Thậm chí một số người như tướng Chu Thành Hổ, giám đốc Nghiên cứu Chiến lược thuộc Ðại học Quốc phòng ở Bắc Kinh đã nhiều lần làm bỉ mặt các nhà ngoại giao Trung Quốc khi lên giọng hiếu chiến, ngay sau khi các nhà ngoại giao có lời lẽ ôn hòa.

Trả lời phỏng vấn của RFI, ông Ngô Nhân Dụng, bình luận gia báo Người Việt tại California Hoa Kỳ, đã nêu bật một số ví dụ cụ thể về việc phe quân đội trong chính quyền Trung Quốc đang tìm cách lấn áp phe dân sự, ngay cả trong địa hạt ngoại giao. Theo ông, giới tướng lãnh tại Bắc Kinh đang muốn tạo ra mối đe dọa cho các nước chung quanh, kích động tinh thần dân tộc cực đoan để giành uy thế so với phe dân sự. Ðối với nhà báo Ngô Nhân Dụng, đây là một thủ đoạn để giới tướng lãnh tăng thêm ảnh hưởng, chuẩn bị cho Đại hội đảng Cộng sản Trung Quốc vào năm 2012.

 1/ Hội nghị bộ trưởng quốc phòng của ASEAN  mở rộng cho 8 đối tác đã diễn ra tại Hà Nội... Về vấn đề Biển Đông tại hội nghị các bộ trưởng quốc phòng được đề cập như thế nào, nhận định của ông về kết quả hội nghị ra sao ? 

Tại hội nghị Á Đông vừa rồi, ta thấy là Trung Quốc đã phải chịu nhún rất nhiều. Có thể nói là từ đầu tháng 9 cho đến đầu tháng 10, thái độ của Trung Quốc về vấn đề ngoại giao gần như là quay 180 độ. Hồi tháng 9, họ rất hung hăng trong vụ người Nhật bắt một thuyền trưởng Trung Quốc ở Senkaku/Điếu Ngư Đài, họ đã có những biện pháp cứng rắn đối với Nhật và lớn tiếng la lối. Trong hội nghị vừa rồi thì ngược lại họ có thái độ hết sức nhún nhường, không những là không chống đối một câu nào mà họ còn tỏ ra hoà hoãn với Mỹ.

Hồi tháng 7, khi bà Clinton xác định ý của Mỹ muốn bảo vệ các nước Đông Nam Á để giữ đường biển lưu thông, thì ngoại trưởng Trung Quốc lúc đó phản ứng rất dữ. Ông đã nói một câu rất nặng nề là Trung Quốc là một nước lớn, những nước khác ở Đông Nam Á toàn là những nước nhỏ. Đó là một cái điều không thể chối cãi được. Theo các nhà báo tường thuật lại, khi nói câu đó, ông liếc mắt nhìn ông ngoại trưởng Singapore, với cái ý như là muốn nhắn nhủ các nước ASEAN. Đấy là một thái độ rất cứng rắn.

Nhưng trong hội nghị vừa rồi ở Hà Nội, Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc thì lại hết sức nhún nhường. Và khi người ta hỏi thế bây giờ Trung Quốc tính sao về vụ tranh chấp ở Biển Đông, thì tướng Quang Hữu Phi, người phát ngôn của Bộ trưởng quốc phòng Trung Quốc, thì nói một câu lơ lửng là : "tranh chấp đó là việc của họ, không phải việc của chúng tôi". Điều đó cho thấy rằng Trung Quốc đã thay đổi thái độ một cách rất rõ ràng trước sự đoàn kết của các nước Đông Nam Á và sự hỗ trợ của Hoa Kỳ, để phải chấp nhận là quyền lưu thông ở vùng Biển Đông là vấn đề quốc tế, chứ không phải chỉ giải quyết song phương giữa Trung Quốc và các nước khác. 

2/ Như vậy ông giải thích sao về sự thay đổi thái độ đó ? 

Theo tôi nghĩ thì chính sách của giới lãnh đạo của Trung Quốc là không muốn gây hấn. Họ vẫn theo đường lối của Đặng Tiểu Bình là hãy cứ giữ nguyên trạng của những tranh chấp về lãnh thổ và lãnh hải với các nước Á Đông. Hãy lo chuyện buôn bán làm ăn, làm giàu trước đã. Ngay cả về Điếu Ngư Đài, là nơi mà Nhật, Trung Quốc , Đài Loan vẫn tranh chấp với nhau, và trong thực tế là Nhật đang chiếm đóng, thì ông Đặng Tiểu Bình đã nói rằng : "Tranh chấp này rất khó giải quyết, chúng ta, tức là thế hệ của ông Đặng Tiểu Bình, không đủ khôn ngoan để giải quyết nó đâu, hy vọng một thế hệ tương lai khôn ngoan hơn sẽ giải quyết được". Đó là một cái ý muốn hoà hoãn để mà lo kinh tế.

Tướng lãnh là giới đặt Biển Đông vào diện "hạch tâm quyền lợi" của Trung Quốc

Nhưng gần đây, Trung Quốc lại có thái độ rất hung hăng, trong đó có chuyện tuyên bố rằng cả cái vùng Biển Đông của Việt Nam là thuộc về quyền lợi cốt lõi của họ. Họ dùng từ chữ Hán là 'hạch tâm quyền lợi'. Khi nói rằng vùng Biển Đông của nước ta, vùng Biển Đông Nam Á đó mà gọi là 'hạch tâm quyền lợi', thì trong lịch sử ngoại giao Trung Quốc gần đây chỉ có hai nơi Trung Quốc xem là 'hạch tâm quyền lợi'. Đó là Đài Loan với Tây Tạng. Thành ra khi mà đem cả vùng Biển Đông kê vào cái loại hạch tâm quyền lợi, có nghĩa là Trung Quốc coi đó là nước của họ, giống như là Đài Loan với Tây Tạng vậy. Cái đó làm cho tất cả các nước chung quanh lo sợ.

Nhưng mà cái điều mà chúng ta phải chú ý là không có một bản văn chính thức nào của đảng Cộng sản hay là chính phủ Trung Quốc sử dụng cái chữ 'hạch tâm quyền lợi' đối với Biển Đông hết. Cái câu 'hạch tâm quyền lợi' đó thì lại do một số tướng lãnh Trung Quốc nói ra, chứ không phải là bản văn chính thức của chính phủ Trung Quốc .

Có lẽ là mỗi lần chúng ta thấy có những thái độ gọi là hung hăng, khiêu khích của Trung Quốc thì phần lớn đó là vì áp lực của giới tướng lãnh ở Trung Quốc thúc đẩy các người lãnh đạo dân sự phải ngả về phiá diều hâu. Chứ còn trong thực tế, có lẽ giới lãnh đạo Trung Quốc cũng biết rằng họ không thể nào khiêu khích ai được bởi vì họ không đủ sức để tham gia một cuộc chiến tranh, và thứ hai, họ không có lợi gì mà gây chiến. Bởi vì cứ phát triển kinh tế, thì lợi ích lâu dài và tốt đẹp hơn nhiều. 

3/ Ông đánh giá thế nào vị trí của giới tướng lĩnh Trung Quốc và đặc biệt là giới diều hâu trong thời gian qua, họ đã có những biểu hiện như thế nào ? 

Có rất nhiều lần họ lấn át giới ngoại giao. Thí dụ như trong một cuộc họp gần đây ở Singapore, khi một cưụ ngoại trưởng Nhật phát biểu, nói về quan điểm Nhật Bản về Biển Hoa Đông, và có trình bày thêm là Tokyo sắp sửa thả viên thuyền trưởngTrung Quốc về nước sau khi giam giữ mấy tuần, thì sau đó trong phái đoàn của Trung Quốc, có cựu ngoại trưởng Đường Gia Toàn, lên phát biểu và tỏ thái độ rất ôn hoà, không có một câu nào chỉ trích Nhật cả.

Nhưng mà sau ông Đường Gia Toàn, thì đến một viên tướng là ông Chu Thành Hổ, giám đốc nghiên cứu chiến lược tại Đại học Quốc phòng ở Bắc Kinh, phát biểu hung hăng, đả kích chính phủ Nhật, và nói là "đừng có tưởng rằng chỉ cần nói những lời văn hoa hoặc là hứa hẹn trả tự do cho ông thuyền trưởng Trung Quốc là bang giao sẽ tốt đẹp". Rõ ràng là ông Chu Thành Hổ đã muốn qua mặt người từng cầm đầu chính sách ngoại giao của Trung Quốc .

Ông Chu Thành Hổ đã nhiều lần bày tỏ ý kiến có tính cách diều hâu như vậy. Trong cuộc gặp gỡ vào tháng 6 vừa qua tại Singapore (Đối thoại Shangri-La) trong đó bộ trưởng quốc phòng Mỹ, ông Gates, xác định quyền của nước Mỹ là bảo vệ đường biển ở vùng Đông Nam Á, tức là Biển Đông, thì sau phát biẻu ông Gates, hai người đứng lên phản đối là ông Chu Thành Hổ và một viên tướng khác là ông Mã Hiểu Thiên.

Ông Chu Thành Hổ chỉ là một ông tướng lý thuyết gia, đứng đầu ngành nghiên cứu chiến lược của Viện Đại học Quốc phòng, còn ông Mã Hiểu Thiên thì lại là phó tổng tham mưu trưởng quân đội Trung Quốc. Hai người đã đứng lên chỉ trích Mỹ trong cuộc họp đó.

Đặc biệt ông Chu Thành Hổ, vào năm 2005, đã từng tuyên bố với nhà báo rằng nếu Trung Quốc giải phóng Đài Loan, mà Mỹ can thiệp vào, thì bom nguyên tử của Trung Quốc có khả năng tiêu diệt hàng trăm thành phố ở nước Mỹ. Sau khi ông nói câu đó, ông bị khiển trách, nhưng tiếp theo đó thì lúc nào người ta cũng thấy ông xuất hiện, từ 2005 đến 2010, thì ông lại trở lại diễn đàn quốc tế như ở mấy cái hội nghị tại Singapore như vừa rồi.

Điều đó cho thấy rằng giới tướng lãnh Trung Quốc có một lập trường rất diều hâu, và đặc biệt phần lớn họ là những người trong Đại học Quốc phòng, nhất là trong ban nghiên cứu chiến lược. Trong đó có một ông tướng nữa là ông Kim Nhất Nam, Phó giám đốc nghiên cứu chiến lược của Đại học Quốc phòng. Vào năm ngoái, ông đã nói rằng : trong khi một quốc gia bước vào một giai đoạn chuyển tiếp quan trọng thì quân đội phải đóng một vai trò chủ yếu. Đấy là thái độ xác định rằng những quyết định của quốc gia phải hỏi ý kiến của quân đội.

Chúng ta biết rằng ở một nước như Trung Quốc, cơ quan quyết định quan trọng nhất là Bộ Chính trị. Nhưng còn một cơ quan nữa cũng quan trọng là Quân ủy Trung ương. Trong Quân ủy Trung ương, tất cả đều là tướng lãnh, 11 người, chỉ có một nguời là dân sự, đó là chủ tịch Trung Quốc Hổ Cẩm Đào. Và tuần rồi họ mới bầu thêm ông Tạp Cận Bình vô làm phó chủ tịch để chuẩn bị cho ông mai mốt lên làm chủ tịch nước.

Quân ủy Trung ương có thể ảnh hưởng rất mạnh đến vấn đề ngoại giao. Ảnh hưởng những viên tướng đã bành trướng ra trên phương diện gọi là tuyên truyền. Thứ nhất họ xuất hiện trước công chúng, nói và được báo chí đăng lại, họ viết bài trên báo Nhân Dân ở Bắc Kinh, hoặc là báo Quân Đội Nhân Dân, tất cả những lời lẽ của họ có tính cách rất diều hâu, rất hiếu chiến.

Đấy là một cái ảnh hưởng mà chúng ta cần phải chú ý. Thí dụ như tướng Trương Triệu Ngân, từng viết trên báo Quân Đội Nhân Dân là : "Chúng ta cần phải từ bỏ cái chủ trương xây dựng một quân đội thời bình, mà phải bước sang chủ trương là quân đội là để tham dự chiến tranh. Theo ông, nhiệm vụ chủ yếu của quân đội là chuẩn bị chiến tranh, chiến đãu và phải thắng trận.

Những người như vậy lại có ảnh hưởng rất lớn trong dư luận Trung Quốc, rất được dân chúng hoan nghênh, nhất là thanh niên. Thành ra họ trở thành một tiếng nói quan trọng và hiện giờ họ hung hăng hơn trước, hung hăng hơn thường lệ trong thời gian vừa qua.

Lý do là họ muốn ảnh hưởng đến Đại hội Đảng vào năm 2012. Trong Đại hội Đảng đó, họ muốn gây ảnh hưởng lên từ chính sách của đảng Cộng sản cho đến vấn đề nhân sự, thành ra gần đây càng ngày họ càng xuất hiện nhiều hơn và họ viết sách. Sách của họ bán rất chạy khi họ dùng lý luận diều hâu, bởi vì người dân Trung Quốc cũng có mặc cảm là nước mình lớn như vậy mà chưa mở mày mở mặt được và khi nghe giọng điệu đề cao dân tộc, hung hăng đe doạ các nước chung quanh thì họ rất thích.

Thí dụ như ông phó đề đốc Dương Nghị, từng cảnh cáo các nước khác là đừng nghĩ rằng Trung Quốc sẽ không dám dùng vũ lực chỉ vì muốn yên thân phát triển kinh tế. Ông ta nói rằng : "Ai mà hiểu lầm như thế sẽ bị nguy hiểm". Đấy là những điều mà người ta thấy rõ ràng là họ muốn đe doạ.

Chủ thuyết "biên cương quyền lợi"

Thái độ các tướng lãnh đó có thể nằm chung trong một cái chủ thuyết đã được nêu lên trong báo Quân Đội Nhân Dân. Trong một bài bình luận ông Hoàng Côn Luân, có lẽ không phải một ông tướng, đă đưa ra một  chủ thuyết gọi là "biên cương quyền lợi", tức là quân đội Trung Quốc không phải chỉ bảo vệ cái biên cương về mặt đất, về mặt biển, mà phải bảo vệ cái biên cương về quyền lợi của mình. Biên cương quyền lợi nghĩa là : bất cứ nơi nào mà có thuyền bè Trung Quốc qua lại, chuyên chở dầu lửa, chuyên chở hàng hoá của Trung Quốc, thì cái quyền lợi của Trung Quốc nó cũng có ở đó. Quân đội Trung Quốc, Hải quân, do đó phải bảo vệ cái biên cương quyền lợi như vậy.

Đấy là một cái lý thuyết có lẽ được các tướng lãnh Trung Quốc ủng hộ, cho nên họ đã can dự vào chuyện ngoại giao của Trung Quốc rất là mạnh. Theo báo Wall Street Journal, hồi Nhật Bản bắt giữ thuyền trưởng Trung Quốc thì chính giới tướng lãnh Trung Quốc đã yêu cầu chính phủ là phải làm mạnh, và trong biện pháp làm mạnh thì họ có yêu cầu có biện pháp kinh tế, tức là Bắc Kinh hãy tìm cách đẩy giá trị đồng yen của Nhật lên cao để tác hại đến ngành xuất cảng của Nhật.

Sau đó quả nhiên có chuyện Bắc Kinh bỏ tiền ra mua rất nhiều công trái của chính phủ Nhật, và khi làm như vậy, họ làm cho giá trị đồng yen lên cao, khiến cho ngay cả bộ trưởng tài chính Nhật đã phải đặt câu hỏi một cách chính thức là Trung Quốc mua nhiều công trái Nhật, tức là cho nước Nhật vay nợ hết sức là hào phóng như vậy là có ý đồ gì hay không ? Sau đó thì chính phủ Nhật phải tìm cách giảm giá đồng yen của họ xuống.

Nếu mà giới tướng lãnh Trung Quốc ảnh hưởng đến cả những chính sách về phương diện kinh tế, đối ngoại như vậy, thì đó là một điều rất nguy hiểm cho tất cả vùng Á Đông. Thành ra chúng ta cần phải chú ý một cách đặc biệt đến ảnh hưởng này. 

4/ Trong tình hình như ông vừa phân tích, phái diều hâu tại Trung Quốc đang tung hoành, thì một nước như Việt Nam cần phải có đối sách như thế nào ? 

Có lẽ một điều đầu tiên, là người Việt Nam mình không nên hoảng hốt. Khi các tướng lãnh Trung Quốc nói như vậy thì mình biết rằng đó là cái biểu hiện của sự tranh giành quyền lực trong nội bộ Trung Quốc. Những quân nhân đó muốn giành nhiều quyền hơn, trong đó có quyền lợi về ngân sách quốc phòng.

Họ muốn giành thêm nhiều quyền hành, quyền lợi thì họ nói hung hăng như vậy. Nhưng chúng ta không phải là cứ sợ họ, mà phải đắn đo trong cách đối xử của chúng ta, dựa trên quyền lợi của mình cũng như quyền lợi chung của cả nước Trung Quốc. Trung Quốc nói chung cũng không muốn gây chiến tranh, để làm hỏng tất cả công trình xây dựng kinh tế của họ từ mấy chục năm nay. Cho nên chúng ta phải hết sức bình tĩnh khi nghe những lời gọi là đe dọa của các tướng lãnh Trung Quốc .

Ngay như ông tướng rất diều hâu là phó đề đốc Quang Hữu Phi, người Tàu gọi là hải quân thiếu tướng, ông đã từng là người chỉ trích Mỹ, cảnh cáo Mỹ, coi Mỹ là một nước thù địch. Thế mà ngay trong tuần lễ đầu tháng 10, khi ông nằm trong phái đoàn Trung Quốc tới Hà Nội, chính ông đóng vai trò phát ngôn viên để báo tin cho mọi người biết là Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc đã mời đồng nhiệm Mỹ sang Trung Quốc. Ông là người đã tuyên bố những lời có tính cách hoà hoãn. Thành ra cuối cùng, các tướng lãnh đó cũng phải tuân theo quyết định chung vì quyền lợi của cả nước họ, chứ không phải là quyền lợi của phe quân nhân mà thôi.

Nhưng có một điều đặc biệt là khi ta biết giới quân sự Trung Quốc như vậy, thì trong sự liên hệ giữa các tướng lãnh Việt Nam, giới quân sự Việt Nam với các tướng lãnh Trung Quốc, thì những người gọi là lãnh đạo về quân sự, quốc phòng ở Việt Nam phải tỏ ra rất cứng rắn. Đó là điều chúng ta cần phải chú ý.

Bản kiến nghị thứ hai này còn nhận được sự ủng hộ của giáo sư viện sĩ Nguyễn Văn Hiệu, giáo sư Lê Bảo Châu, thiếu tướng Lê Văn Cương, nguyên viện trưởng viện Nghiên cứu Chiến lược bộ Công an, giáo sư Đặng Vũ Hùng, Nguyên thứ trưởng bộ Tài nguyên & Môi trường, giáo sư Chu Hảo, nguyên thứ trưởng bộ Khoa học Công nghệ, v.v.

Tháng tư năm ngoái, qua trang mạng bauxite Việt Nam, hàng ngàn nhân sĩ, trí thức, doanh nhân và dân thường, ở trong và ngoài nước, đã ký tên vào bản kiến nghị gửi giới lãnh đạo Việt Nam bày tỏ mối lo lắng về dự án khai thác bauxite Việt Nam trong lĩnh vực an ninh, môi trường, xã hội, kinh tế và đề nghị ngừng dự án này. Một số cựu lãnh đạo cao cấp cũng đã ký tên vào bản kiến nghị. Riêng đại tướng Võ Nguyên Giáp đã ba lần viết thư cho giới lãnh đạo Việt Nam kêu gọi thận trọng và đình chỉ dự án.

Đầu tháng 10 năm nay, trước thảm họa bùn đỏ tại Hungary, các thành viên cũ của Viện Nghiên cứu Phát triển IDS và ban điều hành trang mạng bauxite Việt Nam lại lên tiếng kêu gọi người dân trong và ngoài nước ủng hộ kiến nghị dừng toàn bộ dự án khai thác bauxite ở Tây Nguyên.

Theo danh sách trên boxitvn.com, tính cho đến cuối ngày hôm qua, 16/10, đã có 925 người ký tên vào bản kiến nghị thứ hai này.

Vẫn liên quan đến vấn đề khai thác bauxite, báo Financial Times, số ngày 14/10, có bài « Vì sao việc tràn bùn ở Hungary lại đang ảnh hưởng đến Việt Nam ». Theo tờ báo, năm ngoái, chính phủ Việt Nam đã khống chế thành những lo ngại lan rộng chống lại dự án khai thác bauxite do Trung Quốc thực hiện. Những người chỉ trích bị bắt và nhóm chuyên gia tư vấn độc lập – tức viện Nghiên cứu Phát triển – IDS, bị đặt ra ngoài vòng phát luật.

Thế nhưng, giờ đây, các lo ngại lại nổi lên sau khi xẩy ra hiện tượng ngập lụt bùn đỏ độc hại ở Hungary. Tờ báo trích dẫn phát biểu của ông Nguyễn Đình Hòe, thuộc Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường, được đăng trên báo chí trong nước. Chuyên gia này cảnh báo là nếu một thảm họa tương tự xẩy ra ở Tây Nguyên, bùn đỏ sẽ đổ xuống Đồng Nai, đe dọa cuộc sống và sức khỏe của hàng triệu người.

Lãnh đạo Việt Nam và Trung Quốc nhấn mạnh nhu cầu hợp tác

Vấn đề biên giới rất nhạy cảm trong quan hệ Việt Nam - Trung Quốc và ngay chính cuộc chiến 1979 đã bắt đầu bằng nhiều va chạm vũ trang dọc đường biên giới.

Vì thế hai phía xem biên giới là ưu tiên hàng đầu trong nghị trình giải quyết tranh chấp sau khi bình thường hóa quan hệ đầu thập niên 1990.

Hợp tác

Trung Quốc và Việt Nam cuối cùng cũng đạt được thỏa thuận về quy định phạm vi biên giới trên bộ năm 1999 và vào cuối năm 2008, hai phía hoàn tất việc phân giới cắm mốc biên giới trên đất liền.

Các vấn đề liên quan biên giới biển khó giải quyết hơn. Một mặt, hai nước đã ký thỏa thuận quy định biên giới biển, đặc khu kinh tế và thềm lục địa ở Vịnh Bắc Bộ năm 2000. Hai bên cũng ký hiệp định hợp tác nghề cá ở vịnh này.

Hiệp định phân định Vịnh Bắc Bộ là thỏa thuận đầu tiên dạng này mà Trung Quốc đồng ý với một nước láng giềng và có thể là hình mẫu tốt cho Trung Quốc để giải quyết vấn đề biên giới biển với các nước. Đối với Việt Nam, hiệp định cũng được xem là mang tính chi tiết nhất từ trước tới nay, cho dù nó là hiệp định thứ hai trong số ba thỏa thuận Việt Nam đã ký với các nước láng giềng.

Bằng các thỏa thuận trên, Trung Quốc và Việt Nam đã mở ra thời đại mới về hợp tác trên biển trong mối quan hệ song phương. Hai nước cũng ký thỏa thuận khung về hợp tác khai thác dầu và khí đốt ở Vịnh Bắc Bộ trong tương lai.

Mặt khác, tranh chấp biển nổi bật nhất là tại Biển Nam Trung Hoa (Biển Đông), quanh quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Hai nước dự tính phân định ranh giới ở ngoài cửa Vịnh Bắc Bộ, nhưng do tranh chấp về Hoàng Sa, đã không có tiến bộ nào.

Tranh chấp

Sáu nước cùng đang tranh chấp chủ quyền ở Trường Sa

Tranh chấp về quần đảo Trường Sa còn phức tạp hơn, không chỉ dính líu Trung Quốc, Việt Nam, mà cả các nước Đông Nam Á như Brunei, Malaysia và Philippines. Một Tuyên bố chung về Ứng xử giữa các bên được ký bởi Trung Quốc và 10 thành viên ASEAN năm 2002. Theo tuyên bố này, các bên đồng ý giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, không đe dọa hay sử dụng vũ lực, thông qua đàm phán theo các nguyên tắc được luật quốc tế công nhận.

Theo sau Tuyên bố 2002, Trung Quốc, Philippines và Việt Nam, thông qua các công ty dầu khí nhà nước, ký thỏa thuận ba bên về hoạt động khai thác địa chấn ở Biển Đông tháng Ba 2005.

Nhưng thỏa thuận chỉ hạn chế ở việc thu thập dữ liệu địa chấn và có những trở ngại khi thực hiện do các quyền lợi riêng của các bên và sự nghi ngờ lẫn nhau.

Các bên đòi chủ quyền Trường Sa cũng vẫn tiến hành các hoạt động đơn phương, làm các phe khác phản đối. Tháng 12.2007, các vụ biểu tình chống Trung Quốc diễn ra ở Hà Nội và TP. *** dò hoạt động đơn phương của Trung Quốc.

Quan hệ Việt - Trung thường được nói là mang tính chất "vừa yêu vừa ghét", nhưng lịch sử cho thấy nền tảng sâu sắc của sự hợp tác song phương khi xét về sự tương đồng trong văn hóa, ngôn ngữ, truyền thống, cơ cấu xã hội...

Vì lẽ đó, hai bên sẽ không dùng vũ lực để giải quyết tranh chấp. Hai nước đã đạt đồng thuận để giải tỏa tranh chấp theo nguyên tắc quốc tế bao gồm Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật biển.

Trung Quốc và Việt Nam đã thiết lập cơ chế hợp tác về biển nhằm tìm giải pháp lâu dài mà cả hai có thể chấp nhận. Hai nước đã đồng ý duy trì ổn định ở Biển Đông và thảo luận một mô hình cùng khai thác tại đó.

Có thể nói hai phía sẽ tiếp tục nhiều hoạt động hợp tác ở những khu vực ít nhạy cảm hơn như tài nguyên đánh cá, khai thác dầu và khí đốt, bảo vệ môi trường biển, vân vân.

Nhưng còn trong tranh chấp về Hoàng Sa, Trường Sa, không có dấu hiệu nào chứng tỏ Trung Quốc và Việt Nam có thể đạt giải pháp trong những năm tới.

Như vậy, mặc dù hợp tác biển có thể củng cố tình hữu nghị giữa hai nước, nhưng xung đột về quyền lợi biển, đặc biệt về chủ quyền các đảo, sẽ thỉnh thoảng lại làm rạn nứt sự phát triển của quan hệ song phương Việt - Trung.

Về tác giả: Tiến sĩ Châu Khắc Uyên (Keyuan Zou) là giáo sư Luật Quốc tế tại Trường Luật Lancashire, Đại học Central Lancashire, Anh quốc. Trong số các sách gần đây của ông có China's Legal Reform: Towards the Rule of Law (Leiden/Boston: Martinus Nijhoff, 2006) và China's Marine Legal System and the Law of the Sea (Leiden/Boston: Martinus Nijhoff, 2005).

Khu trục hạm Thanh Đảo của Trung Quốc trong một chuyến thăm Úc tháng 5/1998

Vụ va chạm ngoài biển gần đảo Hải Nam hôm Tám tháng Ba vừa qua đã tiếp tục là đề tài quốc tế quan tâm, đặc biệt là sau khi Tổng thống Barack Obama ra lệnh cho chiến hạm Mỹ vào khu vực này để trợ giúp các hoạt động thăm dò của Hoa Kỳ.

Câu hỏi đặt ra là Trung Quốc sẽ hành xử ra sao và vụ gây hấn với tàu The Impeccable vừa qua là một đột biến trong chính sách biển của Bắc Kinh hay chỉ là một chiến thuật thăm dò.

Nhà phân tích về Trung Quốc của BBC World Service, ông Shirong Chen (Trần Thời Vinh) trả lời phỏng vấn BBC Việt Ngữ rằng cần nhìn biển Nam Trung Hoa trong toàn cảnh quan hệ của Bắc Kinh và các nước láng giềng:

Shirong Chen (SC): Trước hết Trung Quốc đang tập trung vào vùng biển phía đông mà nước này có tranh chấp các nước trong đó có cả Nam Hàn và Nhật Bản, thứ hai, nước này cũng chú ý đến vùng biển Nam Trung Hoa ở phía Đông Nam. Những gì Trung Quốc nhận là của mình nằm sâu vào vùng kinh tế của các nước láng giềng vì vậy dù thế nào các nước cũng có những tranh chấp. Nhìn chung, người Trung Quốc cho rằng các hoạt động quân sự của Mỹ đã diễn ra nhiều thập kỷ nay. Còn nhớ cách đây tám năm, vào ngày Một tháng Tư, một máy bay do thám của Mỹ đã đâm phải một chiến đấu cơ của Trung Quốc và buộc phải hạ cánh. Vậy vụ va chạm lần này không phải là điều mới mẻ. Điều đáng nói là khả năng quân sự của Trung Quốc rõ ràng đã lớn mạnh cùng khả năng kinh tế và giờ nước này có quyền nghĩ đến đòi chủ quyền. Hơn thế nữa, bên trong Trung Quốc có nhiều người tin rằng: "chúng ta đứng thứ ba thế giới về kinh tế mà không đòi được chủ quyền cho chính mình". Vậy đây là điều mà Trung Quốc sẽ muốn giải quyết.

BBC: Thế còn chiến lược của Trung Quốc thì sao? Liệu vụ việc ngày Tám tháng Ba năm nay có thể hiện chiến lược mới của nước này trong việc đưa tàu hải quân ra cản trở tàu do thám của Mỹ?

̀̀

SC: Tôi không nghĩ đây là lần đầu. Đây có thể là vụ đầu tiên được đưa tin trong năm nay nhưng hẳn nó sẽ còn diễn ra nữa. Theo các nguồn tin, một tàu đánh cá đã tiến quá gần tới tàu do thám của Mỹ đến mức phía Mỹ phải ra cảnh báo. Nhưng vào lúc này Trung Quốc làm được gì? Họ sẽ không thể mang tàu ra tấn công vì khu vực đó còn đang tranh chấp và Mỹ có thể nói rằng đây là vùng biển quốc tế cho dù Trung Quốc tự nhận đó là vùng biển của mình. Trung Quốc không muốn công khai có xung đột với Mỹ, vì vậy bất kỳ vụ việc có tính quân sự nào diễn ra trong khu vực này sẽ bất lợi cho nỗ lực tăng cường sức mạnh quân sự của Trung Quốc.

BBC: Quay sang những gì Trung Quốc và Việt Nam tự nhận là của mình trên vùng biển này. Như ông biết các bên liên quan phải trình lên Liên Hiệp Quốc trước ngày 13 tháng Năm, chúng tôi biết rằng Philippines đã trình, Việt Nam có khi đang suy nghĩ, thế còn với Trung Quốc điều này có ý nghĩa gì không?

SC: Về một mặt nào đó, đây là điều có thể làm Trung Quốc lo lắng. Nước này biết rằng Philippines kiểm soát vùng biển qua một số hòn đảo, tàu đánh cá và ngư dân Trung Quốc đã từng bị Philippines giam giữ trong thời gian dài. Trung Quốc biết rằng Việt Nam kiểm soát hầu hết các hòn đảo thuộc vùng biển Nam Trung Hoa, và mặc dù Trung Quốc đã giải quyết những tranh chấp về biên giới với Việt Nam sau cuộc chiến tranh biên giới cách đây 30 năm, biển Nam Trung Hoa vẫn có nhiều vấn đề. Mặt khác, Trung Quốc đang thực hiện "chính sách người láng giềng thân thiện" nên sẽ không muốn tham gia vào bất kỳ tranh chấp trực tiếp nào với các nước láng giềng trong đó có Nga ở phía Bắc, Ấn Độ ở phía Tây, Việt Nam ở phía Nam và Nhật Bản ở phía Đông.

BBC: Vậy điều này thể hiện chính sách hữu hảo của Trung Quốc?

SC: Đúng vậy. Trung Quốc không thể cho phép mình có bất kỳ tranh chấp quân sự nào vào lúc này.

BBC: Nhưng Trung Quốc cũng có thể phủ quyết bất kỳ nghị quyết nào của Liên Hiệp Quốc hoặc bất kỳ nỗ lực nào thông qua diễn đàn Liên Hiệp Quốc để bàn về tranh chấp với Philippines, Việt Nam hay Malaysia?

Hàng không mẫu hạm USS Stennis của Hoa Kỳ hoạt động ở Thái Bình Dương

SC: Chúng ta đang nói về một chủ đề rất lý thú. Kể cả nếu Trung Quốc có cơ sở trong việc đòi chủ quyền vùng biển Đông, khu vực này quá gần với vùng kinh tế của các nước láng giềng đến mức các nước này đều có quyền kiểm soát. Hải quân Trung Quốc không đủ mạnh để đặt tàu hoặc trạm kiểm soát tại đây. Tuy nhiên, để đối phó, họ đã trang bị máy nhắn tin tầm xa cho tàu đánh cá để có thể được thông báo ngay khi có điều gì xảy ra với những con tàu này, chẳng hạn như khi tàu hải quân của Philippines hoặc Việt Nam tiến tới gần.

BBC: Như vậy đây chẳng qua là việc dùng tàu đánh cá cải trang vào các mục đích quân sự hoặc bán quân sự? Một số nguồn tin cho rằng vụ việc tuần trước liên quan đến tàu đánh cá chứ không phải tàu quân sự Trung Quốc. Nhưng có lẽ các ngư dân cũng biết được vai trò của mình?

SC: Họ biết họ đang làm gì và có lẽ họ được hậu thuẫn từ đảo Hải Nam. Chúng ta có thể nghĩ rằng có sự phối hợp giữa hai con tàu nhưng tôi không tin vào điều này, bởi họ biết rằng đây là vùng biển tranh chấp và tàu đánh cá Trung Quốc đã được cảnh báo phải tránh xa khu vực tranh chấp. Một điều đáng nói nữa là nếu Trung Quốc không đủ sức đòi chủ quyền thì có người cho rằng: "chúng ta muốn thực hiện chính sách hữu hảo, ta không tự bảo vệ được vùng biển của mình, ta đã có quá nhiều tranh chấp với các nước láng giềng, vậy thì tại sao ta không thay đổi sách lược nhỉ?". Trên thực tế đây là sách lược mà bộ trưởng ngoại giao Trung Quốc đã chọn. Theo tôi nếu các nước láng giềng cũng đồng thuận thì đây sẽ là giải pháp trong tương lai. Trung Quốc đã thỏa thuận với Nhật Bản trong việc chia sẻ việc phát triển khu vực cũng như những nguồn khí đốt trong khu vực biển phía đông của Trung Quốc. Tôi được biết Trung Quốc cũng đã có đề xuất tương tự với chính phủ Việt Nam về một số hòn đảo thuộc khu vực biển Nam Trung Hoa mặc dù nước này cũng lớn tiếng cảnh báo các công ty nước ngoài muốn cùng Việt Nam khai thác dầu khí trong khu vực.

Hồi tháng 7 rồi, tại Hà Nội, bà Hillary Clinton đã khẳng định quyền lợi cốt lõi của Washington trên Biển Đông. Đầu tháng 10, cũng tại Hà Nội, bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert Gates cũng tái khẳng định quyền tự do thông thương hàng hải trên vùng biển này. Với tựa đề : « Bắc Kinh, Washington và vùng nước đầy nguy hiểm », tuần san Courrier International phân tích tình hình phức tạp ở vùng biển đang tranh chấp này.

Đi từ đảo Hải Nam, đảo Palawan Philippin đến vùng biển Nha Trang, du khách sẽ dễ dàng bị nguyến rũ bởi vẻ đẹp vùng Biển Đông. Thế nhưng, trớ trêu thay, đây lại chính là khu vực tranh chấp từ lâu nay, và hiện tại cũng là mối bất hòa giữa Washington và Bắc Kinh.

Biển Đông là trục giao thương quan trọng nhất ở vùng Đông Á. Đó là con đường ngắn nhất giữa Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương, đến Trung Đông và châu Âu. Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc nhập khẩu dầu hỏa chủ yếu qua con đường này. Trong khi mức cầu đang càng tăng thì trữ lượng khí đốt trong khu vực ngày càng giảm, vì thế, Trung Quốc ngày càng lệ thuộc vào việc nhập khẩu dầu. Ngoài ra, vùng biển này cũng rất có giá trị trong lĩnh vực đánh bắt thủy sản.

Trên đảo Hải Nam, hiện diện một trong những căn cứ quân sự quan trọng nhất của quân đội Trung Quốc, đó là căn cứ hải quân Tam Á, bộ phận chủ lực của hạm đội tàu ngầm của Bắc Kinh đang rất phát triển về số lượng lẫn chất lượng. Trong vài năm nữa, Tam Á sẽ là căn cứ của những tàu ngầm nguyên tử, bao gồm cả những tàu khổng lồ trang bị tên lửa đạn đạo, được xem là « chủ lực » trong lực lượng răn đe hạt nhân của Trung Quốc.

Từ căn cứ này, Trung Quốc có thể làm bàn đạp để triển khai sức mạnh hàng hải qua khỏi các đảo thuộc Nhật Bản và đảo Guam, lãnh thổ thuộc Mỹ ở Thái Bình Dương, thậm chí đến tận những nơi cần thiết để phát triển kinh tế.

Tác giả cũng đề cập đến vịnh Cam Ranh của Việt Nam. Đây là một vịnh thiên nhiên lớn nhất vùng Đông Á, do Hoa Kỳ xây dựng hồi chiến tranh Việt Nam. Sau đó, khi quan hệ Hà Nội - Bắc Kinh xấu đi vào cuối những năm 70, Việt Nam đã giao lại cho Liên Xô. Những người Nga cuối cùng đã rời Cam Ranh vào năm 2002, nhưng hiện tại, du khách có thể nhìn thấy những chiến hạm Việt Nam do Nga sản xuất. Tác giả cũng cho hay, chắc chắn Cam Ranh sẽ sở hữu 6 tàu ngầm tối tân hạng Kilo mà Hà Nội đang đặt hàng với Matxcơva.

Quân đội Philippin được xếp vào hàng yếu nhất khu vực. Vì thế, các tướng lãnh quân đội nước này hiện tại vẫn không dám mạnh miệng như trước đây. Tác giả nhắc lại : Về vụ tranh chấp trên đảo Mischief Reef với Trung Quốc cách đây mười năm, một tướng Philippine từng nói rằng « chỉ cần một quả bom 500 kilo là có thể giải quyết mọi chuyện », mọi chuyện ở đây có nghĩa là các cơ sơ quân sự mà Trung Quốc cho xây dựng trên đảo nằm trong khu vực mà Philippine cho là thuộc đặc quyền kinh tế của họ . Thậm chí vào thời đó, bộ trưởng Quốc phòng Philippine còn so sánh Trung Quốc « như là một con chó đi tiểu khắp nơi để đánh dấu lãnh địa của mình ». Còn hiện tại, khó mà tưởng tượng được rằng một quan chức Philippine dám mạnh miệng như vậy trước sức mạnh kinh tế, ngoại giao và quân sự của Trung Quốc.

Để hiểu rõ hơn vấn đề Biển Đông, tác giả đưa ta ra vùng đảo Hoàng Sa và Trường Sa, tâm điểm của những căng thẳng trong khu vực : Trung Quốc và Việt Nam tuyên bố toàn bộ chủ quyền tại hai vùng này, còn Philippine, Malaysia và Brunei thì tuyên bố một phần chủ quyền ở Trường Sa. Đài Loan cũng có cùng yêu sách như Trung Quốc.

Hiện tại, Trung Quốc chiếm toàn bộ Hoàng sa và đã cho xây dựng một hệ thống đồn quân sự , và một trạm nghe lén chiến lược hiện đại trên đảo Phú Lâm. Còn ở Trường Sa, Việt Nam hiện tại quản lí khoảng 30 đảo nhỏ và bãi đá ngầm, và đã cho triển khai ở đó 600 lính phòng thủ. Phlippine cũng đang giữ 10 đảo, Trung Quốc 9 đảo, Malaysia 7 đảo. Đài Loan chỉ được 1 đảo, nhưng là đảo lớn nhất : đảo Ba Bình, nơi duy nhất có nguồn nước ngọt thiên nhiên ở Trường Sa. Cách đó chừng 2,2 cây số, là một căn cứ quân sự qui mô của Việt Nam trên đảo Sơn Ca.

Một nguyên nhân khác ít là việc hiện diện những mỏ dầu chưa khai thác. Hiện tại Trung Quốc và Việt Nam sản xuất dầu hỏa và khí đốt chỉ ở khu vực phía bắc và tây nam, còn một phần lớn trữ lượng tiềm tàng dưới đáy biển vẫn chưa được xác định.

Cách dây vài năm, nguồn tài nguyên tiềm ẩn này là trung tâm của mọi xung đột. Thế nhưng, vấn đề đã thay đổi. Vai trò là cửa ngõ hàng hải huyết mạch của Biển Đông đối với tham vọng bá quyền của Trung Quốc đã gây quan ngại cho các quốc gia trong khu vực. Mấy tháng gần đây, Bắc Kinh đã cho bắt hàng trăm ngư dân Việt Nam. Hải Quân Trung Quốc cũng tiến hành diễn tập với qui mô chưa từng có, rồi Bắc Kinh lại gây sức ép buộc các tập đoàn dầu hỏa chấm dứt hợp đồng thăm dò với Hà Nội. Bắc Kinh cũng liên tiếp cảnh báo những hoạt động tuần tra của Hoa Kỳ trên Biển Đông, trong khi đó Mỹ và các nước đồng minh khẳng định rằng những công ước hiện hành cho phép hoạt động quân sự thông thường trên hải phận quốc tế.

Về phía Việt Nam, tác giả cũng nhận định, hiếm có nước nào phải chịu nhiều chiến tranh để giành lại độc lập chủ quyền như Việt Nam. Vì thế, các tướng lĩnh Việt Nam ngại có xung đột, dù là một xung đột nhỏ, với cường quốc mới nổi Trung Quốc. Họ muốn trang bị phương tiện răn đe để Bắc Kinh phải có sự e dè trước khi muốn tấn công. Chính vì thế, Việt Nam đã tăng cường mạnh mẽ các hoạt động ngoại giao quân sự, tìm kiếm một quan hệ đối tác chiến lược với Hoa Kỳ, yêu cầu đưa vấn đề Biển Đông vào chương trình nghị sự của Asean. Hoa Kỳ thì khẳng định ưu tiên cho « một thỏa thuận hòa bình và đa phương ».

Tác giả cảnh báo, hiện tại đáng quan ngại nhất là chỉ một sai lầm nhỏ hay một trục trặc nào đó sẽ làm cho tình hình mất kiểm soát. Lo lắng này cũng đến từ những chuyện mới đây mà tác giả nhắc lại : Năm 1988, pháo hạm Trung Quốc đã giao chiến với quân tuần tra Việt nam ở quần đảo Trường Sa, kết quả là Trung Quốc chiếm thêm 6 đảo. Còn câu chuyện Hoàng Sa thì phải trở lại năm 1974. Khi đó, Hà Nội đang chuẩn bị cho trận tấn công «mùa xuân » để chấm dứt 20 năm chiến tranh, mà phần lớn là nhờ sự hỗ trợ của Bắc Kinh. Thế là, một buổi sáng, các tướng lĩnh Việt Nam chợt nhận ra tình đồng chí của họ với Bắc Kinh vốn có giới hạn và người đồng chí Trung Quốc của họ đã lợi dụng cơ hội và sự yếu kém của hải quân Việt Nam Cộng Hòa để đánh chiếm Hoàng Sa.

Tác giả kết luận : « Nếu những mỹ từ không còn có gia trị nữa và khi vũ khí lên tiếng, thì rõ ràng Biển Đông sẽ trở nên vô cùng nguy hiểm trong những ngày tháng tới. Như vậy, chỉ còn phải trông chờ vào khả năng giữ được bình tĩnh của lãnh đạo các nước trong khu vực».