52]. C̣n như phép uống thuốc, cũng như cứu hoặc châm có thể tùy theo t́nh h́nh thích hợp của kinh để thích nghi trong việc trị[53]. Trường hợp mạch cấp th́ có thể dùng phép dẫn cứu hỗ trợ thêm[54], trường hợp mạch đại mà nhược th́ để cho người bệnh yên tĩnh, dù có dùng sức để hỗ trợ cũng phải nhẹ nhàng thôi”[55].
THIÊN 49 : NGŨ SẮC
Lôi Công hỏi Hoàng Đế: “Ngũ sắc riêng hiện rơ trên Minh đường ư ? Tiểu tử này chưa hiểu ư nói ǵ”[1].
Hoàng Đế đáp: "Minh đường là vùng trên mũi. Khuyết là vùng giữa đôi mày, đ́nh là nhan (trán và 2 bên), phồn là vùng 2 bên má, tế là vùng cửa vào lỗ tai[2]. Trong khoảng những vùng đó, nếu được biểu hiện nổi bật và rơ ràng, đứng cách nhau chừng 10 bộ, ta cũng thấy được nó hiện ra ngoài, người như thế là thọ (sống lâu), ắt đạt đến trăm tuổi”[3].
Lôi Công hỏi: “Ngũ quan được phân biện như thế nào ?”[4].
Hoàng Đế đáp: "Phần cốt cao của Minh đường th́ nổi bật lên, phần b́nh của Minh đường th́ thẳng, đó là tượng của ngũ tạng theo đúng vị trí ở trung ương, lục phủ nương vào 2 bên, đầu và mặt lên ở vùng khuyết đ́nh, vương cung ở vào vùng hạ cực, ngũ tạng được an ở vùng ngực, như vậy chân sắc của ngũ tạng sẽ đầy đủ và bệnh sắc sẽ không đến được, nhờ vậy mà vùng minh đường được nhuận trạch, sao nói rằng ngũ quan không phân biện được?”[5]
Lôi Công hỏi: “Tiểu tử có thể nghe về trường hợp không thể phân biện được hay không?”[6].
Hoàng Đế đáp: "Sự biểu hiện của ngũ sắc đều xuất hiện vào đúng nơi sắc bộ của nó: Khi nào cốt của vùng sắc bộ này mà hăm xuống th́ người đó không thể tránh được bệnh, và khi nào các vùng sắc bộ thừa tập nhau th́ dù cho có bệnh nặng cũng không chết được ...”[7].
Lôi Công hỏi: “Xét ngũ quan biểu hiện ngũ sắc biết được ǵ ?”[8].
Hoàng Đế đáp: "Màu xanh và đen th́ đau, màu vàng và đỏ th́ nhiệt, màu trắng th́ hàn, đó gọi là ngũ quan”[9].
Lôi công hỏi: “Phân biện thế nào giữa sự tăng thêm hoặc giảm dần của cơn bệnh ?”[10].
Hoàng Đế đáp: "Ta phải xét cả trong ngoài (biểu lư)[11]. Xem mạch, nếu thấy mạch Mạch khẩu hoạt, tiểu, khẩn mà trầm, đó là bệnh đang nặng thêm ở bên trong[12]; nếu thấy mạch Nhân nghênh đại khẩn mà phù, đó là bệnh đang nặng thêm ở bên ngoài[13]; Mạch Mạch khẩu phù hoạt đó là bệnh đang tiến nặng thêm[14]; mạch Nhân nghênh trầm mà hoạt, đó là bệnh ngày càng giảm[15]; Mạch Mạch khẩu hoạt mà trầm, đó là bệnh ngày càng nặng thêm ở bên trong[16]; mạch Nhân nghênh hoạt thịnh mà phù, đó là bệnh càng nặng thêm ở bên ngoài[17]. Mạch phù trầm cùng tương đẳng với tiểu đại của Nhân nghênh và Khí khẩu, bệnh khó khỏi[18]. Nếu bệnh ở tại tạng, mạch trầm mà đại th́ dễ khỏi, mạch tiểu thuộc về nghịch[19]. Nếu bệnh tại phủ, mạch phù mà đại th́ bệnh dễ khỏi, mạch Nhân nghênh thịnh kiên sẽ bị thương bởi Hàn, mạch Khí khẩu thịnh kiên sẽ bị thương bởi ăn uống”[20].
Lôi Công hỏi: “Thế nào là phương pháp dựa vào sắc để đoán được bệnh nhẹ hoặc nặng ?”[21].
Hoàng Đế đáp: "Sắc biến từ thô đến minh (gọi là gián: nhẹ), từ trầm đến yểu gọi là nặng[22]. Sắc biến từ dưới lên trên, đó là bệnh nặng thêm, sắc biến từ trên xuống dưới, vầng mây tan trong trẻo, đó là bệnh đang khỏi dần[23]. Ngũ sắc đều có bộ vị của mỗi tạng, có bộ vị bên ngoài, có bộ vị bên trong[24]. Nếu sắc đi từ bộ vị bên ngoài để vào đến bộ vị bên trong, đó là bệnh đi từ ngoài vào trong, nếu sắc đi từ bộ vị trong để ra ngoài, đó là bệnh đi từ trong ra ngoài[25]. Nếu bệnh sinh từ bên trong th́ trước trị âm, sau mới trị Dương, nếu trị nghịch lại sẽ làm cho bệnh nặng thêm[26]. Nếu bệnh sinh ra ở Dương th́ trước trị bên ngoài, sau đó mới trị bên trong, nếu trị nghịch lại sẽ làm cho bệnh nặng thêm[27].
Nếu mạch hoạt đại mà đại trường, đó là bệnh từ ngoài vào, mắt như thấy 1 cái ǵ, giống như ghét 1 cái ǵ, đây là do Dương khí nhập vào nhau vậy, nó có thể biến để khỏi bệnh”[28].
Lôi Công hỏi: “Tiểu tử nghe nói rằng: Phong là chỗ bắt đầu của trăm bệnh, quyết nghịch là chỗ khởi lên của Hàn Thấp, làm thế nào để phân biệt được ?”[29].
Hoàng Đế đáp: "Nên xem sự biểu hiện ở giữa vùng khuyết, nếu nơi này mầu nhạt mà nhuận ướt th́ thuộc Phong, c̣n nếu mầu da sậm sâu th́ thuộc Tư, nếu sắc hiện ra ở vùng Địa, vùng hạ bộ của mặt th́ đó là thuộc chứng Quyết ... Đó là cái lẽ thường của sự biểu hiện, tức là phương pháp dựa vào sắc để đoán ra chứng bệnh”[30].
Lôi Công hỏi: “Làm thế nào ta có thể biết được 1 người không có bệnh mà có thể chết đột ngột ?”[31].
Hoàng Đế đáp: "Khi tà khí khí mạnh nhập vào tạng phủ th́ sẽ làm cho người đó không bệnh mà vẫn bị chết đột ngột”[32].
Lôi Công hỏi: “Có những khi bệnh đă giảm bớt phần nào rồi, nhưng cứ vẫn chết 1 cách đột ngột, làm thế nào để biết được điều đó ?”[33].
Hoàng Đế đáp: "Khi nào có mầu đỏ nổi lên ở 2 g̣ má to như ngón chân cái, dù bệnh có giảm đi nhưng vẫn chết đột ngột; khi nào có mầu đen xuất hiện nơi vùng trán to như ngón chân cái, dù không bệnh vẫn chết 1 cách đột ngột”[34].
Lôi Công lạy 2 lạy hỏi: “Đúng thay ! Cái chết đó có định vào 1 lúc nào không ?”[35].
Hoàng Đế đáp: "Xét cái sắc khí để nói được cái thời sẽ chết”[36].
Lôi Công hỏi: “ Đúng thay ! Thần xin được nghe cho kỹ”[37].
Hoàng Đế đáp: "Đ́nh là biểu hiện cho đầu và mặt, khuyết là biểu hiện cho yết hầu, khuyết trung là biểu hiện cho Phế, hạ cực là biểu hiện cho Tâm, trực hạ là biểu hiện cho Can, bên tả của Can là Đởm, hạ là biểu hiện cho Tỳ, phương thượng là biểu hiện cho Vị, trung ương là biểu hiện cho Đại trường, nương theo Đại trường là Thận, ngay nơi Thận là rún, từ diện vương trở lên là biểu hiện cho Tiểu trường, từ diện vương trở xuống là biểu hiện cho Bàng quang và tử cung, g̣ má là biểu hiện cho 2 vai, bên sau g̣ má biểu hiện cho cánh tay, dưới cánh tay là biểu hiện của bàn tay, bên trên khóe mắt trong biểu hiện cho vùng ngực và vú, từ bên ngoài 2 má trở lên biểu hiện cho vùng lưng, dọc theo hàm của răng xuống dưới biểu hiện cho đùi vế, vùng chính giữa của 2 hàm răng biểu hiện cho đầu gối, từ đầu gối trở xuống thuộc cẳng chân, ngay từ cẳng chân trở xuống là bàn chân, vùng nếp nhăn ở 2 bên miệng biểu hiện cho mép trong đùi vế, vùng xương quai cơ động biểu hiện cho vùng di động của từ môi đến huyệt Địa thương[38]. Trên đây là những bộ vị của những chi và tiết của ngũ tạng lục phủ, mỗi sự biểu hiện đều có bộ phận của nó mà khi đă định được bộ phận th́ có thể dùng Âm để ḥa cho Dương, dùng Dương để ḥa cho Âm[39]. Nếu rơ được bộ phận th́ vạn lần hành động vạn lần đúng, và nếu phân biệt được con đường quay tả và quay hữu tức là đă biết được con đường lớn của Âm Dương vậy[40]. Sự biểu hiện sẽ có những bộ vị khác nhau về sắc khí ở nam hay nữ, cho nên gọi đó là con đường vận hành của Âm Dương, nếu thẩm sát được sự nhuận trạch hoặc khô héo, đó gọi là người thầy khéo[41].
Sắc khí nếu nổi rơ ra ngoài mà dơ đục, tối tăm thuộc về nội (lư), nếu nổi rơ ra ngoài mà nhuận trạch sáng sủa th́ thuộc về ngoại (biểu)[42]. Dựa vào sự biểu hiện, của sắc khí trên mặt ta có thể đoán được: nếu biểu hiện bằng mầu vàng, đỏ, đó là thuộc Phong[43], mầu xanh đen thuộc chứng đau[44], mầu trắng thuộc Hàn[45], mầu vàng mà nhuận trạch như mầu mỡ béo, đó là triệu chứng của ung và mủ[46], mầu đỏ sậm là triệu chứng của huyết ứ lại, đau nhức nặng đến vùng gân và cốt sẽ thành chứng co quắp, nếu lạnh nhiều sẽ làm cho da mất cảm giác[47]. Ngũ sắc đều biểu hiện nơi bộ vị của ḿnh: nên xét rơ sự phù hay trầm để biết được nó ở cạn hay sâu[48], nên xét được sự nhuận trạch hoặc khô héo để nắm được sự thành bại[49], nên xét sự phân tán hay đoàn tụ của sắc khí để biết được bệnh mới hay cũ[50], nên xét xem sắc khí đang đi lên hay xuống để biết bệnh xảy ra nơi nào[51], nên giữ thần khí ở Tâm để biết được bệnh đă qua lâu rồi hay bệnh mới gần đây[52]. V́ thế, nếu ngắm khí sắc mà không tinh vi th́ ta không thể biết được đúng hay sai, chỉ có khi nào ta để tâm và ư thuộc vào nhau tức là chuyên tâm lưu ư đừng để nó bị xao động ra ngoài th́ ta mới có thể biết được bệnh cũ hay mới[53]. Nếu sắc khí không sáng tỏ lắm mà chỉ trầm trệ khô héo, đó là triệu chứng của bệnh nặng, c̣n nếu như tuy không nhuận trạch sáng suả cho lắm, nhưng cũng không đến nỗi ch́m sâu và khô héo th́ bệnh sẽ không nặng lắm[54]. Sắc khí tán nhưng không lưu lại, đó là bệnh chưa tụ lại, bệnh đang tán rộng, cho dù khí có đau nhức cũng chưa tụ lại thành nơi nào[55].
Khi mà Thận thừa lên Tâm th́ Tâm bệnh trước nhưng Thận sắc lại ứng để hiện ra ngoài, sắc khí tụ lại và biểu hiện đều như thế[56]. Ở người con trai, nếu sắc khí hiện ra ở diện vương th́ gây thành chứng tiểu phúc đau, biểu hiện ra ở dưới diện vương th́ ḥn dái bị đau[57]. Vùng của huyệt Nhân trung thuộc dương vật bị đau, vùng nằm bên trên huyệt Nhân trung thuộc thân của dương vật, vùng dưới Nhân trung thuộc đầu của dương vật, đây là trường hợp đau của chứng Hồ sán và Đồi âm[58]. Ở người con gái, nếu sắc khí hiện ra ở diện vương th́ bệnh sẽ xảy ra ở Bàng quang và tử cung: nếu sắc khí tán ra th́ sẽ đau, nếu sắc khí tụ lại th́ bệnh cũng đang tụ lại, nếu đă tụ lại bên trong th́ dù dạng vuông hay tṛn, bên trái hoặc bên phải, đều giống như h́nh sắc hiện ra bên ngoài, khi nó đi theo để xuống đến bên dưới vùng diện vương th́ chứng tỏ có bị chứng dâm trọc, nếu như nó biểu hiện ra như h́nh trạng của mỡ béo, đó là do ăn quá nhiều những thức ăn không được điều tiết, nếu sắc hiện ra ở bên trái th́ bệnh ở trái, sắc hiện ở bên phải th́ bệnh ở bên phải[59]. Sắc khí biểu hiện ra đều do tà khí, dù tụ hay tán cũng đều nghiêng lệch chứ không đoan chính, tất cả đều dựa vào những vùng chỉ rơ của sắc diện[60].
Sắc gồm xanh, đen, trắng, vàng, tất cả đều biểu hiện 1 cách đoan chính, đầy đủ, đều có những bộ phận riêng của nó, nay nếu nơi bộ phận nào đó màu đỏ, th́ sắc của nó cũng đỏ và to như trái giáp, trái du lại hiện lên nơi vùng diện vương, như vậy họ sẽ chết không quá 1 ngày[61]. Khi nào khí sắc biểu hiện lên những vùng cao và nhọn, đó là khí ở đầu và mặt bị không hư cho nên tà khí mới hướng lên trên chỗ cao[62]. Khi nào sắc khí hiện ra nơi chỗ lơm nhọn xuống tức là tà khí cũng hướng xuống chỗ thấp[63]. Tà khí ở bên trái hoặc bên phải cũng luận theo lẽ như trên[64]. Khi dùng ngũ sắc để gọi các tạng th́: màu xanh thuộc về Can, màu đỏ thuộc về Tâm, màu trắng thuộc về Phế, màu vàng thuộc về Tỳ, màu đen thuộc về Thận[65]. Can hợp với cân, tâm hợp với mạch, Phế hợp với b́, Tỳ hợp với nhục, Thận hợp với cốt vậy”[66].
THIÊN 50 : LUẬN DŨNG
Hoàng Đế hỏi Thiếu Du: "Nay có người ở đây, họ cùng đi với nhau, đứng 1 chỗ với nhau, trong số có nhiều lớp tuổi già, trẻ... họ mặc quần áo dày mỏng như nhau. vậy mà th́nh ĺnh gặp 1 cơn gió mạnh, mưa to, có người bị bệnh, có người không bị bệnh, hoặc đều bị bệnh, hoặc đều không bị bệnh, nguyên nhân nào khiến như vậy ?”[1].
Thiếu Du đáp: “Bệ hạ muốn hỏi việc nào trước tiên ?”[2].
Hoàng Đế đáp: "Ta mong được nghe tất cả”[3].
Thiếu Du đáp: “Mùa xuân thuộc Thanh Phong, mùa hạ thuộc Dương Phong, mùa thu thuộc Lương Phong, mùa đông thuộc Hàn Phong, đây là các loại Phong thuộc tứ thời, v́ thế nó gây bệnh cũng không đồng h́nh trạng”[4].
Hoàng Đế hỏi: "Phong thuộc tứ thời gây bệnh nơi con người như thế nào ?”[5].
Thiếu Du đáp: “Người nào sắc khí vàng, da mỏng, thịt mềm, họ sẽ không thắng được hư Phong của mùa thu[6]. Người nào sắc khí đỏ, da mỏng, thịt mềm, họ sẽ không thắng được hư Phong của mùa đông”[7].
Hoàng Đế hỏi: "Người có sắc khí đen mà da dày, thịt rắn chắc, họ sẽ không bị thương bởi Phong khí của tứ thời[8]. Khi nào da của họ mỏng, thịt không rắn chắc, sắc khí lại thay đổi bất nhất th́ khi nào mùa trưởng hạ đến lại có hư Phong, họ sẽ bị bệnh[9]. Khi nào da họ dày, thịt rắn chắc th́ mùa trưởng hạ đến lại có hư Phong, họ cũng không bị bệnh[10]. Khi nào da họ dày, thịt rắn chắc, nếu họ bị trúng cảm (cả Phong lẫn Hàn), ngoại nội đều như thế, bấy giờ họ mới bị bệnh”[11].
Hoàng đế nói: “Đúng ! “[12].
Hoàng Đế hỏi: "Ôi ! Con người có thể nhẫn thống hoặc bất nhẫn thống, không phải là điều kiện dễ, phân biệt ai là kẻ gan dạ hoặc kẻ hèn nhát[13]. Ôi ! Có khi có kẻ dũng sĩ nhẫn được thống, khi họ thấy việc ǵ khó khăn th́ họ e sợ, nhưng khi gặp sự đau đớn th́ họ không bị lay chuyển[14]. Ôi ! Có khi có kẻ dũng sĩ nhẫn được thống, khi họ thấy việc ǵ khó khăn, họ không e sợ, khi họ gặp sự đau đớn, họ không bị lay chuyển[15]. Ôi ! kẻ khiếp sĩ không nhẫn được thống, mặt họ lấm lét, sợ đến nỗi không nói được lên lời, họ kinh hoảng đến thất đi sắc khí ỡ mặt, nhan sắc ở mặt bị thay đổi, dở chết, dở sống[16]. Những điều nói trên ta đă thấy rơ rồi, nhưng ta chưa hiểu tại sao lại như vậy, ta mong được nghe về nguyên do khiến như vậy”[17].
Thiếu Du đáp: “Ôi ! vấn đề nhẫn thống và bất nhẫn thống chỉ là dùng để phân biệt được sự dày mỏng của làn da, sự cứng mềm và căng lơi của bắp thịt mà thôi, chứ không dùng để bàn về dũng và khiếp của con người”[18].
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe về những ǵ đă tạo nên con người dũng và khiếp”[19].
Thiếu Du đáp: “Người dũng sĩ là người có đôi mắt sâu mà vững vàng, to rộng, nh́n thẳng và bộc lộ nét sáng suốt, Tam tiêu và tấu lư giăng trên bắp thịt thông cả ngang và dọc, Tâm khí đoan chính, ngay thẳng, Can khí rộng và cứng rắn, Đởm khí đầy đủ và tỏa rộng ra đến tứ chi, khi nổi giận lên th́ khí thịnh ngực căng ra, Can khí nổi lên Đởm khí tỏa rộng ra, khóe mắt như muốn toét ra và đôi mắt trừng lên, lông mao dựng dậy, mặt xanh, Đó là những ǵ mà người dũng sĩ biểu lộ ra”[20].
Hoàng Đế nói: "Ta mong được nghe về những sự bộc lộ của người khiếp sĩ”[21].
Thiếu Du đáp: “Người hèn nhát có đôi mắt to đến nỗi không khép kín lại được, khí sắc Âm Dương để mất, Tam tiêu và tấu lư không được ngang rộng ra, xương che ngực (kết vu) ngắn mà nhỏ, Can hệ lỏng lẻo, Đởm khí không đầy đủ và lỏng lẻo, Trường và Vị co khúc lại, dưới hông sườn rỗng, tuy vừa mới nổi giận mà khí cũng vẫn không lên được đầy ngực. Can khí và Phế khí tuy đang bùng lên nhưng khí lại suy muốn quay trở xuống, v́ thế họ không thể kéo dài cơn giận, Đó chính là nét bộc lộ của kẻ hèn nhát”[22].
Hoàng Đế hỏi: "Kẻ hèn nhát có rượu vào, cơn giận của họ sẽ không kém bậc dũng sĩ, tạng nào đă khiến thành như thế ?”[23].
Thiếu Du đáp: “Rượu là tinh khí của thủy cốc, là chất dịch của thực cốc (cơm nấu chín), Khí của nó nhanh nhẹn, hung hăn, khi nó đi vào trong Vị sẽ làm cho Vị bị trướng, khí của nó sẽ nghịch lên trên làm đầy lồng ngực, làm cho Can khí phù và Đởm khí hoành, Ngay lúc bấy giờ (lúc say), họ vốn so ḿnh với bậc dũng sĩ, nhưng khi khí bị vơi đi họ sẽ hối; Khi mà họ tự xem ḿnh là đồng loại với dũng sĩ, không biết kiêng tránh điều ǵ, ta gọi đó là kẻ tửu bội”[24].
THIÊN 51: BỐI DU
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá: "Ta mong được nghe các huyệt du của ngũ tạng xuất ra ở vùng lưng”[1].
Kỳ Bá đáp : "Huyệt du lớn ở ngực (lưng) nằm tại đầu của trữ cốt[2]. Phế Du nằm ở trong khoảng Tam tiêu[3], Tâm Du nằm ở trong khoảng khe của đốt xương thứ năm[4], Cách du nằm ở trong khoảng khe của đốt xương thứ bảy[5], Can du nằm ở trong khoảng khe của đốt xương thứ chín[6], Tỳ du nằm ở trong khoảng khe của đốt xương thứ mười một[7], Thận du nằm ở trong khoảng khe của đốt xương thứ mười bốn[8], tất cả đều nương dọc theo cột sống, cách mạch Đốc của cột sống 3 thốn[9]. Nay muốn t́m được huyệt, ta hăy án lên nơi có huyệt khí, nó sẽ ứng với bên trong và sự đau nhức sẽ dễ chịu, đó chính là nơi của du huyệt vậy[10]. Dùng phép cứu th́ được, dùng phép châm th́ không được[11]. Khi nào khí thịnh th́ dùng phép tả, khi nào khí hư th́ dùng phép bổ[12]. Khi nào dùng hỏa để bổ th́ đừng có thổi vào đốm lửa (ngải cứu), nên để cho nó cháy đến khi tắt hẳn[13], khi nào dùng hỏa để tả th́ đừng thổi nhanh đốm lửa, đó là muốn truyền qua đóm ngải, nên để cho lửa này cháy cho đến tắt hẳn”[14].
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 12 of 20: Đă gửi: 01 April 2005 lúc 5:40am | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 52: VỆ KHÍ
Hoàng Đế hỏi: "Ngũ tạng là nơi tàng giữ tinh, thần, hồn, phách[1], Lục phủ là nơi thọ nhận thủy cốc để hóa, để thành thức ăn[2]. Khí của nó bên trong dưỡng ngũ tạng, bên ngoài liên lạc với các chi và các tiết[3]. Khí nào phù mà không vận hành theo các kinh thuộc về vệ khí[4], khí tinh th́ vận hành trong các kinh thuộc về doanh khí[5]. Thế là Âm Dương tùy vào nhau, trong và ngoài cùng quán xuyến nhau như chiếc ṿng ngọc không có đầu mối, như ḍng nước trôi chảy qua nhiều bến bờ nhưng rất êm xuôi, không làm ǵ cho cũng được[6]. Tuy nhiên sự phân biệt Âm Dương, tất cả đều phải theo tiêu bản, hư thực nơi nó tách rời nhau[7]. Nếu ta biết phân biệt 12 kinh của Âm Dương, ta sẽ biết được sinh ra nơi đâu[8]; Nếu ta có thể nắm được sự biểu hiện hư thực tại nơi nào, ta sẽ biết được bệnh xảy ra ở trên cao hay dưới thấp[9]; Nếu ta biết được những con đường khí nhai của lục phủ, ta có thể giải được những kết tụ, biết được lẽ tương hợp và kế tiếp nhau nơi cánh cửa của sự sống[10]; Nếu ta biết được sự cứng mềm của hư thực, ta sẽ biết được phải bổ tả nơi nào[11]; Nếu ta biết được tiêu bản của lục kinh, ta sẽ không c̣n bị mê hoặc bởi người trong thiên hạ”[12].
Kỳ Bá đáp : "Ôi ! To rộng thay lời luận bàn của bậc Thánh đế, Thần xin nói cho hết ư của ḿnh[13]. Bản của kinh túc Thái dương nằm ở trên gót chân 5 thốn, tiêu của nó nằm ở vùng 2 lạc thuộc mệnh môn, mệnh môn đây là nơi đôi mắt[14]. Bản của kinh túc Thiếu dương nằm trong khoảng huyệt Khiếu Âm, tiêu của nó nằm ở trước huyệt Song Long, huyệt Song Long ở vùng tai[15]. Bản của kinh túc Thiếu âm nằm ở phía dưới mắt cá trong lên trên 3 thốn, tiêu của nó nằm ở huyệt bối du và ở phía dưới lưỡi nơi có 2 mạch[16]. Bản của kinh túc Quyết âm nằm ở nơi huyệt Hành Gian lên trên 5 thốn, tiêu của nó nằm ở huyệt bối du[17]. Bản của kinh túc Dương minh nằm ở huyệt Lệ Đoài, tiêu của nó nằm ở huyệt Nhân Nghênh, tức bên dưới má cạnh vùng kết hầu[18]. Bản của kinh túc Thái âm nằm ở trước huyệt Trung Phong lên trên 4 thốn, tiêu của nó nằm ở huyệt bối du và cuống lưỡi[19]. Bản của kinh thủ Thái dương nằm ở phía sau mắt cá ngoài của tay, tiêu của nó nằm ở phía trên mệnh môn (mắt) 1 thốn[20]. Bản của kinh thủ Thiếu dương nằm ở trong khoảng của ngón út và ngón áp út lên trên 2 thốn, tiêu của nó nằm ở bên ngoài của góc trên phía sau tai, nơi phía mắt ngoài[21]. Bản của kinh thủ Dương minh nằm ở xương khủy tay, lên đến vùng biệt Dương, tiêu ở tại dưới góc trán, kẹp giữa 2 tai[22]. Bản của kinh thủ Thái âm nằm ở giữa huyệt Thốn khẩu, tiêu ở tại động mạch trong nách[23]. Bản của kinh thủ Thiếu âm nằm ở đầu xương nhọn cổ tay, tiêu ở tại huyệt bối du[24]. Bản của kinh thủ Tâm chủ nằm ở trong khoảng giữa 2 đường gân phía sau bàn tay 2 thốn, tiêu ở tại dưới nách xuống 3 thốn[25]. Phàm tất cả được biểu hiện của những kinh trên, nếu phía dưới bị hư th́ bị chứng choáng váng, phía trên bị thịnh th́ bị nhiệt mà đau[26]. Nếu bị thực (thạch) (có thể dùng phép tả) để giải bớt cái kết ngưng được bệnh, nếu bị hư th́ có thể dùng phép bổ để dẫn đạo cho chân khí phấn chấn (không c̣n suy nữa)[27]. Thần xin nói thêm về khí “nhai”, khí ở đầu có “nhai”, khí ở cẳng chân có “nhai”, cho nên khí ở đầu bị thực hay hư nên trị dứt ở năo[28], nếu khí ở ngực bị thực hay hư nên trị dứt ở vùng bối du và các vùng động mạch nằm 2 bên rốn[29], nếu khí ở cẳng chân bị thực hay hư nên trị dứt ở huyệt Khí Nhai và huyệt Thừa Sơn và vùng trên dưới mắt cá[30]. Khi thủ các huyệt này, nên dùng hào châm, trước hết nên án vào nơi huyệt rất lâu, chừng nào mạch khí ứng với tay mới châm vào[31]. Nó trị các chứng đầu đau, choáng váng, té nhào, bụng đau, vùng Trung tiêu bị đầy, trướng lên dữ dội, nếu như các chứng tích khí mới có, đau nhưng có dời chỗ th́ dễ khỏi, nếu tích khí mà không đau th́ khó khỏi”[32].
THIÊN 53: LUẬN THỐNG
Hoàng Đế hỏi Thiếu Du: "Sự cường hay nhược của cân và cốt, sự cứng mềm của cơ nhục, sự dày mỏng của b́ phu, sự kín đáo và thưa rỗng của tấu lư (trong thân thể của con người), tất cả đều không đồng nhau, như vậy đối với sự cảm nhận và vấn đề đau nhức đối với việc châm bằng đá và mồi ngải cứu sẽ thế nào ?[1] Sự dày và mỏng, cứng và mềm của Trường Vị cũng không đồng nhau, như vậy đối với sự chịu đựng về tác dụng của độc dược sẽ thế nào ? Ta mong được nghe về tất cả những thắc mắc nói trên”[2].
Thiếu Du đáp: “Có 1 số người, xương của họ cứng, gân của họ mềm, thịt của họ mềm mại, b́ phu dày, họ có thể chịu được sự đau nhức, và do đó, họ cũng có thể chịu đựng được sự thống cảm do châm và cứu gây nên”[3].
Hoàng Đế hỏi: "Làm thế nào có thể biết được số người nào đó chịu đựng được sự thống cảm do cứu đốt gây ra ?”[4].
Thiếu Du đáp: “Nếu có người thân thể cường tráng, thêm vào đó, họ có b́ phu mầu đen, xương cốt rắn đẹp, họ có thể chịu được sự thống cảm của sự cứu đốt”[5].
Hoàng Đế hỏi: "Làm thế nào có thể biết được số người nào đó không chịu đựng được sự thống cảm do châm thích gây ra ?”[6].
Thiếu Du đáp: “Người nào cơ nhục rắn chắc mà b́ phu mỏng, đa số họ không chịu đựng được sự thống cảm của sự châm thích, do đó đối với sự thống cảm của việc cứu đốt, họ cũng không chịu được”[7].
Hoàng Đế hỏi: "Có những người đồng thời bị bệnh, nhưng có người th́ dễ khỏi, có người lại khó khỏi, nguyên nhân nào khiến như thế ?”[8].
Thiếu Du đáp: “Nếu có những người đồng thời bị bệnh, người nào thân thể thường bị nhiệt th́ chóng khỏi, c̣n người nào thân thể thường bị hàn th́ khó (và lâu) khỏi”[9].
Hoàng Đế hỏi: "Làm thế nào có thể biết người nào chịu đựng được sự tấn công của độc dược ?”[10].
Thiếu Du đáp: “Khi nào Vị dầy, làn da đen, xương to, thân h́nh mập béo, những người này có thể chịu đựng được sự tấn công của các dược vật có độc tính[11]. Do đó, ta cũng biết được rằng những người thân h́nh gầy ốm, Vị mỏng, họ đều không thể chịu đựng được sự tấn công của các dược vật có độc tính”[12].
THIÊN 54: THIÊN NIÊN
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá: "Ta mong được nghe con người khi bắt đầu sinh, khí ǵ đă dựng nên nền tảng ? Khí ǵ đă dựng lên ṿng bảo vệ bên ngoài ? Người bị mất cái ǵ th́ phải chết ? Người ta được cái ǵ để sống ?”[1].
Kỳ Bá đáp : "Con người khi bắt đầu tụ h́nh trong thai, được bẩm thụ khí huyết của mẹ làm nền tảng, bẩm thụ khí tinh dương của cha để làm khí bảo vệ bên ngoài, con người khi mất đi thần khí th́ chết, khi đắc được (giữ được ) thần khí th́ sống”[2].
Hoàng Đế hỏi: "Cái ǵ gọi là thần ?”[3].
Kỳ Bá đáp : "Khi nào huyết khí đă ḥa, khí vinh vệ đă thông, ngũ tạng đă thành, thần khí ở tại Tâm, hồn và phách đều có đầy đủ, bấy giờ gọi là đă thành người”[4].
Hoàng Đế hỏi: "Con người khác nhau về việc sống lâu và chết non: Có người chết rất non, có người chết 1 cách nhanh chóng, có người bệnh rất lâu, Ta mong được nghe giải thích về những vấn đề đó”[5].
Kỳ Bá đáp : "Ngũ tạng được cứng rắn, vững chắc, huyết mạch được ḥa điệu, cơ nhục được nhuận trơn, thông lợi, b́ phu được kín đáo, sự vận hành của vinh vệ không mất đi lẽ thường của nó, sự hô hấp nhẹ nhàng, chậm đều, khí hô hấp vận hành theo đúng độ số của nó, lục phủ đóng vai tṛn vẹn để hóa được thủy cốc, khí tân dịch được phân bổ ra khắp nơi đầy đủ. Tất cả đều theo đúng lẽ thường, và do đó mà họ có thể sống 1 cách lâu dài”[6].
Hoàng Đế hỏi: "Có người sống lâu đến trăm tuổi mới chết, tại sao họ lại được như vậy ?”[7].
Kỳ Bá đáp : "V́ họ có lỗ mũi và rănh nhân trung sâu và dài, họ thở hít được thông[8]. Cằm dưới và xung quanh bờ của mặt cao và dày, vuông vắn, sự vận hành của khí doanh vệ được thông và điều ḥa[9]. Ba vùng Tam bộ Tam lư (trán, minh đường, cằm) được vun cao, cốt cao, cơ nhục đầy đặn, người như vậy sẽ sống lâu đến trăm tuổi rồi mới chết”[10].
Hoàng Đế hỏi: "Vấn đề thịnh suy của khí của con người từ lúc c̣n nhỏ cho đến lúc chết, ta có thể nghe được không ?”[11].
Kỳ Bá đáp : "Con người từ lúc sinh ra cho đến lúc 10 tuổi, lúc đó ngũ tạng mới bắt đầu định (kiện toàn), huyết khí cũng đă thông, khí đang c̣n ở bên dưới, cho nên thích chạy nhanh[12]; Lúc lên 20 tuổi huyết khí bắt đầu thịnh, cơ nhục đang lúc sinh trưởng, cho nên thích đi nhanh[13]; Lúc lên 30 tuổi, ngũ tạng đă hoàn toàn định, cơ nhục đă rắn chắc, huyết khí thịnh măn, cho nên thích đi bộ[14]; Lúc lên 40 tuổi th́ ngũ tạng lục phủ, thập nhị kinh mạch đều đại thịnh và đang lúc định lại không phát triển nữa, tấu lư cũng bắt đầu thưa ra, sắc diện tươi tắn bị giảm dần, tóc bắt đầu hoa râm, sự phát thịnh đă định dần không c̣n hướng đi lên nữa, cho nên họ thích ngồi[15]; Lúc 50 tuổi th́ Can khí bắt đầu suy, Can diệp (lá gan) bắt đầu mỏng, Đởm trấp bắt đầu giảm, mắt bắt đầu kém sáng[16]; Năm 60 tuổi Tâm khí bắt đầu suy, trong ḷng bắt đầu lo lắng, bi thương, huyết khí vận hành lơi chậm, v́ thế họ thích nằm[17]; Tuổi 70 Tỳ khí hư, b́ phu khô[18]; Tuổi 80, phế khí suy, hồn phách ly tán, v́ thế lời nói có nhiều nhầm lẫn[19]; Tuổi 90, Thận khí bị khô kiệt, kinh mạch của tứ tạng bị hư rỗng[20]; Tuổi 100, ngũ tạng đều hư, thần khí đều mất, chỉ c̣n trơ trụi có h́nh hài (thân xác) để rồi chờ chết mà thôi”[21].
Hoàng Đế hỏi: "Có những người không thể sống đúng với tuổi thọ của ḿnh, tại sao vậy ?”[22].
Kỳ Bá đáp : "Đó là v́ ngũ tạng của họ không cứng chắc, rănh Nhân trung không dài, hai lỗ mũi nở rộng ra ngoài, hơi thở mạnh và gấp, đồng thời vùng cơ (Địa giác) lại quá thấp, vùng tường (quanh bờ mặt) lại quá mỏng, trong mạch thiểu huyết, cơ nhục không kiên thực, vả lại thường bị trúng bởi Phong Hàn làm cho huyết khí bị hư suy, con đường kinh mạch bất thông, tà khí bên ngoài vào cùng đánh nhau với chân khí bên trong, gây nên sự rối loạn nhau trong thân thể, v́ thế họ chỉ có thể sống đến nửa đời người mà thôi”[23].
THIÊN 55: NGHỊCH THUẬN
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá: "Ta mong được nghe con người khi bắt đầu sinh, khí ǵ đă dựng nên nền tảng ? Khí ǵ đă dựng lên ṿng bảo vệ bên ngoài ? Người bị mất cái ǵ th́ phải chết ? Người ta được cái ǵ để sống ?”[1].
Kỳ Bá đáp : "Con người khi bắt đầu tụ h́nh trong thai, được bẩm thụ khí huyết của mẹ làm nền tảng, bẩm thụ khí tinh dương của cha để làm khí bảo vệ bên ngoài, con người khi mất đi thần khí th́ chết, khi đắc được (giữ được ) thần khí th́ sống”[2].
Hoàng Đế hỏi: "Cái ǵ gọi là thần ?”[3].
Kỳ Bá đáp : "Khi nào huyết khí đă ḥa, khí vinh vệ đă thông, ngũ tạng đă thành, thần khí ở tại Tâm, hồn và phách đều có đầy đủ, bấy giờ gọi là đă thành người”[4].
Hoàng Đế hỏi: "Con người khác nhau về việc sống lâu và chết non: Có người chết rất non, có người chết 1 cách nhanh chóng, có người bệnh rất lâu, Ta mong được nghe giải thích về những vấn đề đó”[5].
Kỳ Bá đáp : "Ngũ tạng được cứng rắn, vững chắc, huyết mạch được ḥa điệu, cơ nhục được nhuận trơn, thông lợi, b́ phu được kín đáo, sự vận hành của vinh vệ không mất đi lẽ thường của nó, sự hô hấp nhẹ nhàng, chậm đều, khí hô hấp vận hành theo đúng độ số của nó, lục phủ đóng vai tṛn vẹn để hóa được thủy cốc, khí tân dịch được phân bổ ra khắp nơi đầy đủ. Tất cả đều theo đúng lẽ thường, và do đó mà họ có thể sống 1 cách lâu dài”[6].
Hoàng Đế hỏi: "Có người sống lâu đến trăm tuổi mới chết, tại sao họ lại được như vậy ?”[7].
Kỳ Bá đáp : "V́ họ có lỗ mũi và rănh nhân trung sâu và dài, họ thở hít được thông[8]. Cằm dưới và xung quanh bờ của mặt cao và dày, vuông vắn, sự vận hành của khí doanh vệ được thông và điều ḥa[9]. Ba vùng Tam bộ Tam lư (trán, minh đường, cằm) được vun cao, cốt cao, cơ nhục đầy đặn, người như vậy sẽ sống lâu đến trăm tuổi rồi mới chết”[10].
Hoàng Đế hỏi: "Vấn đề thịnh suy của khí của con người từ lúc c̣n nhỏ cho đến lúc chết, ta có thể nghe được không ?”[11].
Kỳ Bá đáp : "Con người từ lúc sinh ra cho đến lúc 10 tuổi, lúc đó ngũ tạng mới bắt đầu định (kiện toàn), huyết khí cũng đă thông, khí đang c̣n ở bên dưới, cho nên thích chạy nhanh[12]; Lúc lên 20 tuổi huyết khí bắt đầu thịnh, cơ nhục đang lúc sinh trưởng, cho nên thích đi nhanh[13]; Lúc lên 30 tuổi, ngũ tạng đă hoàn toàn định, cơ nhục đă rắn chắc, huyết khí thịnh măn, cho nên thích đi bộ[14]; Lúc lên 40 tuổi th́ ngũ tạng lục phủ, thập nhị kinh mạch đều đại thịnh và đang lúc định lại không phát triển nữa, tấu lư cũng bắt đầu thưa ra, sắc diện tươi tắn bị giảm dần, tóc bắt đầu hoa râm, sự phát thịnh đă định dần không c̣n hướng đi lên nữa, cho nên họ thích ngồi[15]; Lúc 50 tuổi th́ Can khí bắt đầu suy, Can diệp (lá gan) bắt đầu mỏng, Đởm trấp bắt đầu giảm, mắt bắt đầu kém sáng[16]; Năm 60 tuổi Tâm khí bắt đầu suy, trong ḷng bắt đầu lo lắng, bi thương, huyết khí vận hành lơi chậm, v́ thế họ thích nằm[17]; Tuổi 70 Tỳ khí hư, b́ phu khô[18]; Tuổi 80, phế khí suy, hồn phách ly tán, v́ thế lời nói có nhiều nhầm lẫn[19]; Tuổi 90, Thận khí bị khô kiệt, kinh mạch của tứ tạng bị hư rỗng[20]; Tuổi 100, ngũ tạng đều hư, thần khí đều mất, chỉ c̣n trơ trụi có h́nh hài (thân xác) để rồi chờ chết mà thôi”[21].
Hoàng Đế hỏi: "Có những người không thể sống đúng với tuổi thọ của ḿnh, tại sao vậy ?”[22].
Kỳ Bá đáp : "Đó là v́ ngũ tạng của họ không cứng chắc, rănh Nhân trung không dài, hai lỗ mũi nở rộng ra ngoài, hơi thở mạnh và gấp, đồng thời vùng cơ (Địa giác) lại quá thấp, vùng tường (quanh bờ mặt) lại quá mỏng, trong mạch thiểu huyết, cơ nhục không kiên thực, vả lại thường bị trúng bởi Phong Hàn làm cho huyết khí bị hư suy, con đường kinh mạch bất thông, tà khí bên ngoài vào cùng đánh nhau với chân khí bên trong, gây nên sự rối loạn nhau trong thân thể, v́ thế họ chỉ có thể sống đến nửa đời người mà thôi”[23].
THIÊN 56: NGŨ VỊ
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe về vấn đề cốc khí gồm có ngũ vị để nhập ngũ tạng, sự phân biệt ấy như thế nào ?”[1].
Bá Cao đáp : “Vị là biển của ngũ tạng lục phủ, thủy cốc đều nhập vào Vị[2]. Ngũ tạng lục phủ đều bẩm thụ khí ở Vị[3]. Ngũ vị đều chạy về nơi thích ứng của ḿnh[4]. Loại cốc nào có vị chuath́ trước hết chạy về Can[5], loại cốc nào có vị đắng th́ trước hết chạy về Tâm[6], loại cốc nào có vị ngọt chạy về Tỳ[7], loại cốc nào vị cay chạy về Phế[8], loại cốc nào vị mặn chạy về Thận[9]. Khi nào cốc khí biến thành tân dịch đă được vận hành th́ khí doanh vệ sẽ được thông 1 cách rộng răi, sau đó phần c̣n lại biến thành chất cặn bă, theo thứ tự từ trên chạy xuống dưới ra ngoài”[10].
Hoàng Đế hỏi: "Khí doanh vệ vận hành như thế nào ?”[11].
Bá Cao đáp : “Thủy cốc khi bắt đầu vào Vị, khí tinh vi trước hết xuất ra từ Vị tức từ Trung tiêu, sau đó lên đến lưỡng tiêu (Thượng và Hạ tiêu) nhằm tưới thắm ngũ tạng, nó lại tách rời đi theo 2 con đường, đó là đường của doanh (doanh vận hành trong mạch), và của vệ (vệ vận hành ngoài mạch)[12]. Phần đại khí (tông khí) chỉ đoàn tụ lại mà không vận hành th́ tích lại ở trong lồng ngực, mệnh danh là Khí hải[13]. Khí này xuất ra từ Phế, đi dọc theo cuống họng (gồm thực quản và khí quản), nhờ đó mà khi hô th́ khí xuất ra, khi hấp th́ khí nhập vào[14]. Đại số (số đại cương) của tinh khí của Thiên Địa thường là xuất ra 3 phần, nhập vào có 1 phần, v́ thế nếu không có cốc khí nhập vào trong nửa ngày th́ khí bị suy, trọn 1 ngày th́ khí bị kém vậy”[15].
Hoàng Đế hỏi: "Ta có thể nghe giải thích về ngũ vị của cốc được không ?”[16].
Bá Cao đáp : “Thần xin nói tường tận hơn: Ngũ cốc gồm: canh mễ vịngọt, chi ma vị chua, đại đậu vị mặn, lúa mạch vị đắng, hoàng tất vị cay[17]. Ngũ quả (trái cây) gồm: táo vị ngọt, lư vị chua, lật vị mặn, hạnh vị đắng, đào vị cay[18]. Ngũ súc (vật) gồm: trâu ḅ vị ngọt, chó vị chua, heo vị mặn, dê vị đắng, gà vị cay[19]. Ngũ thái (rau cải) gồm: rau qùy vị ngọt, rau hẹ vị chua, rau hoắc (lá đậu) vị mặn, rau kiệu vị đắng, hành vị cay[20]. Trong ngũ sắc, khi nào sắc vàng nên ăn vị ngọt, sắc xanh nên ăn vị chua, sắc đen nên ăn vị mặn, sắc đỏ nên ăn vị đắng, sắc trắng nên ăn vị cay[21]. Tất cả ngũ sắc này đều có những thức ăn thích hợp của nó[22]. Điều mà ta gọi là ngũ nghi: năm loại thích hợp, đó là ngũ sắc (kết hợp với ngũ vị): Tỳ bệnh th́ nên ăn cơm canh mễ, thịt ḅ, trái táo, rau qùy[23]. Tâm bệnh nên ăn lúa mạch, thịt dê, trái hạnh, rau kiệu[24]. Thận bệnh nên ăn đại đậu hoàng quyển (giá đậu nành), thịt heo, trái lật, lá đậu[25]. Can bệnh nên ăn chi ma (mè), thịt chó, trái lư, rau hẹ[26]. Phế bệnh nên ăn lúa hoàng tắc, thịt gà, trái đào, hành[27]. Ngũ cấm gồm: Can bệnh cấm ăn vị cay[28], Tâm bệnh cấm ăn vị mặn[29], Tỳ bệnh cấm ăn vị chua[30], Thận bệnh cấm ăn vị ngọt[31], Phế bệnh cấm ăn vị đắng[32] . Can hợp với sắc xanh, nên ăn vị ngọt như cơm canh mễ, thịt ḅ, trái táo, rau qùy, tất cả đều thuộc vị ngọt[33]. Tâm hợp với sắc đỏ, nên ăn vị chua như thịt chó, mè, trái lư, rau hẹ, tất cả đều thuộc vị chua[34]. Tỳ hợp với sắc vàng, nên ăn vị mặn như đại đậu, thịt heo, trái lật, lá đậu, tất cả đều thuộc vị mặn[35]. Phế hợp với sắc trắng nên ăn vị đắng như lúa mạch, thịt dê, trái hạnh, rau kiệu, tất cả đều thuộc vị đắng[36] . Thận hợp với sắc đen, nên ăn vị cay như lúa hoàng tắc, thịt gà, trái đào, hành, tất cả đều thuộc vị cay”[37].
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 13 of 20: Đă gửi: 01 April 2005 lúc 5:42am | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 57: THỦY TRƯỚNG
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá: "Làm thế nào phân biệt được thủy trướng, phu trướng, cổ trướng, trường đàm, thạch hà, thạch thủy ?”[1].
Kỳ Bá đáp : "Bệnh thủy (trướng ở bụng) khi phát lên th́ mí mắt dưới hơi sưng lên, h́nh trạng như người vừa mới thức dậy, mạch cổ động lên, thường bị ho, mép trong đùi bị lạnh, cẳng chân bị sưng thũng lên[2]. Khi nào bụng to lên đó là lúc mà chứng thủy trướng đă thành[3]. Ta dùng tay đè lên bụng, (khi dở tay lên) nó sẽ theo với ngón tay để nổi lên, dường như là bên trong có bọc nước, đó là sự biểu hiện của chứng thủy trướng vậy”[4].
Hoàng Đế hỏi: "Chứng phu trướng biểu hiện như thế nào ?”[5].
Kỳ Bá đáp : "Chứng phu trướng do hàn khí ở khách tại trong khoảng b́ phu, khi sờ ấn lên thấy không cứng nhưng bên trong có tiếng kêu lùng bùng, bụng to, toàn thân đều sưng thũng, da dầy lên, khi ta ấn lên da bụng, nó sẽ lơm xuống mà không nổi trở lên, màu sắc của bụng không thay đổi, đó là sự biểu hiện của chứng phu trướng vậy”[6].
Hoàng Đế hỏi: "Chứng cổ trướng như thế nào ?”[7].
Kỳ Bá đáp : "Bụng trướng to lên, thân h́nh trở nên to hơn, to như là chứng phu trướng vậy, sắc mầu xanh vàng, gân ở bụng nổi lên, đó là sự biểu hiện của cổ trướng vậy”[8].
“Chứng Trường đàm như thế nào ?”[9].
Kỳ Bá đáp : "Hàn khí ở khách bên ngoài trường (ruột), cùng đánh nhau với vệ khí, làm cho khí không c̣n vinh nữa, nhân v́ sự vận hành có bị tŕ trệ do đó bị tích lại bên trong và hiện rơ ra, ác khí gây ra bệnh cũng theo đó mà dấy lên, thế là sinh ra khối “tứ nhục”[10]. Khi nó mới sinh ra, to bằng quả trứng gà, ngày càng to hơn lên, cho đến khi thành h́nh hẳn, nó như h́nh trạng của người mang thai[11]. Cách qua chừng vài năm sau ta dùng tay đè lên thấy cứng, đẩy nó, nó sẽ dời chỗ, nhưng đường kinh nguyệt vẫn chảy đến b́nh thường, đó là sự biểu hiện của chứng Trường đàm vậy”[12].
“Chứng thạch hà như thế nào ?”[13].
Kỳ Bá đáp : " Thạch hà sinh ra trong bào cung[14]. Hàn khí ở khách tại cửa của tử cung làm cho cửa của tử cung bị bế tắc, khí không thông, ác huyết đáng lẽ phải tả ra lại không được tả, làm cho huyết bị ứ lại bên trong, ngày càng to ra, h́nh trạng như mang thai, kinh nguyệt không chảy đến đúng kỳ[15]. Chứng này đều sinh ra ở người con gái[16]. Ta có thể áp dụng phương pháp trục ra để chảy xuống dưới”[17].
Hoàng Đế hỏi: "Chứng phu trướng và cổ trướng có thể châm để trị được không ?”[18].
Kỳ Bá đáp : "Trước hết dùng kim để tả những nơi có huyết lạc của ứ huyết, sau đó mới tùy theo hư thực để điều ḥa kinh mạch, dù sao vẫn dùng phương pháp châm xuất huyết ở các huyết lạc là chính”[19].
THIÊN 58: TẶC PHONG
Hoàng Đế hỏi: " Thầy đă từng nói rằng tặc Phong, tà khí làm thương đến con người, làm cho con người bị bệnh, nay lại có những người chưa từng rời khỏi tấm b́nh phong và mái nhà của họ ở, chưa từng rời khỏi gian pḥng kín như cái huyệt, vậy mà đột nhiên họ lại bị bệnh, đâu có phải là họ không rời tránh được khí Phong tà? Lưdo nào đă khiến như vậy?”[1]
Kỳ Bá đáp : "Đây là trường hợp những người từng bị Thấp khí làm thương[2]. Thấp tà tàng ẩn trong huyết mạch, trong khoảng phận nhục, lưu lại đây lâu ngày mà không đi được[3]. Thêm vào đó, có khi họ bị té nhào xuống, ác huyết giữ lại bên trong mà không đi được, hoặc có khi họ th́nh ĺnh có những t́nh cảm vui giận mà không kềm chế được, có những cách ăn uống không thích ứng, bị lạnh ấm không đúng lúc, tấu lư bị bế nên không thông, hoặc có khi tấu lư đang mở ra mà gặp phải Phong Hàn sẽ làm cho khí huyết bị ngưng kết, nó sẽ cùng tà khí cũ trong người đánh nhau, sẽ thành chứng Hàn tư, hoặc có khi do nhiệt mà mồ hôi ra, mồ hôi ra th́ thọ Phong, tuy rằng họ không bị phải tặc phong tà khí, nhưng do v́ tà khí phục tàng bên trong lại gia thêm phong khí mới cảm bên ngoài mà thành ra bệnh vậy”[4].
Hoàng Đế hỏi: "Vừa rồi những lời lẽ mà thầy tŕnh bày là những điều mà bệnh nhân có thể tự ḿnh biết được, thế nhưng, có những trường hợp mà người bệnh không gặp phải tà khí, cũng không bị lo lắng, ưu sầu gây mà th́nh ĺnh họ lại bị bệnh, nguyên nhân nào lại như vậy ? Ta chỉ có thể cho là do ở qủy thần đă tác động đến người hay sao ?”[5].
Kỳ Bá đáp : "Đây cũng là trường hợp mà người nào đó vốn có tà khí cũ đang ở trong thân h́nh giữ lại từ lâu nhưng chưa phát ra ngoài trong lúc đó chí của ḿnh có cái ghét, có cái thương (ưa thích), huyết khí sẽ loạn bên trong, hai khí cùng đánh nhau, sự biến hóa của tinh chí bên trong và sự biểu hiện bệnh trạng bên ngoài xảy ra 1 cách chậm và nhẹ nhàng, ta nh́n không thấy, nghe không rơ, do đó mà ta cứ tưởng như là mọi việc do qùy thần gây ra”[6].
Hoàng Đế hỏi: "Ngày xưa có những người gọi là “chúc do” mà chữa bệnh cũng khỏi, nguyên nhân nào như vậy ?”[7].
Kỳ Bá đáp : "Trước đây, những người vu chúc chữa bệnh, nhân v́ họ biết được phương pháp khắc chế bằng Tâm và Thần, trước hết biết được bệnh sinh ra từ đâu, để rồi họ áp dụng phương pháp của “chúc do” để chữa khỏi bệnh vậy”[8].
THIÊN 59: VỆ KHÍ THẤT THƯỜNG
Hoàng Đế hỏi: "Vệ khí vận hành thất thường bị lưu trệ ở trong bụng, súc tích không vận hành được, uất tụ lại nhưng không có nơi nhất định, làm cho trướng măn ở chi thể, hông sườn và Vị hoăn, hơi thở suyễn, khí nghịch lên trên, dùng phương pháp ǵ để có thể trừ được chứng bệnh này ?”[1].
Kỳ Bá đáp : "Khi nào khí tích lại ở trong ngực, ta sẽ thủ các huyệt ở vùng thượng bộ để trị[2], khi nào khí tích lại ở trong bụng, ta sẽ thủ các huyệt ở vùng hạ bộ để trị[3], khi nào cả 2 vùng trên và dưới ngực và bụng đều trướng măn, ta có thể thủ các huyệt quanh vùng để trị”[4].
Hoàng Đế hỏi: "Thủ những huyệt nào ?”[5].
Kỳ Bá đáp : "Khí tích ở vùng ngực, nên châm tả huyệt Đại Nghênh, Thiên Đột và Hầu trung (Liêm Tuyền)[6], Khí tích ở vùng bụng nên châm tả huyệt Tam Lư và Khí Nhai (Khí Xung)[7], Nếu cả vùng ngực và bụng đều trướng măn, nên châm tả các huyệt trên như Nhân Nghênh, Thiên Đột, Liêm Tuyền, và các huyệt dưới như Tam Lư, Khí Nhai, và huyệt nằm bên dưới sườn cụt 1 thốn là huyệt Chương Môn[8], Nếu bệnh t́nh nặng hơn, nên áp dụng phép châm theo kê túc ( vết chân gà)[9]. Trong lúc chẩn đoán, nếu thấy mạch của bệnh nhân đại mà huyền cấp và mạch tuyệt không đến, da vùng bụng căng lên dữ dội th́ không nên châm”[10].
Hoàng Đế nói: "Đúng ! “[11].
Hoàng Đế hỏi Bá Cao: "Căn cứ vào đâu để biết bệnh thuộc về b́ nhục, cân cốt, huyết khí ?”[12].
Bá Cao đáp : “Khi nào sắc của người bệnh hiện lên trong khoảng 2 chân mày mà mỏng và bóng láng, đó là triệu chứng của b́ phu[13]; Môi hiện lên các màu sắc như xanh, vàng, đỏ, trắng, đen, đó là triệu chứng của bệnh của cơ nhục, doanh khí hao tán ra ngoài làm cho da bị thấp ướt, đó là triệu chứng của bệnh ở huyết khí[14], Đôi mắt hiện lên các màu sắc như xanh, vàng, đỏ, trắng, đen, đó là triệu chứng của bệnh ở cân[15], Vành tai khô héo không nhuận trạch, như có đầy chất bẩn, đó là triệu chứng của bệnh ở cốt”[16].
Hoàng Đế hỏi: "H́nh trạng của bệnh biểu hiện ở nơi nào ? Thủ huyệt châm trị như thế nào ?”[17].
Bá Cao đáp : “Ôi ! Sự biến hóa của các bệnh không thể kể hết được, tuy nhiên, b́ bệnh có bộ của nó, nhục bệnh có bắp của nó, huyết khí bệnh có chỗ vận hành của nó, cốt bệnh có chỗ thuộc vào của nó”[18].
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe về những nguyên nhân ấy”[19].
Bá Cao đáp : “Bộ vị của b́ bị bệnh, nên thủ huyệt trị nơi cạn của tứ chi[20], Các bắp của cơ nhục bị bệnh, nên thủ huyệt châm trị nơi trong khoảng phận nhục của bắp tay, bắp cẳng chân, tức nơi vận hành của các kinh Dương, và những nơi bắp thịt gồ lên, con đường vận hành của kinh Túc Thiếu âm (Thận)[21], Huyết khí bị bệnh, nên thủ huyệt châm trị nơi các lạc mạch có kinh khí đi qua, khi nào khí huyết bị ủng tắc lưu lại, nó sẽ làm cho nơi đó bị thịnh (gồ lên)[22], Cân bị bệnh th́ không cần có sự phân biệt Âm Dương, bên phải bên trái ǵ cả, chỉ căn cứ vào nơi bộ vị phát ra bệnh để châm trị[23], Bệnh ở tại cốt, nên thủ huyệt nơi thuộc vào của nó (tức những nơi quan tiết), để châm trị, bởi v́ những huyệt cốt không chính là nơi tiếp nhận tủy dịch để làm sung thực cho năo tủy”[24].
Hoàng Đế hỏi: "Phép thủ huyệt phải thế nào ?”[25].
Bá Cao đáp : “Ôi ! Sự biến hóa của bệnh không giống nhau, bệnh có phù có trầm, phép châm có sâu có cạn, phép trị liệu thật vô cùng, ta phải căn cứ vào t́nh huống của bệnh nơi b́ nhục cân cốt để mà đưa vào bộ vị của từng loại để thủ huyệt châm: bệnh nhẹ nên dùng phép châm cạn, bệnh nặng nên dùng nhiều kim, tùy theo bệnh biến mà ta điều khí, cho nên gọi đây là bậc thượng công: thầy thuốc khéo”[26].
Hoàng Đế hỏi Bá Cao: "H́nh thân của con người có béo gầy, có lớn nhỏ, có hàn ôn; về tuổi tác, có lăo, có tráng, có thiếu, có tiểu, làm thế nào phân biệt được những khác biệt ấy ?”[27].
Bá Cao đáp : “Con người từ 50 tuổi trở lên gọi là lăo, từ 20 tuổi trở lên gọi là tráng, từ 18 tuổi trở xuống gọi là thiếu, từ 6 tuổi trở xuống gọi là tiểu”[28].
Hoàng Đế hỏi: "Lấy ǵ để am hiểu vấn đề béo và gầy ?”[29].
Bá cao đáp :”Con người béo chia làm ph́, cao, nhục 3 loại”[30].
Hoàng Đế hỏi: "Phân biệt thế nào về 3 loại người này ?”[31].
Bá Cao đáp : “Các bắp thịt vùng vai, tay, gối, đùi... được rắn chắc, b́ phu sung măn, đó là loại h́nh của người ph́ [32], Các bắp thịt ... không rắn chắc, b́ phu mềm nhăo, đó là loại h́nh của người cao[33], B́ phu và cơ nhục bám chắc vào nhau, đó là loại h́nh của người nhục”[34].
Hoàng Đế hỏi: "Phân biệt thế nào về sự hàn ôn của 1 người ?”[35].
Bá Cao đáp : “Người thuộc loại h́nh cao, bắp thịt của họ mềm mà nhuận, tấu (lư) thô, thân của họ hàn, tấu (lư) nhuyễn mà kín, thân của họ nhiệt[36]. Người thuộc loại h́nh chỉ, bắp thịt của họ rắn chắc, tấu lư của họ nhuyễn mà kín, thân của họ nhiệt, tấu (lư) thô, thân của họ hàn”[37].
Hoàng Đế hỏi:"Những người này biểu hiện ra thân h́nh béo gầy, to nhỏ như thế nào ?”[38].
Bá Cao đáp : “Loại h́nh của người cao, (Dương) khí nhiều (thịnh) b́ phu của họ lơi lỏng hơn, cho nên bụng của họ lơi và phệ xuống[39]. Loại h́nh của người nhục, thân thể họ to lớn[40]. Loại h́nh của người chỉ (cơ nhục kín, chắc) cho nên thân thể của họ nhỏ hơn loại cao và nhục”[41].
Hoàng Đế hỏi: "Tất cả 3 loại h́nh của số người nói trên, về mặt khí huyết nhiều ít như thế nào ?”[42].
Bá Cao đáp : “Loại người cao th́ khí của họ nhiều, khí thuộc Dương, mà khí nhiều th́ nhiệt, người nhiệt th́ dễ chịu được lạnh [43]. Loại người nhục th́ huyết của họ nhiều, huyết nhiều th́ làm cho h́nh nhân được sung thực, h́nh nhân được sung thực th́ sẽ được b́nh ḥa[44]. Loại người chỉ th́ huyết của họ thanh, khí của họ hoạt trơn mà ít, cho nên h́nh thân của họ không thể to lớn được[45]. Những loại người này khác với người b́nh thường (chúng nhân )”[46].
Hoàng Đế hỏi: "Chúng nhân là người như thế nào ?”[47].
Bá Cao đáp : “Chúng nhân là người mà từ da thịt, mỡ cao, mỡ chỉ (b́nh thường) không thể thêm vào cho mập lên được, huyết và khí cũng b́nh ḥa không thể nhiều hơn về phía nào, v́ thế h́nh thân của họ không nhỏ hơn mà cũng không to lớn hơn, tất cả từ b́ nhục cân cốt đều tự cân xứng nhau với vóc dáng của ḿnh, ta gọi những người đó là chúng nhân”[48].
Hoàng Đế nói: " Đúng thế ! Phép trị phải thế nào ?”[49].
Bá Cao đáp : “Trước hết nên phân biệt cho được 3 loại h́nh khác nhau như đă nói, phải nắm cho được sự nhiều ít của huyết, sự thanh trọc của khí, rồi sau đó mới áp dụng phép điều ḥa khí huyết. lúc điều trị, đừng để mất đi cái lẽ thường của sự vận hành của kinh mạch[50]. Xin nhắc lại loại h́nh của người cao bụng của họ lơi và phệ xuống, loại h́nh của người nhục th́ trên dưới đều to lớn, loại h́nh của người chỉ, cho dù họ có nhiều mỡ béo, họ cũng không thể to lớn như người cao và nhục được”[51].
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 14 of 20: Đă gửi: 01 April 2005 lúc 7:28am | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 60: NGỌC BẢN
Hoàng Đế hỏi: "Ta cho rằng cây kim nhỏ chỉ là 1 vật nhỏ, thầy lại nói rằng tác dụng của cây kim trên hợp với Trời, dưới hợp với Đất, giữa hợp với con người, Ta cho rằng thầy đă khen tác dụng của cây kim 1 cách quá đáng chăng ! Ta mong được nghe thầy giải thích về lư do nào như thế ?”[1].
Kỳ Bá đáp : "Có vật nào to hơn trời không ? Nay nếu muốn t́m vật nào to hơn cây kim, th́ duy chỉ cần 5 loại binh khí là được[2]. Những loại binh khí này là dùng vào việc giết người, chứ không như những cây kim có thể cứu sống mạng người[3]. Vả lại, con người được xem là qúy trọng nhất trong Trời Đất, họ lại không thể tham vào Trời Đất hay sao ? Ôi ! Phép trị dân cũng giống như sử dụng cây kim chữa bệnh vậy[4]. Khi chúng ta so sánh giữa cây kim châm và năm loại binh khí, biết cái nào (kim và binh khí) nhỏ hơn cái nào ?”[5].
Hoàng Đế hỏi: "Có loại bệnh, bắt đầu bởi việc vui giận không lường, ăn uống không điều độ, Âm khí bất túc, Dương khí hữu dư, doanh khí không vận hành, phát ra thành chứng ung thư[6]. Âm Dương bất thông, hai loại nhiệt nội và ngoại cùng đánh nhau sẽ sinh ra mủ, loại bệnh ung thư này có thể dùng tiêu châm để chữa trị được không ?”[7].
Kỳ Bá đáp : "Khi mà tà khí đi sâu vào để gây thành bệnh rồi, th́ cho dù có bậc thánh nhân cũng không thể hóa trừ nó, tức là làm thế nào để cho tà khí không thể lưu lại được[8]. Ví như 2 đoàn quân sức mạnh ngang nhau, cờ sí phất phới trước mặt nhau, gươm giáo lấp lánh bầy ra ở giữa cánh đồng, đó không phải mưu lược trong 1 ngày mà có được[9]. Trong 1 nước, lệnh của vua nếu có thể khiến cho người dân thi hành lệnh vua cấm chỉ các binh sĩ dùng gươm giáo gây ra nạn tai, đó không phải do sự giáo dục trong 1 ngày, trong 1 phút chốc mà được vậy[9]. Ôi ! Nay đến như cuộc sống cẩu thả khiến cho thân h́nh bị phải bệnh ung thư bị máu mủ tụ lại, đó không phải là do những người này sống tách xa với cái đạo dưỡng sinh hay sao ?[10] Ôi ! sự sinh ra của ung thư, sự thành h́nh của máu mủ không từ trên Trời rơi xuống, cũng không từ dưới đất chui lên, mà do ở sự tích chứa dần dần để sinh ra vậy[11]. V́ thế bậc thánh nhân biết lo liệu khi ung thư và máu mủ chưa thành h́nh, c̣n kẻ ngu th́ sẽ chỉ thấy và biết được khi ung thư và máu mủ đă thành h́nh vậy”[12].
Hoàng Đế hỏi: " Khi ung thư đă thành h́nh rồi th́ nó không cho chúng ta biết được, khi mủ đă tụ thành rồi th́ nó không cho ta thấy được, vậy phải làm sao ?”[13].
Kỳ Bá đáp : "Khi mủ đă thành, mười người sẽ chết hết chín, v́ thế bậc thánh nhân không để cho nó thành, bằng cách nêu rơ các phương ngăn ngừa và chữa trị hay nhất, viết lại trên thẻ tre và luạ, giúp cho những người tài năng dựa vào đó để tiếp nối, để truyền lại cho hậu thế, không bao giờ thất truyền, giúp cho những người không thấy và không biết cái nguy của bệnh này”[14].
Hoàng Đế hỏi: "Khi đă thành mủ và máu th́ mới biết là gặp việc tử vong chăng ? Không thể dùng tiểu châm để trị được ư ?”[15].
Kỳ Bá đáp : "Dùng tiểu châm để châm vào nơi vết nhỏ, công lao ít, dùng đại châm để châm vào nơi vết lớn, tai hại xảy ra nhiều hơn[16]. Cho nên nếu đă thành mủ và máu, chỉ nên dùng biếm thạch và phi châm để châm lấy máu mủ là tốt nhất”[17].
Hoàng Đế hỏi: "Bệnh ung thư có những chuyển biến ác liệt, như vậy chúng ta hoàn toàn không có cách chữa trị hay sao ?”[18].
Kỳ Bá đáp : "Vấn đề này, phải dựa vào sự nghịch thuận của bệnh để quyết định”[19].
Hoàng Đế nói: "Ta mong được nghe về vấn đề thuận nghịch”[20].
Kỳ Bá đáp : "V́ tạng phủ bị nội thương, ung thư biểu hiện bằng 5 nghịch chứng: tṛng trắng mắt hiện lên màu xanh, tṛng đen mắt thu nhỏ lại, đó là nghịch chứng thứ nhất[21]. Uống thuốc vào ói trở ra, đó là nghịch chứng thứ hai[22]; Vùng bụng đau, khát nước dữ dội, đó là nghịch chứng thứ ba[23]; Vai và cổ gáy xoay trở bất tiện, đó là nghịch chứng thứ tư[24]; Tiếng nói bị tắt, sắc diện hiện lên mầu thoát huyết, đó là nghịch chứng thứ năm[25]. Trừ 5 nghịch chứng trên, c̣n lại đều gọi là thuận”[26].
Hoàng Đế hỏi: "Các loại bệnh khác cũng đều có nghịch chứng và thuận chứng, ta có thể nghe thầy giải thích được không ?”[27].
Kỳ Bá đáp : "Bụng bị trướng, thân h́nh nhiệt, mạch đại, đó là nghịch chứng thứ nhất[27]; Bụng bị kêu sôi mà đầy, tứ chi bị lạnh và tiêu chảy, mạch đại, đó là nghịch chứng thứ hai[28]; Ra máu mũi không ngừng, mạch đại, đó là nghịch chứng thứ ba[29]; Ho mà tiểu ramáu, h́nh thể cơ nhục héo gầy, mạch tiểu mà hữu lực, đó là nghịch chứng thứ tư[30]; Ho mà h́nh thể cơ nhục héo gầy, thân h́nh phát nhiệt, mạch tiểu mà tật (sác), đó là nghịch chứng thứ năm[31]. Những nghịch chứng như vậy sẽ phải chết trong ṿng không quá 15 ngày[32].
Dưới đây là ngũ thịnh cấp chứng, chết gấp: bụng to mà phát trướng, tứ chi lạnh buốt, h́nh thể cơ nhục bị héo gầy, tiêu chảy không ngừng, đó là nghịch chứng thứ nhất[33]; Bụng bị trướng và tiêu ra máu, mạch đại, có lúc ngưng, đó là nghịch chứng thứ hai[34]; Ho và tiểu tiện ra máu, cơ nhục thoát gầy, mạch bác (chân tạng bị kiệt), đó là nghịch chứng thứ ba[35]; Nôn ra máu, ngực bị đầy và dẫn ra đến sau lưng, mạch tiểu và tật (sác), đó là nghịch chứng thứ tư[36]; Ho và ói, bụng trướng, thêm chứng xôn tiết, mạch tuyệt, đó là nghịch chứng thứ năm[37]. Như vậy, chỉ trong khoảng 1 ngày là chết[38]. Người thầy khéo nếu không xét cho kỹ những trường hợp như trên để rồi châm 1 cách cẩu thả, gọi là nghịch trị vậy”[39].
Hoàng Đế hỏi: "Thầy đă nói về tác dụng của cây kim thật tuyệt vời, nó có thể phối hợp với Thiên Địa, trên t́nh được Thiên văn, dưới đo được Địa kỷ, bên trong phân biệt được ngũ tạng, bên ngoài ứng với lục phủ, kinh mạch có 28 hội, tất cả đều có vận hành tuần hoàn của nó[40]. Có người cho rằng cây kim chỉ có thể giết người đang sống, mà không thể cứu được người sắp chết, Thầy có thể chống lại ư kiến đó không ?”[41].
Kỳ Bá đáp : "Nếu phép châm mà không đúng th́ sẽ giết chết người đang sống, chứ không thể cứu được người sắp chết”[42].
Hoàng Đế nói: "Ta nghe như vậy, trong ḷng bất nhân (bất nhẫn) quá, Tuy nhiên, ta mong được nghe giải thích về cái đạo của việc châm, khiến cho người thầy thực hiện cẩu thả làm hại người khác”[43].
Kỳ Bá đáp : "Đây là 1 cái đạo rất rơ ràng, rất tất nhiên, người không khéo dụng châm sẽ ví như đao kiếm có thể giết người, như uống rượu th́ sẽ say vậy, Ta không cần phải chẩn đoán, xét rơ mà cũng có thể biết được”[44].
Hoàng Đế nói: "Ta mong được nghe cho rốt ráo”[45].
Kỳ Bá đáp : "Tinh khí của con người bẩm thụ từ cốc khí[46]. Nơi mà cốc khí rót vào là Vị[47]. Vị là biển của khí huyết[48]. Khí bốc lên từ biển sẽ thành mây, tỏa rộng đều trong thiên hạ[49]. Con đường mà khí huyết xuất ra từ Vị gọi là kinh toại[50]. Kinh toại chính là đại lạc của ngũ tạng, lục phủ[51]. Nay nếu ta áp dụng phương pháp nghênh để đoạt (đón) chân khí để tả sai lầm th́ Vị khí sẽ bị tuyệt”[52].
Hoàng Đế hỏi: "Thượng kinh (Thủ) và Hạ kinh (Túc) có con số về huyệt cấm châm không ?”[53].
Kỳ Bá đáp : "Nếu ta dùng phép nghênh nhi đoạt chi (tả) để châm huyệt Ngũ Lư th́ tạng khí đi nửa đường đă tuyệt[54]. Châm năm lần đến th́ khỏi bệnh, nếu 1 châm tả nhầm 5 lần th́ 1 tạng khí sẽ bị kiệt tận[55]. V́ thế mỗi tạng 5 lần sẽ bị kiệt, 5 huyệt nhân cho 5 lần gồm 25 lần th́ làm kiệt cả các du huyệt[56]. Ta gọi đây là châm tả nhầm lẫn đă đoạt mất đi Thiên khí, nếu không phải là tuyệt mệnh th́ cũng làm giảm tuổi thọ vậy”[57].
Hoàng Đế nói: " Ta mong được nghe cho rốt ráo”[58].
Kỳ Bá đáp : "Châm cạn như người ḍm vào cửa (không vào sâu bên trong) th́ người bệnh sẽ chết khi về đến nhà, châm sâu như người đi vào sâu trong nhà, người bệnh sẽ chết ngay giữa nhà thầy thuốc”[59].
Hoàng Đế nói: "Những phương mà thầy nói ra thật khéo ! Cái Đạo mà thầy nêu lên thật sáng sủa ! Tôi xin được ghi vào sách Ngọc bản, xem như những bảo vật quan trọng, truyền lại cho hậu thế, xem như tài liệu về thích cấm, khiến cho người dân đừng phạm phải”[60].
THIÊN 61: NGŨ CẤM
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá: "Ta nói phép châm có ngũ cấm (5 điều cấm kỵ), Vậy ngũ cấm là ǵ ?”[1].
Kỳ Bá đáp : "Đây là cấm 1 số huyệt đạo trong trong ngày nào đó không được châm”[2].
Hoàng Đế hỏi: "Ta nghe nói trong phép cấm châm có ngũ đoạt”[3].
Kỳ Bá đáp : "Không nên châm tả những bệnh chứng không được châm tả”[4].
Hoàng Đế hỏi: "Ta nghe nói trong phép cấm châm có ngũ quá”[5].
Kỳ Bá đáp : "Đó là nói trong phép bổ tả không nên đi quá độ”[6].
Hoàng Đế hỏi: "Ta nghe nói trong phép cấm châm có ngũ nghịch”[7].
Kỳ Bá đáp : "Bệnh chứng và mạch cùng nghịch nhau, gọi là ngũ nghịch”[8].
Hoàng Đế hỏi: "Ta nghe nói trong phép châm có cửu nghi”[9].
Kỳ Bá đáp : "Nếu biết rơ 9 điều luận về cửu châm, gọi là cửu nghi”[10].
Hoàng Đế hỏi: "Thế nào gọi là ngũ cấm ? Ta mong được nghe về thời không được châm”[11].
Kỳ Bá đáp : "Ngày Giáp Ất trong Thiên Địa có chỗ ứng của nó: không nên châm ở vùng đầu, cũng không nên áp dụng phép châm Phát mông để châm vào trong tai[12]; Ngày Bính Đinh, không nên áp dụng phép châm chấn ai để châm vào vùng vai, cổ họng và huyệt Liêm Tuyền[13]; Ngày Mậu Kỷ có chỗ ứng của nó và những ngày thuộc tứ qúy (th́n, tuất, sửu, mùi), không nên châm vùng bụng và cũng không nên áp dụng phép châm Khứ trảo để châm tả thủy[14]; Ngày Canh Tân có chỗ ứng của nó, không nên châm vào các vùng quan tiết, đùi và gối[15]; Ngày Nhâm Qúy có chỗ ứng của nó, không nên châm vùng chân, cẳng chân[16]. Đó gọi là ngũ cấm”[17].
Hoàng Đế hỏi: "Thế nào gọi là ngũ đoạt ?”[18].
Kỳ Bá đáp : "Người bệnh lâu mà h́nh thể, cơ nhục bị héo gầy, đó gọi là nhất đoạt[19] ; Sau khi xuất huyết nhiều, đó gọi là nhị đoạt[20]; Sau khi ra mồ hôi nhiều, đó gọi là tam đoạt[21]; Sau khi tiêu chảy nhiều, đó gọi là tứ đoạt[22]; Sau khi sinh sản nhiều hoặc bị ra huyết nhiều, đó gọi là ngũ đoạt[23]. Những trường hợp này không nên châm tả”[24].
Hoàng Đế hỏi: "Thế nào gọi là ngũ nghịch ?”[25].
Kỳ Bá đáp : "Bệnh phát sốt mà mạch lại an tĩnh, sau khi hạn xuất mà mạch lại thịnh đại và táo, đó là nhất nghịch[26]; Bệnh tiêu chảy mạch lại hồng đại, đó là nhị nghịch[27]; Bệnh tê không c̣n cảm giác ở tay chân lâu ngày không khỏi, bắp thịt ở bắp tay và bắp chân bị vỡ, thân h́nh phát nhiệt, mạch đều tuyệt, đó là tam nghịch[28]; Tà khí xâm chiếm tràn vào trong, h́nh thể héo gầy khác thường, thân h́nh bị nhiệt, sắc diện trắng bệch, trong lúc đại tiện, tiêu ra máu đóng cục đen, loại máu cục đen này báo hiệu bệnh đă nặng, đó là tứ nghịch[29]; Bệnh hàn nhiệt lâu ngày làm cho h́nh thể héo gầy khác thường, mạch nhịp kiên mà hữu lực, đó là ngũ nghịch”[30].
THIÊN 62: ĐỘNG DU
Hoàng Đế hỏi: "Kinh mạch gồm có 12, trong số đó, các kinh Thủ Thái âm, Túc Thiếu âm, Túc Dương minh lại tự ḿnh động không ngừng, tại sao vậy ?”[1].
Kỳ Bá đáp : "Đó là muốn làm sáng tỏ vai tṛ của Vị mạch vậy[2]. Vị đóng vai biển của ngũ tạng lục phủ, khí thanh của nó lên trên chú vào Phế, Phế khí bắt đầu vận hành ở kinh thủ Thái âm, sự vận hành của Phế cũng văng lai với hơi thở (tức)[2]. Cho nên, con người thở 1 hô th́ mạch tái động, sự hô hấp không bao giờ ngưng, do đó mà mạch cũng động không ngừng”[3].
Hoàng Đế hỏi: "Khí đi qua Thốn khẩu, khí tiến rất mạnh, khí này từ đâu sinh ra ? Khí thoát suy dần, khí này suy để ẩn núp nơi nào ? Con đường nào đă dẫn dắt sự tiến thoái của khí ? Ta không hiểu thực sự vấn đề xảy ra như thế nào ?”[4].
Kỳ Bá đáp : "Khi mà khí rời khỏi tạng để xuất ra, sẽ ào ạt như mũi tên bắn rời khỏi cung, như ḍng nước cuồn cuộn chảy xuống khỏi bờ, khí lên đến vùng ngư sẽ suy dần, khí c̣n dư lại đó sẽ suy và tán ra để nghịch lên phía trên, từ đó thể của khí yếu dần”[5].
Hoàng Đế hỏi: "Kinh Dương minh ở Túc, do đâu mà động”[6].
Kỳ Bá đáp : "Vị khí lên trên rót vào Phế, khí nhanh nhẹn của nó xung lên đến trên đầu, đi dọc theo cổ họng, lên trên để ra đến các không khiếu, đi dọc theo nhân hệ, nhập vào để lạc với năo, xuất ra đến vùng trán, xuống dưới đến huyệt Khách chủ nhân, tuần hành theo huyệt Giáp Xa hợp lại với kinh túc Dương minh, rồi cùng xuống đến huyệt Nhân Nghênh[7]. Đây là con đường vận hành đặc biệt của kinh túc Dương minh khiến cho mạch Nhân nghênh động không ngừng[8]. V́ thế mạch của Thái âm và Dương minh, huyệt Thốn khẩu và Nhân nghênh, tuy ở hai mạch khác nhau nhưng sự vận hành để được động là một[9]. V́ thế Dương bệnh mà Dương mạch lại tiểu, đó là bệnh và mạch nghịch nhau[10]. Cho nên, nếu bệnh mà mạch Âm và Dương đều tĩnh hoặc đều động ví như kéo 2 sợi dây phải đều nhau, nay lại bị nghiêng lệch nhau, đó là bệnh”[11].
Hoàng Đế hỏi: "Kinh túc Thiếu âm do đâu mà động ?”[12].
Kỳ Bá đáp : "Xung mạch là biển của 12 kinh, cùng với đại lạc của kinh túc Thiếu âm, khỏi lên từ bên dưới Thận, xuất ra ở huyệt Khí Nhai, tuần hành theo mép trong của đùi vế, đi lệch vào bên trong của kheo chân, dọc theo mép trong của xương cẳng chân, rồi đi chung với kinh túc Thiếu âm, xuống dưới nhập vào phía sau của mắt cá trong[13]. Khi xuống dưới chân, nó có 1 chi đi lệch vào bên trong mắt cá, xuất ra trên mu bàn chân, nhập vào trong khoảng ngón chân cái, rót vào các lạc mạch, nhằm làm ấm cho chân và cẳng chân, đó là nguyên nhân khiến cho mạch Thái Khê của kinh túc Thiếu âm thường động không ngừng vậy”[14].
Hoàng Đế hỏi: "Sự vận hành của doanh và vệ khí cùng quán thông nhau trên dưới như chiếc ṿng ngọc không đầu mối, nay có khi đột nhiên gặp phải tà khí tặc phong, hoặc gặp mùa lạnh buốt làm cho tay chân bị bủn rủn bất lực, các mạch đạo trên đường vận hành của Âm Dương nội ngoại, hoặc các du huyệt nơi mà khí huyết vận hành hội nhau, như vậy khí phải đi theo con đường nào để quay trở về được chỗ cũ tức là để cho sự vận hành không ngừng nghỉ như chiếc ṿng ngọc ?”[15].
Kỳ Bá đáp : "Ôi ! Tứ chi của con người như nơi hội tiếp nhận và đưa đi của Âm kinh và Dương kinh, đây cũng là nơi đại lạc của mạch khí[16]. Từ nhai là con đường thẳng nối liền của khí doanh vệ, v́ thế nếu lạc bị tuyệt th́ tứ nhai thông, khi nào tứ chi được giải th́ khí doanh vệ sẽ từ tứ nhai tiếp nối trở lại để hội nhau cùng vận hành như chiếc ṿng ngọc”[17].
Hoàng Đế hỏi: "Đúng ! Đây chính là ư nghĩa mà ta gọi là như chiếc ṿng ngọc không đầu mối, không thể biết từ lúc nào và bao nhiêu lần dứt rồi lại bắt đầu, đây chính là ư nghĩa mà ta muốn biết về vấn đề trên”[18]
THIÊN 63: NGŨ VỊ LUẬN
Hoàng Đế hỏi Thiếu Du: "Ngũ vị khi ăn vào miệng, mỗi loại đều có nơi để nó quay về, mỗi loại đều có thể bệnh riêng[1]. Vị chua đi về cân khí, nếu ăn quá nhiều vị chua sẽ làm cho thành chứng tiểu bí (lung)[2]; Vị mặn đi về huyết, nếu ăn quá nhiều vị mặn sẽ làm cho thành chứng khát nước[3]; Vị cay đi về khí, nếu ăn quá nhiều vị cay sẽ thành chứng động tâm[4]; Vị đắng đi về cốt, nếu ăn qúa nhiều vị đắng sẽ làm cho thành chứng nôn[5]; Vị ngọt đi về nhục, nếu ăn quá nhiều vị ngọt sẽ làm cho thành chứng Tâm bứt rứt[6]. Ta biết những ǵ xảy ra về chúng, nhưng ta không biết do đâu mà thành như vậy?[7]. Ta mong được nghe giải thích về những nguyên nhân gây ra đó”[8].
Thiếu Du đáp: “Vị chua nhập vào đến Vị, khí của nó rít lại có tác dụng thu liễm, lên trên đến lưỡng tiêu (Trung và Thượng), không c̣n có thể xuất hoặc nhập được nữa, không xuất được, tức là sẽ lưu lại trong Vị, nếu trong Vị ôn ḥa không tích lại được, nó sẽ xuống dưới rót vào Bàng quang, bọc của Bàng quang mỏng và mềm, khi có vị chua sẽ co rút lại, ràng buộc không thông, thủy đạo không vận hành, do đó mà sẽ bị chứng tiểu bí (lung)[9] .Âm khí tức bộ phận sinh dục là nơi tích tụ của cân khí, cho nên vị chua nhập vào sẽ đi đến (tông) cân vậy”[10].
Hoàng Đế hỏi: "Vị mặn khi nhập vào đến Vị, khí của nó đi lên trên để đi vào Trung tiêu, rót vào các mạch để rồi huyết khí của mạch đưa đi, khi huyết và vị mặn cùng hợp vào nhau sẽ làm cho ngưng trệ, ngưng trệ th́ nước trấp trong Vị phải rót vào để tư nhuận, và v́ phải rót vào cho nên thủy dịch trong Vị bị kiệt, th́ con đường của yết hầu phải khô, v́ thế cuống lưỡi bị khô và hay khát nước[11]. Huyết mạch là con đường vận hành của Trung tiêu, v́ thế nếu vị mặn nhập vào phải đi đến huyết vậy”[12].
Hoàng Đế hỏi: "Vị cay đi về khí, nếu ăn nhiều vị cay sẽ làm thành chứng động Tâm, tại sao vậy ?”[13].
Thiếu Du đáp: “Vị cay nhập vào Vị, khí của nó chạy lên đến Thượng tiêu, Thượng tiêu là nơi nhận lấy khí để mở rộng đi đến các vùng Dương của thân thể[14]. Gừng và rau hẹ, khí của nó chưng cất lên trên, khiến cho khí doanh vệ luôn luôn nhận lấy sự (sự kích thích ấy), lưu lại lâu ngày ở dưới Tâm, khiến cho thành chứng động Tâm[15]. Vị cay và khí cùng đi chung nhau, v́ thế vị cay vào sẽ cùng đi ra ngoài với mồ hôi vậy”[16].
Hoàng Đế hỏi: "Vị đắng đi về cốt, nếu ăn nhiều vị đắng sẽ làm cho người ta bị nôn, tại sao vậy ?”[17].
Thiếu Du đáp: “Vị đắng nhập vào Vị, khí của ngũ cốc không thắng được vị đắng, vị đắng nhập vào vùng Hạ hoăn làm cho con đường vận hành của Tam tiêu bị bế tắc không thông, v́ thế thành chứng nôn[18]. Răng là nơi chấm dứt của cốt, v́ thế vị đắng vào sẽ đi theo cốt, v́ thế vị đắng nhập vào rồi lại quay trở ra bằng miệng và răng, cho ta biết vị đắng là quay về cốt vậy” [19].
Hoàng Đế hỏi: "Vị ngọt đi về nhục, nếu ăn nhiều vị ngọt sẽ làm cho người ta bứt rứt ở Tâm, tại sao vậy ?”[20].
Thiếu Du đáp: “Vị ngọt nhập vào Vị, khí của nó nhược và tiểu, không thể lên trên đến Thượng tiêu, nó sẽ cùng với cốc khí lưu lại ở trong Vị, sẽ làm cho trong Vị bị mềm và lơi lỏng[21]. Khi mà Vị bị mềm (nhu) th́ sẽ lơi lỏng, lơi lỏng th́ trùng sẽ động lên, trùng động lên th́ sẽ làm cho Tâm bị bứt rứt[22]. Khí của vị ngọt, bên ngoài không thông với nhục, v́ thế mới nói vị ngọt đi theo với nhục”[23].
THIÊN 64: ÂM DƯƠNG NHỊ THẬP NGŨ NHÂN
Hoàng Đế hỏi: "Ta nghe nói vóc dáng con người gồm 2 loại Âm và Dương phân biệt như thế nào ?”[1].
Bá Cao đáp : “Trong khoảng Trời Đất, trong khoảng 4 phương và trên dưới, không có cái ǵ tách rời được sự phân loại của ngũ hành, con người cũng ứng theo ngũ hành[2]. Trong ngũ hành lại chia mỗi h́nh làm 5 loại h́nh khác nhau, cho nên 5 lần 5 là 25 loại h́nh chuẩn trong số này chưa kể đến 2 loại h́nh Âm và Dương như thiên ‘Thông Thiên’ đă nói, h́nh thái của những người thuộc Âm Dương gồm có 5 loại, cũng khác với người thường[3]. Tất cả những điều đó, ta đều đă biết cả, Ta chỉ mong được nghe giải thích về vấn đề h́nh dáng của 25 người này, khí huyết sinh ra làm sao ? Đặc trưng biểu hiện bên ngoài của mỗi người như thế nào ? Làm sao có thể đi từ h́nh dáng bên ngoài để suy ra biết được sự biến hóa của tạng phủ bên trong ? Tất cả phải hiểu như thế nào ?”[4].
Kỳ Bá đáp : "Thật là những câu hỏi rất đầy đủ, đây là những hiểu biết mà các bậc tiên sư phải giữ ǵn kín đáo, dù là Bá Cao, cũng không thể rơ được nội dung”[5].
Hoàng Đế rời khỏi chỗ ngồi, lui lại vài bước, nói 1 cách cung kính: “Ta nghe rằng, ta biết được 1 người có tài năng mà không dạy cho họ những điều hay của tiên sư, đó là 1 tổn thất to tát, nhưng giả thiết nếu ai đó biết được những điều hay ấy mà lại phổ biến 1 cách bừa băi, người có Thiên tính tốt rất ghét những việc phổ biến bừa băi ấy, Ta chỉ mong được biết những điều hay của tiên sư để làm sáng tỏ nó rồi cất vào hộp Kim quỹ, không dám phổ biến rộng răi bừa băi”[6].
Kỳ Bá đáp : "Trước hết, chúng ta nên mô tả lại 5 loại h́nh dáng thuộc Kim Mộc Thủy Hỏa Thổ, tiếp đến là phân biệt được ngũ sắc, t́m ra những nét khác nhau trong 5 loại h́nh dáng ấy, như vậy, ta sẽ có đầy đủ 25 loại h́nh dáng của họ”[7].
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe thầy nói đầy đủ hơn nữa”[8].
Kỳ Bá đáp : "Thật là thận trọng ! Thật là thận trọng ! Thần xin tŕnh bày như sau:”[9].
Người có h́nh dáng của Mộc, so được với âm Thượng giốc, giống với dáng người thương đế (đông phương); Những người này có làn da màu xanh, đầu nhỏ, khuôn mặt dài, hai vai to rộng, lưng thẳng, thân người nhỏ, tay chân nhanh nhẹn; Họ có là người có tài năng, làm việc lao tâm, sức lực kém, nhiều ưu tư, chịu khó đối với việc làm; Họ là người chịu đựng được thời lệnh của mùa xuân và mùa hạ, không chịu được thời lệnh của mùa thu và mùa đông, v́ vào mùa này, khi họ bị cảm bởi tà khí th́ sẽ bị bệnh; Những người mẫu theo âm Thượng giốc này thuộc về Túc Quyết âm Can kinh, phần lớn dáng dấp của họ là ung dung tự tại[10].
Người thuộc Mộc h́nh c̣n chia ra làm 4 loại, người thuộc âm Đại giốc (phần trên của phía tả), so được với dạng người thuộc túc Thiếu dương Đởm kinh ở phía tả, giống với dạng người bên trên của túc Thiếu dương, thái độ làm người của họ là khiêm nhượng, ḥa nhă, không tranh hơn thua[11].
Người thuộc âm Tả giốc (phần dưới của bên hữu), so được với dạng người của túc Thiếu dương Đởm kinh ở phía hữu, giống với dạng người bên dưới của túc Thiếu dương, thái độ làm người của họ là hay thuận tùng theo người khác[12].
Người thuộc âm Đệ giốc (phần trên của bên hữu), so được với dạng của người của túc Thiếu dương Đởm kinh ở phía hữu, giống với dạng người bên trên của túc Thiếu dương, thái độ làm người của họ là cầu tiến, tiến về phía trước[13].
Người thuộc âm Phán giốc (phần dưới của bên tả), so được với dạng người của túc Thiếu dương Đởm kinh ở phía tả, giống với dạng người bên dưới của túc Thiếu dương, thái độ làm người của họ là ngay thẳng (phương chính)[14].
Người có h́nh dáng của Hỏa, so được với âm thượng chủy, giống với dáng người xích đế (nam phương); Những người này có làn da màu đỏ, thớ thịt ở cột sống lưng nẩy nở rộng, gương mặt gầy nhọn, đầu nhỏ, các vùng vai, lưng, xương mông, bụng nẩy nở đều, tay chân nhỏ, bước đi vững vàng, xử sự với mọi vật, mọi việc rất sáng suốt, khi bước đi hai vai lắc lư nhịp nhàng, bắp thịt ở lưng tṛn đầy; Hành vi của những người này đầy khí phách, xem nhẹ tiền tài, kém tự tin, nhiều ưu tư, gặp việc giải quyết sáng suốt, thích sắc đẹp; Tâm nhanh, không sống lâu, thường bị chết 1 cách tức tửi; Họ là người chịu đựng được thời lệnh của mùa xuân và mùa hạ, không chịu đựng được thời lệnh của mùa thu và mùa đông, v́ vào mùa này, khi bị cảm bởi tà khí th́ sẽ bị bệnh; Những người mẫu theo âm thượng chủy này thuộc về thủ Thiếu âm Tâm kinh, phần lớn dáng dấp của họ là trung thực[15].
Người thuộc Hỏa h́nh c̣n chia làm 4 loại, người thuộc âm chất chủy (phần trên của phía tả), so được với dạng người thuộc thủ Thái dương Tiểu trường kinh ở phía tả, giống với dạng người bên trên của thủ Thái dương, thái độ làm người của họ là nông cạn[16].
Người thuộc âm thiếu chủy (phần dưới của bên hữu), so được với dạng người của thủ Thái dương Tiểu trường kinh ở phía hữu, giống với dạng người bên dưới của thủ Thái dương, thái độ làm người của họ là lạc quan và thường vui vẻ[17].
Người thuộc âm hữu chủy (phần trên của bên hữu), so được với dạng người của thủ Thái dương Tiểu trường kinh ở phía hữu, giống với dạng người bên trên của thủ Thái dương, thái độ làm người của họ là không chịu nhường bước, đứng sau ai [18].
Người thuộc âm chất phán (phần dưới của bên tả), so được với dạng người của thủ Thái dương Tiểu trường kinh ở phía tả, giống với dạng người bên dưới của thủ Thái dương, thái độ làm người của họ là quẳng hết mọi ưu phiền, thung dung tự đắc[19].
Người có h́nh dáng của Thổ, so được với âm thượng cung, giống với dáng người hoàng đế thời thượng cổ (trung ương); Những người này có làn da màu vàng, mặt tṛn, đầu to, vai và lưng nẩy nở khỏe đẹp, bụng to, đùi và cẳng chân đều đẹp, tay chân thon nhỏ, bắp thịt đầy đặn, thân h́nh từ trên xuống dưới đều cân đối, bước đi vững vàng, bước chân không cao; Nội tâm của họ ổn định, thường hay làm lợi cho người khác, không thích có quyền thế, chỉ thích và khéo làm việc giúp đỡ người khác; Họ là người chịu đựng được thời lệnh của mùa thu và mùa đông, không chịu đựng được mùa xuân và mùa hạ, v́ vào mùa xuân và hạ, khi bị cảm bởi tà khí th́ sẽ bị bệnh; Những người mẫu theo âm thượng cung này Thuộc về túc thái âm Tỳ kinh, thái độ làm người của họ là đôn hậu, thành khẩn[20].
Người thuộc Thổ h́nh c̣n chia làm 4 loại, người thuộc âm Thái cung (phần trên của phía tả), so được với dạng người thuộc túc Dương minh Vị kinh ở phía tả, giống với dạng người bên trên của túc Dương minh, thái độ làm người của họ là thích ḥa thuận[21].
Người thuộc âm gia cung (phần dưới của phía tả), so được với dạng người của túc Dương minh Vị kinh ở phía tả, giống với dạng người ở bên dưới túc Dương minh, thái độ làm người của họ là đoan trang, cẩn trọng[22].
Người thuộc âm thiếu cung (phần trên của bên hữu), so được với dạng người của túc Dương Minh Vị kinh ở phía hữu, giống với dạng người bên trên của túc Dương minh, thái độ làm người của họ là uyển chuyển để được vẹn toàn[23].
Người thuộc âm tả cung (phần dưới của bên hữu), so được với dạng người của túc Dương minh Vị kinh ở phía bên hữu, giống với dạng người bên dưới của túc Dương minh, thái độ làm người của họ là siêng năng, cần cù, chuyên tâm làm việc không ngại gian lao[24].
Người có h́nh dáng của Kim, so được với âm thượng thương, giống với dáng người thuộc bạch đế; Những người này có làn da màu trắng, khuôn mặt vuông, đầu nhỏ, vai và lưng nhỏ, bụng nhỏ, tay chân thon nhỏ, xương gót chân như muốn gồ ra ngoài, các đốt xương toàn thân nhẹ; Họ thường ǵn giữ thân h́nh sạch sẽ; Tâm cấp, có thể tĩnh đó có thể động, động lên 1 cách dữ dội, họ giỏi về cung cách làm quan (hành chính); Họ chịu đựng được mùa thu và mùa đông, không chịu đựng được mùa xuân và hạ, nếu bị cảm bởi tà khí th́ bệnh sinh ra; Những người mẫu theo âm thượng thương này thuộc về thủ Thái âm Phế kinh, thái độ làm người của họ là cứng rắn, không chịu khuất phục[25].
Người thuộc Kim h́nh c̣n chia làm 4 loại, người thuộc âm Đại thương, (phần trên của phía tả), so được với dạng người thuộc thủ Dương minh Đại trường kinh ở phía tả, giống với dạng người ở bên trên thuộc thủ Dương minh, thái độ làm người của họ là luôn luôn giữ được thân ḿnh trong sạch[26].
Người thuộc âm hữu thương (phần dưới của phía tả), so được với dạng người của thủ Dương minh Đại trường kinh ở phía tả, giống với dạng người ở bên dưới thủ Dương minh, thái độ làm người của họ là thư thả, dễ chịu, không bị câu nệ[27].
Người thuộc âm tả thương (phần trên của phía hữu), so được với dạng người của thủ Dương minh Đại trường kinh ở phía hữu, giống với dạng người ở bên trên của thủ Dương minh, thái độ làm người của họ là giỏi phân biệt điều phải trái[28].
Người thuộc âm Thiếu thương (phần dưới của bên hữu), so được với dạng người của thủ Dương minh Đại trường kinh ở phía hữu, giống với dạng người bên dưới của thủ Dương minh, thái độ làm người của họ là trang nghiêm, chững chạc[29].
Người có h́nh dáng của Thủy, so được với âm thượng vũ, giống với dáng người thuộc hắc đế; Những người này có làn da màu đen, khuôn mặt lơm vào, đầu to, cằm nhọn, hai vai nhỏ, bụng to, tay chân hay động, khi đi hay lắc lư thân h́nh, phần dưới từ thắt lưng đến xương cùng dài, phần lưng cao dong dỏng; Bẩm tính của họ là không cung kính ai, cũng không sợ ai, giỏi tài lường gạt người khác, đă giết người rồi th́ giết đến chết; Họ chịu đựng được mùa thu và mùa đông, không chịu đựng được mùa xuân và mùa hạ, trong mùa xuân và hạ nếu bị cảm bởi tà khí th́ bệnh sinh ra; Những người mẫu theo âm thượng vũ này thuộc về túc Thiếu âm Thận kinh, thái độ làm người của họ là không g̣ bó, hạn chế bởi 1 giới hạn nào cả[30].
Người thuộc Thủy h́nh c̣n chia làm 4 loại, người thuộc âm Đại vũ (phần trên của phía hữu), so được với người túc Thái dương Bàng quang kinh ở phía hữu, giống với dạng người bên trên thuộc túc Thái dương, thái độ làm người của họ là biểu lộ ở trên mặt một sắc thái tự đắc[31].
Người thuộc âm Thiếu vũ (phần dưới của phía tả), so được với dạng người của túc Thái dương Bàng quang kinh ở phía tả, giống với dạng người bên dưới của túc Thái dương, thái độ làm người của họ là hay quanh co, không thẳng thắn[32].
Người thuộc âm Chúng vũ (phần dưới của phía hữu), so được với dạng người của túc Thái dương Bàng quang ở phía hữu, giống với dạng người bên dưới túc Thái dương, thái độ làm người của họ là thẳng thắn, trong sạch[33].
Người thuộc âm Chất vũ (phần trên của phía tả), so được với dạng người của túc Thái dương Bàng quang kinh ở phía tả, giống với dạng người bên trên của túc Thái dương, thái độ làm người của họ là có một tâm hồn vững vàng, đạo đức cao trọng[34].
Cho nên, h́nh dáng con người thuộc ngũ hành, phân chia ra làm 25 lần biến hóa, đây là những điều biến hóa khó hiểu mà đa số người b́nh thường không quan tâm, xem thường vậy[35].
Một người nào đó đắc được cái h́nh dáng thuộc 25 h́nh, nhưng sắc diện lại hiện ra không đúng với h́nh dáng ấy th́ sao ?”[36].
Kỳ Bá đáp : "Nếu ngũ hành của h́nh dáng khác ngũ hành của sắc diện, hoặc ngũ hành của sắc diện thắng ngũ hành của h́nh dáng, ta nên chú ư đến trường hợp này, gặp phải năm niên kỵ, nếu bị cảm bởi tà khí th́ dễ sinh bệnh, và nếu việc trị liệu bị sơ thất th́ bệnh t́nh sẽ có nhiều điều lo âu[37]. Nếu như h́nh dáng và sắc diện tương đắc đó là sự biểu hiện dạng người phú qúy, đại lạc vậy”[38].
Hoàng Đế hỏi: "Trường hợp h́nh dáng và sắc diện tương khắc, rồi gặp phải năm niên kỵ nữa, ta có thể biết sự tương quan này không ?”[39].
Kỳ Bá đáp : "Thông thường khi nói đến niên kỵ, đối với các dạng h́nh dáng như nói trên, tùy theo dáng người thuộc thượng hạ của đường kinh, năm đại kỵ bắt đầu từ 7 tuổi, thêm 9 tuổi nữa là 16 tuổi, thêm 9 tuổi nữa là 25 tuổi, thêm 9 tuổi nữa là 34 tuổi, thêm 9 tuổi nữa là 43 tuổi, thêm 9 tuổi nữa là 52 tuổi, thêm 9 tuổi nữa là 61 tuổi; Đây là những năm đại kỵ của con người mà người ta không thể không biết đến để luyện tập nhiếp sinh nhằm giữ cho sức khẻo được an lành, bởi v́ những năm này, nếu bị cảm bởi tà khí th́ sẽ dễ sinh bệnh, và nếu v́ trị liệu sơ suất th́ bệnh t́nh sẽ có nhiều điều lo âu[40]. Nói rơ hơn trong những năm này, không nên làm những chuyện dâm tà, đó là những ǵ quan hệ đến năm kỵ”[41].
Hoàng Đế hỏi: "Thầy đă nói về những đặc điểm thượng và hạ của Thủ Túc tam Dương kinh, đă nói đến sự biểu hiện của huyết khí nhiều ít , ta có thể dựa vào sự quan hệ đó để biết về sự quan hệ giữa h́nh và khí như thế nào không ?”[42].
Kỳ Bá đáp : "H́nh thể đặc trưng của kinh Túc Dương minh biểu hiện ở phần trên của con người, nếu huyết khí đều thịnh th́ râu má đẹp mà dài, nếu huyết ít khí nhiều th́ râu má ngắn, cho nên nếu khí ít huyết nhiều th́ râu má ít, nếu huyết khí đều ít th́ không có râu má, hai bên mép có nhiều nếp nhăn[43].
Túc Dương minh biểu hiện ở phần dưới của con người, nếu huyết khí đều thịnh th́ lông mu đẹp mà dài, đến như ở ngực cũng có lông; nếu huyết nhiều khí ít th́ lông mu đẹp mà ngắn, đến như ở rún cũng có lông, mỗi khi bước đi thường dở chân lên cao, phần cơ nhục của các ngón chân đều ít, 2 chân thường cảm thấy lạnh; nếu huyết ít khí nhiều th́ cơ nhục dưới hạ chi dễ bị sinh lạnh chân và nhọt, nếu huyết khí đều ít th́ sẽ không có lông mu, dù có đi nữa th́ cũng rấtlơ thơ, khô héo, thường hay xảy ra t́nh trạng hai chân bị lạnh và mềm nhũn, hoặc bị tê dại” [44].
H́nh thể đặc trưng của kinh túc Thiếu dương, biểu hiện ở phần trên của con người, nếu khí huyết đều thịnh th́ toàn bộ râu quai hàm đẹp và dài, nếu huyết nhiều khí ít th́ toàn bộ râu quai hàm đẹp mà ngắn, nếu huyết ít khí nhiều th́ râu quai hàm sẽ ít, nếu huyết và khí đều ít th́ không có râu cằm, nếu bị cảm bởi khí Hàn Thấp th́ thường hay bị chứng tư, cốt thống, móng tay bị khô[45].
Túc Thiếu dương biểu hiện ở phần dưới của con người, nếu huyết khí thịnh th́ lông ở cẳng chân đẹp và dài, mắt cá ngoài mập, nếu huyết nhiều khí ít th́ lông ở cẳng chân đẹp mà ngắn, mắt cá ngoài có da cứng mà dầy, nếu huyết ít khí nhiều th́ lông ở cẳng chân ít, da của mắt cá ngoài mỏng và mềm, nếu huyết và khí đều ít th́ không có lông, mắt cá ngoài gầy và không có thịt”[46].
H́nh thể đặc trưng của kinh túc Thiếu dương, biểu hiện ở phần trên của con người, nếu khí huyết đều thịnh th́ đôi mày sẽ đẹp, lông my dài, nếu huyết nhiều khí ít th́ lông my xấu, nét mặt có nhiều nếp nhăn nhỏ, nếu huyết ít khí nhiều th́ gương mặt nhiều thịt, nếu huyết khí được ḥa th́ gương mặt xinh đẹp[47].
Túc Thái dương biểu hiện ở phần dưới của con người, nếu huyết khí thịnh , thịt ở gót chân đầy đặn, gót chân phần dưới tiếp đất cứng rắn, nếu khí ít huyết nhiều th́ gót chân gầy và bắp thịt cũng không đầy đặn, nếu huyết khí đều ít th́ dễ bị chuyển gân, gót chân chấm đất hay bị đau[48].
H́nh thể đặc trưng của kinh thủ Dương minh, biểu hiện phần trên của con người, nếu huyết khí thịnh th́ râu mép đẹp, nếu huyết ít khí nhiều th́ râu mép xấu, nếu huyết khí đều ít th́ không có râu mép[49].
Kinh thủ Dương minh, biểu hiện ở phần dưới của con người, nếu huyết khí thịnh th́ lông dưới nách đẹp, vùng ngư của bàn tay đầy đặn thịt mà ấm, nếu khí và huyết đều ít th́ cánh tay gầy mà lạnh[50].
H́nh thể đặc trưng của kinh thủ Thiếu dương, biểu hiện ở phần trên của con người, nếu huyết khí thịnh th́ lông mày đẹp mà dài, màu sắc của 2 tai đẹp, nếu huyết khí đều ít th́ 2 tai khô và màu sắc xấu, không nhuận bóng[51].
Kinh thủ Thiếu dương, biểu hiện ở phần dưới của con người, nếu huyết khí thịnh th́ phần cơ nhục ở 2 lưng bàn tay đầy đặn mà ấm, nếu huyết khí đều ít th́ 2 lưng bàn tay sẽ gầy mà lạnh, nếu khí ít huyết nhiều 2 lưng bàn tay sẽ gầy và nổi nhiều gân mạch lên[52].
H́nh thể đặc trưng của kinh thủ Thái dương, vận hành bên trên của con người, nếu huyết khí thịnh th́ râu cằm mọc nhiều, gương mặt đầy đặn, đồng đều từ trên xuống dưới, nếu huyết khí đều ít th́ gương mặt gầy và sắc diện khô mà không tươi nhuận, sắc tối tăm[53].
Kinh thủ Thái dương, biểu hiện ở bên dưới của con người, nếu huyết khí thịnh th́ bắp thịt ở ḷng bàn tay đầy đặn, nếu huyết khí đều ít th́ ḷng bàn tay sẽ gầy mà lạnh”[54].
Hoàng Đế hỏi: "H́nh dạng của nhị thập ngũ nhân có những ước định ǵ không ?”[55].
Kỳ Bá đáp : "Người có đôi lông mày đẹp, đó là khí huyết của kinh túc Thái dương nhiều, người nào có đôi lông mày xấu, đó là khí huyết túc Thái dương ít, người nào mập mà da không nhuận trạch, đó là khí huyết đều bất túc[56]. Ta nên xét rơ sự hữu dư hay bất túc của h́nh và khí để châm bổ tả, nhằm điều ḥa khí huyết, đó mới có thể gọi là người thầy châm cứu, thuốc, biết được lẽ nghịch thuận vậy”[57].
Hoàng Đế hỏi: "Châm những bệnh biến của các kinh Âm và Dương phải thế nào ?”[58].
Kỳ Bá đáp: "Ta nên dựa vào mạch Thốn khẩu và mạch Nhân nghênh để biết được sự thịnh suy của Âm Dương, rồi tùy theo đó mà điều ḥa chúng[59]. Đồng thời, ta dùng tay ấn lần, ḍ theo những đường kinh lạc để xem có khí huyết ngưng trệ hay không, có không thông hay không, nếu có th́ trên thân thể của bệnh nhân sẽ có trạng thái đau nhức và tư, nặng hơn nữa, sẽ làm cho người bệnh không bước đi được, do đó mà khí huyết bị ngưng sắc (trệ)[60]. Trường hợp này, ta dùng phép châm bổ lưu kim, nhằm làm cho Dương khí đến để làm ấm nơi bị ngưng trệ, đợi khi nào, huyết mạch được điều ḥa mới thôi[61]. Khi nào có chứng kết trong lạc mạch, đó là mạch bị kết sẽ làm cho huyết không ḥa (thông sướng), ta phải dùng phép quyết: rạch đường máu (chích lể để tả huyết kết) th́ huyết mới vận hành b́nh thường trở lại[62]. Cho nên mới nói rằng: nếu khí hữu dư ở trên, ta dùng phép dẫn dắt cho nó xuống, nếu khí bất túc ở trên, ta nên dùng phép xoa bóp cơ nhục ,đồng thời dùng phép châm lưu kim để đợi khí đến[63]. Nếu lưu kim đă lâu mà khí vẫn chưa đến nghênh ( tới nơi) để rước (nghênh), dù sao, ta vẫn cần phải nắm được con đường của kinh toại th́ mới thực hiện việc châm trị và chờ đợi thành công được[64]. Nếu có trường hợp giao tranh giữa hàn và nhiệt, ta nên dẫn dắt khí nào đang thịnh nhất nhằm giúp cho khí huyết được tuyên hành[65]. Nếu gặp lúc mạch khí uất kết lâu ngày nhưng huyết chưa bị kết, ta nên suy đoán theo t́nh thế để thực hiện việc châm trị[66]. Tất cả đều phải biết rằng phép châm tả là để điều ḥa khí huyết là quan trọng nhất, như vậy trước hết, ta phải nắm cho được khí huyết bẩm thụ nơi 25 dạng người từ tả hữu thượng hạ nhằm tham khảo trong quá tŕnh chẩn đoán trên lâm sàng, được vậy, là ta đă nắm được các phép tắc của việc châm trị rồi vậy”[67]
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 15 of 20: Đă gửi: 01 April 2005 lúc 7:31am | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 65: NGŨ ÂM NGŨ VỊ
Đối với loại h́nh của người thuộc Hữu chủy và Thiếu chủy, ta nên điều trị ở phần thượng bộ của phía hữu của thủ Thái dương Tiểu trường kinh[1].
Đối với loại h́nh của người thuộc Tả thương và Tả chủy, ta nên điều trị ở phần thượng bộ của phía tả của thủ Dương minh Đại trường kinh[2].
Đối với loại h́nh của người thuộc Thiếu chủy và Thái cung, ta nên điều trị ở phần thượng bộ của phía tả của thủ Dương minh Đại trường kinh[3].
Đối với loại h́nh của người thuộc Hữu giốc và Thái giốc, ta nên điều trị ở phần hạ bộ của phía hữu của túc Thiếu dương Đởm kinh[4].
Đối với loại h́nh của người thuộc Thái chủy và Thiếu chủy, ta nên điều trị ở phần thượng bộ của phía tả của thủ Thái dương Tiểu trường kinh[5].
Đối với loại h́nh của người thuộc Chúng vũ và Thiếu vũ, ta nên điều trị ở phần hạ bộ của phía hữu của túc Thái dương Bàng quang kinh[6].
Đối với loại h́nh của người thuộc Thiếu thương và Hữu thương, ta nên điều trị ở phần hạ bộ của phía hữu thủ Thái dương Tiểu trường kinh[7].
Đối với loại h́nh của người thuộc Chất vũ và Chúng vũ, ta nên điều trị ở phần hạ bộ của phía hữu của túc Thái dương Bàng quang kinh[8].
Đối với loại h́nh của người thuộc Thiếu cung và Thái cung, ta nên điều trị ở phần hạ bộ của phía hữu của túc Dương minh Vị kinh[9].
Đối với loại h́nh của người thuộc Phán giốc và Thiếu giốc, ta nên điều trị ở phần hạ bộ của phía hữu của túc Thiếu dương Đởm kinh[10].
Đối với loại h́nh của người thuộc Đệ thương và Thượng thương, ta nên điều trị ở phần hạ bộ của phía hữu của túc Dương minh Vị kinh[11].
Đối với loại h́nh của người thuộc Đệ thương và Thượng giốc, ta nên điều trị ở phần hạ bộ của phía tả của túc Thái dương Bàng quang kinh[12].
Loại h́nh người thuộc âm Thượng chủy và Hữu chủy, hoặc những loại h́nh đồng thuộc Hỏa khí, hợp với ngũ cốc là lúa mạch, với ngũ súc là thịt dê, với ngũ quả là trái hạnh, với kinh mạch là thủ Thiếu âm, với ngũ tạng là Tâm, với ngũ sắc là màu đỏ, với ngũ vị là đắng, với thời lệnh là mùa hạ[13].
Loại h́nh người thuộc âm Thượng vũ và Thái vũ, hoặc những loại h́nh đồng thuộc Thủy khí, hợp với ngũ cốc là đại đậu, với ngũ súc là thịt heo, với ngũ quả là trái lật, với kinh mạch là túc Thiếu âm, với ngũ tạng là Thận, với ngũ sắc là màu đen, với ngũ vị là mặn, với thời lệnh là mùa đông[14].
Loại h́nh người thuộc âm Thượng cung và Thái cung , hoặc những loại h́nh đồng thuộc thổ khí, hợp với ngũ cốc là lúa tắc, với ngũ súc là thịt ḅ, với ngũ quả là trái táo, với kinh mạch là Túc Thái âm, với ngũ tạng là Tỳ, với ngũ sắc là màu vàng, với ngũ vị là ngọt, với thời lệnh là mùa qúy hạ[15].
Loại h́nh người thuộc âm Thượng thương và Hữu thương, hoặc những loại h́nh đồng thuộc kim khí, hợp với ngũ cốc là lúa thử, với ngũ súc là thịt gà, với ngũ quả là trái đào, với kinh mạch là thủ Thái âm, với ngũ tạng là Phế, với ngũ sắc là màu trắng, với ngũ vị là cay, với thời lệnh là mùa thu[16].
Loại h́nh người thuộc âm Thượng giốc và Thái giốc, hoặc những loại h́nh đồng thuộc Mộc khí, hợp với ngũ cốc là lúa ma, với ngũ súc là thịt chó, với ngũ quả là trái lư, với kinh mạch là túc Quyết âm, với ngũ tạng là Can, với ngũ sắc là màu xanh, với ngũ vị là chua, với thời lệnh là mùa xuân[17].
Người thuộc loại h́nh Thái cung và Thượng giốc, đều có thể điều trị theo vùng thượng bộ phía hữu của túc Dương minh Vị kinh[18].
Người thuộc loại h́nh Tả giốc và Thái giốc, đều có thể điều trị theo vùng thượng bộ phía tả của túc Dương minh Vị kinh[19].
Người thuộc loại h́nh Thiếu vũ và Thái vũ, đều có thể điều trị theo vùng hạ bộ phía hữu của túc Thái Dương Bàng quang kinh[20].
Người thuộc loại h́nh Tả thương và Hữu thương, đều có thể điều trị theo vùng thượng bộ phía tả của thủ Dương minh Đại trường kinh[21].
Người thuộc loại h́nh Gia cung và Thái cung, đều có thể điều trị theo vùng thượng bộ phía tả của túc Thiếu Dương Đởm kinh[22].
Người thuộc loại h́nh Chất phán và Thái cung, đều có thể điều trị theo vùng hạ bộ phía tả của thủ Thái Dương Tiểu trường kinh[23].
Người thuộc loại h́nh Phán giốc và Thái giốc, đều có thể điều trị theo vùng hạ bộ phía tả của túc Thiếu Dương Đởm kinh[24].
Người thuộc loại h́nh Thái vũ và Thái giốc, đều có thể điều trị theo vùng thượng bộ phía hữu của túc Thái Dương Bàng quang kinh[25].
Người thuộc loại h́nh Thái giốc và Thái cung, đều có thể điều trị theo vùng thượng bộ phía hữu của túc Thiếu Dương Đởm kinh[26].
Năm loại h́nh của người thuộc Hữu chủy, Thiếu chủy, Chất chủy, Phán chủy, Thượng chủy, đều thuộc Hỏa[27].
Năm loại h́nh của người thuộc Hữu giốc, Đệ giốc, Thượng giốc, Thái giốc, Phán giốc, đều thuộc Mộc[28].
Năm loại h́nh của người thuộc Hữu thương, Thiếu thương, Chất thương, Phán thương, Thượng thương, đều thuộc Kim[29].
Năm loại h́nh của người thuộc Thiếu cung, Thượng cung, Thái cung, Gia cung, Tả cung đều thuộc Thổ[30].
Năm loại h́nh của người thuộc Chúng vũ, Chất vũ, Thượng vũ, Đại vũ, Thiếu vũ đều thuộc Thủy[31].
Hoàng Đế hỏi: "Người đàn bà không có râu, đó là do không có huyết khí chăng ?”[32].
Kỳ Bá đáp : "Xung mạch và Nhậm mạch đều khởi lên ở bào trung, vận hành lên trên theo bên trong cột sống lưng, đóng vai biển của kinh lạc[33]. Phần nổi và ngoài của nó tuần hành theo bên hữu của bụng, lên trên để hội với yết hầu, 1 nhánh lại lên trên để hội với quanh môi[34]. Khi huyết khí thịnh th́ nó sẽ làm sung cho b́ phu, làm nhiệt cho cơ nhục; nếu chỉ có huyết thịnh 1 ḿnh th́ nó sẽ thấm ra đến b́ phu để sinh ra lông[35]. Nay người đàn bà sinh vốn hữu dư ở khí mà bất túc ở huyết, đó là do ở họ thường hay bị thoát huyết[36]. Khi mạch Xung và mạch Nhậm không làm tươi cho miệng và môi, v́ thế mà râu không có thể mọc ra vậy”[37].
Hoàng Đế hỏi: "Có số người tổn thương đến bộ phận sinh dục làm sao cho khí của sinh dục bị tuyệt, không c̣n cứng lên được nữa, không c̣n tác dụng giao hợp được nữa, thế nhưng râu của họ vẫn không rụng, nguyên do nào gây nên như thế ?[38] Riêng những người hoạn (cắt đứt bộ phận sinh dục) th́ râu lại rụng đi không mọc nữa, tại sao thế ? Ta mong được nghe về những nguyên nhân đă gây nên như thế”[39].
Kỳ Bá đáp : "Hoạn có nghĩa là cắt đứt cái tông cân (bộ sinh dục), làm thương đến mạch Xung, huyết bị chảy ra mà không phục hồi trở lại được, kết lại bên b́ phu, đến nỗi mạch Xung và mạch Nhậm không c̣n lên được đến miệng và môi để nuôi dưỡng nơi này nữa, do đó mà râu không mọc được”[40].
Hoàng Đế hỏi: "Có những người gọi là Thiên hoạn, chưa từng bị cắt và bị thương nơi bộ sinh dục, cũng không giống như đàn bà, mỗi tháng bị thoát huyết, vậy mà họ vẫn không có mọc râu, nguyên do nào khiến như thế ?”[41].
Kỳ Bá đáp : "Đây là trường hợp do tiên thiên khí bất túc; Nhậm mạch và Xung mạch không thịnh, bộ phận của tông cân không h́nh thành, hữu khí mà vô huyết ở Nhậm và Xung, nó sẽ không lên trên để nuôi dưỡng vùng miệng và môi, v́ thế nên họ không có râu”[42].
Hoàng Đế hỏi: "Đúng vậy thay ! Bậc thánh nhân thông hiểu về vạn vật, ví như mặt trời và mặt trăng soi vạn vật thành những h́nh ảnh trong sáng, như tiếng trống sẽ vang lên sau khi đánh vào trống, nghe được tiếng nói mà biết được h́nh trạng, nếu không phải là bậc cao minh như phu tử, th́ ai có thể biết được cái tinh khí ấy của vạn vật ?[43] Do đó bậc thánh nhân chỉ nh́n nhan sắc vàng hay đỏ, mà biết được bên trong nhiệt khí nhiều; chỉ nh́n nhan sắc xanh hay trắng, mà biết được bên trong nhiệt khí ít; chỉ nh́n đôi mày đẹp mà biết được kinh Thái dương nhiều huyết; chỉ nh́n râu cằm và râu hàm lên đến tóc mai mà biết được kinh Thiếu dương nhiều huyết; chỉ nh́n bộ râu cằm đẹp mà biết được kinh Dương minh nhiều huyết. Đây là do thời mà như thế vậy”[44].
Ôi ! Thường số con người, trong đó Thái dương thường huyết nhiều, khí ít, Thiếu dương thường khí nhiều, huyết ít, Dương minh thường huyết nhiều, khí nhiều, Quyết âm thường khí nhiều, huyết ít, Thiếu âm thường huyết nhiều, khí ít, Thái âm thường huyết nhiều, khí ít, đây là những hiện tượng chính thường của Trời vậy”[45].
THIÊN 66 : BÁCH BỆNH THỈ SINH
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá: "Ôi ! Trăm bệnh bắt đầu sinh ra, tất cả đều sinh ra từ phong vũ, hàn thử, thanh thấp, và hỉ nộ[1]. Khi mà việc hỉ nộ không điều tiết được (quá độ), nó sẽ làm tổn thương đến tạng[2]. Khi bị cảm bởi phong vũ th́ bị thương đến phần trên[3]. Khi bị cảm bởi thanh thấp th́ bị thương đến phần dưới[4]. Khí của bộ vị (trên, giữa và dưới của con người) khi bị thương đều khác loại nhau, ta mong được nghe về lư do chính của nó”[5].
Kỳ Bá đáp : "Khí của tam bộ (trên, giữa và dưới) đều không giống nhau: có khi nó khởi sắc lên ở Âm, có khi nó khởi lên ở Dương, xin cho thần được nói về những nguyên lư ấy[6]. Khi mà việc hỉ nộ của con người không điều tiết được th́ nó sẽ làm thương đến tạng, tạng bị thương th́ bệnh sẽ khởi lên ở Âm, khí thanh thấp thừa lúc thân thể bị hư để xâm tập vào th́ bệnh sẽ khởi lên ở phía dưới, khi khí phong vũ thừa lúc thân thể bị hư để xâm tập vào th́ bệnh sẽ khởi lên ở phía trên, đó là 3 bộ vị để tà tấn công vậy[7]. Đến như tà khí tấn công vào để rồi từ đó mà tràn ngập, biến hóa thành những chứng trạng khác nhau th́ không biết bao nhiêu mà kể”[8].
Hoàng Đế hỏi: "Ta vẫn chưa rơ ràng về vấn đề biến hóa đa dạng của các chứng bệnh, v́ thế ta muốn hỏi thầy là người hiểu biết và mong được nghe rốt ráo về đạo ấy”[9].
Kỳ Bá đáp : "Khí phong vũ, hàn nhiệt, nếu không phải là thân thể bị hư nhược, th́ nó không thể tự ḿnh làm thương đến con người được[10]. Nếu có người nào đó đột nhiên bị tặc phong, bạo vũ (gió táp, mưa sa) mà cũng không bị bệnh, đó là do thân thể người ấy không hư nhược, v́ thế mà 1 ḿnh tà khí không thể gây bệnh được[11]. Đây muốn nói rằng, phải do phong khí đóng vai hư tà rồi gặp thân người đang bị hư nhược, cả hai loại hư gặp gỡ nhau, bấy giờ hư tà của phong mới nhập vào thân thể để gây bệnh được[12]. Nếu con người thân thể tráng kiện và thời lệnh chính thường, đó gọi là cả hai loại thực gặp gỡ nhau, một số người có da thịt rắn chắc tà khí không gây bệnh được[13]. Phàm trường hợp gọi là trúng bởi hư tà, do bởi Thiên thời và h́nh thân, cả hai hợp nhau bởi hư tà của h́nh thân và thực tà của Thiên thời, bấy giờ mới sinh ra những chứng bệnh nặng[14]. Tà khí xâm nhập vào thân thể, nó có những bộ vị nhất định của nó, tùy theo nơi nó đến ở mà có tên gọi riêng, phân làm thượng hạ, trong ngoài, phân làm tam bộ[15].
V́ thế, khí hư tà trúng vào người, nó bắt đầu ở nơi b́ phu, b́ phu bị lơi lỏng th́ tấu lư mở ra, tấu lư mở ra th́ tà khí sẽ đi từ lông và tóc nhập vào, khi nhập vào, nó sẽ đi vào ngày càng sâu, vào càng sâu sẽ làm cho lông và tóc dựng lên, lông và tóc dựng lên th́ ta sẽ cảm thấy ớn ớn lạnh, do đó mà b́ phu bị đau buốt[16]. Nếu tà khí này mà không đi ra th́ nó sẽ truyền vào để đến ở nơi lạc mạch, khi nó ở nơi lạc mạch, nó sẽ làm cho đau nhức nơi cơ nhục, nếu sự đau nhức lúc có lúc hết, đó là tà khí đi vào sâu hơn, kinh mạch sẽ thay cho lạc mạch để nhận lấy tà khí[17]. Nếu tà khí vẫn không ra đi th́ nó sẽ truyền vào để đến ở nơi kinh mạch, khi nó ở nơi kinh mạch, nó sẽ làm cho bị ớn lạnh và có lúc xảy ra kinh sợ[18].
Nếu tà khí vẫn không ra đi th́ nó sẽ truyền vào để đến ở nơi các du huyệt , khi nó ở nơi các du huyệt, nó sẽ làm cho kinh khí của lục kinh không c̣n thông với tứ chi nữa, như vậy các quan tiết của tứ chi bị đau nhức, cột sống ở thắt lưng bị cứng[19].
Nếu tà khí vẫn không ra đi th́ nó sẽ truyền vào để đến ở nơi mạch của Phục xung, khi nó ở nơi mạch của Phục Xung, nó sẽ làm cho tay chân bị nặng nề và thân ḿnh bị đau nhức[20].
Nếu tà khí vẫn chưa ra đi th́ nó sẽ truyền vào để đến ở nơi Trường Vị, khi nó ở nơi Trường Vị, nó sẽ làm cho bụng có nước, sôi lên và bụng trướng lên[20]. Nếu hàn nhiều th́ sẽ thành chứng sôi ruột, xôn tiết (tiêu chảy), ăn không tiêu, c̣n nếu nhiệt nhiều sẽ làm cho tiêu ra phân lỏng mà nát (màu trắng kiêm đỏ)[21].
Nếu tà khí vẫn chưa ra đi th́ nó sẽ truyền để đến ở nơi ngoài Trường rồi ở trong khoảng mộ và nguyên, lưu lại trong mạch[22]. Và nếu nó cứ măi lưu lại mà không ra đi, nó sẽ ngừng nghỉ lại để thành tích khí[23]. Nói tóm lại, nếu tà khí xâm nhập vào cơ thể, th́ hoặc là nó lưu lại và hiện rơ nơi tôn mạch, hoặc là nó lưu lại nơi mạch khí của các du huyệt, hoặc nó lưu lại nơi mạch của Phục Xung, hoặc nó lưu lại nơi đường cân của hai bên thăn thịt ở cột sống, hoặc nó lưu lại nơi các huyệt mộ và huyệt nguyên của Trường Vị, nó lên trên để nối với các đường cân khí ở nơi bụng ...[24] Tà khí xâm nhập và tràn ngập trong thân thể ở nhiều nơi thật khó mà kể cho hết”[25].
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe đầy đủ về những nguyên do ấy”[26].
Kỳ Bá đáp : "Khi tà khí lưu lại ở mạch khí của tôn lạc để thành tích khí, khối tích khí này sẽ chạy qua chạy lại, chạy lên chạy xuống, bởi v́ nó thuộc vào vùng tôn lạc của 2 cánh tay, thường là cạn và buông lơi nó không thể câu thúc khối tích khí này dừng lại, nó sẽ di chuyển và vận hành trong khoảng Trường Vị, nếu có nào th́ nó sẽ tràn thấm vào bên trong, dường như có tiếng nào chảy róc rách, nếu có hàn khí th́ sẽ làm trong bụng trướng măn và sôi lên như sấm, đau lan rộng ra, thường đau quặn như dao cắt[27].
Khi tà khí lưu lại ở kinh Dương minh, tích khí sẽ đóng quanh vùng rốn, khi nào ăn no th́ thấy nó ph́nh to ra, khi bụng đói th́ nó sẽ càng nhỏ lại[28].
Khi tà khí lưu lại ở vùng hoăn cân, nó giống với tích khí của kinh Dương minh, khi ăn no th́ sẽ bị đau, khi nào đói th́ sẽ dễ chịu hơn[29].
Khi tà khí lưu lại ở mạch khí của mộ và nguyên của Trường Vị, nó sẽ làm đau ra đến bên ngoài của vùng tông cân, khi nào ăn no th́ dễ chịu hơn, khi nào đói bụng th́ sẽ đau[30].
Khi tà khí lưu lại ở mạch khí của Phục Xung, nếu chúng ta dùng tay đè lên vùng bụng, ta cảm thấy như có động dưới tay, khi rời tay ra th́ sẽ có luồng nhiệt khí đi xuống dưới 2 bên đùi, giống như luồng nước sôi nóng[31].
Nếu tà khí lưu lại ở mạch khí của cân khí 2 bên thăn thịt kinh Bàng quang, và ở bên sau của Trường Vị, lúc đói sẽ thấy được tích khí hiện ra, lúc no th́ tích khí không hiện ra, dùng tay đè lên cũng không thấy được[32].
Nếu tà khí lưu lại ở mạch khí của các du huyệt th́ sẽ làm cho mạch đạo bế tắc không thông, tân dịch sẽ không c̣n phân bố xuống, các không khiếu bị khô và ủng tắc[33].
Trên đây là những con đường mà tà khí đi từ ngoài nhập vào trong, đi từ trên xuống dưới”[34].
Hoàng Đế hỏi: "Quá tŕnh bắt đầu sinh ra và đă thành của tích khí xảy ra như thế nào?”[35]
Kỳ Bá đáp : "Quá tŕnh sinh ra tích khí là khi nào bị phải Hàn khí mới sinh ra, và bị quyết do hàn, khí quyết mới nghịch lên trên mới thành ra tích khí”[36].
Hoàng Đế hỏi: "Quá tŕnh h́nh thành tích khí như thế nào ?”[37].
Kỳ Bá đáp : "Hàn khí quyết nghịch ở dưới sinh ra chứng đau ở chân và vận động thất thường, từ đó sinh ra chứng cẳng chân bị lạnh, cẳng chân bị lạnh sẽ làm cho huyết mạch bị ngưng trệ, huyết mạch bị ngưng trệ th́ Hàn khí sẽ từ dưới để lên trên để nhập vào vùng bụng làm cho bụng bị đầy trướng, vùng bụng bị đầy trướng sẽ làm cho chất bọt của trấp bị bức tụ lại mà không tán ra được, lâu ngày thành ra tích khí[38].
Hoặc có khi đột nhiên do ăn uống quá nhiều, quá bạo làm cho Trường Vị bị đầy hoặc do sự thức ngủ bất thường không tiết độ, hoặc do dùng sức quá nhiều, tất cả sẽ làm cho lạc mạch bị thương[39]. Nếu Dương lạc bị thương, th́ huyết sẽ tràn ngập ra ngoài, huyết tràn ngập ra ngoài sẽ làm cho chảy máu cam máu mũi[40]; nếu Âm lạc bị thương, th́ huyết sẽ tràn ngập vào bên trong, tràn ngập vào bên trong th́ sẽ bị tiêu ra máu[41]. Nếu lạc mạch của Trường Vị thương th́ huyết sẽ tràn ngập ra khỏi Trường Vị, bên ngoài Trường Vị đang có hàn khí th́ chất bọt của trấp và huyết cùng đánh nhau, do đó chúng bị dính vào nhau, tụ lại mà không tán ra được để rồi trở thành tích khí[42].
Hoặc có khi đột nhiên bị tấn công bởi hàn khí bên ngoài, và nếu bên trong lại bị nội thương bởi lo buồn và tức giận, nó sẽ làm cho khí bị nghịch lên trên, khí bị nghịch lên trên sẽ làm cho con đường vận hành của mạch khí của lục kinh Thủ và Túc không thông, khí ấm không vận hành, huyết bị ngưng tụ, ứ kết lại ở bên trong, không thể tán ra được, tân dịch bị rít trệ và không thể thấm đến toàn thân, đọng lại lâu ngày không vận hành được, thế là tích khí h́nh thành vậy”[43].
Hoàng Đế hỏi: "Bệnh sinh ra ở vùng Âm thế nào ?”[44].
Kỳ Bá đáp : "Ưu và tư th́ làm thương đến Tâm[45]; Bị lạnh ngoài h́nh thể lại ăn thức ăn lạnh bên trong sẽ làm thương đến Phế[46]; Phẫn nộ làm thương đến Can[47]; Sau khi say rượu rồi làm chuyện trai gái, hoặc khi ra mồ hôi mà đứng trước gió sẽ làm thương đến Tỳ[48]; Dùng sức quá độ, hoặc sau khi làm chuyện trai gái, hoặc khi ra mồ hôi mà tắm sẽ làm thương đến Thận[49]. Đó là 3 vùng thân thể nội ngoại bị sinh ra bệnh vậy”[50].
Hoàng Đế hỏi: "Đúng vậy ! Phép trị phải thế nào ?”[51].
Kỳ Bá đáp: "Chỉ cần quan sát được nơi đau nhức, nhắm biết được huyệt vị ứng lên thuộc bộ vị thuộc biểu lư như thế nào, biết được khí hữu dư hay bất túc, đáng bổ th́ châm bổ, đáng tả th́ châm tả, đừng để nghịch lại với Thiên thời, đó là phép điều trị thích đáng nhất”[52].
THIÊN 67: HÀNH CHÂM
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá: " Ta đă nghe thầy giảng về phép châm cửu châm, và ta đă áp dụng để chữa bệnh cho trăm ho, nhưng huyết khí của trăm họ không giống nhau về thịnh suy, cũng không giống nhau về thể chất: Có những người mà thán khí dễ bị kích động, vừa mới châm vào th́ khí của người bệnh đă có phản ứng, có những người mà vừa châm vào th́ khí phản ứng xảy ra đồng thời, có những người mà khi rút kim ra xong rồi th́ khí mới phản ứng 1 ḿnh, có những người phải châm nhiều lần th́ người bệnh mới biết phản ứng, có khi vừa phát châm th́ khí phản ứng bằng cách nghịch lại, có người châm được nhiều lần th́ bệnh càng nguy kịch thêm[1]. Tất cả 6 t́nh huống trên được biểu hiện với những phản ứng khác nhau, Ta mong được nghe về nguyên nhân nào đă gây ra những t́nh huống khác nhau ấy”[2].
Kỳ Bá đáp : "Những người thuộc dạng Trùng dương, thần khí của họ dễ bị kích động, khí của họ dễ bị phản ứng”[3].
Hoàng Đế hỏi: "Thế nào là người thuộc Trùng dương ?”[4].
Kỳ Bá đáp : "Người thuộc dạng Trùng dương t́nh cảm của họ phong phú như lửa cháy phừng phừng, tính khí của họ cao ngạo, lời nói thường rất nhanh, khi bước chân đi thường bước cao lên, khí của 2 tạng Tâm và Phế hữu dư[5]. Sự vận hành của Dương khí trơn tru và sung thịnh và mở rộng ra bốn bề, do đó mà thần của họ dễ bị dễ bị kích động, và khí lại phản ứng sớm hơn”[6].
Hoàng Đế hỏi: " Có những người thuộc dạng Trùng dương, nhưng thần khí lại không phản ứng nhanh trước, là tại sao ?”[7].
Kỳ Bá đáp : "Đó chính v́ dạng người Trùng dương này mang nhiều Âm khí bên trong”[8].
Hoàng Đế hỏi: "Lấy ǵ để biết được người này mang nhiều âm khí ?”[9].
Kỳ Bá đáp : "Bởi v́ người thuộc dạng đa Dương, tính của họ là thường vui vẻ, c̣n người thuộc dạng đa âm dễ nổi giận, nhiều lần nổi giận nhưng họ lại cũng dễ bớt giận để bỏ qua đó là loại người thuộc trong Dương có Âm, v́ thế mới gọi họ là có ít nhiều Âm trong Dương[10]. Sự vận hành, ly hợp giữa Âm và Dương trong người họ không chính thường, v́ thế thần khí của họ không thể phản ứng nhanh, sớm được”[11].
Hoàng Đế hỏi: "Có những người khi châm kim xuống th́ khí của họ phản ứng ngay, đồng thời với nhau, tại sao thế ?”[12].
Kỳ Bá đáp : "Những người này khí Âm Dương của họ được ḥa điệu, huyết khí của họ vận hành nhu nhuận, trơn tru, v́ thế sau khi châm kim xuống th́ khí xuất ra phản ứng ngay, nhanh và đồng thời với nhau vậy”[13].
Hoàng Đế hỏi: "Có những người khi đă rút kim ra rồi, khí vẫn c̣n phản ứng 1 ḿnh, khí nào đă khiến như thế ?”[14].
Kỳ Bá đáp : "Những người này, Âm khí nhiều mà Dương khí ít, Âm khí thuộc trầm, nhân v́ Âm khí thịnh làm cho Dương khí vốn phù phải tàng ẩn vào trong, v́ thế khi rút kim ra rồi, khí mới theo sau đó, để phản ứng 1 ḿnh”[15].
Hoàng Đế hỏi: "Có những người châm nhiều lần mới cảm thấy có phản ứng, khí nào đă khiến nên như thế ?”[16].
Kỳ Bá đáp : "Những người này Âm nhiều mà Dương ít, khí của họ trầm không nên nó khó xảy ra phản ứng, v́ thế phải châm nhiều lần mới biết có phản ứng”[17].
Hoàng Đế hỏi: "Có những người châm kim vào th́ khí bị nghịch, khí nào khiến nên như thế ?”[18].
Kỳ Bá đáp : "Những trường hợp châm vào th́ khí bị nghịch và càng châm nhiều lần th́ bệnh càng nặng thêm, đó không phải là do ở khí Âm Dương của người bệnh, cũng không phải do cái thể phù trầm của khí, Đây chính là do lỗi của những người thầy thuốc vụng về làm nên, và cũng là do những sai lầm về kỹ thuật của những người thầy thuốc vụng về, không quan hệ ǵ đến h́nh chất và khí Âm Dương của người bệnh”[19].
THIÊN 68: THƯỢNG CÁCH
Hoàng Đế hỏi: "Do khí bị uất mà thành chứng Thượng cách, khi ăn uống vào th́ phải ói ra ngay, chứng bệnh này ta đă biết rồi[1]. Giun th́ gây ra chứng Hạ cách - Chứng Hạ cách có nghĩa là khi ăn vào khoảng tṛn 1 chu kỳ ngày và đêm mới ói ra[2]. Đối với chứng này, ta vẫn chưa hiểu như thế nào cả, ta mong được nghe thầy giải thích về việc này”[3].
Kỳ Bá đáp : "Những người mà cuộc sống về vui giận không thoải mái, việc ăn uống không điều độ, giữ ấm lạnh không đúng với thời, như vậy sẽ làm tổn thương đến Vị khí, và chất hàn trấp sẽ chảy xuống đến Đại và Tiểu trường[4]. Khi hàn trấp chảy xuống đến Đại và Tiểu trường sẽ làm cho giun bị lạnh, giun bị lạnh chúng sẽ tích tụ lại để cố thủ ở vùng Hạ hoăn, làm cho khí của Trường Vị bị đầy, vệ khí vùng đó sẽ không c̣n vận hành mở rộng được nữa, tà khí sẽ chiếm chỗ để ở tại đó[5]. Mỗi lần người ta ăn uống vào th́ giun sẽ theo lên để ăn, khi giun theo lên trên để ăn th́ vùng Hạ hoăn sẽ bị hư, hạ hoăn bị hư th́ tà khí sẽ thắng, lưu lại đó để thành tích tụ. nhân v́ tích tụ bị lưu lại, nó sẽ gây thành chứng nội ung kết thành rồi th́ vùng Hạ hoăn bị trở ngại, bất lợi[6]. Vết ung ở trong Hạ hoăn khiến cho sự đau đớn thấu suốt trong sâu, vết ung ở ngoài Hạ hoăn th́ khí của nó phát tác bên ngoài làm cho sự đau đớn nổi ra phía ngoài, da vùng ung bị nhiệt”[7].
Hoàng Đế hỏi: "Phép trị phải như thế nào ?”[8].
Kỳ Bá đáp : "Ấn nhẹ trên vết ung, xét được hướng đi của ung khí, trước hết châm nhẹ bên cạnh của bộ vị vết ung, dần dần xê vào trong th́ châm sâu hơn, sau đó lại châm trở lại như lần trước, không được châm quá 3 lần, nên xét rơ tà khí trong t́nh trạng trầm hay phù để mà châm sâu hay cạn[9]. Mỗi lần châm xong, nên áp dụng phương pháp chườm hơi nóng lên vết châm nhằm mục đích làm cho hơi nóng nhập vào bên trong, nhờ đó mà tà khí ngày giảm dần, vết ung lớn sẽ ngày giảm và vỡ ra, lành lặn[10]. Phải phối hợp các phép trị liệu và điều dưỡng, phải tôn trọng những điều cấm kỵ, nhằm loại trừ được tà độc bên trong[11]. Cuộc sống phải điềm đạm, không làm điều trái với thiên nhiên, có vậy th́ khí trong thân thể mới vận hành điều ḥa, sau đó cho dùng các loại dược vị có vị mặn và đắng để làm tiêu tán vết ung, ung độc sẽ theo con đường tiêu hóa của cốc khí để đại tiện ra ngoài vậy”[12].
THIÊN 69: ƯU KHUỂ VÔ NGÔN
Hoàng Đế hỏi Thiếu sư: "Con người mỗi khi có việc lo sợ và nổi giận 1 cách đột ngột, tiếng nói sẽ bị mất âm thanh, đó là do con đường khí đạo nào bị tắc nghẽn ? Hay là khí nào bị ngưng vận hành ? Khiến cho âm thanh không c̣n có thể phát ra được nữa ? Ta mong được nghe giải thích về nguyên nhân đă gây nên như thế ?”[1].
Thiếu sư đáp: “Yết hầu là con đường của thủy cốc, hầu lung là con đường lên xuống của khí, hội yếm là của âm thanh, môi và miệng là cánh cửa của âm thanh, lưỡi là bộ máy của âm thanh, lưỡi gà là quan ải của âm thanh, kháng tảng là ranh giới nơi để cho khí ra vào, xương cuống lưỡi là nơi để thần khí sai khiến làm cho lưỡi động và phát ra âm thanh[2]. V́ thế nếu người nào mà hốc mũi chảy nước mũi ra không ngừng, đó là do kháng tảng không mở ra, vùng ranh giới của khí phận bị trở ngại[3]. Nếu hội yếm nhỏ mà mỏng, nó sẽ phát ra khí được nhanh, sự mở đóng được thuận lợi, con đường xuất ra khí tạo ra âm thanh cũng dễ dàng[4]. Nếu hội yếm to mà dày th́ sự mở đóng khó khăn, con đường xuất khí ra bị tŕ trệ, do đó mà sẽ nói cà lăm[5]. Trường hợp mà 1 người nào đó bị mất tiếng nói 1 cách đột ngột đó là do hàn khí ở khách tại hội yếm, làm cho âm thanh không thể từ hội yếm để phát ra âm thanh, cho dù có phát ra được âm thanh th́ âm thanh đó cũng không thể thành ngôn ngữ 1 cách mạch lạc b́nh thường được, ngay nơi cánh cửa của sự mở đóng, nó đă mất đi tác dụng, v́ thế tiếng nói sẽ mất đi âm thanh”[6].
Hoàng Đế hỏi: "Phép châm trị bệnh này phải thế nào ?”[7].
Kỳ Bá đáp : "Mạch khí của kinh túc Thiếu âm (Thận) đi từ chân lên trên để buộc vào cuống lưỡi, liên lạc với hoành cốt (xương cuống lưỡi) và chấm dứt ở hội yếm[8]. Phép châm trị là phải châm tả cả 2 kinh Thận, mạch Nhậm và huyết mạch, như vậy mới bài trừ được trọc khí (ngoại cảm, hàn tà)[9]. Mạch của hội yếm lên trên liên hệ với Nhậm mạch, v́ thế ta thủ huyệt Thiên Đột, sẽ khôi phục lại khí ở hội yếm để phát ra âm thanh trở lại”[10].
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 16 of 20: Đă gửi: 01 April 2005 lúc 8:00am | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 70: HÀN NHIỆT
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá: "Chứng hàn nhiệt lỗi (loa) lịch, thường sinh ra ở vùng cổ và nách, đây là do khí ǵ đă sinh ra ?”[1].
Kỳ Bá đáp : "Đây là do độc khí của chứng thử lũ hàn nhiệt lưu lại trong mạch rồi không đi nữa, gây ra”[2].
Hoàng Đế hỏi: "Cách trị như thế nào ?”[3].
Kỳ Bá đáp : "Cái gốc của chứng bệnh này đều do ở nội tạng[4]. Ngọn của nó lên trên để xuất ra trong khoảng vùng cổ và nách, trường hợp nếu độc khí c̣n nổi lên ở kinh mạch mà vẫn chưa đi sâu vào vùng cơ nhục để hóa thành máu và mủ, trường hợp này dễ chữa”[5].
Hoàng Đế hỏi: "Phép trị liệu phải như thế nào ?”[6].
Kỳ Bá đáp : "Xin đi từ gốc để dần lên đến ngọn, trên con đường này ta làm thế nào để cho tà độc giảm dần, dừng lại sự phát tác của hàn nhiệt, nên thẩm xét con đường đi của tà độc trên kinh mạch nào, để từ đó chọn huyệt châm trị[7]. Nên áp dụng phương pháp bổ tả bằng cách châm kim vào chậm, hoặc rút kim ra chậm nhằm xua đuổi tà độc đang uẩn súc bên trong nội tạng, nếu như những vết ấy nhỏ như hạt lúa mạch, ta châm 1 lần là có kết quả, châm 3 lần là khỏi bệnh”[8].
Hoàng Đế hỏi: "Làm thế nào để đoán được sự sống chết nặng hay nhẹ của chứng bệnh ?”[9].
Kỳ Bá đáp : "Ta lật mí mắt lên để nh́n xem bên trong, nếu bên trong mắt có những mạch máu đỏ từ trên xuống dưới xuyên qua đồng tử đó là t́nh huống nguy hiểm[10]. Nếu chỉ có 1 đường mạch máu th́ 1 năm sau sẽ chết[11]; Nếu có 1 đường rưỡi mạch máu th́ 1 năm rưỡi sau sẽ chết[12]; Nếu có 2 đường mạch máu th́ 2 năm sau sẽ chết[13]; Nếu có 3 đường mạch máu th́ 3 năm sau sẽ chết[14]; C̣n như thấy có đường mạch máu mà không xuyên qua đồng tử th́ có thể c̣n trị được”[15].
THIÊN 71: TÀ KHÁCH
Hoàng Đế hỏi Bá Cao: "Ôi ! Tà khí ở khách nơi con người, có khi làm cho mắt không nhắm lại được, không nằm được chỉ muốn ra ngoài, khí ǵ đă gây nên như thế ?”[1].
Bá Cao đáp : “Ngũ cốc nhập vào Vị, chất bă, tân dịch, và tông khí đều đi theo đúng 3 con đường của ḿnh[2]. Do đó, ta biết tông khí tích lại trong ngực, xuất ra ở cổ họng nhằm quán thông Tâm mạch để rồi làm vận hành con đường hô hấp[3]. Doanh khí th́ đưa tân dịch thấm chảy ra để rót vào mạch, hóa thành huyết, nhằm làm tươi thắm cho tứ chi, bên trong nó rót vào lục phủ ngũ tạng, vận hành khắp chu thân, ứng được với con số lậu thủy bách khắc[4]. Vệ khí xuất ra từ khí nhanh lẹ, hung hăn của thủy cốc, trước hết vận hành trong khoảng b́ phu, phận nhục và tứ chi, vận hành 1 cách không ngừng nghỉ[5]. Ban ngày nó vận hành ở Dương phận, ban đêm vận hành ở Âm phận, thường đi từ vùng khí của Túc Thiếu âm Thận, sau đó vận hành đến ngũ tạng lục phủ[6]. Nay nếu tà khí quyết nghịch để ở khách tại ngũ tạng lục phủ, sẽ làm cho vệ khí chỉ có thể bảo vệ bên ngoài, và chỉ vận hành được ở Dương phận không nhập được vào Âm phận, nhân v́ vệ khí chỉ vận hành được ở Dương, cho nên Dương khí bị thịnh, khi mà Dương khí bị thịnh sẽ làm cho mạch Dương Kiểu bị sung măn, mà không nhập vào được Âm phận, Âm bị hư, làm cho mắt không nhắm lại được”[7].
Hoàng Đế nói: "Đúng vậy ! Phép trị phải thế nào ?”[8].
Bá Cao đáp : “Phép trị phải bổ phần Âm bất túc, phải tả phần Dương hữu dư, điều ḥa khí hư và thực, làm thông sướng được mạch đạo, đuổi được tà khí[9]. Nên uống 1 tễ Bán Hạ Thang, khi nào Âm Dương được thông th́ người ta sẽ ngủ được an giấc ngay”[10].
Hoàng Đế nói: "Đúng vậy ! Đây gọi là phương pháp khai thông ng̣i nào đang bị ủng tắc, làm cho kinh mạch đại thông, làm cho Âm Dương điều ḥa ổn định, Ta mong được nghe về vai tṛ của bài Bán Hạ Thang”[11].
Bá Cao đáp : “Phép dùng bài Bán Bạ Thang này là: phải lấy 8 thăng nước từ nguồn nước ngoài ngàn dặm, chứa trong 1 dụng cụ bằng sành, rồi quậy lên đến vạn lần, lóng lấy nước trong 5 thăng, dùng củi bằng cây lau sậy để nấu nước, đợi sôi rồi cho vào 1 thăng gạo nếp, xong dùng 5 hợp Bán Hạ cho vào, sắc bằng lửa nhỏ, đến chừng nào c̣n khoảng 1 thăng rưỡi, bỏ bă, uống 1 ly nhỏ nước cốt, mỗi ngày uống 3 lần, hoặc dựa vào bệnh t́nh, nếu nặng hơn, nhắm chừng độ thích ứng để uống[12]. V́ thế, nếu bệnh mới phát, chỉ cần uống xong, úp ly vào chỗ cũ (vừa uống xong) th́ người bệnh sẽ nằm xuống ngủ, hoặc mồ hôi vừa ra th́ khỏi bệnh[13]. Nếu bệnh đă lâu, chỉ cần uống xong 3 tễ là khỏi bệnh”[14].
Hoàng Đế hỏi Bá Cao: "Ta mong được nghe về tứ chi, và bách tiết của con người ứng với Thiên Địa như thế nào ?”[15].
Bá Cao đáp : “Trời tṛn, Đất vuông, ứng với đầu người tṛn và chân người vuông[16]. Trời có mặt trăng, con người có đôi mắt[17]. Đất có cửu châu, con người có cửu khiếu[18]. Trời có mưa gió, con người có vui giận[19]. Trời có sấm điện, con người có âm thanh[20]. Trời có tứ thời, con người có tứ chi[21]. Trời có ngũ âm, con người có ngũ tạng[22]. Trời có lục luật, con người có lục phủ[23]. Trời có mùa đông hạ, con người có khí hàn nhiệt[24]. Trời có Thập nhật (can), con người có thập chỉ (ngón tay)[25]. Đất có 12 Địa chi, con người có 10 ngón chân, có Dương vật và dịch hoàn để ứng, con gái không có 2 vật (dương vật và ḥn dái) nhưng có khả năng mang thai[26]. Trời có Âm Dương, con người có vợ chồng[27]. Trời có 365 ngày, con người có 360 (365) cốt tiết[28]. Đất có núi cao, con người có vai và gối[29]. Đất có hang sâu, con người có nách và kheo chân[30]. Đất có 12 kinh thủy, con người có 12 kinh mạch[31]. Đất có mạch suối dưới ḷng đất, con người có vệ khí[32]. Đất có cỏ mọc khắp nơi, con người có lông hào và lông mao khắp thân ḿnh[33]. Trời có ngày đêm, con người có ngủ thức[34]. Trời có các vị sao, con người có 2 hàm răng[35]. Đất có núi nhỏ, con người có cốt tiết nhỏ[36]. Đất có núi và đá, con người có xương gồ lên cao[37]. Đất có cây rừng, con người có cân mạch[38]. Đất có nơi để người ta tụ họp lại thành ấp, con người có những bắp thịt gồ lên[39]. Tuế (năm) có 12 nguyệt, con người có 12 tiết[40]. Đất có những nơi mà tứ thời không sinh ra cỏ, con người có những người không có con[41]. Đó là sự tương ứng giữa Trời Đất và con người”[42].
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá: "Ta mong được nghe giảng về những phép tắc về những thao tác trong khi châm, về nguyên lư trong việc châm kim vào thân người, về ư nghĩa việc bổ tả, nghênh tùy, về thao tác căng da để làm khai tấu lư, tất cả những vấn đề đó, phải hiểu như thế nào ?[43]. Đồng thời con đường khúc chiết, quanh co, xuất nhập của mạch khí, đến nơi nào th́ xuất ra ? Đến nơi nào th́ dừng lại ? Đến nơi nào th́ chậm lại ? Đến nơi nào th́ nhanh lên ? Đến nơi nào th́ nhập vào ?[44]. Và ngay cả các du huyệt thuộc lục phủ rót vào toàn thân, ta mong được nghe tường tận về những vấn đề trên”[45].
Kỳ Bá đáp : "Những vấn đề mà bệ hạ hỏi, đă bao gồm cả đạo của châm trị rồi !”[46].
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe cho rơ”[47].
Kỳ Bá đáp : "Mạch của thủ Thái âm, xuất ra từ đầu ngón tay cái, quay vào bên trong, đi dọc theo lằn biên của thịt trắng, chạy đến phía sau xương bản tiết là huyệt Thái Uyên, lưu lại tại đây làm động ra ngoài da, nó lại quay ra bên ngoài, lên đến phía dưới xương bản tiết, xong lại quay vào trong, hội với các mạch âm lạc tại vùng Ngư tế, nơi đây vài mạch đạo hợp lại và cùng rót chảy đi, khí của chúng rất hoạt lợi, bắt đầu vận hành ngầm bên dưới xương của vùng Ngư, nó lại quay ra ngoài, xuất ra ở bộ Thốn khẩu để theo đường kinh vận hành lên (Kinh Cừ) đến mép trong cánh chỏ, nhập vào bên dưới đường gân lớn (Xích Trạch), lại quay trở vào trong, lên trên vận hành đến vùng Âm của cánh tay trên, nhập vào dưới nách, lại quay vào trong, chạy đến Phế; đây là con đường thuận hành của kinh thủ Thái âm Phế, từ Phế đến ngón tay và cũng là con đường nghịch hành khúc chiết của kinh này đi từ ngón tay đến Phế[48].
Mạch của thủ Tâm chủ, xuất ra từ đầu ngón tay giữa (Trung Xung) quay vào trong, đi dọc theo mép trong của ngón giữa rồi đi lên trên, lưu lại ở giữa ḷng bàn tay (Lao Cung), lại đi ngầm giữa 2 xương, quay ra ngoài, xuất ra ở giữa 2 đường gân, nơi khoảng giao nhau giữa nhục và cốt (Đại Lăng), khí của nó hoạt lợi, lên trên 2 thốn, quay ra ngoài, xuất ra, vận hành ngay giữa 2 đường gân (Gián Sứ), lên trên đến mép trong của cánh chỏ, nhập vào phía dưới đường gân nhỏ, lưu lại nơi giao hội của 2 đầu xương (Khúc Trạch), sau đó lên trên nhập vào trong vùng ngực, bên trong liên lạc với mạch của Tâm”[49].
Hoàng Đế hỏi: "Mạch của thủ Thiếu âm riêng ḿnh không có huyệt Du, tại sao thế ?”[50].
Kỳ Bá đáp : "Mạch Thiếu âm là mạch của Tâm[51]. Tâm là đại chúa của ngũ tạng lục phủ, là chỗ ở của tinh và thần[52]. Tạng của Tâm rất kiên cố, tà khí không thể đến ở được trong ấy, nếu tà khí có thể vào ở được nơi ấy th́ Tâm bị thương, Tâm bị thương th́ thần sẽ ra đi, thần ra đi th́ chết[53]. Cho nên khi nói rằng tà khí ở tại Tâm, đó là tà khí ở tại bào lạc của Tâm[54]. Bào lạc là mạch của Tâm chủ, cho nên riêng Tâm 1 ḿnh không có huyệt Du”[55].
Hoàng Đế hỏi: "Nếu nói rằng mạch Thiếu âm riêng ḿnh không có huyệt Du, vậy nó không bị bệnh hay sao ?”[56].
Kỳ Bá đáp : "Nếu có bệnh th́ bệnh ở ngoại kinh, chứ tạng th́ không bị bệnh, v́ thế nếu có bệnh ở ngoại kinh th́ riêng thủ huyệt ở kinh của nó nằm ở đầu xương nhọn thuộc dưới của ḷng bàn tay (huyệt Thần Môn), phần mạch c̣n lại xuất nhập, khúc chiết, sự vận hành nhanh hay chậm, sẽ như sự vận hành của Thủ Thiếu âm Tâm chủ[57]. V́ thế huyệt Thần Môn được xem như du huyệt của kinh này[58]. Trong lúc có bệnh nên căn cứ vào sự hư thực của mạch khí, vào sự nhanh hay chậm của mạch khí để thủ huyệt này trong việc điều trị, nói rơ hơn, nếu tà khí kháng thịnh th́ dùng phép tả, nếu chính khí suy, ta dùng phép bổ[59]. Được vậy, tà khí sẽ bị trừ đi, chân khí sẽ được vững vàng hơn, đây gọi là ta đă dựa vào sự thuận tự của Trời (thể hiện qua kinh mạch) vậy”[60].
Hoàng Đế hỏi: "Phép châm có bổ tả nghênh tùy, như thế nào ?”[61].
Kỳ Bá đáp : "Trước hết, phải biết rơ về gốc và ngọn của 12 kinh mạch, biết rơ sự hàn nhiệt ở b́ phu, rơ sự thịnh suy, hoạt sắc của mạch khí[62]. Nếu mạch hoạt mà thịnh, đó là bệnh ngày càng nặng thêm, nếu mạch hư mà tế, đó là chính khí ngày suy hơn, bệnh tuy kéo dài nhưng vẫn duy tŕ được sự sống[63]. Nếu mạch đại mà sắc, đó là bệnh thuộc thống, tư[64]. Nếu bệnh mà ngoài và trong, biểu và lư đều suy kiệt, đây là bệnh khó chữa khỏi, không nên dùng phép châm cứu[65]. Nếu vùng ngực bụng và tứ chi vẫn có nhiệt, đó là bệnh hăy c̣n, nếu vùng này mà nhiệt đă thoái, đó là bệnh cũng khỏi[66]. Chúng ta c̣n phải xét cho rơ vùng da của xích (vùng da từ cánh chỏ đến cổ tay), đồng thời xét rơ sự mềm hay cơ nhục, xét đến mạch đại, tiểu, hoạt hay sắc, phân biệt cho được t́nh trạng hàn ôn hay táo thấp[67]. Ngoài ra, ta c̣n phải xét đến ngũ sắc ở mắt nhằm biết được t́nh huống ở ngũ tạng, để mà quyết đoán việc sống chết[68]. Phải thấy được những đường huyết lạc, xét được màu sắc của b́ phu, nhằm biết được các chứng hàn nhiệt, thống tư”[69].
Hoàng Đế hỏi: "Vấn đề thủ pháp của việc bổ tả, nghênh tùy này, ta chưa hiểu rơ ư nghĩa của nó thế nào cả ?”[70].
Kỳ Bá đáp : "Cái Đạo nguyên tắc của thủ pháp châm thích, đ̣i hỏi người thầy phải có thái độ đoan chính, có 1 tâm t́nh an tĩnh[71]. Trước hết phải biết được bệnh t́nh hư hay thực, để rồi mới áp dụng phương pháp bổ tả nhanh hay chậm[72]. Tay trái ta phải giữ cho kỹ vùng xương nào đó (tức vùng phải châm), tay phải ḍ theo huyệt vị trên đường kinh, khi châm vào ta không nên mạnh tay quá đề pḥng người bệnh bị căng thẳng về phản ứng, bắp thịt bị co lại gây hậu quả xấu[73]. Phương pháp châm tả, phải châm kim thẳng, phép bổ phải châm cạn, làm thế nào để cho vết châm trên da được kín lại, ta c̣n phải dùng phép phụ trợ để dẫn được khí, khiến cho tà khí không thể tràn vào trong sâu, chân khí được ở yên và vận hành 1 cách b́nh thường”[74].
Hoàng Đế hỏi: "Phương pháp gơ, vỗ vào da để khai phá tấu lư, như thế nào ?”[75].
Kỳ Bá đáp : "Dựa vào vùng phận nhục đang có bệnh biến, trước hết dùng tay trái gơ vào vùng b́ phu, tay mặt châm nhẹ và chậm, ngay thẳng, làm cho thần kinh của người bệnh an tĩnh, không bị phân tán và tà khí cũng đồng thời bị đuổi đi”[76].
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá: "Con người có cái gọi là bát hư, mỗi cái như vậy được biểu hiện như thế nào ?”[77].
Kỳ Bá đáp: "Mỗi cái như vậy biểu hiện cho mỗi tạng”[78].
Hoàng Đế hỏi: " Biểu hiện như thế nào ?”[79].
Kỳ Bá đáp : "Khi Tâm và Phế có tà khí th́ nó sẽ lưu lại nơi 2 cánh chỏ[80]; Khi Can có tà khí, nó sẽ lưu lại nơi 2 bên nách[81]; Khi Tỳ có tà khí, nó sẽ lưu lại nơi 2 mấu chuyển lớn[82]; Khi Thận có tà khí, nó sẽ lưu lại ở 2 kheo chân[83]. Phàm tám loại gọi là bát hư này (2 cánh chỏ, 2 bên nách, 2 bên mấu chuyển lớn, 2 kheo chân) là nơi ở của các cơ quan, là nơi đi qua của chân khí, là nơi đi chơi của huyết lạc[84]. Do đó mà, dĩ nhiên, tà khí và ác huyết không có quyền đến ở và lưu lại các nơi đó, nếu như tà khí, ác huyết đến ở và lưu lại các nơi này chúng sẽ làm cho thương đến cân, lạc, cốt, tiết, cơ, quan, các nơi này sẽ không co duỗi được nữa, t́nh huống này sẽ sinh ra bệnh co giật “[85].
THIÊN 72: THÔNG THIÊN
Hoàng Đế hỏi Thiếu Sư: "Ta thường nghe nói về con người, có người thuộc Âm, có người thuộc Dương, Người như thế nào th́ thuộc Âm ? Người như thế nào thuộc Dương ?”[1].
Thiếu Sư đáp: “Trong khoảng Thiên Địa, bên trong lục hợp, tất cả không tách khỏi ngũ hành, con người cũng ứng theo đó, nhưng cũng không phải chỉ có 1 mẫu người Âm, 1 mẫu người Dương mà thôi, nó chỉ được nói 1 cách giản lược mà thôi, lời nói không thể diễn tả rơ rệt được”[2].
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe giảng 1 cách sơ lược về ư nghĩa của vấn đề con người Âm Dương ấy[3]. Các bậc hiền nhân, thánh nhân, nội tâm của họ có phải kiêm cả Âm Dương và có thể biểu hiện ra bằng hành vi hay không ?”[3].
Thiếu Sư đáp: “Nói chung, có những người thuộc Thái âm, có những người thuộc Thiếu âm, có những người thuộc Thái Dương, có những người thuộc Thiếu Dương, có những người thuộc Âm Dương ḥa b́nh, phàm tất cả 5 loại người này, h́nh thái của họ bất đồng, cân cốt và khí huyết cũng không giống nhau”[4].
Hoàng Đế hỏi: "Sự không giống nhau đó, ta có thể nghe giải thích được không ?”[5].
Thiếu sư đáp: “Những người thuộc Thái âm, tính t́nh của họ là tham lam mà bất nhân, bề ngoài có vẻ khiêm cung, chu đáo, nhưng bên trong chất chứa những điều âm hiểm, chỉ biết lấy về phần ḿnh là vui thích, mà rất ghét khi bị thua thiệt mất mát[6]. Tâm địa của họ như rất nhu ḥa, h́nh sắc không để lộ ra ngoài, có việc ǵ xảy ra họ không phản ứng và biểu lộ ư ḿnh kịp thời, động tác của họ thường biểu lộ chậm hơn người khác, đó chính là tâm tính, thái độ...) của những người thuộc Thái âm[7].
Những người thuộc Thiếu Âm, tính t́nh của họ là tham lam những điều nhỏ mọn, thường có ư hại người, mỗi khi thấy người khác có những tổn thất nào đó, họ thường tỏ vẻ vui mừng như đang được 1 cái ǵ đó; Họ thích làm thương tổn đến người khác, khi thấy người khác có chút ǵ vinh quang, họ thường tỏ ra nổi giận; Tính khí của họ tàn ác, vô ân; Đây chính là tâm tính, thái độ... của người thuộc Thiếu âm[8].
Những người thuộc Thái dương, tính t́nh của họ là không chú trọng, để ư lắm về chỗ ở của ḿnh, họ thích bàn chuyện đại sự, không có tài năng nhưng hay nói chuyện rỗng tuếch, chí hướng của họ thường khoe rộng ra khắp bốn phương, cử chỉ và hành động của họ không đếm xỉa đến lẽ phải trái, việc làm của họ th́ tầm thường nhưng lại rất tự tin, khi việc họ làm bị thất bại, nhưng họ không bao giờ hối hận; Đó là tâm tính, thái độ... của những người thuộc Thái Dương[9].
Những người thuộc Thiếu dương, tính t́nh của họ thường tỉ mỉ, cẩn thận tự cho là người có tài giỏi hơn người, nếu họ chỉ làm được 1 chức quan nhỏ nào đó, họ rất tự cao, tự đắc ư, họ có tài về ngoại giao, nhưng không thể làm những việc bên trong; Đó chính là tính t́nh, thái độ ... của những người thuộc Thiếu Dương[10].
Những người thuộc Âm Dương ḥa b́nh, tính t́nh của họ là có 1 nếp sống an tĩnh, họ không có những nỗi lo sợ vu vơ, họ không có những thái độ ham muốn vui mừng quá trớn, hành động của họ thường thuần tùng với quy luật sự vật, họ không tranh chấp kỳ kèo ǵ đến những ǵ có ích lợi cho họ, họ chỉ sống thuận với sự biến hóa của thời lệnh (khí hậu); Họ có thể có địa vị tôn qúy, nhưng thái độ rất khiêm tốn, Lời nói của họ là dùng đức để cảm hóa người khác chứ không dùng đến quyền bính, đó gọi là phương pháp xử lư sự việc tốt nhất[11].
Ngày xưa, người thầy thuốc khéo dùng kim châm và ngải cứu để trị bệnh, họ thường quan sát biết được 5 dạng người như nói trên để phân biệt ra mà trị liệu: Khi nào thịnh th́ dùng phép tả, khi nào hư th́ dùng phép bổ”[12].
Hoàng Đế hỏi: "Nguyên tắc trị liệu cho 5 loại h́nh thái người như trên thế nào ?”[13].
Thiếu Sư đáp: “Những người thuộc h́nh thái Thái âm, nhiều Âm mà không Dương, Âm huyết của họ trọc, vệ khí vận hành sắc trệ không trơn tru[14]. Âm và Dương không điều ḥa, cân khí hoăn, b́ phu dầy, đối với dạng người huyết trọc và b́ phu dầy như vậy, nếu không áp dụng phương pháp châm tả nhanh th́ không thể làm cho bệnh t́nh giảm nhẹ được[5].
Những người thuộc h́nh thái Thiếu âm, nhiều Âm mà ít Dương, Vị của họ nhỏ mà Trường Vị lại to công năng của lục phủ không điều ḥa[6]. Mạch khí của kinh Dương minh Vị kém trong lúc đó mạch khí của Thái dương nhiều (to), vậy nên thẩm xét 1 cách thận trọng trước khi tiến hành điều trị, nếu không, do ở khí kém không giữ được huyệt sẽ làm cho huyết dễ bị thoát, c̣n nguyên khí cũng dễ bị bại[7].
Những người thuộc h́nh thái Thái dương, nhiều Dương mà ít Âm, ta nên thận trọng trước khi điều trị, v́ Âm khí ít ta không nên làm cho thoát Âm, chỉ có thể châm tả Dương khí mà thôi, nhưng nếu Dương khí bị thoát nhiều lần sẽ đưa đến cuồng bệnh, và nếu Âm lẫn Dương đều bị thoát sẽ bị chết 1 cách đột ngột, hoặc sẽ bất tri nhân sự[8].
Những người thuộc h́nh thái Thiếu dương, nhiều Dương ít Âm, kinh mạch nhỏ nhưng lạc mạch lớn, huyết ở bên trong c̣n khí ở bên ngoài, trong khi điều trị phải làm sao làm cho Âm kinh được thực, và tả bớt khí của Dương lạc bên ngoài[9]; Nhưng nếu chỉ tả có lạc mạch, đó là ta đă cưỡng bức Dương khí hao tán, thoát tiết ra ngoài, như vậy là trung khí sẽ bất túc, bệnh khó có thể lành được[10].
Những người thuộc h́nh thái Âm Dương ḥa b́nh, khí của Âm và Dương được điều ḥa, huyết mạch cũng được điều ḥa[11]. Trong lúc trị liệu nên cẩn thận chẩn đoán sự biến hóa của Âm Dương, xét được sự thịnh suy của tà khí và chính khí, dáng điệu của người thầy phải thung dung, xét đoán được sự hữu dư và bất túc của khí huyết, nếu tà khí thịnh th́ nên dùng phép tả, nếu chính khí suy nên dùng phép bổ, nếu bệnh thuộc không thịnh không hư th́ dựa vào kinh đă bị bệnh mà chọn huyệt châm[12]. Phương pháp này gọi là điều ḥa Âm Dương, cũng là tiêu chuẩn để phân biệt được 5 dạng h́nh thái của con người trong việc trị liệu”[13].
Hoàng Đế hỏi: "Ôi ! Những người thuộc h́nh thái 5 loại khác nhau ấy, có khi chúng ta chưa bao giờ sống chung, hoặc quan hệ với họ, vậy khi gặp họ 1 cách th́nh ĺnh, ta không thể biết được hành vi hàng ngày của họ, ta làm sao phân biệt được họ thuộc dạng người nào ?”[14].
Thiếu Sư đáp: “Đa số người có những loại h́nh khác nhau, thường không biết, hoặc không giống với những người thuộc 5 loại h́nh thái Âm Dương như kể trên, nhất là đối với ngũ ngũ nhị thập ngũ nhân thuộc ngũ âm, ngũ hành, th́ 5 loại h́nh thuộc Âm Dương lại càng không thể so và giống nhau được[15]. Năm loại h́nh thái người thuộc Âm Dương lại càng không giống với quần chúng b́nh thường”[16].
Hoàng Đế hỏi: "Vậy làm cách nào để phân biệt được 5 loại h́nh thái của những người này ?”[17].
Thiếu Sư đáp: "Những người thuộc loại h́nh thái của Thiếu Âm, dáng người của họ có nước da đen xạm, ư niệm tư tưởng của họ bộc lộ như 1 người thấp kém, tầm thường, đôi mắt của họ thường nh́n xuống như thể là 1 người cao lớn phải nh́n xuống mới thấy được mọi vật, tuy họ không phải là người có tật gù lưng, nhưng gối và kheo chân của họ cong lại không đứng thẳng lên được; Đó chính là h́nh thái của người thuộc Thái âm vậy[18].
Những người thuộc h́nh thái của Thiếu âm, dáng bề ngoài của họ giống như thanh cao, nhưng lại có thái độ lén lút, lấm lét, ŕnh ṃ 1 cái ǵ, ḷng của họ thật âm hiểm, tặc hại 1 cách không lay chuyển, khi họ đứng th́ lúc nào cũng bộp chộp không yên, biểu lộ 1 tâm địa nham hiểm, lúc họ hành động th́ người họ khom xuống, chịu đựng sự trầm tư đầy phản trắc; Đó là h́nh thái của người thuộc Thiếu âm[19].
Những người thuộc loại h́nh thái của Thái dương, dáng điệu của họ rất kiêu căng, tự đắc, họ thường nẩy ngực, co bụng, và cũng thường co gối lại. Đó là h́nh thái của nghiên thuộc Thái dương[20].
Những người thuộc loại h́nh thái Thiếu dương, dáng đứng của họ thường nghểnh đầu và mặt lên, lúc đi, thân h́nh của họ thường lắc lư, 2 vai cũng như 2 cánh chỏ của họ thường hướng ra phía sau lưng; Đó là h́nh thái của người thuộc Thiếu dương[21].
Những người thuộc loại h́nh thái Âm Dương ḥa b́nh, dáng điệu của họ lúc nào cũng ung dung, tự tại, lúc nào cũng sẵn sàng thích ứng với hoàn cảnh, nét mặt lúc nào cũng có vẻ nghiêm nghị, đứng đắn, tươi vui, đôi mắt biểu lộ cái nh́n hiền lành, dịu dàng, cử chỉ và hành động không bộp chộp mà phân minh và đứng đắn, mọi người gọi họ là bậc quân tử; Đó là h́nh thái của người thuộc Âm Dương ḥa b́nh”[22].
THIÊN 73: QUAN NĂNG
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá: "Ta đă nghe Thầy nói về vai tṛ của cửu châm, nghe đă nhiều rồi, sự phong phú của nó thật là không biết bao nhiêu mà kể, Ta đă suy rộng ra để thảo luận nhiều lần và đă quy nạp được về 1 mối, nay ta xin đọc lại cho thầy nghe, thầy nghe cho rơ về cái lư của nó, nếu có điều ǵ sai, xin thầy bảo cho ta biết, ta cũng xin được thầy tu chính cho đúng với cái đạo của nó, làm thế nào để truyền lại cho đời sau mà không có điều ǵ hại[1]. Khi nào ta t́m được những người có cái chí thông hiểu như chúng ta th́ ta mới truyền dạy cho, c̣n nếu như không có được những người như vậy th́ thôi, không dạy”[2].
Kư Bá rập đầu 2 lạy, tâu:”Thần xin kính nghe về cái đạo của bậc thánh nhân”[3].
Hoàng Đế nói: "Cái lư của sự dụng châm là phải nắm cho được bộ vị biểu hiện của h́nh và khí, phân biệt rơ bộ vị trên dưới, phải trái, xét cho được Âm Dương biểu lư, huyết khí nhiều hay ít, sự vận hành thuận hay nghịch, những nơi để cho khí xuất từ lư ra biểu, nhập từ biểu vào lư, phải biết cách chống đỡ, đuổi tà khí, và đừng sai sót trong việc dưỡng sinh[4]. Ngoài ra, phải biết phép giải cho được những kết tụ, phải biết phép bổ hư tả thực, nắm cho được sự phân bố khí ở các huyệt trên và dưới, phải sáng tỏ vai tṛ của khí tứ hải (khí hải, huyết hải, tủy hải, và thủy cốc chi hải)[5]. Phải nắm cho được bộ vị đau nhức ở chỗ nào, nếu có những chứng trạng hàn nhiệt văng lai hoặc mệt mỏi yếu sức[6]. Tà khí xâm nhập vào cơ thể sẽ chạy đi ở những nơi khác nhau, nên thẩm định hư thực của bệnh, sự văng lai của khí để điều ḥa nó[7]. Phải nắm cho được các đường kinh toại, với những đường chi lạc 2 bên tả hữu, nắm cho vững nơi hội họp của nó[8].
Nếu có t́nh trạng hàn và nhiệt tranh nhau làm cho Âm Dương bất ḥa, ta nên tham hợp các nguyên lư dựa vào bệnh trạng để tiến hành điều trị[9]. Nếu có t́nh trạng chứng hư và chứng thực gần giống nhau, ta phải biết dựa vào sự thịnh suy của kinh mạch để sơ thông kinh khí[10]. Nếu tà khí xâm nhập vào đại lạc bên trái, gây bệnh bên phải, nhập bên phải gây bệnh bên trái, phải biết tà khí ở bộ vị nào để áp dụng phép châm mậu thích: bệnh bên trái châm bên phải, bệnh bên phải châm bên trái[11]. Phải nắm rơ lẽ nghịch thuận để biết rằng thuận th́ trị được, nghịch th́ không trị được[12]. Nếu t́nh huống của tạng phủ Âm Dương không bị lệch mà chỉ do thời lệnh làm hại đến, do đó ta biết được nguyên nhân gây bệnh là do thời lệnh[13]. Thẩm định tiêu bản của bệnh, xét đoán lẽ hàn nhiệt để biết được tà khí đang ở tại đâu, như vậy vạn lần châm không c̣n lo ngại nữa[14]. Nếu ta nắm được tác dụng của cửu châm, đó là đạo của châm đă tṛn vẹn rồi vậy”[15].
Rơ được vai tṛ của ngũ du huyệt (Tỉnh, Huỳnh, Du ,Kinh và Hợp), xét được lẽ hư thực để mà áp dụng phép bổ tả nhanh hay chậm, mạch khí vận hành co duỗi, xuất nhập, tất cả đều có những điều lư (trật tự) của nó[16]. Âm Dương trong con người cũng phối hợp với ngũ hành, ngũ tạng lục phủ đều ẩn tàng những quan năng của nó với Âm Dương và ngũ hành, thời lệnh của bốn mùa và tám hướng đều thuộc Âm Dương, ảnh hưởng đến con người[16]. Mỗi bộ vị đều biểu hiện Âm Dương và ngũ hành, và ứng lên ở vùng Minh đường[17]. Các bộ vị này đều biểu hiện bởi những màu sắc tương ứng với t́nh huống của ngũ tạng lục phủ[18]. Thẩm sát được những bộ vị đau trên thân thể rồi kết hợp với những biểu hiện về màu sắc từ trên ,dưới, trái, phải ở trên mặt để biết được bệnh đang thuộc hàn hay ôn, đang xảy ra tại kinh nào[19]. Thẩm sát được những đặc điểm hàn ôn, hoạt sắc trên b́ phu, ta biết được những bệnh khổ thế nào[20]. Nhân v́ màn cách mạc ngăn làm 2 ngăn thượng và hạ, nhờ đó ta nên biết cho rơ bệnh khí đang ở nơi nào[21]. Trước hết ta phải nắm cho được con đường thông lộ của kinh mạch, chọn huyệt nên ít mà tinh, có khi phải châm sâu và lưu kim lâu, nhờ vậy ta làm cho chính khí phục hồi, quay về đúng đường đi của nó, chống được tà khí[22]. Nếu như ở thượng bộ phát nhiệt , ta dùng phép châm đẩy hỏa nhiệt giáng xuống[23]. Nếu như bệnh tà đi từ dưới dần lên trên, ta dùng phép châm giáng xuống và đẩy lui để trừ nó[24] Đồng thời ta quan sát đến bộ vị đau nhức trước đây: trước hết ta chọn huyệt nơi đó để tả nó[25]. Có những bệnh không thích ứng với việc châm, ta nên dùng phép cứu[26]. Khi nào khí ở trên bất túc, ta dùng phép châm ‘thôi nhi dương chi’[27]. Khi nào khí ở dưới bất túc, ta dùng phép châm ‘tích nhi tùng chi’[28]. Khi nào Âm Dương đều hư, cấm châm thích, ta dùng (ngải cứu) hỏa để để cứu là thích hợp nhất[29]. Khi nào bệnh quyết nghịch mà bị hàn thậm, hoặc phần bắp thịt áp vào với cốt bị hăm xuống, hoặc hàn khí đă lên đến quá gối, ta cứu huyệt Hạ Lăng Tam Lư[30]. Những nơi mà Âm lạc đi qua, nếu có hàn tà đến và lưu lại nơi đó, hoặc hàn tà do lạc mạch đi sâu vào nội tạng, ta dùng phép châm ‘thôi nhi hành chi’ để đuổi hàn tà[31]. Nếu có t́nh huống mà kinh mạch bị hăm lại, ta phải dùng ngải cứu để cứu (đốt nóng) là đúng nhất[32]. Khi nào lạc mạch kết lại thành những đường cứng, ta cũng dùng ngải cứu để trị[33]. Nếu có chứng đau nhức mà không có bộ vị nhất định, ta chọn huyệt Thân Mạch là nơi mà mạch Dương kiểu đi qua, hoặc huyệt Chiếu Hải là nơi mà mạch Âm kiểu đi qua; ở người đàn ông th́ ta chọn mạch Dương kiểu, ở người đàn bà th́ ta chọn mạch Âm kiểu[34]. Nếu ta chọn Âm cho đàn ông, chọn Dương cho đàn bà, kết quả sẽ ngược lại, đó là điều mà người thầy thuốc giỏi không làm[35]. Tóm lại, trên đây ta đă đề cập đến những nguyên tắc trị liệu liên quan đến tạng phủ, Âm Dương, hàn nhiệt, hư thực, biểu lư, thượng hạ, bổ tả, nhanh chậm... như thế là những lập luận chủ yếu của việc châm thích đă đầy đủ rồi vậy”[36].
Trong quá tŕnh học tập phép dụng châm, ắt phải theo đúng phương pháp và chuẩn tắc[37]. Bên trên phải biết xem những ánh sáng (nhật nguyệt, các v́ sao...) bên dưới phải nắm cho được luật vận hành của bát chính (tám tiết chính), nhằm tránh được những tà khí bất chính của tứ thời, phải biết sống cho đúng với nền ngũ luân của trăm họ (những người chung quanh ta), phải thẩm định cho được những chính phong (thực), những tà phong (hư) đừng để chạm phải những tà khí quái lạ[38]. Nếu có những bệnh do mưa gió của Trời, hoặc gặp phải những thời lệnh bất chính thường của tuế khí, người thầy thuốc lại không thông hiểu những điều kể trên, họ sẽ làm cho bệnh nhân bị nặng thêm[39]. V́ thế, người thầy trị bệnh phải biết rơ những thời lệnh thuận hay kỵ của Trời, mới có thể nói đến vấn đề châm ư[40].
Phải bắt chước và vận dụng cho được học thuật của cổ nhân, nghiệm cho được vào hoàn cảnh hiện tại[41]. Ví dụ: Phải nh́n nắm cho được những ǵ xảy ra nơi sâu thẳm nhất, vận hành, biến hóa bên trong của doanh vệ, huyết khí, phải truyền thông, phải đạt được cho đến muôn đời sau[42]. Những biến hóa của doanh vệ, huyết khí bên trong rất sâu xa là những điều mà người thầy thuốc vụng về không thể biết và thấy được, nhưng ngược lại, nó là những dữ kiện qúy báu của những người thầy giỏi[43]. Những biến hóa của doanh vệ, huyết khí, không thể biết nó nhưng biết những h́nh tích cụ thể, mà nó chỉ bộc lộ ra như thần khí như có như không”[44].
Tà khí trúng vào người làm cho người ta bị sợ lạnh run rẩy, chính là trúng vào người, bệnh nhẹ, trước hết nó chỉ biểu hiện lên ở sắc diện, nhưng ở thân ḿnh th́ chưa thấy có ǵ, dường như đang có bệnh, nhưng không có vẻ ǵ là bệnh, dường như khỏi đi, dường như đang c̣n bệnh, bên ngoài dường như có dạng h́nh người bị bệnh, nhưng cũng có khi chẳng có dáng ǵ là bệnh cả, khó mà nắm được bệnh t́nh[45].
V́ thế, người thầy thuốc giỏi trong lúc thủ khí để chữa bệnh, họ cứu được bệnh trong lúc c̣n manh nha sơ khởi, những người thầy thuốc vụng về, họ chỉ lo lắng, theo dơi trong lúc bệnh đă thành, họ chỉ nương theo đó để làm bại hoại không bệnh h́nh mà thôi[46].
V́ thế, người thầy khéo dụng châm, họ phải biết mạch khí đang ở chỗ nào để mà ǵn giữ cánh cửa xuất nhập của nó[47]. Họ cũng phải biết phương pháp điều ḥa khí huyết, phải biết lúc nào nên bổ, lúc nào nên tả, phải biết ư nghĩa của việc châm nhanh hay chậm, phải biết huyệt nào nên chọn[48]. Nếu châm tả, nên dùng thủ thuật nhuần nhuyễn, theo sát với bệnh để mà xoay kim, như vậy tà khí mới lui và khôi phục lại chính khí[49]. Khi châm th́ châm vào nhanh nhưng rút kim ra chậm hơn, được vậy tà khí mới theo kim mà xuất ra[50]. Nếu châm bằng phép nghênh đón để tả, ta phải lắc kim làm cho miệng của vết kim to ra, được vậy khí xuất ra mới nhanh[51]. Nếu châm bổ, ta phải có thái độ đoan chính, thung dung, trước hết phải xoa nắn bên ngoài da, làm thế nào để tà khí ở nơi nào đó trên kinh mạch sẵn sàng ở vùng của huyệt đă chọn, tay trái ta xoa trên huyệt vị, tay phải ta ấn lên da, ta xoay nhẹ mũi kim rồi châm kim vào 1 cách chậm chậm, thủ thuật và dáng điệu phải đoan chính, phải an tĩnh, phải kiên tâm không nóng nảy, lưu kim 1 cách nhẹ nhàng, đợi khi nào mạch khí điều ḥa, ta mới rút kim thật nhanh, sau khi rút kim xong, ta dùng tay xoa nhẹ trên da và đồng thời bịt kín vết kim lại, nhờ vậy mà chân khí mới giữ lại được[52]. Cái quan yếu của việc dụng châm là không nên quên, không nên lơ là đến vấn đề thần khí”[53].
Lôi Công hỏi Hoàng Đế "Trong điều gọi là châm luận mà bệ hạ đă nói, khi nào có được người thích ứng với công tác châm trị, ta sẽ nhận và dạy cho họ, nếu không phải là những người ấy th́ không nói đến họ; Làm thế nào để biết được người nào là người thích ứng cho việc truyền thụ (việc châm trị)”[54].
Hoàng Đế đáp: “Nên chọn đúng cho mỗi người 1 khoa thích hợp, tùy theo năng lực của họ mà dạy cho họ, nhờ vậy mà làm cho công việc thành công rực rỡ hơn”[55].
Lôi Công hỏi: “Thần mong được nghe về quan năng như thế nào ?”[56].
Hoàng Đế đáp: “Người nào đôi mắt sáng, ta dạy cho họ cách nh́n về sắc diện[57]. Người nào có đôi tai thính, ta dạy cho họ cách nghe tiếng nói[58]. Người nào có ngôn ngữ lưu loát, phát âm rơ ràng, ta dạy cho họ các) ăn nói để truyền đạt ư tưởng[59]. Người nào ăn nói ḥa hoăn, dáng điệu an tĩnh, thủ pháp khéo léo, nội tâm khéo xét đoán, ta dạy cho họ thao tác châm và cứu (bằng ngải) nhằm làm sơ thông khí huyết, điều ḥa các t́nh huống nghịch và thuận, xét được sự biến hóa của Âm Dương kiêm nắm vững các phương pháp điều trị[60]. Người nào có đôi tay ḥa hoăn, gân cốt dịu dàng, nội tâm điều ḥa, ta dạy cho họ phép án ma để hướng dẫn hành khí[61]. Người nào tính hay ghen ghét, lời lẽ khe khắt, độc ác, thái độ khinh người, ta để cho họ làm khoa thóa ung chủ bệnh[62]. Người nào có móng tay thô kệch, thủ pháp ác độc, mỗi khi làm việc thường di hại đến kẻ khác, ta dạy cho họ làm công việc xoa nắn những khối tích tụ, và những chứng tư (tê) lâu năm[63]. Như vậy, mỗi loại người có 1 việc thích hợp với khả năng của họ, nhờ vậy mà các phương pháp điều trị mới vận hành thuận lợi, tên tuổi của họ mới nổi lên khắp nơi[64]. Nếu không gặp được người thích hợp với mỗi công tác điều trị như đă nói trên, chẳng những công phu của họ không thành mà ông thầy của họ cũng mất đi cái danh dự ấy[65]. Cho nên mới nói rằng: Đó là ư nghĩa của câu: Khi nào có được người thích ứng với công tác châm trị ta sẽ nhận và dạy cho họ, nếu không phải là người ấy th́ không truyền cho[66]. Muốn thử bàn tay độc hiểm, ta sẽ thử cho họ đè lên con rùa, ta để con rùa bên dưới 1 đồ dùng (cái chậu chẳng hạn), bên trên người đó dùng tay đè lên, sau 50 ngày con rùa sẽ chết[67]. Nếu người nào mà bàn tay ḥa hoăn (dịu dàng) th́ con rùa sẽ sống lại như cũ”[68].
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 17 of 20: Đă gửi: 01 April 2005 lúc 8:02am | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 74: LUẬN TẬT CHẨN XÍCH
Hoàng Đế hỏi Kỳ Bá: "Ta muốn rằng không cần phải nh́n sắc diện, không cần phải bắt mạch, chỉ cần chẩn được các bộ vị của da nơi bộ xích để nói lên được cái bệnh, tức là phương pháp quan sát đi từ bên ngoài để biết được bên trong, Ta phải làm thế nào để đạt được những điều kể trên”[1].
Kỳ Bá đáp : "Ta nên thẩm đoán được t́nh trạng hoăn hay cấp, đại hay tiểu, hoạt hay sắc của bộ vị của xích phu, thẩm đoán sự cứng hay mềm của cơ nhục, nhờ vậy ta sẽ nắm được bệnh thuộc loại h́nh nào[2]. Ví dụ: ta thấy khoé mắt dưới của người bệnh bị hơi sưng lên, giống như người mới ngủ thức dậy, mạch ở cổ nhịp động, thỉnh thoảng có ho, khi ta dùng tay đè lên vùng tay chân, nơi bị đè lơm xuống mà không nổi lên như cũ, đó là chứng trạng của Phong thủy phu trướng[3].
Bộ vị xích phu trơn, nhuận trạch, đó là Phong bệnh[4]. Cơ nhục ở bộ vị xích phu mềm nhũn gọi là giải diệc, người cứ như muốn buồn ngủ 1 cách tối tăm ngây ngây, cơ nhục gầy héo đi, đó là bệnh thuộc hàn nhiệt hư lao, không trị được[5]. Bộ vị của xích phu trơn, như thoa mỡ vào ngón tay, đó là Phong bệnh[6]. Bộ vị của xích phu rít, đó là bệnh thuộc Phong tư[7]. Bộ vị của xích phu thô sần sùi như chiếc vảy cá khô, đó là do khí Thủy thấp tràn lên đến tay chân[8]. Bộ vị xích phu nóng nhiều, mạch thịnh táo, đó là Ôn bệnh, khi nào mạch thịnh mà hoạt, đó là triệu chứng bệnh khí sắp thoát ra ngoài để lành bệnh[9]. [Bộ vị xích phu lạnh, mạch đi tiểu, đó là bệnh tiêu chảy hoặc khí hư thiểu10]. Bộ vị xích phu nóng đến bỏng tay, trước nóng sau lạnh, đó là hàn nhiệt[11]. Bộ vị xích phu hàn trước, kéo dài lâu hơn sau đó mới nhiệt cũng gọi là hàn nhiệt bệnh” [12].
Riêng vùng da của cánh chỏ bị nhiệt, là biểu hiện của từ thắt lưng trở lên bị nhiệt[13]. Vùng da mu bàn tay bị nhiệt, là biểu hiện của từ thắt lưng trở xuống bị nhiệt[14]. Riêng mép ngoài cánh chỏ bị nhiệt, là biểu hiện của vùng ngực bị nhiệt[15]. Riêng mép trong cánh chỏ bị nhiệt, là biểu hiện của vùng vai và lưng bị nhiệt[16]. Riêng giữa cánh tay bị nhiệt, là biểu hiện của thắt lưng và bụng bị nhiệt[17]. Vùng từ cánh chỏ chạy xuống khoảng 3 đến 4 thốn bị nhiệt, là biểu hiện của trong ruột có giun[18]. Ḷng bàn tay phát nhiệt, là biểu hiện của trong bụng có nhiệt[19]. Ḷng bàn tay bị lạnh, là biểu hiện của trong bụng bị lạnh[20]. Trên mu bàn tay nơi bạch nhục vùng ngư thượng hiện lên những lạc mạch có huyết màu xanh, là biểu hiện trong Vị (dạ dày) bị lạnh[21].
Bộ vị nơi b́ phu của bộ xích bị nhiệt cao, mạch Nhân nghênh đại, nên đoạt huyết[22]. Vùng xích kiên đại, mạch tiểu thậm, thiểu khí, lại gia thêm chứng phiền muộn, có thể chết ngay[23].
Mắt hiện lên mầu đỏ, bệnh ở tại Tâm, hiện ra mầu trắng, bệnh ở tại Phế, hiện ra mầu xanh, bệnh ở tại Can, hiện ra mầu vàng bệnh ở tại Tỳ, hiện ra mầu đen, bệnh ở tại Thận[24]. Nếu hiện ra mầu vàng mà lẫn lộn các mầu khác không phân biệt được nữa, bệnh ở tại giữa ngực[25].
Chẩn đoán chứng đau mắt, nếu mạch gân đỏ đi từ trên xuống dưới, đó là Thái dương bệnh; nếu đi từ dưới lên trên, đó là Dương minh bệnh; đi từ ngoài chạy vào trong, đó là Thiếu dương bệnh[26]
Chẩn đoán chứng hàn nhiệt văng lai, có mạch gân đỏ từ trên chạy xuống đến đồng tử, nếu chỉ hiện có 1 đường th́ sẽ chết sau 1 năm, nếu hiện lên 1 đường rưỡi, sẽ chết sau 1 năm rưỡi, nếu hiện lên 2 đường sẽ chết sau 2 năm, nếu hiện lên 2 đường rưỡi, sẽ chết sau 2 năm rưỡi, nếu hiện lên 3 đường, sẽ chết sau 3 năm[27].
Chẩn đoán về sâu đau răng, ta ấn lên con đường của kinh Dương minh, nếu mạch đi thái quá, đó là riêng kinh mạch bị nhiệt, nếu ở bên tả th́ đó là bên tả bị nhiệt, nếu ở bên hữu th́ bên hữu bị nhiệt, nếu ở trên th́ trên bị nhiệt, nếu ở dưới th́ bên dưới bị nhiệt[28].
Chẩn đoán các huyết mạch huyết lạc, nhiều mầu đỏ đó là nhiệt nhiều, nhiều mầu xanh đó là đau nhức nhiều, nhiều mầu đen đó là bị chứng Tư lâu ngày, nếu cùng lúc hiện lên nhiều mầu như nhiều đỏ, nhiều đen, nhiều xanh, đó là bệnh kiêm cả hàn nhiệt[29].
Thân ḿnh đau, sắc mặt lại hơi vàng, men răng vàng, trên móng tay cũng hiện lên mầu vàng, đó là chứng hoàng đản, người bệnh hay thích nằm, tiểu tiện ra màu vàng pha đỏ, mạch tiểu mà sáp, không thèm ăn[30].
Có người bệnh, mạch Thốn khẩu nhịp đại tiểu giống với mạch Nhân nghênh, hoặc nhịp phù trầm cũng giống nhau, đó là bệnh khó trị khỏi[31].
Người con gái nếu phát hiện thấy mạch của thủ Thiếu âm Tâm động manch, đó là biểu hiện của sự mang thai[32].
Bệnh của trẻ con, tóc của chúng bị dựng ngược lên, phải chết[33]. Nếu bên tai có gân xanh nổi lên (làm cho thân ḿnh hay tay chân, gân) bị đau buốt, đại tiện như tiêu chảy, tiêu ra phân như những hạt dưa đỏ, mạch tiểu, tay chân lạnh, bệnh này khó lành[34]. Khi nào tiêu chảy, mạch tiểu, tay chân ấm, chứng tiêu chảy sẽ dễ trị khỏi[35].
Sự biến hóa của khí hóa trong bốn mùa, sự tương thắng của hàn thử, khi Âm tiến đến cực th́ biến thành Dương, khi Dương tiến đến cực th́ biến thành Âm, cho nên Âm chủ về Hàn, Dương chủ về nhiệt, cho nên khi hàn thậm th́ sẽ thành Nhiệt, Nhiệt thậm th́ thành Hàn, Cho nên mới nói: Hàn sinh ra Nhiệt, Nhiệt sinh ra Hàn[36]. Đó là con đường biến hóa của Âm Dương, cho nên nói rằng: nếu mùa đông, bị thương bởi Hàn th́ mùa xuân sinh ra bệnh tiêu chảy hoặc bệnh lỵ, mùa hạ bị thương bởi Phong th́ mùa hạ sinh ra bệnh tiêu chảy hoặc bệnh lỵ, mùa hạ bị thương bởi Thử th́ mùa Thu sinh ra bệnh sốt rét, mùa thu bị thương bởi Thấp th́ mùa đông sinh ra bệnh ho, Đây là bệnh xảy ra thuận theo tứ thời vậy”[37].
THIÊN 75: THÍCH TIẾT CHÂN TÀ
Hoàng Đế hỏi: "Ta nghe nói về phép châm có ngũ tiết, nội dung của ngũ tiết là thế nào ?”[1].
Kỳ Bá đáp : "Vâng ! Phép châm vốn có phép gọi là ngũ tiết: 1 gọi là Chấn ai, 2 gọi là Phát mông, 3 gọi là Khứ trảo, 4 gọi là Triệt y, 5 gọi là Giải hoặc”[2].
Hoàng Đế hỏi: " Phu tử (thầy) nói về ngũ tiết như trên, ta vẫn chưa hiểu được ư nghĩa của nó”[3].
Kỳ Bá đáp : "Châm theo Chấn Ai là phép châm cạn ngoài kinh mạch nhằm đuổi Dương tà của bệnh[4]. Phát Mông là phép châm các du huyệt thuộc Dương thuộc phủ, nhằm trị được các bệnh thuộc lục phủ[5]. Khứ Trảo là phép châm chủ yếu về các quan tiết và chi lạc[6]. Triệt Y là phép châm trên các kỳ huyệt trên các vùng Dương phận[7]. Giải Hoặc là phép châm mà người châm phải biết rơ tường tận việc điều ḥa Âm Dương, biết tả cái hữu dư, biết bổ cái bất túc, thay đổi việc hư thực trở lại b́nh thường”[8].
Hoàng Đế hỏi: "Trong phép châm thích tiết nói là Chấn Ai, phu tử lại nói châm cạn ở ngoại kinh nhằm trừ được bệnh thuộc Dương, ta không hiểu nội dung như thế nào ? Ta mong được giải thích tường tận”[9].
Kỳ Bá đáp : "Phép châm Chấn Ai nhằm chữa những chứng mà Dương khí đại nghịch lên trên, tích đầy trong lồng ngực, làm cho ngực bị ứ đầy v́ khí phẫn uất, phải co vai lại để thở, tông khí trong lồng ngực lại nghịch lên trên, phát suyễn thở nghe kḥ khè, chỉ ngồi gục xuống chứ không thể nằm yên, trong lúc phát bệnh, người bệnh lại sợ bụi bặm và khói như đang bị nghẹn cổ không thở được, khi nói đến phép châm Chấn Ai tức là phép chữa phải thật nhanh như là quét dọn cho sạch bụi bặm”[10].
Hoàng Đế hỏi: "Đúng vậy ! Ta nên thủ huyệt nào để châm trị ?”[11].
Kỳ Bá đáp : "Nên thủ huyệt Thiên Dung”[12].
Hoàng Đế hỏi: "Nếu có ho, khí nghịch lên, uốn ḿnh co ro lại mà vùng ngực lại đau, nên chọn huyệt nào ?”[13].
Kỳ Bá đáp : "Nên thủ huyệt Liêm Tuyền”[14].
Hoàng Đế hỏi: "Phép thủ huyệt này để châm có quy định ǵ không ?”[15].
Kỳ Bá đáp : "Châm huyệt Thiên Dung không nên quá hơn 1 khoảng thời gian của 1 người đi 1 dặm[16]. Châm huyệt Liêm Tuyền, nên quan sát sắc diện của người bệnh biến đổi th́ ngưng, rút kim ra”[17].
Hoàng Đế nói: "Đúng vậy thay !”[18].
Hoàng Đế hỏi: "Phép châm thích tiết có nói đến Phát Mông, ta chưa hiểu được cái ư nghĩa của nó, Ôi ! Phép châm Phát Mông là trị tai không nghe ǵ, mắt không thấy ǵ, phu tử lại nói rằng phép này chỉ châm các du huyệt thuộc lục phủ, trị được bệnh ở lục phủ, những huyệt nào mang lại hiệu quả như thế, ta mong được nghe giải thích rơ hơn” [19].
Kỳ Bá đáp : "Thật là 1 câu hỏi tuyệt diệu vậy; Phép lớn của phương pháp châm này đă đưa cách châm đến chỗ hay nhất, thuộc về loại của thần minh, dùng lời nói, hay diễn tả bằng sách vở cũng không thể diễn tả đầy đủ ư nghĩa của nó, gọi nó là Phát Mông chính v́ hiệu quả của nó c̣n nhanh hơn là quét sạch bụi che cho sáng mắt”[20].
Hoàng Đế hỏi: "Đúng vậy ! Ta mong được nghe cho rơ”[21].
Kỳ Bá đáp : "Khi mũi kim vừa châm vào, ta dặn bệnh nhân dùng tay bịt kín 2 lỗ mũi, đồng thời ngậm kín miệng lại, ngăn được tiếng nói, kết quả sẽ ứng với mũi kim châm, tai sẽ nghe được âm thanh”[22].
Hoàng Đế nói: "Đúng ! Ta gọi đây là trường hợp hành động bằng mũi kim vào nơi không h́nh tích ǵ, mắt tưởng chừng như không thấy ǵ, chỉ thấy mũi kim được chọn để truyền cảm, sự truyền cảm giữa mũi kim và khí hóa đáng được gọi là sự tương đắc của thần minh vậy”[23].
Hoàng Đế nói: "Phép châm thích tiết có nói đến Khứ Trảo, trong lúc đó phu tử lại nói về châm các quan tiết và chi lạc, ta mong được nghe rơ ràng hơn”[24].
Kỳ Bá đáp : "Thắt lưng và cột sống là xương quan tiết lớn nhất trong thân thể, thân và cẳng chân là then chốt của việc đi đứng của con người[25]. Âm khí (Dương vật) là cơ năng quan trọng ở giữa thân, là nơi biểu hiện của sự giao cấu, xuất tinh, là con đường vận hành của tân dịch[26]. V́ thế nếu việc ăn uống không tiết độ, việc vui giận không đúng mức độ, làm cho tân dịch tràn ngập vào trong, từ đó sẽ đi xuống và lưu lại nơi dịch hoàn, huyết đạo (thủy đạo) không thông, mỗi ngày mỗi to dần không thôi (nhân v́ tứ chi, thắt lưng, cột sống bị bất lợi) làm cho việc cúi ngửa không tiện lợi và việc đi đứng không được[27]. Bệnh này dường như có nước đọng ṿng quanh, khí lên cũng không được, tiểu tiện xuống cũng không được, dùng kim phi châm để thủ thủy khí, đây là phép trị một thứ bệnh của loại có h́nh dáng dương vật, dịch hoàn thường không che dấu được, ví như cắt bỏ dần chỗ dư của móng tay, nên gọi là Khứ Trảo”[28].
Hoàng Đế nói: "Đúng !”[29].
Hoàng Đế nói: "Phép châm thích tiết có nói đến Triệt Y, trong lúc đó phu tử lại nói về châm trên các kỳ huyệt thuộc các vùng Dương phận, những kỳ huyệt này vốn không có những bộ vị cố định nào, Ta mong được nghe giải thích rơ ràng hơn”[30].
Kỳ Bá đáp : "Đây thuộc về bệnh mà Dương khí hữu dư và Âm khí bất túc[31]. Do v́ Âm khí bất túc, nó sẽ gây thành nội nhiệt, c̣n Dương khí hữu dư, nó sẽ gây thành ngoại nhiệt[32]. Do nội nhiệt tà gặp và đánh nhau bên trong cơ thể sẽ làm cho người bệnh cảm thấy như mang trong ḷng 1 cục than lửa, ngoại nhiệt sẽ đốt nóng bên ngoài bừng bừng làm cho người bệnh cảm thấy sợ quần áo[33]. Không những người bệnh không cho người khác đến gần ḿnh, họ c̣n rất sợ phải tiếp cận với mền chiếu[34]. Đồng thời v́ tấu lư bị bế tắc làm cho mồ hôi không xuất ra được, lưỡi kho,â môi nứt, bắp thịt bị nóng ráo, cổ họng bị táo, ăn uống không c̣n biết ngon dở nữa”[35].
Hoàng Đế nói: "Đúng vậy ! Việc tiến hành châm trị phải thế nào ?”[36].
Kỳ Bá đáp : "Thủ các huyệt Thiên Phủ (Phế kinh), huyệt Đại Trữ (Bàng quang kinh), châm 3 lần, châm thêm huyệt Trung Lữ Du (Bàng quang kinh), nhằm đẩy lui nhiệt tà; ngoài ra c̣n châm bổ kinh túc Thái âm Tỳ và kinh thủ Thái âm Phế, nhằm làm giảm nhiệt bằng cách mồ hôi ra, khi nào nhiệt lui, mồ hôi giảm ít lại, bệnh sẽ khỏi nhanh như ta triệt y: cởi áo ra vậy”[37].
Hoàng Đế nói: "Đúng vậy !”[38].
Hoàng Đế hỏi: "Phép châm thích tiết có nói đến Giải Hoặc, trong lúc đó phu tử lại nói rằng chúng ta phải hoàn toàn hiểu biết về phép điều ḥa Âm Dương, bổ cái bất túc, tả cái hữu dư, làm sao cho hư và thực được thay đổi nhau nhằm xử lư được bệnh lư, làm thế nào để có thể giải được sự mê hoặc đó ?”[39].
Kỳ Bá đáp : "Khi thân h́nh chúng ta bị trúng phong tà, nó sẽ làm cho huyết mạch bị hữu dư, nó sẽ làm cho tứ chi bị khinh hoặc trọng, không co duỗi được, làm cho thân ḿnh khó xoay trở, khó cúi xuống hoặc ngửa lên, toàn thân hoặc bán thân bất toại, không c̣n nhận ra phương hướng đông hay tây, nam hay bắc[40]. Ngoài ra chứng hậu này xuất hiện khi ở trên, khi ở dưới, khi bên này khi bên kia, điên đảo vô thường, c̣n nghiêm trọng hơn t́nh huống bị mê hoặc”[41].
Hoàng Đế hỏi: "Đúng vậy ! Phép châm phải thế nào ?”[42].
Kỳ Bá đáp : "Châm tả cái hữu dư của tà khí, châm bổ cái bất túc của chính khí, nhằm làm b́nh phục lại Âm Dương, Người dụng châm được như thế kết quả thật nhanh hơn giải được cơn mê hoặc vậy”[43].
Hoàng Đế nói: "Đúng vậy ! Xin đem những điều này cất giữ trong mật thất Linh lan, không nên cho phổ biến 1 cách cẩu thả”[44].
Hoàng Đế hỏi: "Ta nghe nói rằng phép châm có phép ngũ tà, thế nào là phép châm ngũ tà ?”[45].
Kỳ Bá đáp : "Có loại bệnh do khí bị ủng tắc lại mà thành, có loại bệnh do thực tà chưa nhiều mà thành, có loại bệnh do chính khí kém đi mà thành, có loại bệnh do nhiệt tạo thành, có loại bệnh do hàn tạo thành, Ta gọi đó là ngũ tà”[46].
Hoàng Đế hỏi: "Phép châm bệnh của ngũ tà như thế nào ?”[47].
Kỳ Bá đáp : "Phương pháp châm ngũ tà không quá 5 điều[48] : Đối với loại bệnh tư nhiệt, ta nên dùng phép châm đẩy lui nhiệt[49]; Đối với loại bệnh do thũng và tích tụ, ta nên dùng phép châm làm tiêu tán[50]; Đối với chứng bệnh hàn tư, ta nên dùng phép châm tăng nhiệt làm ôn huyết khí[51]; đối với chứng bệnh tiểu tà (hư tà), ta nên châm bổ thêm cho Dương khí[52]; Đối với chứng bệnh đại tà (thực tà), ta phải châm làm sao để trừ cho được tà khí[53]. Nay xin để cho thần được nói rơ hơn về những thao tác cụ thể[54].
Phàm châm chứng ung tà, ta không nên châm tả 1 cách cẩu thả trong lúc ung tà đang ở thế hưng thịnh, mà ta phải tiến hành 1 cách nhẹ nhàng, điều ḥa như đang thực hiện 1 tiến tŕnh thay đổi phong tục, thay đổi t́nh t́nh[55]. Nếu ung độc chưa thành mủ, ta nên ma sát nhẹ trên u nhọt, nhằm biến nó thành giảm bớt bằng nhiều cách, dẫn dắt cho khí được lưu hành, xua đuổi tà khí rời khỏi chỗ nó tụ lại, không để cho nó được ở yên nơi cũ của nó, như vậy, tà độc mới dần dần tiêu tán[56]. Nếu ở các đường kinh Âm hoặc Dương phát sinh các loại ung độc, ta nên nương theo kinh của nó để thủ huyệt châm tả[58].
Phàm châm các chứng đại tà (thực tà), ta nên châm nhằm làm cho tà khí ngày càng giảm thiểu đi, cũng là phép châm tả nhằm làm cho tà khí hữu dư tiết thoát dần, tà thực chuyển sang hư[59]. Trong quá tŕnh thao tác, ta phải đánh mạnh vào con đường lưu thông của tà khí, châm đúng vào nơi vận hành của tà khí, đồng thời từ màu sắc của cơ nhục, ta phải quan sát cho kỹ sự biểu hiện của tà khí và chính khí, qua mạch và sắc ta đừng để mất đi cái chân mạch[60]. Ta nên châm ở các vùng phận nhục của các kinh Dương [61].
Phàm châm các chứng tiểu tà (hư tà), ta nên châm thế nào làm cho chính khí (đang suy) ngày càng tráng đại trở lại, nên châm bổ chính khí đang bất túc trở nên sung thực, do đó tà khí sẽ không làm hại được chính khí[62]. Trong lúc châm bổ hư, nên quan sát sự biểu hiện của hư thực, đón đúng con đường vận hành của khí tả được tà khí đang thịnh, như vậy chính khí đang ở xa gần, đều được quay về[63]. Tà khí không c̣n con đường nào xâm nhập từ ngoài vào trong để lưu hành trong thân thể thế là nó tiêu tán mà thôi[64]. Nên châm vùng phận nhục[65].
Phàm châm các chứng nhiệt tà, phải phát việt tà khí, làm thế nào để từ nhiệt chuyển sang hàn lương, tức là tà khí sau khi xuất ra không trở lại để gây phát nhiệt nữa, như thế sẽ không c̣n bị bệnh[66]. Trong khi châm để khai thông sự ủng trệ của kinh mạch, ta nên để mở rộng vết kim châm nhằm làm cho nhiệt tà có con đường rộng để xuất ra, bệnh sẽ khỏi[67].
Phàm châm các chứng hàn tà, ta phải làm sao cho khí huyết ngày càng ấm hơn, trong quá tŕnh châm đuổi khí âm hàn ta nên dụng 1 cách chậm chậm khi châm vào cũng khi rút ra, cho đến khi thần khí được văn hồi mới thôi[68]. Trong khi rút kim ra, ta nên bít lỗ kim lại, mục đích là làm cho khí vào để bổ được lưu lại nơi doanh vệ mà không bị tiết thoát trở ra, hư thực chính tà được điều ḥa, chân khí do đó mà được bảo tồn kín đáo vậy”[69].
Hoàng Đế hỏi: "Vấn đề ứng dụng Quan châm trong ngũ tà thế nào ?”[70].
Kỳ Bá đáp : "Châm chứng ung tà nên dùng kim Phi châm[71], châm chứng đại tà (thực) nên dùng kim Phong châm[72], châm chứng tiểu tà (hư) nên dùng kim Viên lợi châm[73], châm chứng nhiệt tà nên dùng kim Hào châm[74].
Thần xin nói về vấn đề ư nghĩa của giải luận: Đây là 1 lập luận nhằm nói về tương ứng với Thiên Địa, về phối hợp với tứ thời, con người cùng tham với Thiên Địa, cho nên con người có thể dựa vào đó để hiểu thế nào là giải kết[75]. Ví dụ: nơi ẩm thấp, có nguồn suối ngầm th́ bên trên nó sẽ sinh ra cỏ lau (vi), cỏ bồ[76]. Dựa vào cái lư đó, ta có thể suy để biết quan hệ giữa h́nh khí của con người nhiều hay ít[77]. Sự biến hóa của Âm Dương được biểu hiện bằng hàn thử[77]. Khi khí trời nóng nhiệt (chưng cất thủy khí) để lên trên hóa thành mưa, đó là khí ở bên trên, v́ thế gốc và rễ thường kém thủy phân[78]. Con người khi bị nhiệt chưng cất, cũng sẽ làm cho Dương khí thoát ra ngoài, khiến cho b́ phu bị lơi lỏng, làm cho tấu lư khai, huyết khí suy giảm, mồ hôi ra nhiều, làm cho b́ phu bị nhuận trơn[79]. Khi khí trời lạnh lẽo sẽ làm cho đất và nước bị lạnh đóng băng[80]. Dương khí của con người bị tiềm phục lại bên trong, b́ phu bị bít kín, tấu lư đóng kín, mồ hôi không xuất ra được, huyết khí cứng rắn, cơ nhục cứng và rít sáp[81]. Lúc bấy giờ, kẻ giỏi chèo thuyền trên nước, cũng không thể chèo thuyền trên băng, kẻ giỏi đào đất, cũng không thể đào phá được những lớp băng dưới đất, người khéo dụng châm, cũng không thể trị được chứng tứ chi bị quyết nghịch[82]. Nay nếu huyết mạch ngưng kết đóng cứng lại, sự đi đứng thật khó khăn, không thể nhất thời làm cho mềm dịu trở lại được, V́ thế kẻ chèo thuyền ắt phải đợi đến lúc trời ấm áp, băng tuyết tan, nước trôi chảy, bấy giờ mới có thể chèo ghe, mới có thể đào đất, Mạch khí của con người cũng như thế[83]. Phép trị quyết nghịch trước hết phải (dùng Hỏa khí) để hơ nóng, nhằm điều ḥa kinh mạch, tất cả các nơi như ḷng bàn tay và nách, cánh chỏ và đầu gối, cổ và cột sống, tất cả đều phải cứu cho ấm nóng lên[84]. Khi nào Hỏa khí đă thông đạt khắp nơi th́ bấy giờ huyết mạch sẽ vận hành 1 cách chính thường[85]. Sau đó, ta quan sát bệnh t́nh, nếu mạch vận hành trơn tru, ta sẽ dùng phép châm nhằm b́nh phục căn bệnh, c̣n nếu như mạch đi rắn và khẩn đó là tà khí đang thịnh, ta sẽ áp dụng phương pháp phá (sự cứng rắn), và tán (sự kết tụ), khi nào khí quyết nghịch hạ xuống mới thôi, Đây gọi là phương pháp giải kết vậy”[86].
Mục đích và phạm vi của việc dụng châm là nhằm điều ḥa khí[87]. Khí do ẩm thực hóa ra được tích lại trong Vị nhằm thông đến khí doanh và khí vệ, mỗi khí đều đi theo đúng con đường của ḿnh[88]. Chỉ có tông khí lại tích vào Khí hải của vùng ngực[89]. Con đường đi xuống th́ chảy rót vào huyệt Khí nhai thuộc vùng bụng của túc Dương minh Vị[90]. Con đường đi lên th́ chạy vào đường hô hấp[91]. Cho nên khi khí âm hàn sinh ra quyết nghịch ở chân, th́ tông khí không thể theo đường kinh để lên xuống được nữa, huyết dịch trong mạch cũng sẽ ngưng trệ và lưu lại bên trong không c̣n vận hành 1 cách thông sướng nữa[92]. Nếu chúng ta không dùng Hỏa của ngải cứu để điều ḥa khí huyết vận hành th́ chúng ta chưa thể áp dụng việc châm trị vậy[93]. Người dụng châm, trước hết phải thẩm sát sự thực hư của kinh lạc, ta phải lần ḍ theo con đường thông lộ của kinh lạc, phải day phải ấn, phải bấm để làm động các huyệt vị, phải thấy được t́nh huống phản ứng của các phản ứng, sau đó mới thủ huyệt thích hợp để dẫn khí đi xuống[94]. Nếu lục kinh của Thủ Túc mà được điều ḥa ta gọi đó là vô bệnh, cho dù có bệnh, nó cũng sẽ tự khỏi[95]. Giả sử có 1 đường kinh mạch nào đó mà trên thực dưới hư, không c̣n thông nữa, đó tất phải có khí ở các hoành lạc bị thịnh và làm ủng, gia vào trong chính kinh khiến cho chính kinh bị bất thông, phép trị là phải t́m cho ra những con đường hoành lạc ấy để châm tả, Đây cũng gọi là phương pháp giải kết vậy[96].
Bệnh mà trên Hàn dưới Nhiệt, trước hết nên châm ở huyệt nằm trong khoảng cổ gáy thuộc túc Thái dương Bàng quang kinh nên lưu kim lâu hơn, sau khi đă châm vào rồi, đồng thời nên cứu thêm ở vùng cổ gáy và vai, chờ chừng nào nhiệt khí trên dưới hợp nhau mới ngưng, Đây gọi là phương pháp châm đưa cái ở dưới lên trên vậy[97]. Bệnh mà trên nhiệt dưới hàn, trước hết nên quan sát để thấy và biết được những hư mạch đang hăm xuống nơi nào đó của kinh lạc thuộc bên dưới, thủ huyệt để châm bổ, chừng nào Dương khí đi xuống mới ngưng châm, Đây gọi là phương pháp châm đưa nhiệt từ trên xuống dưới vậy[98].
Bệnh mà khắp thân ḿnh sốt cao, nhiệt làm cho cuồng, thấy bậy bạ, nghe bậy bạ, nói bậy bạ, trước hết nên quan sát để thấy và biết được những nơi bệnh thuộc lạc mạch hay kinh mạch của túc Dương minh Vị, nếu hư, ta thủ huyệt để châm bổ, nếu như có huyết lạc thực th́ ta thủ huyệt để châm tả loại trừ huyết ứ trệ[99]. Nhân lúc bệnh nhân đang nằm ngửa, người thầy thuốc nên đứng trước đầu của bệnh nhân, dùng 4 ngón tay (2 ngón cái và 2 ngón trỏ) đè lên vùng huyệt Nhân Nghênh và Đại Nghênh nơi cổ trước của bệnh nhân, giữ yên như vậy cho lâu, chúng ta nên vừa day vừa ấn, kéo dài xuống đến giữa vùng huyệt Khuyết Bồn, Xong ta lại tiếp tục làm trở lại như cũ, làm cho đến khi nào nhiệt lui th́ ngưng, Đây được gọi là phương pháp ‘thôi nhi tán chi’( đẩy lui và làm thoát ra vậy)”[100].
Hoàng Đế hỏi: "Có khi cùng 1 đường kinh mạch nào đó lại sinh ra đến hàng vài chục loại bệnh khác nhau: có khi đau, có khi ung, có khi nhiệt, có khi hàn, có khi ngứa, có khi tê, hoặc có khi không c̣n cảm giác, sự biến hóa thật vô cùng, nguyên nhân nào khiến như vậy ?”[101].
Kỳ Bá đáp : "Tất cả đều do bởi tà khí sinh khác nhau vậy”[102].
Hoàng Đế hỏi: "Ta nghe nói khí gồm có chính khí, có chân khí, có tà khí, Thế nào là chân khí ?”[103].
Kỳ Bá đáp : "Chân khí là khí bẩm thụ được ở Thiên khí và cốc khí, hợp lại mà thành để rồi làm sung cho thân thể[104]. Chính khí là khí chính thường, không nghịch, cũng gọi là khí chính phong, nó đến từ 1 phương đúng của thời tiết 4 mùa, nó không phải là thực phong tàn phá ác liệt, cũng không phải là hư phong[105]. Tà khí mang đầy đặc tính hư phong, nó chuyên làm thương tổn đến khí của con người, mỗi khi nó trúng vào người, thường là rất sâu, không thể tự ḿnh ra đi được[106]. Chính phong, mỗi khi trúng vào người, thường là cạn, nó có thể tự ḥa hợp với chân khí trong người để rồi có thể tự ra đi, v́ khí chính phong mỗi khi đến, cái thế của nó thường yếu mềm, không thể thắng được chân khí, cho nên nó có thể tự ra đi[107].
Khí hư tà trúng vào người sẽ làm cho người bệnh lạnh run lên, lông bị dựng ngược lên, tấu lư bị mở ra[108]. Khi tà khí nhập vào sâu, nó sẽ tấn công vào đến cốt, gây thành chứng Cốt tư[109], tấn công vào cân, gây thành chứng cân loan[110], tấn công vào trong mạch, gây thành chứng Huyết bế[111], nếu do huyết vận hành bất thông, gây thành chứng Ung[112], nếu tà khí tấn công vào cơ nhục, nó sẽ tranh nhau với vệ khí, nếu Dương tà thắng sẽ gây thành chứng trạng thuộc nhiệt, nếu Âm tà thắng sẽ gây thành chứng trạng thuộc Hàn[113]. Hàn thắng th́ chân khí phải ra đi, chân khí ra đi th́ thành Dương hư[114]. Dương khí hư th́ th́ hàn tà sẽ tấn công vào trong b́ phu[115]. Nếu tà khí phát ra ngoài bằng con đường b́ phu, vùng biểu, tấu lư sẽ khai, lông sẽ bị lung lay[116], nếu tà khí theo với khí doanh vệ lưu hành ra vào sẽ làm cho bệnh nhân thấy ngứa ngáy[117], nếu tà khí lưu lại không đi nữa sẽ gây thành chứng tư[118], nếu vệ khí trệ và rít, sẽ gây thành chứng bất nhân (không c̣n cảm giác)[119].
Nếu hư tà vào người mà chỉ ở nửa thân, nếu tấn công vào trong sâu tức là sẽ lưu lại để ở chung với doanh vệ, làm cho doanh vệ ngày càng suy, chân khí sẽ ra đi, như vậy tà khí sẽ lưu lại 1 ḿnh, gây thành chứng Thiên khô[120]. Nếu tà khí tấn công cạn hơn, sẽ làm cho huyết mạch bất ḥa đau nhức nửa thân ḿnh[121]. Nếu hư tà tấn công sâu vào thân thể Hàn và Nhiệt cùng tranh nhau, ở lại lâu bên trong để rồi mở rộng bên trong, nếu Hàn thắng Nhiệt th́ sẽ làm cho cơ nhục bị mục rữa thành mủ, nếu vào tận trong cốt sẽ làm thương đến cốt, bên trong làm thương đến cốt sẽ gây thành chứng cốt thực[122]. Có loại bệnh bắt đầu phát sinh từ cân, làm cho cân bị co rút không duỗi ra được, tà khí lại lưu lại trong khoảng ấy mà không lui ra, sẽ thành chứng cân lưu[123]. Có loại bệnh mà tà khí kết lại, khí này lại xua nhau quay vào bên trong, một phần vệ khí cũng lưu theo trong ấy mà không quay trở ra ngoài, tân dịch do đó cũng tích lâu lại trong Trường Vị, hợp nhau thành chứng Trường lưu[124]. Có loại bệnh do khí tích lại lâu ngày mà thành, có khi đến mấy năm mới thành, ta dùng tay để ấn th́ thấy mềm, đó là do có tà khí kết lại, lâu ngày khi quay vào trong, khiến cho tân dịch bị lưu lại, như vậy nếu mỗi lần bị tà khí trúng vào người, huyết khí ngưng kết ngày càng đi đến chỗ nặng hơn, ngày càng tích tụ lại liên tục hơn, gây thành chứng Tích lưu[125], Cũng có những loại bệnh mà ta dùng tay ấn lên thấy cứng, đó cũng là do tà khí ngưng kết lại mà thành, nó đi sâu vào trúng đến cốt, khí gây bệnh nơi cốt, cốt và tà khí kết lại với nhau ngày càng tăng lên thật to, gây thành chứng Cốt thư[126]. Có loại bệnh do tà khí trúng vào cơ nhục mà thành kết lại, tông khí bị lôi cuốn theo, tà khí lưu lại mà không ra đi, khi có nhiệt sẽ hóa ra mủ, vô nhiệt th́ hóa ra Nhục thư[127]. Trên, tất cả những bệnh do tà khí ngưng kết gây bệnh biến hóa vô cùng, tuy sự phát tác không nơi nhất định, nhưng lại có những bệnh danh nhất định”[128].
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 18 of 20: Đă gửi: 01 April 2005 lúc 8:04am | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 76: VỆ KHÍ HÀNH
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe về con đường vận hành của khí, nó xuất nhập từ Âm kinh sang Dương và từ Dương kinh sang Âm như thế nào ?”[1].
Bá Cao đáp : "Mỗi tuế có 12 nguyệt, mỗi nhật có 12 thời[2]. Trục tư và ngọ đóng vai kinh (đường thẳng đứng), trục măo và dậu đóng vai vĩ (đường nằm ngang)[3]. Thiên vận hành 1 ṿng là hết 28 tú, mỗi diện (phương) gồm 7 tinh (sao), 4 lần 7 là tất cả 28 sao[4]. Pḥng và Măo đóng vai vĩ, sao Hư và Trương đóng vai kinh[5]. V́ thế từ sao Pḥng đến sao Tất thuộc Dương, từ sao Măo đến sao Tâm là thuộc Âm[6]. Dương chủ ban ngày, Âm chủ ban đêm[7]. Cho nên, sự vận hành của vệ khí, cứ mỗi ngày và mỗi đêm được 50 chu toàn thân: ban ngày nó vận hành ở Dương phận 25 chu, ban đêm nó vận hành ở Âm phận 25 chu, đi khắp ngũ tạng[8].
Cho nên, sáng sớm th́ Âm khí tận, Dương khí (nhận khí từ Âm) để xuất ra ở huyệt Tinh Minh (khoé mắt trong)[9]. Khi ta mở mắt ra th́ vệ khí bắt đầu đi lên trên đầu, dọc theo cổ gáy rồi theo con đường của túc Thái dương Bàng quang kinh mà xuống dưới, dọc theo lưng, xuống đến đầu ngón chân út huyệt Chí Âm[10]. Con đường tán hành mở rộng khắp của nó, tách biệt để đi từ khoé mắt ngoài đi xuống dưới theo con đường của thủ Thái dương kinh, xuống đến mép ngoài của ngón tay út huyệt Thiếu Trạch[11]. Con đường tán hành của nó tách biệt để đi từ khoé mắt ngoài, đi xuống dưới theo con đường của túc Thiếu dương kinh, rót vào trong khoảng ngón chân út và áp út huyệt Khiếu Âm, nó lại đi lên dọc theo mép cạnh của thủ Thiếu dương kinh, xuống dưới đến khoảng ngón tay út và áp út huyệt Quan Xung[12]. Con đường biệt hành nữa lên đến vùng trước tai, hợp với vùng thuộc huyệt Thừa Khấp và Giáp Xa, rồi rót vào túc Dương minh kinh để đi xuống dưới đến mu bàn chân rồi nhập vào khoảng huyệt Lệ Đoài[13]. Con đường tán hành của nó đi từ dưới tai xuống dưới theo con đường của thủ Dương minh kinh, nhập vào trong khoảng ngón tay cái, rồi nhập vào trong ḷng bàn tay[14]. Riêng con đường đi xuống đến dưới chân, nó sẽ nhập vào giữa Tâm của bàn chân, xuất ra ở mắt cá trong, xuống dưới vùng Âm phận, sau đó nó lại quay trở lên để hợp với khoé mắt trong, Ta gọi đó là 1 chu[15].
Cho nên, nhật hành 1 xá (tú: 1 sao), th́ nhân khí vận hành 1 chu lẻ 8/10 trong thân người, nhật hành 2 xá th́ nhân khí vận hành 3 chu lẻ 6/10, nhật hành 3 xá th́ nhân khí vận hành 5 chu lẻ 4/10, nhật hành 4 xá th́ nhân khí vận hành 7 chu lẻ 2/10, nhật hành 5 xá th́ nhân khí vận hành 9 chu, nhật hành 6 xá th́ nhân khí vận hành 10 chu lẻ 8/10, nhật hành 7 xá th́ nhân khí vận hành 12 chu lẻ 6/10, nhật hành 14 xá th́ nhân khí vận hành 25 chu lẻ 2/10[16]. Thế là Dương tận ở Âm, c̣n Âm th́ nhận lấy khí[17]. Khi mà khí bắt đầu nhập vào Âm, thường là đi từ túc Thiếu âm kinh để rót vào Thận, Thận lại rót vào Tâm, Tâm lại rót vào Phế, Phế lại rót vào Can, Can lại rót vào Ty,. Tỳ trở lại rót vào Thận, thế là tṛn 1 chu[18]. Cũng v́ thế, nếu dạ hành 1 xá, nhân khí cũng vận hành trong các Âm tạng (Âm kinh) đủ 1 chu và lẻ 8/10 (như ở Dương kinh), rồi nó cũng như ở Dương kinh vận hành đủ 25 chu, để rồi cuối cùng lại hợp nhau tại khoé mắt trong huyệt Tinh minh. Mỗi 1 nhật và 1 dạ, khí vận hành ở Dương phận và Âm phận đúng 50 chu lẻ ra 4/10, bởi v́ nó vận hành Âm phận cũng phải lẻ ra 2/10, V́ thế, con người lúc ngủ lúc thức có sớm có muộn khác nhau, v́ thế trong cách tính phải có số lẻ dư ra”[18].
Hoàng Đế hỏi: "Vệ khí vận hành ở thân thể, lên xuống, văng lai không theo 1 thời gian cố định nào, như vậy muốn chờ đợi khí vận hành để mà tiến hành châm trị, phải làm sao?”[19]
Bá Cao đáp : “Thiên vận hành với những phân độ nhiều ít khác nhau, thời gian ban ngày có khi ngắn có khi dài, bốn mùa xuân thu đông hạ tùy theo sự tiêu trưởng của ngày đêm mà quy định dài hay ngắn[20]. Sau đó, ta dựa vào sáng sớm làm tiêu chuẩn cho ban ngày, lại dựa vào đêm tàn để biết rằng vệ khí bắt đầu vận hành ở Dương phận[21]. V́ thế, mỗi ngày và mỗi đêm, nước chảy xuống 10 khắc, 25 khắc đúng lànửa ngày, cứ thường như thế không ngưng nghỉ, đến lúc mặt trời lặn th́ xem như dứt 1 ngày[22]. Chúng ta theo dơi sự dài ngắn của nhật nhập và nhật xuất, rồi dựa vào đó để làm tiêu chuẩn ngày đêm để tiến hành việc châm trị cho đúng thời[23]. Nếu chúng ta cẩn thận chờ đợi đúng thời của khí để châm trị, ta có thể đoán định thời gian chữa trị cho lành bệnh, c̣n nếu ta làm mất đi cái thời và nghịch lại với thời lệnh của 4 mùa th́ trăm bệnh sẽ không trị được[24]. Cho nên nói rằng: châm trị hư chứng, nên châm theo phép ‘tùy nhi tế chi’ (rượt theo nó để bổ)[25]. Đây nói về việc bổ tả trước hay sau để biết được khí c̣n hay đă tiêu trừ, từ đó ta mới chờ đợi khí hư hay thực để mà châm trị[26]. V́ thế phương pháp chờ đợi để biết được bộ vị của khí đang ở đâu để tiến hành việc châm trị, đó gọi là phùng thời (gặp đúng với thời)[27]. Nói rơ hơn, nếu bệnh đang ở tam Dương kinh, ta nên chờ đợi khi nào khí cũng đang ở Dương phận để châm, nếu bệnh đang ở tam Âm kinh, ta nên chờ đợi khi nào khí cũng đang ở Âm phận để châm”[28].
Nước chảy xuống (đồng hồ) 1 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Thái dương[29], nước chảy xuống 2 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Thiếu dương[30], nước chảy xuống 3 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Dương minh[31], nước chảy xuống 4 khắc th́ nhân khí ở tại Âm phận nơi túc Thiếu âm Thận[32], nước chảy xuống 5 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Thái Dương[33], nước chảy xuống 6 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Thiếu Dương[34], nước chảy xuống 7 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Dương minh[35], nước chảy xuống 8 khắc th́ nhân khí ở tại Âm phận Thận kinh[36], nước chảy xuống 9 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Thái Dương[37], nước chảy xuống 10 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Thiếu Dương[38], nước chảy xuống 11 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Dương minh[39], nước chảy xuống 12 khắc th́ nhân khí ở tại Âm phận[40], nước chảy xuống 13 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Thái Dương[41], nước chảy xuống 14 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Thiếu Dương[42], nước chảy xuống 15 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Dương minh[43], nước chảy xuống 16 khắc th́ nhân khí ở tại Âm phận[44], nước chảy xuống 17 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Thái Dương[45], nước chảy xuống 18 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Thiếu Dương[46], nước chảy xuống 19 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Dương minh[47], nước chảy xuống 20 khắc th́ nhân khí ở tại Âm phận[48], nước chảy xuống 21 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Thái Dương[49], nước chảy xuống 22 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Thiếu Dương[50], nước chảy xuống 23 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Dương minh[51], nước chảy xuống 24 khắc th́ nhân khí ở tại Âm phận[55], nước chảy xuống 25 khắc th́ nhân khí ở tại kinh Thái Dương[56]. Đây chính là độ số mà vệ khí vận hành trong nửa ngày[57]. Từ sao Pḥng đến sao Tất, 14 xá, nước chảy xuống 50 khắc, xem như là 1/2 độ của tṛn ngày đêm[58]. Khi nhật vận hành 1 xá, thời gian sẽ là nước chảy xuống 3 khắc 4/7[59]. Kinh Đại yếu xưa có nói: Thường th́ nhật hành mỗi tú trong 28 tú, vệ khí nhất định phải ở Thái dương[60]. Như vậy, cứ mỗi lần nhật hành 1 xá th́ nhân khí theo thứ tự ở tam Dương kinh rồi đến Âm phận, cứ như thế mà không ngừng nghỉ, Thiên hay Địa (Dương hay Âm đều như thế), tất cả đều rất trật tự, chung rồi lại thỉ, một ngày một đêm, nước cứ chảy 100 khắc vô tận vậy”[61].
THIÊN 77 : CỬU CUNG BÁT PHONG
Dựa theo phương vị của cửu cung, mỗi năm Thái nhất thường từ tiết đông chí ở tại cung Hiệp trật 46 ngày (đông chí, tiểu hàn, đại hàn), qua ngày hôm sau ngày thứ 47, nó di hành sang cung Thiên lưu 46 ngày (lập xuân, vũ thủy, kinh trập), qua ngày hôm sau, nó di hành sang cung Thượng môn 46 ngày (xuân phân, thanh minh, cốc vũ), qua ngày hôm sau, nó di hành sang cung Âm lạc 45 ngày (lập hạ, tiểu măn, mang chủng), qua ngày hôm sau, nó di hành sang cung Thiên cung 46 ngày (hạ chí, tiểu thử, đại thử), qua ngày hôm sau, nó di hành sang cung Huyền ủy 46 ngày (thu phân, hàn lộ, sương gián), qua ngày hôm sau, nó di hành sang cung Tân lạc 45 ngày (lập đông, tiểu tuyết, đại tuyết), Như vậy, sáng ngày hôm sau, nó lại trở lại cung Hiệp trập đúng vào ngày đông chí[1].
Thái nhất du hành mỗi ngày, lấy ngày đông chí để ở vào cung Hiệp trập từ đó tính rơ nơi mà mỗi ngày nó đến, đó là từ số Nhất (vị trí của quẻ Khảm) rồi đi giáp hết 9 ngày, để rồi cuối cùng quay trở về với số nhất, Cứ như thế mà chuyển vận không ngừng nghỉ, chấm dứt rồi lại bắt đầu[2].
Ngày mà Thái nhất du hành sang 1 cung khác, Thiên phải ứng theo để xuất hiện mưa và gió, nếu chính ngày đó mà mưa thuận gió ḥa th́ đó hiện tượng cát lành, năm trúng mùa, dân an lạc và ít bệnh[3]. Nếu mưa gió xảy ra trước ngày du hành th́ năm đó sẽ nhiều hạn hán[4]. Ngày mà Thái nhất ở tại tiết đông chí, nếu có ǵ biến hóa, hiện tượng đó ứng với vai tṛ và trách nhiệm của quân[5]. Ngày mà Thái nhất ở tại tiết xuân phân, nếu có ǵ biến hóa, hiện tượng đó ứng với trách nhiệm của tướng[6]. Ngày mà Thái nhất ở tại tiết Trung cung, nếu có ǵ biến hóa, hiện tượng đó ứng với quan lại[7]. Ngày mà Thái nhất ở tại tiết thu phân, nếu có ǵ biến hóa, hiện tượng đó ứng với trách nhiệm của tướng quân[8]. Ngày mà Thái nhất ở tại tiết hạ chí, nếu có ǵ biến hóa, hiện tượng đó ứng với trách nhiệm của bách tính[9]. Điều gọi là biến hóa, ư nói ngày mà Thái nhất di hành sang 1 trong ngũ cung, xảy ra những gió táp, mưa sa làm gẫy đổ cây cối, lá, cát bay đá chạy[10]. Căn cứ vào những hiện tượng trên, ta theo dơi phương vị của Thái nhất ở cung nào để suy đoán t́nh trạng bệnh nặng hay nhẹ[11]. Ta dựa vào cái hướng mà gió thổi đến để làm căn cứ mà suy đoán[12]. Nếu gió từ nơi mà Thái nhất đang ở thổi đến đó là thực phong, chủ về sinh trưởng, nuôi dưỡng vạn vật[13]. Nếu gió từ nơi nghịch lại với bộ vị mà Thái nhất đang ở đó gọi là hư phong, gió này làm thương, làm hại đến con người, nó chủ về tàn sát, chủ về tai hại[14]. Con người nên chú ư đến loại hư phong này để tránh những tai họa bệnh tật[15]. Bậc thánh nhân mỗi ngày phải chú trọng đến việc tránh né hư tà tặc phong như đang tránh né tên bay đá chạy, nhờ đó mà tà khí không làm hại được họ, Ư nghĩa đạo dưỡng sinh là ở chỗ đó”[16].
V́ thế khi Thái nhất di chuyển để đi vào đứng giữa nơi Trung cung, nó sẽ từ đó đứng giữa để làm nơi triều hội cho bát phong, nhằm bộc lộ được điềm cát hung[17]. Phong từ phương nam đến, được gọi tên là Đại nhược phong, khi nó làm thương tổn đến con người, bên trong nó sẽ nhập vào để ở tại Tâm, bên ngoài nó sẽ lưu lại nơi mạch, khí của nó chủ về Nhiệt bệnh[18] Phong từ phương tây nam đến, được gọi tên là Mưu phong, khi nó làm thương đến con người, bên trong nó sẽ nhập vào để ở tại Tỳ, bên ngoài nó sẽ lưu lại nơi cơ nhục, khí của nó chủ về bệnh suy nhược[19]. Phong từ phương tây đến, được gọi tên là Cương phong, khi nó làm thương đến con người, bên trong nó sẽ nhập vào để ở tại Phế, bên ngoài nó sẽ lưu lại nơi b́ phu, khí của nó chủ về Táo bệnh[20]. Phong từ phương tây bắc đến, được gọi tên là Chiết phong, khi nó làm thương đến con người, bên trong nó sẽ nhập vào để ở tại Tiểu trường, bên ngoài nó sẽ lưu lại để ở tại thủ Thái dương mạch, khi mạch tuyệt đó là tà khí đă tràn ngập, khi nào mạch bị bế, đó là mạch bị kết lại, bất thông, có thể chết 1 cách th́nh ĺnh[21]. Phong từ phương bắc đến, được gọi tên là Đại cương phong, khi nó làm thương đến con người, bên trong nó sẽ nhập vào để ở tại Thận, bên ngoài nó sẽ lưu lại để ở tại cốt và hai đường lữ cân của vai và lưng, khí của nó chủ về bệnh Hàn[22]. Phong từ phương đông bắc đến, được gọi tên là Hung phong, khi nó làm thương đến con người, bên trong nó sẽ nhập vào để ở tại Đại trường, bên ngoài nó sẽ lưu lại nơi xương sườn dưới nách và những bộ vị thuộc quan tiết của thượng chi[23]. Phong từ phương đông đến, được gọi tên là Anh nhi phong, khi nó làm thương đến con người, bên trong nó sẽ nhập vào để ở tại Can, bên ngoài nó sẽ lưu lại nơi cân hệ, khí của nó chủ về bệnh thân thấp[24]. Phong từ phương đông nam đến, được gọi tên là Nhược phong, khi nó làm thương đến con người, bên trong nó sẽ nhập vào để ở tạiVị, bên ngoài nó sẽ lưu lại nơi cơ nhục, khí của nó chủ về bệnh tay chân nặng nề[25]. Trên đây là nói về bát phong, tất cả đều đến từ phương hư khí, v́ thế nó mới gây bệnh được nơi con người[26]. Nếu người bị hư nhược, gặp hư niên, rồi lại gặp hư phong, cả 3 loại hư này đều tấn công, chúng sẽ gây ra bạo bệnh và chết 1 cách nhanh chóng bất ngờ[27]. Nếu bệnh chỉ do lưỡng thực mà chỉ có 1 hư, do đó khi nào bị trúng mưa, hoặc bị sương gió ngoài trời th́ sẽ thành chứng hàn nhiệt[28]. Khi nào ở vào nơi nhiều mưa mà ẩm thấp, bị bệnh sẽ dễ thành chứng tê liệt[29]. Cho nên bậc thánh nhân tránh phong như tránh những mũi tên, những viên đá vậy[30]. Khi nào bị cả tam hư mà c̣n bị trúng bởi phong tà, dễ bị té nhào xuống đất và bán thân bất toại”[31].
THIÊN 78: CỬU CHÂM LUẬN
Hoàng Đế hỏi: "Ta đă nghe thầy nói về cửu châm, ư nghĩa thật là dồi dào và rộng răi, nhưng ta vẫn chưa thể lănh hội được, dám xin hỏi thầy cửu châm được sinh ra như thế nào ? Do lư do nào mà mỗi loại đều có những tên gọi riêng ?”[1].
Kỳ Bá đáp : "Cửu châm được h́nh thành do ở sự biến hóa của Âm Dương trong Trời Đất mà thành đại số, con số đó bắt đầu ở nhất mà chấm dứt ở cửu[2]. Cho nên nói rằng: Nhất là nhằm phỏng theo Thiên, Nhị nhằm phỏng theo Địa, tam phỏng theo Nhân, tứ phỏng theo Thời, ngũ phỏng theo Âm (thanh), lục phỏng theo Luật, thất phỏng theo Tinh, bát phỏng theo Phong, cửu phỏng theo Dă”[3]
Hoàng Đế hỏi: "Số kim châm ứng với số 9 như thế nào ?”[4].
Kỳ Bá đáp : "Ôi ! Bậc thánh nhân bắt đầu được con số h́nh thành Thiên Địa, đó là từ 1 đến 9, do đó mà phân thành 9 khu vực (Dă), 9 lần 9 là 81, thế là bắt đầu bằng con số Hoàng chung, và cũng từ đó 9 loại kim được xuất hiện để ứng với con số ấy [5].
Nhất thuộc Thiên, Thiên thuộc Dương, trong ngũ tạng th́ Phế ứng với Thiên, Phế là nắp đậy của ngũ tạng lục phủ, b́ phu là chỗ hợp của Phế, thuộc vùng Dương phận của con người, V́ thế cây kim tạo ra để châm trị, ắt phải đầu to đuôi nhọn, nhằm không cho châm vào sâu, chỉ để cho Dương tà xuất ra mà thôi[6].
Nhị thuộc Địa, Cơ nhục của con người ứng với Thổ, V́ thế cây kim tạo ra để châm trị, ắt phải có thân kim thẳng h́nh trụ, mũi h́nh bầu tṛn, nhằm làm sao để đừng làm thương tổn đến vùng phận nhục, bời v́ làm thương vùng này sẽ làm cho (Tỳ) khí bị kiệt[7].
Tam thuộc Nhân (người), Con người sở dĩ thành người và có sự sống, đó là nhờ ở huyết mạch, V́ thế cây kim tạo ra để châm trị, ắt thân kim phải to mà chuôi phải tṛn, khiến cho án được mạch mà không hăm vào, làm lưu thông và dẫn đạo chính khí, làm cho tà khí phải xuất ra 1 ḿnh[8].
Tứ thuộc Thời, Thời ở đây là nói về tứ thời bát phong ở khách trong kinh lạc, gây thành chứng bệnh lựu, V́ thế cây kim tạo ra để châm trị, thân ḿnh phải thẳng theo h́nh trụ c̣n mũi th́ phải bén nhọn, khiến cho ta có thể châm tả được nhiệt, xuất huyết, làm cho các bệnh ngoan cố phải lành[9].
Ngũ thuộc Âm (âm thanh), Âm thanh ở đây là nói đến vùng thuộc mùa đông và mùa hạ, tức là vùng của Tư và Ngọ, Âm và Dương đang ly biệt, Hàn và Nhiệt cùng tranh, 2 khí này cùng đánh nhau, hợp nhau để thành ung và mủ, V́ thế cây kim tạo ra để châm trị, phải làm sao cho mũi của nó phải nhọn như lưỡi kiếm, có thể châm xuất ra nhiều mủ[10].
Lục thuộc Luật, Luật nhằm điều ḥa Âm Dương và tứ thời để hợp với 12 kinh mạch, nếu khí huyết không điều ḥa, ví như lục luật không điều ḥa, hư tà sẽ ở khách nơi kinh lạc để gây thành chứng bạo tư, V́ thế cây kim tạo ra để châm trị, đầu ắt phải nhọn như sợi lông, vừa tṛn vừa nhọn, thân giữa hơi to, nhằm đuổi được bạo khí[11].
Thất thuộc Tinh, Tinh tượng trưng cho thất khiếu của con người, Khi tà khí ở khách nơi kinh, gây thành chứng thống lư, nó sẽ ở lại nơi kinh lạc, V́ thế cây kim tạo ra để châm trị, phải làm sao cho mũi kim nhọn như mũi con muỗi, có thể dùng phép chờ đợi thật yên tĩnh để khí đến chậm, nhẹ nhàng, cho nên có thể lưu kim lâu, chính khí nhờ đó mà dần được sung thực (phục hồi), bấy giờ chân khí và tà khí đều chịu tác dụng của cây kim, Khi rút kim ra tà khí sẽ tán và chính khí được phù dưỡng[12].
Bát thuộc Phong, Phong ở đây tượng trưng cho 8 quan tiết thuộc tay chân, Các hư phong xuất ra từ bát chính (8 phương), bát phong này làm thương đến con người, bên trong nó sẽ ở khách lại tại các khớp xương, thắt lưng, cột sống, quan tiết, tấu lư để gây thành chứng tư trong chỗ sâu, V́ thế cây kim tạo ra để châm trị, thân nó phải thật dài, mũi nó phải thật nhọn, có thể đi đến chỗ tà khí ở sâu và chứng tư ở xa để đuổi chúng[13].
Cửu thuộc Dă, Dă ở đây ví với các vùng khớp xương và b́ phu, Nếu Dâm tà lưu lại và tràn trong chu thân, nó sẽ như chứng phong thủy, nó sẽ đọng lại khiến cho khí không đi qua được các quan tiết lớn, V́ thế cây kim tạo ra để châm trị, h́nh như cây côn mũi nhọn, mũi của nó nhỏ tṛn, dùng để tả được thủy khí đọng lại nơi các quan tiết”[14].
Hoàng Đế hỏi: "Sự dài ngắn của kim châm có theo con số tiêu chuẩn nào không ?”[15].
Kỳ Bá đáp : "Thứ nhất: Sàm châm, lấy phép ở cân châm, bỏ mũi đi th́ thân kim c̣n lại là 1 thốn rưỡi, đầu mũi nhọn như mũi tên, cả cây kim dài 1 thốn 6 phân, nó chủ về trị những bệnh ở đầu và thân ḿnh[15].
Thứ nh́: Viên châm, lấy phép ở nhữ châm, thân kim h́nh trụ tṛn, mũi như h́nh quả trứng, dài 1 thốn 6 phân, chủ trị ở vùng phận nhục[16].
Thứ ba : Đề châm, lấy phép ở mũi nhọn của hạt lúa thử, dài 3 thốn rưỡi, chủ về án lên mạch để lấy được chính khí quay về, và làm cho tà khí phải xuất ra[17].
Thứ tư: Phong châm, lấy theo phép nhữ châm, thân kim h́nh trụ tṛn, mũi thật nhọn, dài 1 thốn 6 phân, chủ về chứng ung và nhiệt, châm xuất huyết[18].
Thứ năm : Phi châm, lấy phép ở độ bén nhọn của lưỡi kiếm, rộng 2 phân rưỡi, dài 4 thốn, chủ về châm lấy mủ nhiều, đó là lưỡng nhiệt cùng tranh nhau vậy[19].
Thứ sáu: Viên lợi châm, lấy phép ở ly châm, mũi kim hơi to, nhưng thân lại nhỏ, làm thế để cho dễ châm sâu vào trong, dài 1 thốn 6 phân, chủ về chứng ung và chứng tư[20].
Thứ bảy: Hào châm, lấy phép ở lông hào mao, dài 1 thốn 6 phân, chủ về các chứng Hàn Nhiệt và thống tư ở các lạc mạch[21].
Thứ tám: Trường châm, lấy phép ở kỳ châm, dài 7 thốn, chủ về chứng tư do tà khí vào sâu bên trong[22].
Thứ chín: Đại châm, lấy phép ở Phong châm (giống như kim thứ tư), nhưng mũi nhọn hơi tṛn, dài 4 thốn, chủ về chứng thủy thũng ở quan tiết không xuất ra được[23].
Như vậy là h́nh dáng của các cây kim đă đầy đủ lắm rồi vậy, Đây cũng là phép tạo ra độ lớn nhỏ, dài ngắn của cửu châm vậy”[24].
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe nói về thân h́nh con người ứng với cửu dă như thế nào ?”[25].
Kỳ Bá đáp : "Thần xin được nói về thân h́nh con người ứng với cửu dă: Chân trái ứng với tiết lập xuân, trực nhật của nó là ngày Mậu dần, Kỷ sửu[26], Hông trái ứng với tiết xuân phân, trực nhật của nó là ngày Ất măo[27], Tay trái ứng với tiết lập hạ, trực nhật của nó là ngày Mậu th́n, Kỷ tỵ[28], Ngực, cổ họng, đầu mặt ứng với tiết hạ chí, trực nhật của nó là ngày Bính ngọ[29], Tay mặt ứng với tiết lập thu, trực nhật của nó là ngày Mậu thân, Kỷ mùi[30], Hông phải ứng với tiết thu phân, trực nhật của nó là ngày Tân dậu[31], Chân phải ứng với tiết lập đông, trực nhật của nó là ngày Mậu tuất, Kỷ hợi[32], Thắt lưng, xương cùng, nhị âm (tiền và hậu) ứng với tiết đông chí, trực nhật của nó là ngày Nhâm tư[33], Lục phủ, ba tạng bên dưới ứng với trung châu, ngày đại cẩm của nó chính là ngày mà Thái nhất đang di hành đến ở tại đó và những ngày thuộc Mậu và Kỷ[34]. Phàm 9 nơi đă nói trên có thể dùng để chờ để biết được khí bát chính đang ở tại đâu[35]. Nếu có những ung thũng nào ứng với bên phải bên trái, bên trên bên dưới mà ta muốn chữa trị, ta không nên trị vào những ngày tương ứng như nói trên bằng cách cho vỡ mủ trên những ung thũng đó, Ta gọi đó là những nơi thuộc những ngày Thiên kỵ”[36].
H́nh thể an nhàn mà chí th́ khổ năo, bệnh sẽ sinh ra ở mạch, phép trị là phải cứu và châm[37]. H́nh thể lao khổ mà chí an lạc, bệnh sẽ xảy ra ở cân, phép trị là phải chườm cho nóng để dẫn khí[38]. H́nh thể an nhàn mà chí cũng vui vẻ, bệnh sẽ xảy ra ở nhục, phép trị là phải châm hoặc biếm (thạch)[39]. H́nh thể lao khổ mà chí cũng khổ năo, bệnh sẽ xảy ra ở vùng yết hầu, phép trị phải dùng thuốc có vị ngọt để điều dưỡng[40]. Những người bị nhiều lần kinh khủng (sợ quá nhiều), sẽ làm cho cân mạch không thông, bệnh thường làm cho bất nhân (tê không cảm giác đau đớn), phép trị phải dùng phương pháp án ma và uống rượu thuốc[41].
Ngũ tạng khí: Tâm chủ về ợ[42], Phế chủ về ho[43], Can chủ về hay nói[44], Tỳ chủ về nuốc (hơi chua)[45], Thận chủ về ngáp[46].
Lục phủ khí: Đởm chủ về nổi giận[47], Vị chủ về khí nghịch thành ói[48], Đại trường và Tiểu trường chủ về chứng tiêu chảy[49], Bàng quang không ràng buộc được sẽ làm cho hay đái dầm[50], Hạ tiêu tràn ngập nước ra b́ phu thành chứng thủy thũng[51].
Ngũ vị: Vị chua nhập vào Can[52], vị cay nhập vào Phế[53], vị đắng nhập vào Tâm[54], vị ngọt nhập vào Tỳ[55], vị mặn nhập vào Thận[56], vị đạm (nhạt) nhập vào Vị, đó gọi là ngũ vị[57].
Ngũ tịnh: Tinh khí tràn nhập vào Can sẽ làm cho lo lắng[58], tràn nhập vào Tâm sẽ làm cho vui mừng[59], tràn nhập vào Phế sẽ làm cho bi thương[60], tràn nhập vào Thận sẽ làm cho khiếp sợ[61], tràn nhập vào Tỳ sẽ làm cho sợ hăi[52]. Đây gọi là khí của ngũ tinh tràn nhập vào tạng vậy[63].
Ngũ ố (ghét): Can ố Phong[64], Tâm ố Nhiệt[65], Phế ố Hàn[66], Thận ố Táo[67], Tỳ ố Thấp, Đây là khí của ngũ tạng có những điều sở ố (ghét) [68].
Ngũ dịch: Tâm chủ về mồ hôi[69], Can chủ về nước mắt[70], Phế chủ về nước mũi[71], Thận chủ về nước dăi[72], Tỳ chủ về nước miếng, Đây là những nơi xuất ra các chất nước nhờn[73].
Ngũ lao : nh́n lâu làm thương đến huyết[74], nằm lâu làm thương đến khí[75], ngồi lâu làm thương đến nhục[76], đứng lâu làm thương đến cốt[77], đi lâu làm thương đến cân, Đây là 5 loại lâu làm thương thành bệnh vậy[78].
Ngũ tẩu (chạy): Vị chua chạy về cân[79], vị cay chạy về khí[80], vị đắng chạy về huyết[81], vị mặn chạy về cốt[82], vị ngọt chạy về nhục, Đây gọi là ngũ tẩu vậy[83].
Ngũ tài (giảm bớt): Bệnh ở tại cân, không nên ăn vị chua[84], Bệnh ở tại khí, không nên ăn vị cay[85], Bệnh ở tại cốt, không nên ăn vị mặn[86], Bệnh ở tại huyết, không nên ăn vị khổ[87], Bệnh ở tại nhục, không nên ăn vị ngọt[88], Cho dù miệng thèm ăn, cũng không nên ăn nhiều, ắy phải tự tiết giảm, đó gọi là ngũ tài[89].
Ngũ phát: Âm bệnh phát ra ở cốt[90], Dương bệnh phát ra ở huyết[91], Âm bệnh phát ra ở nhục[92], Dương bệnh phát ra ở mùa đông[93], Âm bệnh phát ra ở mùa hạ[94].
Ngũ tà : Tà nhập vào Dương sẽ thành bệnh cuồng[95], tà nhập vào Âm sẽ thành chứng huyết tư[96], tà nhập vào Dương, chuyển ra thành chứng điên tật[97], Tà nhập vào Âm, chuyển ra thành bệnh câm[98], Dương nhập vào Âm, bệnh xảy ra ở t́nh trạng tĩnh[99], Âm xuất ra từ Dương, bệnh thường hay nổi giận[100].
Ngũ tàng: Tâm tàng thần[101], Phế tàng phách[102], Tỳ tàng ư[103], Thận tàng tinh, chí[104], Can tàng hồn[105].
Ngũ chủ: Tâm chủ mạch[106], Phế chủ b́[107], Can chủ cân[108], Tỳ chủ cơ nhục[109], Thận chủ cốt[110].
Dương minh nhiều khí huyết[111], Thái dương nhiều huyết ít khí[112], Thiếu dương nhiều khí ít huyết[113], Thái âm nhiều huyết ít khí[114], Quyết âm nhiều huyết ít khí[115], Thiếu âm nhiều khí ít huyết[116]. Cho nên nói rằng: châm Dương minh cho xuất cả huyết lẫn khí[117], châm Thái dương chỉ cho xuất khí mà không nên cho xuất huyết[118], châm Thái âm nên cho xuất huyết không nên cho xuất khí[119], châm Quyết âm nên cho xuất huyết mà không nên cho xuất khí[120], châm Thiếu âm nên cho xuất khí mà không cho xuất huyết[121].
Túc Dương minh và Thái âm cùng làm biểu lư nhau[122], Thiếu dương và Quyết âm cùng làm biểu lư nhau[123], Thái dương và Thiếu âm cùng làm biểu lư nhau[124]. Đây gọi là Âm Dương của Túc (cùng làm biểu lư)[125]. Thủ Dương minh và Thái âm cùng làm biểu lư nhau[126], Thiếu dương và Tâm chủ cùng làm biểu lư nhau[127], Thái dương và Thiếu âm cùng làm biểu lư nhau[128]. Đây gọi là Âm Dương của Thủ (cùng làm biểu lư nhau)”[129].
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 19 of 20: Đă gửi: 01 April 2005 lúc 8:06am | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 79: TUẾ LỘ LUẬN
Hoàng Đế hỏi: "Kinh nói rằng: Mùa hạ bị thương bởi thử khí th́ mùa thu bị bệnh sốt rét, bệnh sốt rét lại xảy ra có những mốc thời gian nhất định, nguyên nhân nào đă gây ra như thế ?”[1].
Kỳ Bá đáp : "Tà khí tấn công vào huyệt Phong Phủ, bệnh sẽ đi dọc theo 2 thăn thịt cột sống để đi xuống dưới, trong lúc đó, vệ khí cứ 1 ngày và 1 đêm thường đại hội nhau tại huyệt Phong Phủ[2]. Ngày hôm sau, cứ mỗi ngày nó lại đi xuống 1 tiết (đốt xương), v́ thế bệnh xảy ra mỗi ngày một trễ hơn[3]. Đó chính v́ tà khí đă tấn công trước hết vào vùng cột sống và vùng lưng vậy[4]. Mỗi lần vệ khí vận hành đến huyệt Phong Phủ th́ tấu lư sẽ mở ra, khi mà tấu lư mở ra th́ tà khí sẽ nhập vào, khi tà khí nhập vào th́ bệnh phát tác, đó cũng là lư do tại sao bệnh lại mỗi ngày mỗi xảy ra trễ hơn[5]. Vệ khí vận hành ở Phong Phủ, mỗi ngày đi xuống 1 tiết, 21 ngày, nó sẽ đi xuống đến đốt xương cùng, ngày thứ 22, nó nhập vào bên trong cột sống, rót vào mạch Phục xung, thế rồi nó lại theo con đường của mạch trên để quay trở lên trên, nó đi như vậy được 9 ngày th́ nó sẽ xuất ra ở giữa Khuyết bồn[6]. Bởi v́ khí mỗi ngày mỗi đi lên, v́ thế bệnh xảy ra mỗi ngày mỗi sớm hơn[7]. Nếu tà khí đi vào đến ngũ tạng để đánh nhau, nó sẽ đi ngang qua vùng mộ và nguyên, con đường đi của nó xa xôi, khí của nó vào sâu, sự vận hành của nó chậm trễ, v́ thế nó không thể xảy ra bệnh mỗi ngày, do đó mà qua ngày hôm sau mới tập trung lại phát tác”[8].
Hoàng Đế hỏi: "Mỗi lần vệ khí đến Phong Phủ th́ tấu lư mới mở ra, tấu lư mở ra th́ tà khí mới nhập vào, Vệ khí mỗi ngày đi xuống 1 tiết, như vậy tà khí và vệ khí gặp nhau sẽ không ăn khớp với nhau ở huyệt Phong Phủ nữa, thế là thế nào ?”[9].
Kỳ Bá đáp : "Nơi mà Phong tà nhập vào không nhất định là phải ở bộ vị nào, chỉ cần vệ khí đi đến nơi nào mà nơi đó có tà khí trúng vào th́ tấu lư ắt sẽ mở ra[10]. Chỉ cần biết nơi nào mà tà khí tấn công vào th́ nó sẽ là nơi phát bệnh”[11].
Hoàng Đế hỏi: "Đúng vậy! Phong tà và bệnh sốt rét cùng đồng loại và có quan hệ hỗ tương nhau, nhưng Phong th́ gây bệnh liên tục (không gián đoạn), trong lúc đó th́ chứng sốt rét lại phát ra và ngưng lại theo một chu kỳ nhất định, tại sao vậy ?”[12].
Kỳ Bá đáp : "Khí của Phong tà gây bệnh th́ giữ nguyên nơi đă xẩy ra, nhưng chứng sốt rét th́ lại đi theo với kinh lạc, nó có thể đi sâu vào trong để đánh nhau với nội tạng, v́ thế khi nào vệ khí vận hành đến nơi ở của tà khí của sốt rét để ứng với nhau th́ bệnh mới xảy ra”[13].
Hoàng Đế nói: "Đúng vậy !”[14].
Hoàng Đế hỏi: "Ta nghe nói tứ thời bát phong trúng vào người, gây ra hàn thử khác nhau[15]. Khí hàn th́ b́ phu bị cấp mà tấu lư đóng lại, khí thử th́ b́ phu bị hoăn ra mà tấu lư mở ra, Tặc phong tà khí phải nhân có hàn thử mới nhập vào được con người ư ?”[16].
Thiếu Sư đáp: “Không thế ! Tặc phong tà khí trúng vào người, không đợi thời gian nào cả, nó chỉ thừa lúc tấu lư bị khai để rồi tấn công vào, khi nó vào th́ vào thật sâu, hoặc có khi trúng vào nội tạng để gây bệnh, sự gây bệnh này thật nhanh và bạo[17]. C̣n khi nào tấu lư đang bế th́ nó vào cạn, khi gây bệnh cũng chậm”[18].
Hoàng Đế hỏi: "Có những người thích ứng được với sự thay đổi của hàn và ôn, tấu lư của họ cũng không mở ra, vậy mà họ cũng bị bệnh 1 cách đột ngột, nguyên nhân nào đă gây nên như thế ?”[19].
Thiếu Sư đáp: “Nhà vua không biết tại sao tà khí xâm nhập vào con người ư ? Tuy thấy con người sống 1 cách b́nh thường nhưng tấu lư lúc nào mở ra hay đóng vào, b́ phu lúc nào căng thẳng hay hoăn ra (đều có ảnh hưởng mật thiết đến thời tiết), v́ thế sự gây bệnh thường liên hệ đến thời tiết”[20].
Hoàng Đế hỏi: "Ta có thể nghe cho tường tận không ?”[21].
Thiếu Sư đáp: “Con người cùng tham vào với Trời Đất, cùng ứng với nhật nguyệt, V́ thế khi mặt trăng đầy lên th́ nước biển cũng thịnh lên ở phương tây, huyết khí của con người tinh thực, cơ nhục sung thực, b́ phu kín đáo hơn, lông và tóc cứng hơn, tấu lư đóng lại, chất nhờn bám chắc vào da, Lúc bấy giờ tuy có gặp tặc phong, nó cũng vào chỗ cạn chứ không thể sâu được[22]. Đến lúc trăng bị khuyết rỗng th́ nước biển sẽ thịnh lên ở phương đông, huyết khí của con người sẽ bị hư, vệ khí hao tán, h́nh thể tuy c̣n đó nhưng cơ nhục bị suy giảm, b́ phu bị lơi lỏng, tấu lư bị mở ra, lông và tóc bị héo tàn, nét nhăn của tấu lư bị thưa, chất nhờn bị loăng, lúc bấy giờ nếu gặp phải tặc phong, nó sẽ đi sâu vào hơn, nó sẽ gây bệnh nơi con người nhanh bạo hơn”[23].
Hoàng Đế hỏi: "Có những người đột nhiên bị chết th́nh ĺnh và bạo, hoặc đột nhiên bị bệnh th́nh ĺnh và bạo, Tại sao thế ?”[24].
Thiếu Sư đáp: “Những người nào phải khí của tam hư, họ sẽ bị chết 1 cách bạo và nhanh, c̣n nếu họ gặp khí của tam thực, th́ tà khí không thể làm thương tổn đến họ được”[25].
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe giải thích về tam hư ?”[26].
Thiếu Sư đáp: “Nhân lúc hư niên (tuế khí thái quá), gặp lúc trăng đầy, gặp lúc thời được ḥa, tuy có gặp phải tặc phong tà khí cũng không nguy lắm”[27].
Hoàng Đế nói: "Thật là 1 lập luận rất hay ! Thật là 1 đạo lư rất hay ! Ta xin được đem lập luận này để cất giữ trong hộp Kim quỹ gọi là tam thực, Tất nhiên, đây chính là lập luận độc đáo của riêng Thầy”[28].
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe giải thích tại sao trong cùng 1 năm, có những người cùng bị bệnh giống nhau, nguyên nhân nào đă gây nên như vậy ?”[29].
Thiếu Sư đáp: “Đó là chứng biểu hiện (hậu) của tứ thời bát tiết”[30].
Hoàng Đế hỏi: "Sự biểu hiện (hậu) đó như thế nào ?”[31].
Thiếu sư đáp: “Sự biểu hiện này, thông thường ta có thể dựa vào ngày đông chí để biết Thái nhất đang ở vị trí của cung Hiệp trập[32]. Khi nó đến, Thiên sẽ ứng theo để có gió có mưa[33]. Nếu gió mưa đó đến từ phương nam, đó là hư phong, làm thương đến con người 1 cách dữ dội[34]. Nếu nó đến vào lúc nửa đêm, lúc bấy giờ vạn dân đều đang ngủ do đó nó không thể phạm đến được, v́ thế năm đó dân ít bệnh[35]. Nếu gió mưa đến vào lúc ban ngày, người dân lười, ít pḥng bị, v́ thế dễ bị trúng bởi hư phong, v́ thế vạn dân bị bệnh nhiều hơn[36]. Khi hư tà nhập vào và ở khách nơi cốt mà không phát ra ngoài, đợi đến tiết lập xuân, khi Dương khí đại phát, tấu lư mở ra, rồi lại cùng ngày của tiết lập xuân, gió lại đến từ phương tây, thế là vạn dân phải trúng bởi hư phong[37]. Thế là 2 tà, phục tà và tà khí mới cùng đánh nhau, làm cho tà khí núp trong kinh mạch thay đổi thành bệnh tà[38]. V́ thế trong 1 năm nào đó, người dân gặp phải gió từ các phương, gặp phải mưa từ các hướng ta gọi đó là gặp phải Tuế Lộ[39]. Nếu năm nào gặp được khí hậu điều ḥa, ít có tặc phong, người dân ít bệnh và ít chết[40]. C̣n nếu năm nào gặp phải tặc phong tà khí, Hàn ôn bất ḥa, người dân sẽ bệnh nhiều và phải chết !”[41].
Hoàng Đế hỏi: "Phong của hư tà, làm thương đến con người, bệnh nặng nhẹ, ít nhiều như thế nào ? Biểu hiện ra như thế nào ?”[42].
Thiếu Sư đáp: “Ngày mồng 1 tháng giêng, Thái nhất ở tại cung Thiên lưu, ngày ấy nếu có gió từ phương tây bắc, không mưa, người dân sẽ bị chết nhiều[43]. Ngày mồng một tháng giêng, nếu sáng sớm có gió từ phương bắc, mùa xuân năm ấy người dân sẽ bị những bệnh nặng có thể chết nhiều[44]. Ngày mồng một tháng giêng, nếu sáng sớm có gió phương bắc thổi qua, người dân sẽ bị bệnh nhiều nhất là ba trên mười người[45]. Ngày mồng một tháng giêng, nếu giữa trưa mà có gió từ phương bắc, mùa hè năm ấy, người dân sẽ chết nhiều[46]. Ngày mồng một tháng giêng, buổi chiều tối mà có gió từ phương bắc, mùa thu năm ấy người dân sẽ chết nhiều[47]. Nếu cả ngày mà có gió từ phương bắc sẽ có nhiều người bị bệnh nặng, mười người chết sáu[48].
Ngày mồng một tháng giêng, gió từ phương nam đến gọi tên là Hạn hương, gió từ phương tây đến gọi là Bạch cốt, sẽ có tai ương cho cả nước, người ta chết nhiều[49]. Ngày mồng một tháng giêng gió từ phương đông đến làm lung lay nhà cửa, làm cát bay đá chạy, cả nước sẽ có tai ương[50]. Ngày mồng một tháng giêng, gió từ phương đông nam đến, mùa xuân năm ấy cũng sẽ có tử vong[51]. Ngày mồng một tháng giêng, nếu khí hậu ôn ḥa, không nổi gió, mùa màng trúng, lúa gạo rẻ, dân không bệnh, nếu ngày ấy trời lạnh mà nổi gió, mùa màng thất, lúa gạo giá cao, người dân bệnh nhiều[52]. Trên là những biểu hiện của gió trong một năm, có thể báo hiệu hư tà làm thương, làm bệnh đến con người vậy[53].
Ngày sửu của tháng hai, nếu không nổi gió, người ta sẽ bị nhiều bệnh về Tâm và bụng[54]. Ngày Tuất của tháng ba, nếu trời không ấm, người ta sẽ bị bệnh Hàn Nhiệt nhiều ngày[55]. Ngày Tỵ của tháng tư, tiết trời không nóng, người dân bị bệnh đơn nhiệt[56]. Ngày thân của tháng mười, trời không lạnh, người dân bị bạo tử nhiều[57]. Những trường hợp vừa kể trên về các loại Phong xảy ra trong nhiều ngày tháng trong năm, như lung lay nhà cửa, làm găy cây cối, làm cát bay đá chạy, làm nổi lông mao, làm khai tấu lư, đều thuộc những loại tà phong dị thường”[58].
THIÊN 80: ĐẠI HOẶC LUẬN
Hoàng Đế hỏi: "Ta từng leo lên trên 1 cái đài cao mát và lạnh, khi lên đến nửa chứng của các bậc thang, ta liền nh́n xem 4 phía, xong rồi mới ḅ dần lên phía trước, lúc bấy giờ ta tự cảm thấy thần hồn hoảng hốt, mắt hoa choáng váng lên, Ta thầm lấy làm kỳ lạ, ta tự nhắm mắt lại, rồi lại mở mắt ra, ta cố an Tâm định khí, lâu lắm vẫn chưa trở lại trạng thái b́nh thường; Khi lên đến trên đài rồi ta lại tiếp tục nh́n khắp bốn phương để rồi lại thấy choáng váng, Ta bèn bới vén lại tóc, qùy xuống trên đài, ta nh́n thẳng xuống phía dưới, sau 1 thời gian thật lâu, sự choáng váng vẫn chưa chấm dứt, Th́nh ĺnh, t́nh trạng choáng váng lại bớt và không c̣n nữa, Khí ǵ đă khiến như thế ?”[1].
Kỳ Bá đáp : "Khí của ngũ tạng lục phủ đều lên trên để rót vào mắt và thành tinh khí, hố sâu chứa tinh gọi là nhân, tinh khí ở cốt tạo thành đồng tử, tinh khí của cân tạo thành tṛng mắt đen, tinh khí của huyết đóng vai lạc với hố mắt, tinh khí của mắt tạo thành tṛng trắng mắt, tinh khí của cơ nhục tạo thành nhân bào, tinh khí bao trùm cả cân cốt huyết khí hợp với các lạc mạch tạo thành mục hệ[2]. Tinh khí này bên trên nó thuộc vào năo, phía sau nó xuất ra ở cổ gáy, v́ thế khi tà khí trúng vào cổ gáy, đúng lúc thân ḿnh bị hư nhược, Tà khí sẽ nhập vào sâu hơn, nó sẽ đi theo nhăn hệ để vào đến năo[3]. Khi nó nhập vào năo nó sẽ làm cho năo bị chuyển, năo bị chuyển sẽ làm cho mục hệ bị căng cấp, mục hệ bị căng cấp sẽ làm cho mắt choáng váng và quay cuồng[4]. Khi tà khí trúng vào tinh của mắt th́ tinh không c̣n ḥa điệu với ngũ tạng lục phủ nữa, do vậy mà tinh bị hao tán, Khi tinh bị hao tán th́ xảy ra hiện tượng thị kỳ, thị kỳ có nghĩa là thấy một vật thành hai[5].
Mắt là nơi nhận tinh khí của ngũ tạng lục phủ, là nơi thường doanh của doanh vệ, hồn phách, là nơi sinh ra thần khí vậy, Vv thế khi mà thần khí bị lao th́ hồn phách bị tán, chí ư bị loạn[6]. V́ thế đồng tử và tṛng đen mắt được lấy phép ở Âm, tṛng mắt trắng và các mạch máu đỏ được lấy phép ở Dương[7]. V́ thế khi nào Âm Dương hợp nhau để chuyển rót lên mắt th́ tinh khí được sáng vậy[8]. Mắt là sứ giả của Tâm, Tâm là chỗ ở của thần, v́ thế khi nào thần và tinh bị loạn th́ nó không thể chuyển để rót tinh khí lên mắt được[9]. Khi lên cao, th́nh ĺnh bị thấy những h́nh ảnh kỳ la, đó là do tinh, thần, hồn, phách bị tán, không c̣n hợp nhau được nữa, v́ thế mà gây ra sự choáng váng vậy”[10].
Hoàng Đế hỏi: "Ta có vẻ hoài nghi những lời giải thích của Thầy, v́ có lần Ta đi lên đài đông uyển, và sau đó mỗi lần Ta đến và lên cao ở đó, không có lần nào mà ta không bị choáng váng, khi ta rời nó th́ trở lại trạng thái b́nh thường, chả lẽ mỗi lần ta đến đông uyển th́ ta lại bị lao thần hay sao ? Tại sao lại có những t́nh huống khác nhau kỳ lạ như thế ?”[11].
Kỳ Bá đáp : "Không phải thế ! Tâm có cái thích của nó th́ thần có cái ghét của nó, những yêu và ghét này trong 1 lúc gặp nhau sẽ làm cho tinh bị loạn, mắt bị mê không c̣n phân biệt để nh́n rơ nữa, đưa đến t́nh huống bị hoặc (thần bị choáng váng)[12]. Khi nào rời khỏi nơi đó th́ thần sẽ quay về như cũ, khôi phục trạng thái b́nh thường... V́ thế, t́nh huống trên xảy ra nhẹ th́ bị mê, nặng hơn sẽ gọi là hoặc”[13].
Hoàng Đế hỏi: "Có những người hay quên, khí nào đă khiến như thế ?”[14].
Kỳ Bá đáp : "Đó là do thượng khí bất túc, và hạ khí th́ hữu dư, đó là trường vị thực, c̣n Tâm và Phế th́ hữu dư[15]. (Tâm Phế) hư cho nên khí doanh vệ lưu lại ở dưới, lâu ngày không lên trên đúng với lúc phải lên, v́ thế mà thường hay quên”[16].
Hoàng Đế hỏi: "Có những người bệnh mà không nằm yên được (mất ngủ) khí nào đă khiến như thế ?”[17].
Kỳ Bá đáp : "Vệ khí không nhập vào được Âm phận, mà thường lưu lại nơi Dương phận[18]. Khi mà nó lưu lại ở Dương th́ Dương phận sẽ bị đầy[19]. Dương phận bị đầy th́ làm cho mạch Dương Kiểu thịnh[20], nếu vệ khí không nhập vào được Âm phận th́ Âm khí sẽ bị hư, làm cho mắt không nhắm lại được để ngủ”[21].
Hoàng Đế hỏi: "Có những bệnh cứ khiến người ta phải nhắm mắt lại không muốn nh́n ngoại vật, khí nào đă khiến như thế ?”[22].
Kỳ Bá đáp : "Vệ khí lưu lại ở Âm phận mà không vận hành đến được nơi Dương phận, nếu vệ khí lưu lại ở Âm phận, th́ Âm khí sẽ bị thịnh. Âm khí thịnh th́ mạch Âm Kiểu đầy, nếu vệ khí không nhập được vào Dương phận th́ Dương khí sẽ bị hư, v́ thế mắt cứ phải nhắm lại (không muốn nh́n ngoại vật)[23].
Hoàng Đế hỏi: "Có những người bệnh mà cứ thích nằm để ngủ, khí nào đă khiến như thế ?”[24].
Kỳ Bá đáp : "Đây là những người mà Trường Vị to mà b́ phu th́ sáp trệ (rít), vùng phận nhục không trơn nhuận, Do v́ Trường Vị to cho nên vệ khí mới lưu lại lâu, do v́ b́ phu sáp trệ, vùng phận nhục không trơn nhuận, cho nên vệ khí vận hành chậm[25]. Ôi ! Vệ khí ban ngày thường vận hành ở Dương phận, ban đêm th́ vận hành ở Âm phận, v́ thế lúc mà Dương khí sắp hết th́ con người đi nằm ngủ, lúc mà Âm khí sắp hết th́ mọi người phải thức dậy[26]. V́ thế nếu người nào mà Trường Vị to th́ vệ khí vận hành phải lưu lại lâu hơn, nếu b́ phu sáp trệ, vùng phận nhục không trơn nhuận th́ vệ khí sẽ vận hành chậm[27]. Khi vệ khí phải lưu lại lâu hơn ở vùng Âm phận, khí này sẽ không c̣n vận hành 1 cách chính thường nữa, v́ thế người đó chỉ muốn nhắm mắt lại để ngủ, muốn nằm nhiều để ngủ[28]. Khi nào Trường Vị nhỏf, b́ phu trơn nhuận, ḥa hoăn, vùng phận nhục thông sướng, vệ khí lưu lại ở vùng Dương phận sẽ lâu hơn, v́ thế người ấy ít ngủ hơn”[29].
Hoàng Đế hỏi: "Có những người không phải thường ngày hay buồn ngủ, nhưng đột nhiên lại thích nằm để ngủ, khí ǵ đă khiến như thế ?”[30].
Kỳ Bá đáp : "Tà khí lưu lại nơi Thượng tiêu, Thượng tiêu bị bế nên không thông, ngoài ra, sau khi ăn no, lại uống thêm nước canh nóng, vệ khí sẽ lưu lại ở Âm phận mà không vận hành đến vùng Dương phận nữa, v́ thế mà họ thích ngủ 1 cách đột ngột”[31].
Hoàng Đế hỏi: "Đúng vậy thay ! Phép trị các loại tà khí ấy phải thế nào ?”[32].
Kỳ Bá đáp : "Trước hết ta phải điều ḥa phục hồi công năng của ngũ tạng lục phủ, sau đó mới tiêu trừ những loại nhẹ ấy đi, tiếp theo là điều ḥa khí doanh vệ, tà khí thịnh th́ dùng phép tả, tà khí hư th́ dùng phép bổ, dù sao trước mắt, ta phải nắm cho được t́nh huống khổ hay vui của h́nh, của chí của người bệnh, nắm rơ rồi, sau đó mới áp dụng phép trị”[33].
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
Hoang Hoa Lan
Hội viên
Đă tham gia: 30 December 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 281
|
| Msg 20 of 20: Đă gửi: 01 April 2005 lúc 8:07am | Đă lưu IP
|
|
|
THIÊN 81: UNG THƯ
Hoàng Đế hỏi: "Ta nghe nói Trường Vị đón nhận cốc khí[1]. Thượng tiêu làm xuất ra vệ khí, nhằm làm ấm vùng phận nhục, làm nuôi dưỡng các cốt tiết, làm thông tấu lư[2]. Trung tiêu làm xuất doanh khí như mưa móc, lên trên nó rót vào các vùng khê cốc, thấm nhập vào các khổng mạch, làm cho tân dịch được ḥa điệu, rồi biến hóa thành màu đỏ để được huyết[3]. Khi huyết được ḥa th́ các khổng mạch trước hết bị đầy và tràn để rồi từ đó rót vào các lạc mạch, lạc mạch đă đầy, nó lại rót vào các kinh mạch, thế là huyết khí, Âm Dương đều được sung túc, nó sẽ theo con đường hô hấp để vận hành toàn chu thân[4]. Sự vận hành đều có độ số, ṿng vận hành tṛn cũng có con đường riêng của nó, tất cả đều hợp và đồng với sự vận hành của Thiên đạo, không bao giờ ngừng nghỉ[5]. Muốn điều ḥa ta phải chẩn mạch, ta phải theo đúng để trừ cái hư tà, theo đúng để đuổi cái thực tà, bởi v́ nếu không cẩn thận, ta dùng tả pháp 1 cách quá độ sẽ làm tổn thương đến nguyên khí, c̣n nếu đợi đúng lúc tà khí đến, ta dùng phép tả 1 cách nhanh chóng th́ có thể làm suy giảm khí thế của tà khí, c̣n nếu ta dùng phép lưu kim lâu mà không biết ǵ đến phép tả đúng thời mà tà khí đến, th́ bệnh t́nh trước sau vẫn như nhau không thuyên giảm được[6]. Ta cũng có thể dùng phương pháp làm cho chính khí sung thực để nó tiêu trừ được tà khí hư nhược, nhưng trường hợp bệnh tà chưa hết hẳn, nếu ta dùng phép bổ thái quá, sẽ có thể trợ thêm cho khí thế của tà khí[7]. Mục đích chính của bổ tả là nhằm làm cho huyết khí được điều ḥa, nhờ đó mà h́nh và khí mới giữ vững được sự sống chính thường của ḿnh[8]. Ta đă biết rơ t́nh huống huyết khí b́nh hay không b́nh, nhưng ta chưa biết được chứng UNG THƯ sinh ra từ đâu, sự h́nh thành hoặc ác hóa, sự sống c̣n hay chết chóc, mỗi t́nh huống đều có lẽ gần xa của nó, ta dùng tiêu chuẩn nào để đo lường được ? Ta có thể nghe thầy giải thích về những vấn đề đó hay không ?”[9].
Kỳ Bá đáp : "Kinh mạch lưu thông và vận hành không ngừng nghỉ, cùng khớp với độ số của Thiên, cùng hợp với địa h́nh của Địa[10]. Cho nên, tinh tú của Thiên vận hành thất thường sẽ thành nhật thực và nguyệt thực[11]; Địa h́nh của Đất làm cho các con sông trôi chảy thất thường sẽ làm cho đường thủy đạo chảy tràn khắp nơi, cây cỏ bị khô héo không sinh trưởng được, ngũ cốc bị mất mùa[12]. Cũng ví như những đường ngay thẳng không c̣n thông nữa th́ người dân không qua lại với nhau được, họ chỉ c̣n tụ họp nơi ngơ hẻm, nơi thôn ấp, như vậy tức là họ bị chia nhau để ở rải rác khắp nơi[13]. Huyết khí của con người cũng thế, Thần xin nói rơ nguyên nhân giống nhau giữa quan hệ của Thiên Địa Nhân[14]. Ôi ! Huyết mạch, doanh vệ luôn luôn vận hành khắp chu thân mà không ngừng nghỉ[15]. Bên trên, nó ứng với tinh tú, bên dưới nó ứng với sự trôi chảy của các con sông[16]. Khi hàn tà ở khách nơi kinh lạc, nó sẽ làm cho huyết bị khấp, khí huyết bị khấp th́ không c̣n thông nữa, nơi nào không thông th́ vệ khí cũng sẽ quay về nơi đó để tụ lại mà không c̣n vận hành theo sự thông sướng, phục rồi phản nữa, do đó mà thành nơi ung thũng[17]. Hàn khí sẽ hóa thành Nhiệt, Nhiệt thắng th́ sẽ làm hủ nát cơ nhục, cơ nhục bị hủ nát sẽ thành mủ[18]. Mủ mà không được tả sạch th́ sẽ làm mềm nát đến cân[19]; Cân bị mềm nát sẽ làm thương đến cốt[20]; Cốt bị thương th́ tủy sẽ tiêu dần, không sung vào nơi giao nhau của cốt tiết nữa, do đó mà nhiệt tà không chỗ thoát tả ra, huyết sẽ bị khô và hao tổn, v́ thế cân, cốt, cơ nhục không c̣n làm tươi cho nhau nữa, kinh mạch sẽ bị bại hoại, hàng trăm lỗ nhỏ sẽ đưa nước độc của bệnh sang ngũ tạng, ngũ tạng bị thương, sẽ chết”[21].
Hoàng Đế hỏi: "Ta mong được nghe về các loại h́nh của ung thư và các tên gọi của nó”[22].
Kỳ Bá đáp : "Mục ung nào:
· Phát ra ở cổ họng, gọi tên là Mănh thư[23]. Mănh thư nếu không trị, nó sẽ hóa ra mủ, mủ nếu không được tả, nó sẽ làm tắc nghẽn cổ họng, trong nửa ngày phải chết[24]. Nếu nó đă hóa thành mủ th́ trong lúc chảy mủ, ta có thể phối hợp để ăn mỡ heo và thức ăn lạnh, 3 ngày sẽ khỏi[25].
· Phát ra ở cổ, gọi tên như Yểu thư[26]. Mục ung của Yểu thư to mà màu đỏ đen sậm, nếu không kịp trị cho nhanh th́ nhiệt khí sẽ chạy xuống nhập vào trong hố nách, phía trước nó sẽ làm thương đến mạch Nhậm, bên trong nó sẽ chưng cất Can Phế[27]. Nếu nó đă chưng cất Can Phế th́ trong hơn 10 ngày sẽ chết[28].
· Dương tà đại phát thịnh lên, làm tiêu và đốt năo bộ để sinh ra ở cổ gáy, tên gọi là Năo thước[29]. Sắc diện của người bệnh không vui, cổ gáy đau như có kim đâm vào, làm cho Tâm bị bứt rứt, đó là tử chứng, không trị được[30].
· Phát ra ở vai và cánh tay, gọi tên là Tỳ ung[31]. H́nh trạng của nó màu đỏ đen sậm, nên chữa trị cho nhanh, làm thế nào để cho người bệnh phải ra mồ hôi cho đến dưới chân, nhờ đó mà cho hại đến ngũ tạng[32]. Nếu như mục ung này phát ra khoảng 4 đến 5 ngày, mau mau thực hiện phép cứu[33].
· Phát ra ở dưới nách mà màu đỏ cứng, gọi tên là Mễ thư[34]. Phép trị là phải dùng biếm thạch, miếng đá biếm thạch phải nhỏ mà dài, biếm nhằm làm cho sơ tán, sau đó dùng mỡ heo bôi lên, trong 6 ngày th́ khỏi, nhớ là đừng băng kín lại[35]. Nếu như mục ung này cứng mà không vỡ ra, đó là thuộc loại Mă đao hiệp anh, nên trị cho nhanh[36].
· Phát ở ngực, gọi tên là Tỉnh thư[37]. H́nh trạng của nó giống như hạt đậu to, nếu trong 3 đến 4 ngày đầu mà ta không sớm lo trị liệu, nó sẽ đi xuống dưới bụng, như vậy là bất trị, trong 7 ngày phải chết[38].
· Phát ra ở vùng 2 bên ngực, gọi tên là Cam thư[39]. Mục này màu xanh, h́nh trạng của nó như hạt lúa (hạt trái cấu), như hạt quát lâu, thường bị phát sốt rét, nên trị gấp, chủ yếu là trừ được chứng sốt rét, nhưng dù sao th́ 10 năm sau cũng phải chết, khi chết th́ nơi đó mới vỡ mủ[40]
· Phát ra ở hông sườn, gọi tên là Bại tỳ[41]. Chứng Bại tỳ là chứng của phái nữ[42]. Ta dùng phép cứu sai lầm sẽ thành ra ung mủ[43]. Phép trị ta nên chú ư đến trong ấy có khối thịt sống, to như hạt đậu đỏ, nên dùng rễ của Lăng, Kiều thảo, mỗi thứ 1 thăng, cho vào 1 đấu 6 thăng để sắc, sắc cạn c̣n 3 thăng, ráng mà uống trong lúc c̣n nóng, uống xong nên mặc quần áo dầy hơn, ngồi lên trên 1 cái chảo đang nóng, đợi khi nào mồ hôi ra đến chân, bệnh sẽ khỏi[44].
· Phát ra ở đùi vế và cẳng chân, gọi tên là Cổ hĩnh thư[45]. H́nh trạng của nó không thay đổi nhiều lắm, nhưng bên trong ung mủ tấn công cho đến vùng cốt, nếu không trị cho nhanh, sẽ chết trong ṿng 30 ngày[46].
· Phát ra ở xương cùng đít, gọi tên là Nhuệ thư[47]. H́nh trạng của nó đỏ, cứng và to, nên trị cho nhanh, nếu không trị, chết trong ṿng 30 ngày[48].
· Phát ra vùng đùi non, gọi tên là Xích thi[49]. Nếu không trị gấp, chết trong ṿng 60 ngày[50]. Nếu bệnh xảy ra bên trong đùi, đó là bất trị, chết trong 10 ngày[51].
· Phát ra ở đầu gối, gọi tên là Tỳ ung[52]. H́nh trạng của nó to, mầu mục ung không biến đổi, sốt rét, cứng như đá[53]. Không nên dùng biếm thạch đâm vỡ mủ, nếu như đă lỡ dùng đá biếm thạch để trừ mủ th́ phải chết[54]. Phải đợi khi nào t́nh trạng của nó mềm hơn, sau đó mới dùng đá biếm thạch để đâm cho vỡ mủ, như vậy th́ cứu sống được[55].
· Các loại ung thư nào mà phát ra ở các nơi quan tiết 1 cách cân xứng (giữa trên dưới, trái , phải ) đều thuộc loại không thể trị được[56]. Nếu phát ra ở vùng Dương phận th́ 100 ngày sẽ chết, nếu phát ra ở vùng Âm phận th́ trong 30 ngày sẽ chết[57].
· Phát ra ở vùng cẳng chân, gọi tên là Thổ niết[58]. H́nh trạng của nó đỏ mà sâu vào đến cốt, nên trị cho nhanh, nếu không trị th́ tai hại cho người bệnh[59].
· Phát ra ở mắt cá trong, gọi tên là Tẩu hoăn[60]. H́nh trạng của nó giống như ung, mầu sắc không thay đổi[61], Nên dùng đá biếm thạch biếm nơi sưng thũng, nhằm trừ được chứng Hàn nhiệt, không chết[62].
· Phát ra ở phần dưới của chân, gọi tên là Tứ dâm[63]. H́nh trạng của nó như mục ung lớn, nên trị cho nhanh, nếu không sẽ chết trong khoảng 100 ngày[64].
· Phát ra ở cạnh bàn chân, gọi tên là Lệ ung[65]. H́nh trạng của nó không to, lúc đầu như ngón chân út phát ra, nên trị gấp, trừ được phần có mầu đen, nếu không tiêu trừ được phần này, nó sẽ nặng thêm lên, không trị được, chết trong ṿng 100 ngày[66].
· Phát ra ở các đầu ngón chân, gọi tên là Thoát ung[67]. H́nh trạng của nó là màu đỏ đen, phải chết, không trị được[68]; Nếu không thuộc màu đỏ đen th́ không chết[69]. Nếu thấy tà khí không suy giảm, nên chặt bỏ ngón chân ngay, nếu không sẽ không tránh được cái chết”[70].
Hoàng Đế hỏi: "Thầy đă có nói về bệnh UNG và THƯ, làm thế nào để phân biệt được?”[71]
Kỳ Bá đáp : "Khí doanh và vệ bị ngưng lại, lưu lại ở trong khoảng kinh mạch, ắt sẽ làm cho huyết bị khấp ( đọng lại mà không vận hành nữa), ắt vệ khí sẽ theo đó mà không thông, bị ủng tắc, bị ngăn chận để rồi cũng không vận hành được, cho nên sẽ sinh ra t́nh trạng Nhiệt[72]. Khi Nhiệt tăng lớn lên không ngừng th́ Nhiệt sẽ thắng, ắt nhục bị thối nát, nhục bị thối nát ắt thành mủ[73]. Tuy nhiên, chứng này không làm cho nơi bệnh bị hăm xuống, cốt tủy cũng không v́ đó mà thành tiêu khô, ngũ tạng không v́ đó mà bị làm thương, cho nên gọi là UNG”[74].
Hoàng Đế hỏi: "Thế nào gọi là THƯ ?”[75].
Kỳ Bá đáp : "Nhiệt khí bị thuần thịnh lên, nó sẽ làm cho cơ nhục bị hăm lơm xuống, làm cho cốt tủy bị khô, bên trong nó liên hệ đến ngũ tạng, làm cho huyết khí bị kiệt, ngay dưới nơi bị ung thối, cân cốt và lương nhục (thịt c̣n trong t́nh trạng tốt) đều không c̣n nữa, cho nên gọi là THƯ[76].
THƯ là loại bệnh mà trên mặt b́ (da) có màu xám sậm mà cứng, trên mặt như da ở cổ con trâu[77].
UNG là loại bệnh mà trên mặt b́ (da) mỏng mà nhẵn bóng[78].
Đó là tất cả sự biểu hiện của (UNG và THƯ) vậy”[79].
Nguồn: http://www.Nguyen Ky Nam.com
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
|
|
Diễn đàn bị khoá)
Chủ đề: HOÀNG ĐẾ NỘI KINH LINH KHU
