| Tác giả |
|
thienkhoitimvui
Hội viên
Đă tham gia: 30 November 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 2445
|
| Msg 1 of 2: Đă gửi: 08 April 2005 lúc 10:39am | Đă lưu IP
|
|
|
1. Xin trích bài của giáo sư Phan Ngọc tại viện Nghiên cứu Đông Nam Á tại Hà Mội. Tác giả là con trai Thượng thư bộ Lễ triều Nguyễn Phan Vơ.
Mục đích: tuy nói nho giáo nhưng cũng nói về lí số một ít, trong đó thể hiện tư tửởng Âm Dương giống y như tôi nhận thức và đă dùng khi phản biện lối hiểu Âm Dương sai nhầm trứoc đây trong diễn đàn. V́ thế nay tôi cũng nhắc lại , trích bài của ông Phan Ngọc lên (trích không hết tham luận)
TỐNG NHO VỚI THỜI ĐẠI CHÚNG TA
PGS. Phan Ngọc
1. Trước khi bàn đến câu chuyện “Nho giáo và Khổng học với thời đại chúng ta”, có hai vấn đề cần phải giải quyết. Đó là, thứ nhất, Nho giáo vào nước ta vào lúc nào; và thứ hai, Nho giáo ấy là Nho giáo ǵ? Chỉ có giải quyết được hai vấn đề này th́ mới có điều kiện xét, trong hoàn cảnh mới, cái Nho giáo ấy có những điểm ǵ thuận tiện cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xă hội ở nước ta trong hoàn cảnh mới, và những điều ǵ không thuận tiện cho công cuộc xây dựng hiện nay.
2. Có người nói Nho giáo vào nước ta vào thời Bắc thuộc, chứng cớ là Sĩ Nhiếp đă được thờ và được tôn làm “Nam bang học tổ”. Dĩ nhiên, sau khi người Trung Quốc sang cai trị nước ta, thế nào họ cũng cần đến một số người biết nói tiếng Trung Quốc và biết một số chữ để viết những công văn thông thường. Điều này cũng giống như việc người Pháp đặt chân lên Sài G̣n lập tức mở trường thông ngôn. Nhưng từ chỗ đào tạo thông ngôn đến chỗ truyền bá Nho giáo là hai bước khác nhau xa. Người Trung Quốc đă có lần cai trị Triều Tiên, Măn Châu, nhưng vẫn không có chuyện truyền bá Nho giáo ở các nơi này. Người Triều Tiên sau khi độc lập phải tự ḿnh sang Trung Quốc rút kinh nghiệm để truyền bá Nho giáo ở nước ḿnh. Chế độ cai trị của Trung Quốc tại Việt Nam trong thời Bắc thuộc là theo phép “ki mi” tức là “ràng buộc lỏng lẻo”, chỉ cốt thu thuế và lấy sản vật, không động chạm đến quyền cai trị của các lạc hầu, lạc tướng địa phương. Trái lại, Nho giáo là một tập hợp của nhiều yếu tố có tính chất loại biệt của một h́nh thức văn hóa riêng, không thể nào chuyển giao nhanh chóng được.
Về thực chất, nó là một học thuyết chính trị của chế độ quân chủ, điều ta đă thấy ở nhiều nước, nhưng so với các chế độ cai trị ta biết được, nó có những điểm khác.
(1) Một là nó theo thuyết “Mệnh trời”, mà “Mệnh trời” là căn cứ vào ḷng dân, tức là gia đ́nh ông vua có thể tiếp tục tạo nên triều đại nếu như nó biết lo đến dân. Nhưng nếu như bỏ mặc dân, đi đến chỗ thối nát th́ mất “Mệnh trời” và sẽ bị thay thế bởi một triều đại khác biết lo đến dân. Điều này là hết sức khác quan niệm cai trị của vua chúa phương Tây chỉ dựa trên ḍng họ mà thôi. Điều này cắt nghĩa tại sao trong lịch sử các nước theo Nho giáo có truyền thống lấy đạo đức làm nền tảng của việc cai trị, rất khác vai tṛ thiên về luật pháp, hay kinh tế ở các nước theo các văn hóa khác nhau.
(2) Việc cai trị dựa chủ yếu trên một tầng lớp quan lại được đào tạo nhất loạt bằng chế độ khoa cử, đối lập lại chế độ cai trị theo ḍng dơi quư tộc, gia thế. Cách cai trị theo Nho giáo là dựa trên một số nguyên lư đạo đức không liên quan ǵ tới thần học, được chứng minh qua lịch sử các triều đại kết hợp với thực tế. Những người này có học vấn cao, văn hay, chữ tốt, được đào tạo công phu qua chế độ khoa cử. Như vậy là một nước theo Nho giáo về mặt cai trị khác xa mọi nước khác trên thế giới trước thế kỷ XVI chỉ dựa trên quan hệ thân tộc. Muốn vậy, đường lối cai trị này phải được nhà nước tôn sùng bằng cách lập Văn Miếu thờ Chu Công, Khổng tử (vào thời Lư Thánh Tôn [1054 - 1072]), mở kỳ thi (kỳ thi đầu tiên vào năm 1075), lập Quốc tử giám (năm 1076).
(3) Để nắm một học thuyết kéo dài trên hai ngh́n năm trăm năm, và bị tranh căi dữ dội như Khổng học, điều đầu tiên phải nắm là cái nguyên lư bất biến của nó xuyên suốt học thuyết, khiến nó thành một triết học thực sự tức là một nguyên lư nhất quán, khác các nền triết học khác. Rất tiếc là nói chung, người ta thường đi ngay vào thực tế không xét nguyên lư này, cho nên càng tranh căi câu chuyện càng rối tung lên. Khác những học thuyết xuất phát chính yêu cầu nằm trong trái tim con người. Trong “Luận ngữ”, (thiên XV, Vệ Linh Công) viết:
“Tử Lộ hỏi: “Có một câu nào có thể thi hành suốt đời được không?” Khổng tử đáp: “Phải chăng đó là chữ “Thứ”: Điều ǵ ḿnh không muốn cho ḿnh th́ chớ đem làm cho người ta”.
Chính chữ “Thứ” này là nguyên lư tạo nên tính nhất quán của Khổng học, khiến nó thành một triết học. Cũng trong thiên này kể lại cuộc trao đổi giữa Khổng tử và Tử Cống tên là Tứ.
“Khổng tử nói:”Này anh Tứ, danh cho ta học nhiều mà biết chăng?” Tử Cống nói: “Không phải thế sao?” Khổng tử đáp:” Không phải. Ta lấy một nguyên lư để xuyên suốt tất cả.”
Thiên IV, “Lư nhân” cấp cho ta lời giải thích về chữ “Thứ”, trong câu chuyện trao đổi giữa Khổng tử với Tăng tử (tên là Sâm).
“Khổng tử nói: Này anh Sâm, cái đạo của ta lấy một nguyên lư để quán triệt tất cả”. Tăng tử nói: “Vâng ạ”. Tăng tử đi ra. Các môn nhân khác hỏi: “Câu hỏi ấy có nghĩa thế nào?” Tăng tử đáp: “Cái đạo của phu tử chỉ có “trung thứ” mà thôi”.
“Trung” là “làm hết sức ḿnh, theo mong muốn của ḿnh”. “Thứ” là “điều ǵ ḿnh không muốn cho ḿnh th́ đừng làm cho người khác”. Quan niệm này có trong nhiều học thuyết, ngay cả nhiều tôn giáo. Nhưng xây dựng toàn bộ học thuyết theo quan điểm này là điều riêng của Khổng học. Lẽ ra, toàn bộ “Luận ngữ” phải được giải thích lại theo quan điểm “trung thứ” này. Nhưng người ta đă không làm. Mọi ư kiến của Khổng tử về học, chính trị, thần linh, cái chết, cuộc sống đều nhất nhất xuất phát từ chữ “thứ”. Tôi chỉ thử làm điều này trong phạm vi một vài nói về quan hệ giữa Khổng học với chủ nghĩa xă hội. Một khi đă theo quan điểm này th́ trong việc cai trị, “người lănh đạo phải tự ḿnh nêu gương” và đường lối chính trị sẽ thiên về “đức trị” hơn “pháp trị”:
“Tử Lộ hỏi cách làm chính trị. Khổng tử đáp: “Ḿnh hăy làm trước. Ḿnh hăy chịu vất vả trước”. Tử Lộ nói: “Xin cho biết thêm nữa”. Khổng tử đáp: “Làm như thế không biết mệt” (Thiên XIII, Tử Lộ).
“Khổng tử nói: “Lấy chính sự để dẫn dắt dân, dùng h́nh phạt để thực hiện sự b́nh đẳng th́ dân sẽ tránh h́nh phạt, nhưng không cảm thấy xấu hổ. Lấy đức để dẫn dắt dân, lấy lễ để thực hiện sự b́nh đẳng th́ dân sẽ biết xấu hổ và sẽ tốt” (Thiên II, Vi chính).
Chúng ta hiểu tại sao Bác hay nhắc đến Khổng tử, gọi là “Đức Khổng vĩ đại”, và trong đường lối cách mạng của Bác thực tế là xuất phát từ nhu cầu thấp bé của mọi người “cơm ăn, áo mặc, nhà ở, học hành, thuốc men, tự do phát triển”, lấy ḿnh làm gương, lo trước vui sau, và lấy “nhân nghĩa” làm then chốt.
3. Chính v́ vậy tiếp thu Nho giáo có nghĩa là mở đường cho việc tiếp thu một chế độ cai trị loại biệt, khác mọi chế độ cai trị trước đây, điều hết sức khác việc tiếp thu Phật giáo, Đạo giáo và cả công giáo sau này, cũng như việc tiếp thu nhiều học thuyết khác vốn không liên quan tới chế độ cai trị. Không phải trong nước có người học chữ Hán hay đọc sách Nho giáo là đă có chuyện tiếp thu Nho giáo. Nếu đặt vấn đề như vậy, th́ trước đời Lư chưa có Nho giáo. Tuy có nhiều nhà sư am hiểu chữ Hán và việc dạy chữ Hán phổ biến ở các chùa, nhưng vẫn chưa có Nho giáo như một thể chế. Ngay cả vào thời Lê Đại Hành, khi sứ nhà Tống là Lư Giác sang Việt Nam nhà vua vẫn phải sai hai vị sư là Lạc Thuận và Khuông Việt ra đón tiếp và họa thơ, một điều chứng tỏ trong nước chưa có nhà Nho thực sự.
4. Vấn đề thứ hai c̣n quan trọng hơn, đó là Nho học ở Việt Nam là Nho học ǵ? Nếu ta lấy năm 1075, năm mở khoa thi đầu tiên để chọn người minh kinh bác học làm quan làm bước mở đầu cho Nho giáo, th́ vào lúc ấy ở Trung Quốc là thời Bắc Tống (960-1279). Tiếp thu văn hóa nói chung là tiếp thu văn hóa đương thời. Như vậy là ngay từ đầu, ta đă tiếp thu Tống Nho. Đến đời Trần, Chu Văn An soạn bộ “Tứ thư thuyết ước”, th́ thuật ngữ “Tứ thư” là xuất phát từ Chu Hi (1130-1200) học giả lớn nhất thời Nam Tống (1127-1279). Chu Hi là người đầu tiên chọn trong số 120 bộ sách đồ sộ, bốn quyển mà ông gọi là “Tứ thư” gồm “Luận ngữ”, “Mạnh tử”, “Trung dung”, “Đại học” là sách then chốt của Nho giáo. Trước đó không làm ǵ có khái niệm “Tứ thư”. Như vậy là suốt lịch sử tiếp thu Nho giáo, Việt Nam chỉ tiếp thu có Tống Nho mà thôi, và sau đó việc tiếp thu càng chặt chẽ vào thời Lê Thánh Tôn thế kỷ XVI, và thành tích cực nhất vào thế kỷ XIX dưới nhà Nguyễn. Ví thử Việt Nam tiếp thu Hán Nho, th́ học vấn sẽ thiên về nghĩa các từ, nếu tiếp thu Đường Nho th́ học vấn sẽ thiên về từ chương. Một đất nước c̣n cần đến các ḥa thượng để đối đáp, xướng họa với sứ nước ngoài làm sao có điều kiện để thiên về chữ nghĩa hay từ chương?
Một điều nữa ít người thấy là trên thế giới phải đến đời Tống mới có sách in. C̣n trước đó sách được chép trên thẻ tre và lụa cho nên có chữ “công ghi trúc bạch” (công ghi lại trên thẻ tre và lụa). Chỉ với sự xuất hiện sách in, mới có điều kiện phổ biến văn hóa rộng răi.
5. Để hiểu một học thuyết được vô số người bàn đến và tranh căi nhau, theo kinh nghiệm của tôi, một người thức nhận là phải nắm cái điểm then chốt nhất khiến nó thành một triết học nhất quán. Nếu bỏ điểm này mà xét Nho giáo th́ càng bàn càng rối tinh.
Tống Nho chủ trương thế giới là do cái khí tạo nên, nhưng chính cái lư cấp h́nh dáng và quan hệ cho mọi vật. Chính v́ vậy Tống Nho tự gọi ḿnh là “Lư học”. Cái Lư này dựa chính trên hai yếu tố là Âm và Dương. Nhưng Âm và Dương không phải là những khái niệm kiểu phương Tây, trong đó A là A và không thay đổi. Âm và Dương chỉ là những kiểu quan hệ khác nhau và thay đổi. Tôi là con, tức là Âm đối với cha tôi là Dương, nhưng lại là Dương đối với con tôi, và đối với vợ tôi. Ông vua là Dương, bầy tôi là Âm vân vân. Học thuyết này cấp một sơ đồ chung cho vũ trụ và con người, lấy mô h́nh vũ trụ giải thích các quan hệ giữa người với người ḥng cấp cho xă hội một cách mô h́nh hóa một lần là vĩnh viễn xong xuôi. Dĩ nhiên, Khổng tử không bao giờ nói đến Âm Dương cũng không bao giờ giải thích các quan hệ giữa người với người bằng những quan hệ trong vũ trụ. Đây là một học thuyết h́nh thức Khổng giáo, phương pháp lập luận là Phật giáo và những khái niệm cơ bản là thuộc Đạo giáo.
Khi Trung Quốc chuyển sang cách cai trị của hoàng đế th́ chế độ độc tài của Hoàng đế sẽ chiếm ưu thế tuyệt đối và đẻ ra cái tham vọng sử dụng một mô h́nh duy nhất giải thích cả vũ trụ lẫn con người. Thuyết Âm Dương ra đời từ Hán Nho và được Tống Nho sùng bái. Đổng Trọng Thư (-179 đến –105) lấy quan niệm Âm – Dương để làm nền tảng cho thuyết “Tam cương” cũng do chính ông tạo ra:
“Nói chung, sự vật thế nào cũng có ḥa hợp. Đă có ḥa hợp th́ ắt phải có trên, ắt phải có dưới, ắt phải có bên trái, ắt phải có bên phải, ắt phải có trước, ắt phải có sau, ắt phải có trong, ắt phải có ngoài, ắt phải có đẹp, ắt phải có xấu, ắt phải có thuận, ắt phải có nghịch, ắt phải có mừng, ắt phải có giận, ắt phải có lành, ắt phải có dữ, ắt phải có ngày, ắt phải có đêm. Đó đều là sự ḥa hợp của nó cả. Âm là cái hợp của Dương. Vợ là cái hợp của Chồng, Cha là cái hợp của Con. Bầy tôi là cái hợp của Vua. Mọi vật đều có cái hợp của nó, mà mọi cái hợp đều có Âm Dương.
Rồi từ lư luận quan hệ giữa vũ trụ với con người, Đổng đi đến một cách nh́n hoàn toàn trái ngược với chữ “thứ” của Khổng tử:
“Cái nghĩa của tôi, cha con, vợ chồng đều lấy ở cái đạo Âm Dương. Vua là Dương, tôi là Âm, Cha là Dương, con là Âm, Chồng là Dương, Vợ là Âm... Sự quy định của Nhân, Nghĩa, chế độ đều xuất phát ở Trời. Trời là vua để che chở. Đất là Tôi để nâng đỡ... Dương là trống để sinh con, Âm là vợ để giúp đỡ. Mùa xuân là cha để sinh, mùa hạ là con để nuôi dưỡng, mùa thu là cái chết để đưa vào quan tài, mùa đông là sự đau xót để chôn cất.”
Mặc dầu trái ngược với Khổng học như vậy, Tống Nho đă chiếm ưu thế ở Trung Hoa và Việt Nam v́ thực tế nó cấp cho Nho giáo một cách lư giải nhất quán bao gồm từ vũ trụ đến chính trị, sinh hoạt, gia đ́nh, các quan hệ xă hội. Với những nhược điểm (chết cứng, không chấp nhận khoa học thực nghiệm, giáo điều cực đoan và xa thực tế), phải nói nó có mặt biểu hiện văn hóa của giai đoạn đời Tống, giai đoạn văn hóa Trung Quốc cầm đầu thế giới.
6. Bây giờ xin nói đến cái lư tại sao hai nước Trung Hoa và Việt Nam lại có thể theo Đảng Cộng sản xây dựng chủ nghĩa xă hội có thể nói theo con đường tự lực cánh sinh. Có vai tṛ Nho giáo ở đây không, dù cho không cần phải nói nhiều người cộng sản là những người kịch liệt nhất trong việc chống Nho giáo. Văn hóa là một cái ǵ sâu thẳm ở ngay một tộc người, nó đẩy đến những lựa chọn mà chính anh ta không ngờ tới, điều mà anh bạn Trần Đ́nh Hượu của tôi đă có dịp nói, nhiều người chống Nho giáo kịch liệt lại Nho hơn ai hết.
Một nước có truyền thống Nho giáo có những lợi thế riêng trong việc theo Đảng Cộng sản và chủ nghĩa xă hội. Người đầu tiên khẳng định công khai điều này là anh Nguyễn Khắc Viện. Hơn ai hết, anh có đủ điều kiện v́ anh là cộng sản, đồng thời thông thạo chữ Hán, tiếng Pháp, khoa học hiện đại (anh đỗ bác sĩ y khoa) và ông cụ thân sinh mới 18 tuổi đă đỗ Hoàng giáp, có thể nói vị hoàng giáp trẻ tuổi nhất triều Nguyễn. Vào đầu những năm 1960, trên tờ “Pensée”, ngay vào lúc việc chửi bới Nho giáo là rất kịch liệt ở Trung Quốc và Việt Nam, anh có viết một bài tiếng Pháp nêu lên những điểm gần nhau giữa chủ nghĩa Mác và Nho giáo, khiến cho Việt Nam và Trung Quốc theo Đảng Cộng sản phải nói là dễ dàng hơn các nơi khác. Anh nhận thấy rằng Khổng giáo và chủ nghĩa Mác đều t́m cách thực hiện một xă hội ấm no ngay trong cuộc sống hiện tại không chờ đợi một ân huệ nào của thần linh mà do sự hợp tác giữa người với người để đạt được hạnh phúc chung. Tôi thấy có thể bổ sung những điều sau đây.
- Một là, ở đây không có vai tṛ của thần quyền. Tôn giáo không chi phối được xă hội, mà xă hội là do những con người tạo nên để đáp ứng những nhu cầu vật chất và tinh thần của ḿnh. Hai là nó có một ư thức rất cao về cái “lư” của nó. Cái lư ấy ở Trung Quốc, đó là truyền thống văn hóa Trung Quốc đă từng cầm đầu thế giới trước thế kỷ XVI, thậm chí đồng hóa cả những tộc người xâm lược ḿnh, lẽ nào lại để cho đất nước bị nô dịch bởi nước ngoài? Cái lư ấy ở Việt Nam là dân tộc Việt Nam dù nghèo khổ, nhỏ bé nhưng là dân tộc anh hùng suốt một ngh́n năm đă từng đánh bại mọi kẻ thù xâm lược bằng tinh thần đoàn kết hữu ái của những người bị áp bức. Chủ nghĩa Mác và Khổng học có khác nhau đến đâu đi nữa cũng thống nhất về điểm then chốt, đó là cuộc sống, xă hội này là do con người tạo ra. Con người có cái ham muốn không cách nào bác bỏ được là được cai trị theo ư muốn của chính ḿnh, trong đó vai tṛ của chữ “Thứ”. Ai làm đúng ư muốn của dân, lo trước sướng sau th́ được “mệnh trời”.
..........
-------------
Hội thảo quốc tế về Nho giáo do Viện nghiên cứu Hán Nôm và Viện Harvard – Yên Kinh (Mỹ) phối hợp tổ chức. Điều đặc biệt là Hội thảo này đă thu hút sự chú ư và tham gia của hàng trăm học giả đến từ nhiều nước và vùng lănh thổ như Trung Quốc, Mỹ, Canada, Singapore, Đài Loan...
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
thienkhoitimvui
Hội viên
Đă tham gia: 30 November 2004
Nơi cư ngụ: Vietnam
Hiện giờ: Offline
Bài gửi: 2445
|
| Msg 2 of 2: Đă gửi: 08 April 2005 lúc 10:49am | Đă lưu IP
|
|
|
trích 1 đoạn của 1 tác giả khác (ông Nguyễn Đ́nh Chú):
Cũng cần nói thêm rằng: trong quan niệm của người Trung Hoa cổ đại hai khái niệm quân tử, tiểu nhân không chỉ là sự phân loại thế giới con người theo b́nh diện đạo đức, nhân cách. Mà c̣n là theo thuyết âm dương tức là thuộc vũ trụ quan. Theo thuyết này (Kinh Dịch) th́:
DƯƠNG là: Nam, cường, thiện, đại, chính, thành, thực, quân tử, phú, quư.
ÂM là: Nữ, nhu, ác, tiểu, tà, ngụy, hư, tiểu nhân, bần, tiện
-----
những quan điểm về lí số trên tôi hoàn toàn đồng quan điểm.
nhưng hồi trước có ông đă phản đối tôi khi tôi cho là Dương phát Âm thu, Dương động Âm tĩnh, Dương thanh Âm trọc...
từ những kiến thức về âm duơng sai nhầm như thế th́ làm sao mà "tử vi nghiệm lí". Nếu cần tôi sẽ trở lại đề tài này chứng minh Duơng thu Âm phát của Tử Vi nghiệm lí là "sai về học thuyết Âm Dưong" nếu như vẫn có bạn khăng khăng Dương thu Âm phát là đúng. Tôi xin nói thêm là ông cụ Thiên Lương nay đă ra nguời thiên cổ mà tôi không đựoc nói lời không phải đến cu, nhưng về học thuật th́ vẫn phải biện luận sai đúng. Nói thêm là "Tử vi nghiệm lí" của cụ đă có những nhà Lí Số khác phản biện từ lâu, như ông Nguễn Phát Lộc cũng là một người nghiên cứu chuyên sâu. Nói thêm là ông Thiên Lương cũng có những quan điểm không mấy "ứng nghiệm" như trong phép kiểm tra giờ sinh đúng mà ông Hoàng Quí Sơn có cung cấp (dù ông cũng cho là nó không mấy ứng nghiệm).
|
| Quay trở về đầu |
|
| |
|
|
Diễn đàn bị khoá)
Chủ đề: Nho giáo với thời đại chúng ta, Hội thảo Nho giáo quốc tế HN 12/2004
